Definicje państw

Państwo to jedno z podstawowych pojęć/kategorii dla politologii; pojęcie podstawowe, ale nie ma jednej definicji tego pojęcia.

Państwo- organizacja bardzo złożona, wielopoziomowa; najważniejsza będzie definicja prawna i politologiczna

Termin „państwo” pojawił się dopiero w XVIw. (znaczenie później niż typ organizacji, którą oznacza.

Grecy- polis

Rzymianie- civitas, res publica, imperium

Europejczycy- terra, land, Regnom, królestwo

XVI w.- N. Machiavelli- status (wł. La stato, ang. State) uniwersalne oznaczenie określające państwo

Pierwsze państwa nawiązywano od sposobu sprawowania władzy (imperium, Regnom)

Ogólne pojęcie „państwo” zastosowano w XVI w.

DEFINICJE PAŃSTWA

Arystoteles- określał państwo jako pewną wspólnotę (organizację) różnych grup ludzi, niezbędną dla ich istnienia. Państwo jest naturalną formą społeczeństwa („człowiek jest z natury stworzony do życia w państwie”). Państwo powinno być dobrze dopasowane do społeczeństwa i warunków, w których ono żyje.

Georg Jelinek- trójelementowa definicja państwa (XIX/XX w.- definicja najdoskonalsza; stała się podstawą do zapisów międzynarodowych w prawie) Państwo jest korporacją osiadłego ludu, zajmującą określone terytorium i wyposażoną w samorodną władzę zwierzchnią

• Lud

• Terytorium 3-elementowa definicja państwa

• Władza

Św. Tomasz z Akwinu- państwo jest to społeczność doskonała, samowystarczalna, niezależna i samorządna. Musi posiadać porządek prawny i władzę, która będzie go chronić

Koncepcja marksistowsko-leninowska- państwo jest organizacją przymusową, służącą klasie panującej. Jest maszyną do utrzymania panowania jednej klasy nad drugą. Powinno zostać zlikwidowane. Wszystko powinno być wspólne.

DEFINICJA POLITOLOGICZNA PAŃSTWA: (!)

Państwo jest przymusową organizacją, wyposażoną w atrybuty władzy zwierzchniej po to, by ochraniać przed zagrożeniami zewnętrznymi i wewnętrznymi ład zapewniający zasiedlającej jego terytorium społeczności, składającej się ze współzależnych grup, o zróżnicowanych interesach, warunki egzystencji korzystne odpowiednio do siły ich ekonomicznej pozycji i politycznych wpływów.

DEFINICJA PRAWNA PAŃSTWA: (!)

Prawne kryteria państwowości zostały przyjęte na mocy konwencji z Montevideo z 1933r.

Państwo jest podmiotem prawa międzynarodowego i jako takie powinno posiadać następujące elementy:

• Stałą ludność

• Suwerenną władzę

• Określone terytorium, oddzielone od innych granicą

• Zdolność wchodzenia w relacje międzynarodowe (uznanie międzynarodowe)

Uznanie międzynarodowe- inne państwa muszą się zgodzić na powstanie państwa; nie jest potrzebna już tylko siła (np. Czeczenia zależna od Rosji)

GENEZA PAŃSTWA- koncepcje:

Część z poniższych koncepcji jest realna, a część czysto hipotetyczna

Odpowiedź na pytanie „Dlaczego powstało państwo?”

2 grupy koncepcji: → geneza konkretnego państwa

→ geneza państwa jako takiego

„Ubi societas ibi civitas”- państwo organizacją odwieczną (tam, gdzie społeczeństwo- tam państwo)

KONCEPCJA STAROŻYTNA:

Arystoteles- państwo powstało w drodze naturalnego rozwoju

rodziny-> osady-> miasta-państwa (gmina wiejska)- w celu osiągnięcia szczęścia i samowystarczalnego istnienia

KONCEPCJE ŚREDNIOWIECZNE:

• Teologiczna

• Patriarchalna

• Patrymonialna

Teologiczna:

Św. Augustyn- Bóg stworzył państwo, które stanowi jego ziemskie objawienie. Jest karą za grzechy, gdyż wprowadza prawo, a wraz z nim pewne ograniczenia.

Św. Tomasz z Akwinu- od Boga pochodzi jedynie kwestia władzy. Państwo jest dziełem człowieka.

Patriarchalna:

Robert Filmer- państwo powstało mechanicznie w procesie łączenia się rodzin w osady, a następnie w większe formy, takie jakim jest państwo.

Król jest patriarchą swego narodu i sprawuje władzę w interesie całego społeczeństwa.

Definicja podobna do definicji Arystotelesa.

Patrymonialna:

Karl Ludwig von Haller- (od patrymonium- własność ziemi) głównym czynnikiem powstania państwa było posiadanie ziemi. Państwo było dziedziczną własnością dynastii panującej.

KONCEPCJE NOWOŻYTNE:

• Teoria umowy społecznej

• Teoria podboju

• Procesu rozwarstwienia klasowego

• Socjologiczna

• Psychologiczna

Teoria umowy społecznej:

- Spinoza

- John Locke

- Thomas Hobbes

- J.J. Rosseau

Państwo powstało na podstawie społecznej zgody, porozumienia między suwerennym władcą a poddanymi.

Obywatele swobodnie i dobrowolnie przystępują do zawarcia umowy, zrzekają się swej wolności na rzecz wszystkich.

Teoria podboju:

Ludwik Gumplowicz- powstanie państwa było skutkiem podboju, gdzie silniejszy przejmował dominację nad słabszym. Podział na silniejszych i słabszych na zasadzie różnicy ras i pochodzenia.

Teoria procesu rozwarstwienia klasowego:

Fryderyk Engels- państwo powstaje, gdy w społeczeństwie powstają antagonizmy. Państwo staje się narzędziem, które ma chronić interesów politycznych, ekonomicznych, ideologicznych grupy najbogatszych.

Teoria socjologiczna:

Leon Duguit- geneza państwa jest w podziale pracy w społeczeństwie, gdzie z czasem jedna grupa przejmuje władzę i dominację w społeczeństwie.

Teoria psychologiczna:

Leon Petrażycki- władza państwowa powstała w wyniku pewnej społecznej świadomości o konieczności okazywania posłuszeństwa określonym osobom w organizacji państwowej (psychologiczna potrzeba kierownictwa)

OBYWATELSTWO- ZASADY NABYWANIA

• Ludność

• Terytorium Państwo

• Władza

DEFINICJA OBYWATELSTWA:

Więź prawna łącząca jednostkę (osobę fizyczną) z państwem, na mocy której jednostka ma określone prawa i obowiązki wobec państwa, a państwo analogicznie.

Jest to wyłączna kompetencja państwa.

Istnieją także regulacje prawa międzynarodowego dotyczące spraw związanych z obywatelstwem, a w szczególności unikania bezpaństwowości i wielokrotnego obywatelstwa.

NABYCIE OBYWATELSTWA:

2 drogi nabycia:

PIERWOTNE (w momencie urodzenia) - prawo ziemi (ius soli) - prawo krwi (ius sanguinis)	WTÓRNE (przy zmianie obywatelstwa) Przy wtórnym nabywaniu obywatelstwa część państw wymaga zrzeczenia się poprzedniego obywatelstwa, ale niektóre dopuszczają podwójne obywatelstwo.

W Polce- prawo krwi + zrzeczenie się poprzedniego obywatelstwa.

PRAWO ZIEMI:

Spośród nabycia obywatelstwa, w którym dziecko uzyskuje obywatelstwo państwa, na którego terytorium (także statek powietrzny, morski lub przedstawicielstwo dyplomatyczne) następują narodziny, przy czym bez znaczenia jest obywatelstwo rodziców.

PRAWO KRWI:

Dziecko nabywa obywatelstwo tego państwa, którego obywatelem jest przynajmniej jedno z rodziców.

WTÓRNE NABYCIE OBYWATELSTWA:

1. Naturalizacja- na prośbę zainteresowanego

2. Reintegracja- kiedy chcemy odzyskać obywatelstwo, którego wcześniej się zrzekliśmy

3. Repatriacja- przywracanie obywatelstwa tym, którzy je utracili w wyniku przymusowych przesiedleń

4. Prawo opcji- kiedy w wyniku splotu przepisów ktoś ma podwójne obywatelstwo (chyba, że państwo uznaje podwójne obywatelstwo)

5. Adopcja

6. Zamążpójście (nie ożenek!)

PRAWA I OBOWIĄZKI WYNIKAJĄCE Z OBYWATELSTWA:

Będąc poza granicami państwa, jednostka może liczyć na ochronę dyplomatyczną i opiekę konsularną ze strony swojego państwa

Z więzi obywatela wynika poddanie jednostki prawy państwa, którego jest obywatelem i obowiązek jego przestrzegania, a w związku z tym spełnianie powinności przez państwo określonych, np. służba wojskowa, płacenie podatków.

UTRATA OBYWATELSTWA:

Część państw ustanawia także odrębne przepisy dot. utraty obywatelstwa, np. z powodu zdrady państwa, ucieczki za granicę przed odbywaniem służby wojskowej.

W Polsce Konstytucja RP jednoznacznie określa, że jedynym sposobem utraty polskiego obywatelstwa jest jego zrzeczenie się. Państwo samo nie może odebrać obywatelstwa.

BEZPAŃSTWOWOŚĆ

Apatryda (pozbawiony ojczyzny)- bezpaństwowiec- osoba, której żadne państwo nie uznaje za swego obywatela, czyli osoba nie posiadająca żadnego obywatelstwa

Np. Amerykanka rodzi na terytorium Polski, gdzie jest prawo krwi.

20.09.1954r. na forum ONZ przyjęto Konwencję dot. statusu bezpaństwowców. Zgodnie z nią państwa powinny przyznać apatrydom status zbliżony do statusu własnych obywateli.

PASZPORT NANSENOWSKI

Dokumenty tożsamości nadawane uchodźcom i apatrydom.

Temat: TERYTORIUM PAŃSTWA

PRAWNE KRYTERIA PAŃSTWOWOŚCI WG. KONWENCJI Z MONTEVIDEO Z 1933R.

Prawne kryteria państwowości przyjęte na mocy konwencji z Montevideo określone są następująco:

(art.1.) Państwo jako podmiot prawa międzynarodowego powinno posiadać następujące elementy:

- stałą ludność

- struktury karne

- suwerenną władzę

NOTA GEORGA CANNINGA Z 25.03.1825R.

Podstawowym kryterium uznania państwa jest efektywność, rozumiana jako stabilność i skuteczność jego władz oraz zdolność utrzymywanie stosunków zewnętrznych.

4 warunki zasadnicze:

1. Ratyfikacja niepodległości przez rząd nowego państwa

2. Realne sprawowanie władzy na określonym obszarze.

3. Wystarczająca stabilność i jednolitość

4. Wprowadzenie zakazu handlu niewolnikami

OBOWIĄZEK UZNANIA

- brak jednomyślności co do występowania ustalonych kryteriów uznania w poszczególnych wypadkach

- nie istnieje obowiązek uznania

- przyjmuje się, że państwa powinny postępować w dobrej wierze

- również powszechnie uznawana jest rezolucja Instytutu Prawa Międzynarodowego z 1935r.; określa uznanie jako akt swobodny

- Pojawiło się dopiero w końcu XXVIII w., na większą skalę w XIX-XX w.

- 1. Przypadek- uznanie USA przez Francję

PAŃSTWA NIEUZNAWANE NA ARENIE MIĘDZYNARODOWEJ DE FACTO (?)KONRTOLA(?)

- Górski Karabah od 1991- uznawany za część Azerbejdżanu

- Naddniestrze od 1990- za część Mołdawii

- Somaliland od 1991- uznawany za część Somalii

PAŃSTWA CZĘŚCIOWO UZNANE NA ARENIE MIĘDZYNARODOWEJ:

- Abchazja

- Osetia Płd.

- Cypr Płn.

- Kosowo

- Tajwan

QUASI PAŃSTWA- (Niby państwa):

- Sealandia

- Księstwo Hutt River

RODZAJE TERYTORIÓW:

1. Podlegające suwerenności państwowej

2. Res communis- rzecz powszechnego użytku- morza otwarte, przestrzeń kosmiczna, Księżyc i ciała niebieskie, dno mórz i oceanów, Antarktyda, przestrzeń powietrzna nad morzem i Antarktydą. Nie można ich zawłaszczyć, dostępne dla wszystkich państw (wspólne dziedzictwo ludzkości)

3. Res nullius- obszary niczyje (niezamieszkane lub porzucone (nie występują)

4. Terytorium zależne- obszary niesuwerennych organizacji terytorialnych (wyspa Man)

BIEGUN PŁD.- Antarktyda:

- Antarktyda będzie wykorzystywana wyłącznie do celów pokojowych (zakaz baz, prób bronii itp., ale można utrzymywać wojskowy personel w celach badawczych i innych pokojowych)

- wolność badań naukowych

- jest to res communis

BIEGUN PŁN.- Arktyka:

- Jest zamieszkała przez ludność stałą- dominują Eskimosi i Czukcze

- Res communis

- Teoria sektorów- podział na sektory należące do państw, które graniczą z Arktyką.

ZWIERZCHNICTWO TERYTORIALNE:

• Podległość wszystkich osób i rzeczy znajdujących się na terytorium państwa, jego prawu i jurysdykcji

• Jest formą wykonywania przez państwo suwerenności na swoim terytorium

• Jest ono uznanym i chronionym przymiotem cechą państwa wynikającą z suwerenności

TERYTORIUM:

NA BLACHĘ!

Część powierzchni Ziemi należąca do określonego państwa, ograniczona granicą państwa.

Terytorium obejmuje zarówno ląd (z wodami wewnętrznymi), jak i przybrzeżne wody terytorialne (12 mil morskich od brzegu) z szelfem kontynentalnym oraz przestrzenią położoną pod powierzchnią (do środka Ziemi) i nad powierzchnią lądu i wody (brak wyznaczenia górnej granicy, ale w praktyce do 400km, gdyż na takim pułapie latają najniższe satelity)- kształt stożka

SZELF KONTYNENTALNY- półka kontynentalna- w nim często jest ropa

Część kontynentu zalana wodami płytkiego morza. Szelf stanowi podwodne przedłużenie kontynentów.

Sięga do głębokości ok. 200 m p.p.m. Szerokość szelfu jest zmienna od 15-20km do 1400km.

Zewnętrzna granica szelfu wyznacza granicę jurysdykcji państwowej.

WYŁĄCZNA STREFA EKONOMICZNA

Jest obszarem rozciągającym się poza morzem terytorialnym do 200mil morskich (370km), na którym to obszarze państwo nadbrzeżne posiada wyłączne prawa suwerenne do:

- badania i eksploatacji, ochrony i gospodarowania zasobami naturalnymi, zarówno żywymi, jak i nieożywionymi dna morza, jego podziemia oraz pokrywających je wód.

- wznoszenia i użytkowania sztucznych wysp, instalacji i konstrukcji

- badań naukowych morza

- ochrony i zachowania środowiska morskiego (???)

GRANICA PAŃSTWA

Granica to powierzchnia oddzielająca prostopadle do powierzchni kuli ziemskiej, która oddziela terytorium państwa od innych obszarów.

- decyzja polityczna

- delimitacja

- demarkacja

Naturalne Wykorzystujące elementy krajobrazu przyrodniego np. rzeki (mediana, thalweg, brzeg), jeziora, góry, pustynie Talweg- środek nurtu rzeglownego	Sztuczne Wyznaczone przez człowieka - orograficzne- uwzględniające rzeźbę terenu - geometryczne- niezależnie od rzeźby terenu, np. wzdłuż równoleżników (Afryka, Korea)

POWSTANIE NOWYCH PAŃSTW (!)

Wskazane sposoby przez prawo międzynarodowe

• Secesja (oderwanie) części terytorium, np. Indie i Pakistan w 1947r.

• Rozpad państwa, np. ZSRR w 1991r.

• Połącznie dwóch lub więcej państw, np. RFN w 1990r.

• Odzyskanie niepodległości przez terytorium zależne, np. Polska w 1918r.

• Umowa międzynarodowa, np. Izrael w 1947r.

PRZYROST TERYTORIUM PAŃSTWA (powiększenie)

NATURALNY Wskutek działalności sił przyrody, np. przymulisko, zmiana koryta rzeki. Przyrost naturalny jest sposobem nabycia terytorium niewymagającym od państwa podjęcia żadnych specjalnych aktów.	SZTUCZNY Cesja - odpłatna - nieodpłatna - wymienna Inkorporacja= aneksja- zagarnięcie czyjegoś terytorium (NRD)- nielegalna, dobrowolna Zawłaszczenie (efektywna okupacja) ziemi niczyjej Zasiedzenie (Dania+ Grenlandia) Zawojowanie (podbój)- zakazany

UTRATA TERYTORIUM

Prawo międzynarodowe zna tyle samo sposobów nabycia, co utraty terytorium.

Zwykle, jeśli jedno państwo nabywa terytorium, to inne je traci.

Derelikcja- porzucenie przez państwo części swojego terytorium, co w konsekwencji prowadzi do przekształcenia go w terytorium niczyje- res nullius

Problem utraty terytorium:

Tuvalu i Nauru- wyspy, które zaleje ocean

UPADEK PAŃSTWA

To fakt historyczny, kiedy zanika suwerenna władza państwowa nad określonym terytorium i ludnością.

- Inkorporacja- dozwolona w sytuacji dobrowolnej woli narodu

- Rozpad państwa

- Połączenie się państw

OGRANICZENIA ZWIERZCHNICTWA TERYTORIALNEGO

Terytorium A pozostaje własnością państwa B, ale prawo sprawowania władzy jest ograniczone.

• Demilitaryzacja- obowiązek zlikwidowania oraz zakaz budowy i utrzymywania w przyszłości urządzeń i obiektów wojskowych na określonej części terytorium i zakaz utrzymywania tam sił zbrojnych

• Neutralizacja- umowne wyłączenie możliwości działań wojennych na danym terytorium

• Bazy wojskowe

• Dzierżawa- udzielenie czasowej zgody przez suwerena terytorialnego na wykorzystywanie części jego terytorium przez inne państwo

• Tranzyt

• Serwitut- ograniczenie nałożone przez państwo A na państwo B (Watykan Rzymowi)

CECHY PAŃSTWA (!)

To typowe przymioty organizacji państwowej, bez względu na typ i formę

Inaczej cechy państwa nazywamy prawnymi kryteriami państwowości.

• Polityczność- cecha ta jest bezpośrednio związana ze sprawowaniem władzy.

Zjawisko władzy jest w społeczeństwie powszechnie obecne (???)

• Terytorialność- podstawowym warunkiem istnienia państwa jest posiadanie terytorium. Na terytorium państwowym władza państwa wykonuje własne prerogatywy w sposób łączny i pełny w stosunku do osób, rzeczy i zdarzeń.

• Przymusowość- Przymus łączy się z wymuszeniem posłuchu jednostek i grup społecznych wobec przymusu zachowań władzy państwowej. Stosowanie przymusu ma na celu utrzymanie ładu i porządku publicznego w państwie. 3 podstawowe typy przymusu: fizyczny, psychiczny, ekonomiczny.

• Powszechność- dotyczy powszechności zasad prawnych w państwie, które obejmują wszystkich obywateli w równym stopniu. Dotyczy ona również cudzoziemców.

• Suwerenność (!)

Zewnętrzna- niezależność władzy państwowej od wszelkiej władzy w stosunkach z innymi państwami i organizacjami międzynarodowymi.

Wewnętrzna- niezależność od jakiejkolwiek innej władzy wewnątrz państwa.

FUNKCJE PAŃSTWA (!)

Działalność państwa w określonym wymiarze życia społeczeństwa

Podział:

- zewnętrzne

- wewnętrzne

Funkcja zewnętrzna:

Związana jest z prowadzeniem polityki zagranicznej i utrzymaniem kontaktów i stosunków międzynarodowych z innymi państwami i organizacjami.

- ochrona własnych interesów

- rozwijanie kontaktów o charakterze politycznym, gospodarczym i kulturalnym

- zapewnienie poczucia bezpieczeństwa obywatelom

Funkcja wewnętrzna:

• Prawodawcza- tworzenie norm prawnych i systemu prawnego, który obowiązuje na całym terytorium. Określa reguły prawne, na podstawie których rozwiązywane są konflikty pomiędzy obywatelami oraz karane są te osoby, które państwowe prawa łamią.

• Porządkowa- zapewnienie bezpieczeństwa i porządku wewnątrz kraju

• Administracyjna- tworzenie i funkcjonowanie określonych organów zarządzających odpowiednimi strefami życia społecznego, oświatą i finansami

• Gospodarcza- organizowanie państwowej gospodarki, a także dbanie o jej rozwój

• Socjalna- zabezpieczenie minimum egzystencjonalnego obywatelom. Organy państwowe będą tworzyć nowe miejsca pracy, zapewniać odpowiednie warunki bezpieczeństwa i higieny

• Kulturalna- wspieranie i rozwój oświaty, badań naukowych i ochrona zabytków i miejsc pamięci narodowej

• Wychowawcza- j.w.

Temat: Państwa, obywatele, narody. Naród w sensie etnicznym i politycznym.

Obywatelstwo sprowadza się do dokumentów

Narodowość- do wewnętrznej świadomości narodowej

DEFINICJA NARODU:

Naród jest trwałą, historycznie ukształtowaną wielką zbiorowością ludzi stanowiącą wspólnotę pochodzenia, języka, terytorium, kultury oraz życia politycznego i gospodarczego.

Wspólnota ma ukształtowaną świadomość narodową wyrażającą się w poczuciu odrębności i tożsamości.

Zmiany, które spowodowały zanik więzi scalających ludzi:

1. Pojawienie się maszyny parowej

2. Industrializacja i urbanizacja

3. Pojawienie się nowych klas społecznych (burżuazja, klasa robotnicza)

4. Potrzeba życia w stadzie spowodowała, że w ludziach zrodziła się potrzeba życia we wspólnocie, z którą mogą się identyfikować.

TWORZENIE SIĘ NARODU:

Pełny rozwój i powstanie świadomości narodowej były reakcją na słabnięcie i rozkład tradycyjnych więzów solidarności regionalnej, klasowej, plemiennej itp. (XVIIIw.)

Industrializacja i urbanizacja przyczyniła się do rozpadu tradycyjnych wspólnot wiejskich. Ponieważ miasto nie dawało możliwości tworzenia się zbiorowości typu wspólnotowego, odwoływanie się do narodu rekompensowało tę stratę.

W społeczeństwie przemysłowym podział stanowy był nie do utrzymania, więc jednostki przestawały postrzegać siebie jako chłopów czy arystokratów, a zaczęły jako członków narodu.

Laicyzacja, która także osłabia poczucie tożsamości związanej z daną religią, wyznaniem na rzecz tożsamości ze zbiorowością narodową.

Sposoby kształtowania się narodów:

Duże zróżnicowanie- zależne od okoliczności historycznych. Proces narodowotwórczy nie przebiegał wg jednolitego wzoru.

• Ramą było państwo

• Punktem wyjścia była wspólnota etniczna

• „Nowy naród”- przez długi czas identyfikowali się z narodem X, ale nagle poczuli odrębność (Kaszubi)

• Następstwo zmian politycznych

Czynniki narodowotwórcze:

SUBIEKTYWNE Świadomość narodowa (poczucie przynależności z określonym narodem)	OBIEKTYWNE - pochodzenie - kultura ^ - język ^ - terytorium - wspólnota zwyczajów ^ - tradycje ^ - wierzenia religijne	^ -najsilniejsze

2 sposoby definiowania pojęcia „naród”:

(!) Etnos (sens etniczny)- Zbiorowość zdolna do wykształcenia własnej kultury	Demos (sens polityczny)- Zbiorowość obywateli państwa

MEGALOMANIA NARODOWA:

Twierdzenie o wyższości, niezwykłości danego narodu, a przez to jego szczególnej misji dziejowej i posłannictwa wobec innych narodów.

Wyraża się w takich opiniach jak przekonanie o:

- zajmowaniu centralnego miejsca w świecie (etnocentryzm)

- pochodzeniu od sławnych ludów historycznych (np. Polaków od Sarmatów)

- wyższości własnej kultury, języka, obyczajów itp.

- szczególnym stosunku Boga do danego narodu (żydowski naród wybrany, polski mesjanizm)

- przypisywanie swojemu narodowi wyłącznie cech pozytywnych

Nacjonalizm:

Uważa interes własnego narodu za nadrzędny wobec interesu jednostki, grup społecznych czy społeczności regionalnych.

Uznaje naród za najwyższego suwerena państwa, a państwo narodowe za najwłaściwszą formę organizacji społeczności.

Szowinizm:

Skrajna postać nacjonalizmu.

Głosi solidarność wszystkich grup społecznych danego narodu, a wobec mniejszości narodowych i innych narodów nakazuje przyjmować wrogą postawę.

Ksenofobia:

Niechęć, wrogość, lęk wobec obcych i przesadne wyrażanie niechęci wobec cudzoziemców.

Często jej źródłem jest bezkrytyczne podejście do stereotypów etnicznych.

Rasizm:

Pogląd głoszący tezę o nierówności ludzi. Wyższość jednej rasy nad innymi.

NARODY BEZ PAŃSTW:

Mają własny język i bogatą kulturę.

Uważają swą kulturę za odrębną od otaczających ich ludów. Spełniają wszystkie warunki, by nazwano ich narodem. Nie mają jednego państwa.

Prawo do samostanowienia zapewnia im art.1. Karty Narodów Zjednoczonych, jednak często kłóci się ono z interesami krajów, gdzie mieszkają w rozproszeniu. Na drodze do własnego państwa stoi ropa i inne bogactwa natury, zaszłości historyczne czy konflikty religijne.

Na świecie jest ok. 5 mln. Narodów nieposiadających swojego państwa. (?)

Tybetańczycy- 1950- zajęty przez Chiny

Kurdowie- 30 mln- rozsiani między Turcją, Irakiem, Iranem i Syrią

Tamilowie- 70 mln- płd.- wsch. Indii, Birma, Malaje, Sri Lanka

Palestyńczycy- 1948r. Autonomia Palestyńska

Ujgurzy- XVIII w.- turecki naród podbity przez Chiny

Baskowie- XIX w.- stracili całą lokalną władzę, a ich kraj został podzielony między Hiszpanię i Francję.

Temat: TYPY PAŃSTW: Historyczna zmienność typów państw.

Ewolucja państwa:

1. Zmiana koncepcji obywatela- nabycie praw i pojawienie się obywatelstwa

2. Przejście od więzi rodowych i plemiennych do klasowych i narodowych

3. Monopolistyczne, wyłączne stosowanie przymusu przez państwo (zakaz np. zemsty rodowej, samosądów)- prawo obowiązuje wszystkich

4. Zmiana źródeł legitymizacji władzy- demokratyczne wybory

Legitymizacja- akceptacja; źródło pochodzenia władzy

1. Rozgraniczenie między sferą władzy państwowej, a sferą prywatnych interesów obywateli

TYPY PAŃSTWA

Wyznaczają podobne stosunki społeczno- ekonomiczne oraz podobny status ludzi.

Typy wyznacza się przede wszystkim ze względu na to, jaka klasa społeczna zajmuje u nich dominującą pozycję (jest klasa panująca!)

Kolejne typy państw pojawiają się w historii jako efekt postępu dziejowego i są (???)

TYPY PAŃSTW:

Niewolnicze- klasą dominującą byli właściciele (???)

Feudalne- VI w. państwo frankijskie

Klasa dominująca- wielcy właściciele ziemscy

Feudalna własność ziemi należącej do wąskiej grupy osób, a resztą byli lennicy podporządkowani tym właścicielom.

Kapitalistyczne- XVIII w.

Pozycja dominująca- dysponenci kapitału finansowego i przemysłowego.

Występuje własność prywatna środków produkcji oraz wytworów sprzedających swą siłę roboczą.

Rodzaje państw:

1. Wczesnokapitalistyczne- na drodze przemian weszły na drogę kapitalizmu

2. Liberalno- demokratyczne- najdoskonalszy (połączenie liberalizmu i demokracji)

3. Faszystowskie

4. 3-go świata

Socjalistyczne- własność jest domeną państwa rozumianego jako prawny przedstawiciel całego narodu i ogólu żyjących w nim obywateli.

- dążenie do likwidacji klas społecznych

- społeczna własność środków produkcji pozostających w rękach państwa i swobodni wytwórcy zatrudnieni w państwowych (???)

Temat: FORMY PAŃSTWA- pojęcie i klasyfikacja

Typ ≠ Forma

FORMA PAŃSTWA

Całokształt sposobów i metod sprawowania władzy przez rządzących

Określana jest przez wzajemne stosunki formalnoprawne i faktyczne między naczelnymi organami państwa

Konstytucyjne określony sposób organizacji życia politycznego i społecznego

Kryteria podziału:

• Ustrój państwa (forma rządów)

• Relacje między organami państwowymi (charakter głowy państwa) - system polityczny

• Struktura terytorialna państwa

• Reżim polityczny

Ustrój państwa:

Monarchia Absolutna Konstytucyjna Parlamentarna	Republika Arystokratyczna Demokratyczna

Monarchia

• Suwerenem jest jeden człowiek, nazywany monarchą. Monarcha sprawuje władzę zazwyczaj dożywotnio, jego funkcja jest często dziedziczna i zwykle jego stanowisko jest nieusuwalne.

• Zazwyczaj monarchie są dziedziczne, tzn. że po śmierci władcy tron obejmuje jedno z jego dzieci.

• Monarchą może zostać również osoba wybrana przez elektorów- monarchia elekcyjna.

Monarchia Absolutna

• W systemie absolutystycznym monarcha skupia w swojej ręce władzę sądowniczą, ustawodawczą i wykonawczą.

• W monarchii absolutnej istnieje skodyfikowane prawo, podczas gdy władza monarchy despotycznego nie jest niczym ograniczona.

Monarchia Konstytucyjna

• Forma władzy w państwie, gdzie jej zakres, zarówno dotyczący monarchy (władcy) jak i organów przedstawicielskich ludu (np. wybranych posłów), określany jest w konstytucji.

• Władca pełni tu zazwyczaj funkcję reprezentacyjną, niż faktycznie sprawuje władzę.

Monarchia Parlamentarna

• Forma ustroju politycznego, w którym głową państwa jest monarcha, który współdzieli władzę z parlamentem

• ,Król panuje a nie rządzi’

Historia republiki

• W początkach VI wieku p.n.e. – powstała demokracja ateńska

• V-I wiek p.n.e. – klasyczna republika rzymska

• W średniowieczu- powstały miejskie republiki w Italii wzorowane na klasycznej rzymskiej, np. Florencka, Sieny, Wenecka

• XVIII w. – USA, Francja

Republika

• Z języka łacińskiego res republi (???)

2. CHARAKTER GŁOWY PAŃSTWA ( SYSTEM POLITYCZNY)

• Parlamentarno – gabinetowa

• Kanclerski

• Prezydencki

• Pół prezydencki

• Parlamentarno- komitetowo

SYSTEM POLITYCZNY

• Parlamentarno- gabinetowy – rząd z premierem na czele jest powołany przez parlament we współpracy z głową państwa, a odpowiedzialność polityczną ponosi przed parlamentem

• Pół prezydencki- w systemie tym są trzy ośrodki władzy:

• Parlamentarno komitetowy- najważniejszą zasad

3. STRUKTURA TERYTORIALNA PAŃSTWA

• Państwa unitarne (jednolite)

• Państwo złożone

• Unia personalna

• Unia realna

• Federacja

• Konfederacja

Państwo unitarne

• Wszystkie jednostki administracyjne wchodzące w skład państwa są tak samo zorganizowane i podporządkowane organom centralnym, które określają ich ustrój i właściwości.

• Państwa unitarne możemy podzielić na państwa scentralizowane i zdecentralizowane

• Ustrój scentralizowany charakteryzuje się wyznaczaniem lokalnych urzędników przez rząd centralny, który sprawuje zwierzchnią władzę nad organami regionalnymi.

• Ustrój zdecentralizowany ma miejsce, gdy organy regionalne są formowane niezależnie od rządu i istnieje dobrze rozwinięty samorząd terytorialny o znacznych kompetencjach, a władza centralna zastrzega sobie prawo do podejmowania tylko najważniejszych decyzji.

Państwo złożone- unia

• Personalna- związek dwóch lub więcej państw posiadających wspólnego monarchę (króla) lub inny organ władzy, przy zachowaniu przez te państwa odrębności prawnej, politycznej a niekiedy także ustrojowej

• Realna- związek dwóch lub większych liczby państw, oparty na wspólnych instytucjach państwowych.

• Unia realna rozwinęła się z unii personalnej.

Federacja

• Państwo składające się z mniejszych obdarzonych autonomią państw związkowych (np. stanów, landów, prowincji, kantonów) ale posiadających wspólny (federalny) rząd

• Państwa związkowe posiadają zwykle szeroką autonomię wewnętrzną oraz tworzą w niektórych kwestiach własne prawa, wspólna pozostaje najczęściej polityka zagraniczna i obronna. Kraje federacyjne posiadają wspólną walutę.

Konfederacja

• Grupa utworzona przez państwa dla osiągnięcia określonych celów. Taka forma stowarzyszenia zakłada zachowanie pewnej równości.

• To związek państw tworzących często ponadnarodowe organy władzy.

4. REŻIM POLITYCZNY

• Totalitarny

• Demokratyczny

• Autorytarny

Totalitaryzm

• Jedna ideologia

• Utopijne cele

• Dualistyczne rozwiązanie partia- państwo – stworzenie instytucji dublujących i nadzorujących istniejące, zmienianie ich w ‘pasy transmisyjne’ służące propagandzie

• Zasada wodzostwa

• Gangsterstwo: silne podobieństwo do metod organizacyjnych przestępczych, np. pasożytnicza ‘ochrona’ wspólnoty przed przemocą którą samemu się tworzy, ter ryzowanie swoich członków i ofiar, i fizyczna eliminacja rywali , manipulowanie prawem, szantażowanie

• Rozbudowana biurokracja

• Propaganda (wysokie wykorzystanie technik inżynierii społecznej)

• ‘wróg dialektyczny’ ( dla faszyzmu był to komunizm, dla komunistów faszyzm)

• Psychologia nienawiści: kreowanie i podsycanie nienawiści do np. ‘wrogów ludu’. ‘kułaków’,’ żydokomuny’.

• Monopol w dziedzinie sztuki, fabrykowanie informacji

• Ludobójstwo i przymus (holocaust, eksterminacja burżuazji w ZSRR)

• Kolektywizm (umacnianie więzi w kolektywie poprzez parady wojskowe, partyjne rytuały, masowe ruchy młodzieżowe itp.; przeciwdziałaniu tradycyjnym jak rodzina, chrześcijaństwo itd.)

• Militaryzm

• Pogarda dla liberalnej demokracji

• Moralny nihilizm ( dążenie do celu z pominięciem zasad etycznych)

Demokracja

• Źródło władzy stanowi wola większości obywateli

• Zasada suwerenności narodu

• Zasada poszanowania praw mniejszości

• Trójpodział władzy (ustawodawcza, wykonawcza, sądownicza)

• Państwo prawa ( nadrzędność prawa w stosunku do władzy publicznej, działania organów władzy oparte jest na prawie, które chroni jednostkę przed posunięciem władz , prawo jest gwarantem wolności i równości wszystkich obywateli)

• Pluralizm

• Przestrzeganie humanistycznej idei prawa człowieka takich jak :

- wolność głoszenia swoich poglądów- nawet jeśli nie są one w danym momencie popularne

- wolność zrzeszania się i tworzenia politycznych grup nacisku

- wolność od dyskryminacji klasowej

• Uznanie wyborów za główne źródło prawomocności władzy i konieczności cyklicznego potwierdzania legitymacji władzy w wyborach powszechnych

• Możność zrzeszania się w partie polityczne

Autorytaryzm

• System rządów bezpartyjnych, opartych na autorytecie charyzmatycznego przywódcy

• Powstała najczęściej wskutek nieefektywnego funkcjonowania systemów demokratycznych lub ich kompromitacji w oczach społeczeństwa

• W przeciwieństwie do systemów totalitarnych, nie opiera się na uniwersalnej ideologii ani na masowym terrorze, lecz ogranicza się jedynie do represjonowania tych, którzy otwarcie go krytykują i dążą do jego obalenia

• Władza autorytarna koncentruje się w ręku przywódcy i jego najbliższego otoczenia

• Decyzje zatwierdzane są przez bezwolny lub zdominowany stronnictwem prorządowym parlament

• Przywódca posiada szereg osobistych prerogatyw, które dają mu realny wpływ na politykę państwa

• Podstawą władzy jest często rozbudowany aparat przymusu w postaci armii, policji i służb bezpieczeństwa.

KONSTYTUCJA – NAJWYŻSZY AKT PRAWNY W PAŃSTWIE

Definicja

• Z łaciny consitutio – ustani owionie

• Akt prawny o najwyższym znaczeniu, zwany też ustawą zasadniczą w celu podkreślenia jego wyjątkowego charakteru

• Oznacza ustawę zasadniczą wyposażoną w najwyższą moc prawną, określającą podstawy ustroju społeczno- gospodarczego i politycznego, w szczególności organizacje i sposób powoływania podmiotów władzy państwowej i sposoby wykonywania władzy przez te organy, a także normujących

Konstytucja

• Określa zasady ustroju politycznego

• Zarysowuje strukturę organów państwowych, sposób ich powoływania oraz kompetencje i wzajemne związki

• Konkretyzuje podstawowe prawa i obowiązki obywatela

Szczególne cechy konstytucji

• Szczególna forma

• Szczególna treść

• Szczególna moc

Szczególna forma

• Nazwa!

• Szczególny tryb powstania ( najczęściej w ramach parlamentu)

• Projekt przygotowywany przez specjalne ciało polityczne (specjalna komisja konstytucja, gremium polityków i ekspertów spoza parlamentu)

• Uchwalenie wymaga uzyskania szczególnej większości i szczególnego quorum

• Możliwe ostateczne zatwierdzenie w drodze referendum

• Zmiana może być dokonana w drodze wydania ustawy o zmianie konstytucji ( ustawy konstytucyjnej)

Szczególna treść

• Określa podstawy ustroju politycznego i społeczno- gospodarczego państwa, zasady organizacji powoływania oraz strukturę i kompetencje centralnych i lokalnych ogniw aparatu państwowego, a także normuje podstawowe prawa i obowiązki obywatelskie

• Jest zwięzła, reguluje kwestie podstawowe dla państwa i społeczeństwa

Szczególna moc

• Najwyższe miejsce w systemie prawa stanowionego

• Wyznacza rodzaje innych aktów prawnych (źródeł prawa), ich zakres przedmiotowy oraz samoistny lub wykonawczy charakter

• Wszystkie inne akty normatywne muszą być zgodne z konstytucją (nie mogą pozostawać w sprzeczności)

• Inne akty prawne muszą być z nią spójne (muszą urzeczywistniać postanowienia konstytucyjne)

Funkcje konstytucyjne

• Funkcje konstytucji- to zespół skutków społecznych, jakie stale w danej społeczności, w odniesieniu do określonej sfery rzeczywistości wywoływane są istnieniem konstytucji.

1. Funkcja prawna- polega ona na możliwości pełnienia przez konstytucje roli aktu prawnego w zakresie stosunków politycznych , społecznych i gospodarczych, które są przez nią regulowane.

2. Funkcja stabilizacyjna (petryfikująca)- utrwalenie czegoś w pewnej niezmiennej formie

3. Funkcja programowa (dynamiczna) – konstytucja musi być otwarta na przyszłość i wyznaczać cele.

4. Funkcja integracyjna- czyli stymulowanie więzi obywateli z państwem, u którego podstaw leży konstytucja

5. Funkcja organizatorska- czyli taką w której konstytucja określa zasady organizacji i funkcjonowania państwa oraz jego struktury wewnętrznej

6. Funkcja wychowawcza0 ma ona dwojaki cel: upowszechnienie jednych wartości, zasad i idei, a jednocześnie stymuluje przyjmowanie nowych.

Typy konstytucji

Treść : pełna ; niepełna (mała)

Procedurę powstania: oktrojowana (darowana, nadana) ; uchwalania

Formę: pisana ; niepisana

Sposób zmiany: sztywna; elastyczna

Okres obowiązywania : stała; czasowa

Historia polskiego konstytucjonalizmu

• 3 maja 1791r. - Konstytucja 3 maja

• 22 lipca 1807r. – Konstytucja Księstwa Polskiego

• 27 listopada 1815r. – Konstytucja Królestwa Polskiego

• 20 lutego 1919r. – Mała Konstytucja

• 17 marca 1921r. – Konstytucja Marcowa

• 23 kwietnia 1935r. – Konstytucja Kwietniowa

• 19 lutego 1947r. - Mała Konstytucja

• 22 lipca 1952r. – Konstytucja Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej

• 17 października 1992r. – Mała Konstytucja

• 17 października 1997r. – Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej ( uchwalona 2 kwietnia)

Demokratyczne państwo prawne

Ogólne zasady demokratycznego państwa prawa

• Zagwarantowanie oraz poszanowanie praw i wolności człowieka i obywatela

• Zasada suwerenności

• Zasada pluralizmu politycznego

• Demokratyzm oparty na kreowaniu władz przez okresowo odbywane wolne wybory powszechne

• Zapewnienie udziału społeczeństwa w podejmowaniu decyzji państwowych

• Idea państwa socjalnego opartą na realizacji zasad sprawiedliwości społecznej

• Niezależny i niezawisły sądowy wymiar sprawiedliwości, kontrolujący zarówno władzę ustawodawczą , jak i wykonawczą

• Zasada samorządu

Ogólne zasady demokratycznego państwa prawa II

• Zasada zaufania obywateli do państwa, co należy rozumieć jako nakaz lojalnego postępowania wobec obywateli

• Zakaz działania prawa wstecz

• Zasada ochrony praw nabytych

• Zasada sprawiedliwości społecznej

• Zasada respektowania dobra ogółu

• Zasada stabilnego i bezpiecznego prawa

• Zasada podziału władzy

• Zasada niezawisłości sędziowskiej

• Zasada prawa do sądu

• Zasada nakazu określoności przepisów karnych

• Zasada nullum crimen sine lege

• Zasada zakazu nadmiernej ingerencji ustawodawcy w prawa jednostki