Słowniczek składników kosmetycznych cz. II

dr inż. Magdalena Sikora

2007-08-28

Nasz redakcyjny ekspert ds. kosmetyków - dr Magdalena Sikora z Politechniki Łódzkiej wyjaśnia, co kryje się pod nazwami najczęściej używanych składników kosmetycznych.

G

• Garbniki - związki naturalne, odznaczające się zdolnością do trwałego wiązania z proteinami. Działają ściągająco, przeciwbakteryjnie, przeciwzapalnie. Z białkami skóry tworzą na jej powierzchni warstwę ochronną, dzięki czemu zmniejszają uczucie pieczenia i swędzenia. Znajdują zastosowanie w preparatach do kąpieli, szamponach, lotionach, mydłach, kremach i maseczkach przeznaczonych do pielęgnacji skóry tłustej, łojotokowej.

• Gliceryna - alkohol wielowodorotlenowy o silnych właściwościach higroskopijnych, jeden z najstarszych czynników wykorzystywanych do nawilżania skóry. Przyciąga wodę z otoczenia, zatrzymując wilgoć w warstwie rogowej naskórka, dzięki czemu w sposób widoczny go nawilża. Penetruje do głębszych warstw skóry, gdzie ułatwia długotrwałe, efektywne związanie wody (nawet do 24 godzin). Wyraźnie poprawia elastyczność i miękkość skóry.

• Glikoceramidy - roślinne odpowiedniki ceramidów, najczęściej pozyskiwane poprzez izolację z handlowej lecytyny sojowej. Podobnie jak ceramidy chronią skórę przed działaniem niekorzystnych czynników zewnętrznych. Skutecznie wzmacniają jej barierę ochronną. Zmniejszają utratę wody, regulując jej zawartość w warstwie rogowej. Działają przeciwzmarszczkowo, przywracają prawidłowe napięcie i elastyczność skóry. Hamują procesy jej fizjologicznego starzenia.

• Glikol propylenowy - alkohol wielowodorotlenowy o silnych właściwościach higroskopijnych. Tworzy na powierzchni skóry nie wysychający film, zmniejszający ubytek wody z naskórka, zapobiega jego wysuszeniu. Ułatwia wnikanie substancji biologicznie aktywnych, działa synergicznie z konserwantami, dzięki czemu można obniżyć ich zawartość w preparacie kosmetycznym.

• Glutation - oligopeptyd, składnik drożdży, który ze względu na zawartość związanej siarki reguluje pracę gruczołów łojowych. Stabilizuje gospodarkę tłuszczową, przeciwdziała nadmiernemu łojotokowi. Stosowany w preparatach do skóry tłustej oraz szamponach do włosów przetłuszczających się.

H

• Hydrochinon - jeden ze skuteczniejszych naturalnych związków wybielających. Powszechnie wykorzystywany, jako czynnik depigmentacyjny do rozjaśniania przebarwień skóry. Działanie jego związane jest z blokowaniem tyrozynazy, enzymu katalizującego pierwszy etap syntezy melaniny, naturalnego barwnika skóry. Zaliczany jest również do substancji mających zdolność zmniejszania liczby melanocytów, komórek wytwarzających barwnik. Wykazuje dobrą skuteczność działania w stosunku do różnego rodzaju plam pigmentacyjnych, nie powodując jednocześnie odbarwiania zdrowej skóry. Częsty składnik kremów wybielających.

K

• Kaolin - rozdrobniona glinka o silnych właściwościach higroskopijnych. Ma właściwości absorbowania nadmiaru łoju. Wykorzystywana w preparatach oczyszczających, ściągających, zamykających pory.

• Kamfora - naturalny, krystaliczny związek o charakterystycznym zapachu. Działa przeciwzapalnie, dezynfekująco, poprawia ukrwienie skóry. Wykazuje efekt złuszczania zewnętrznych warstw naskórka. Wchodzi w skład m.in. kremów i płynów oczyszczających do twarzy oraz preparatów do pielęgnacji stóp.

• Karoteny - rozpuszczalne w tłuszczach żółto-pomarańczowe pigmenty roślinne. Są prekursorami witaminy A. Po zastosowaniu miejscowym, w wyniku procesów enzymatycznych, mają zdolność przekształcania się w tę witaminę. Przyspieszają ziarninowanie, warunkują szybką regenerację naskórka i jego wzrost. Pochłaniają promieniowanie UV, są inhibitorami wolnych rodników, nadają skórze ładny koloryt.

• Kasztanowiec (Aesculus hippocastanum L.) - wyciąg zawiera cały szereg związków biologicznie aktywnych m.in. escynę, flawonoidy, związki kumarynowe, garbniki. Powoduje wzmocnienie naczynek krwionośnych, zmniejsza kurczliwość naczyń włosowatych, działa przeciwzapalnie i przeciwobrzękowo, ułatwia oczyszczanie skóry i nadaje jej matowość, chroni ją przed szkodliwym działaniem promieni UV. Stosowany do pielęgnacji cery wrażliwej z pękającymi naczynkami lub tendencją do ich pękania. Stosuje się go także w preparatach do kąpieli, jak również w szamponach i odżywkach przeznaczonych dla włosów przetłuszczających się z łojotokowym zapaleniem skóry.

• Keratyna - białko należące do skleroprotein - grupy białek włóknistych. Główny składnik naskórka, włosów, włókien wełny, paznokci, kopyt, rogów i piór. W składzie strukturalnym zawiera cystynę, aminokwas siarkowy, zapewniający mu trwały efekt kondycjonujący. Działa regenerująco w stosunku do włókna włosowego, chroni je przed różnorodnymi uszkodzeniami. Stosowany w środkach kondycjonujących, płynach do trwałej ondulacji, farbach do włosów. Wykazuje działanie ochronne w stosunku do skóry i włosów przed anionowymi związkami powierzchniowo czynnymi (ZPC).

• Kinetyna - naturalna substancja z grupy cytokinin, roślinnych odpowiedników cytokin. Pobudza wiele procesów fizjologicznych, w tym także aktywność fibroplastów odpowiedzialnych za produkcję kolagenu i elastyny. Umożliwia prawidłowe odtwarzanie substancji sterujących procesami fizjologicznymi w komórce. Stosowana w kremach aplikowanych na skórę, opóźnia i zapobiega niekorzystnym zmianom spowodowanym jej starzeniem.

• Koenzym Q 10 - znany również jako ubichinon. Substancja witaminopodobna, określana często mianem eliksiru młodości. Stymuluje biologiczne funkcje skóry, katalizuje niezbędne do życia procesy zachodzące w komórkach, chroni je przed niedotlenieniem, poprawia ich metabolizm i regenerację. Zwiększa zdolności obronne naskórka, neutralizuje wolne rodniki, zabezpiecza skórę przed zanieczyszczeniam środowiska, zwiększa jej jędrność, powoduje zmniejszenie zmarszczek. Spowalnia procesy starzenia skóry.

• Kofeina - związek zaliczany do grupy alkaloidów purynowych. Stymuluje przemianę materii i przyczynia się do usuwania złogów tłuszczu, a także ze względu na efekt drenażu tkanek działa wyszczuplająco i detoksykująco. Poprawia mikrokrążenie krwi w tkankach skóry, zwiększa jej sprężystość. Stosowana w preparatach wyszczuplających i antycellulitowych.

• Kolagen - białko zwierzęce, w tym także ludzkie, podstawowy składnik włóknistej tkanki łącznej i materiał budulcowy skóry. Odpowiada m. in. za elastyczność, sprężystość i gładkość skóry. Biopolimer wyróżniający się nadzwyczajną zdolnością wiązania wody. Za najcenniejszy dla kosmetyki uważany jest kolagen III, znany również jako "kolagen natywny" lub tropokolagen, będący rozpuszczalną w wodzie frakcją kolagenu tkanki łącznej młodych cieląt. Charakteryzuje się on doskonałymi własnościami błonotwórczymi, a jego roztwory nie są lepkie. Podobnie jak keratyna ze względu na swoje amfoteryczne własności stanowi barierę ochronną dla skóry i włosów przed anionowymi związkami powierzchniowo czynnymi (ZPC).

• Konserwanty - surowce chemiczne hamujące rozwój mikroorganizmów w kosmetyku, czyli zapewniające mu określoną stabilność mikrobiologiczną. Mają one za zadanie utrzymywać wyroby kosmetyczne w stanie pozbawionym zanieczyszczeń podczas ich wytwarzania, pakowania, a także podczas całego okresu ich stosowania, co jest szczególnie istotne dla preparatów mających kontakt z oczami czy jamą ustną.

• Krwawnik (Achillea millefolium L.) - wyciąg zawiera chamazulen, garbniki, fitosterole, flawonoidy i witaminę C. Przyczynia się do łatwiejszego gojenia uszkodzonego naskórka. Łagodzi podrażnienia, stany zapalne, działa kojąco. Wykazuje działanie przeciwzapalne i antybakteryjne, ściąga pory i oczyszcza przetłuszczającą się cerę. Chroni skórę przed szkodliwym wpływem środowiska.

• Kwas glikolowy - naturalny składnik, występujący w trzcinie cukrowej, zaliczany do AHA. Najpopularniejszy przedstawiciel tej grupy. Ma dużą zdolność penetrowania, nie powoduje alergii, jest dobrze tolerowany przez skórę. W preparatach stosowany w różnych stężeniach. W kremach kosmetycznych wykazuje silne działanie nawilżające, złuszcza powierzchownie warstwę rogową naskórka. Pobudza działanie fibroplastów, dzięki czemu wspomaga odnowę i regenerację skóry właściwej.

• Kwas hialuronowy - składnik tkanki łącznej, ciała szklistego i chrząstek stawowych. Posiada własności higroskopijne, warunkujące prawidłowe uwodnienie międzykomórkowej tkanki łącznej. Stanowi naturalną barierę chroniącą tkanki przed infekcją bakteryjną. W kosmetyce on oraz jego sól sodowa uważane są za jedne z najlepszych środków nawilżających i chroniących naskórek przed wysychaniem.

• Kwas kojowy - substancja o udowodnionych właściwościach odbarwiających. Silny czynnik depigmentacyjny, zmniejszający syntezę melaniny. Blokuje aktywność tyrozynazy, dzięki czemu zapobiega nadmiernej pigmentacji. Składnik kosmetyków najnowszej generacji stosowanych do rozjaśniania plam i ujednolicania kolorytu skóry. Wykazuje także działanie antybakteryjne oraz zapobiega powstawaniu wolnych rodników. Preparaty zawierające ten składnik nie tylko rozjaśniają przebarwienia, ale działają również przeciwzmarszczkowo i nawilżająco.

• Kwas gamma-linolenowy - GLA, kwas z grupy niezbędnych nienasyconych kwasów tłuszczowych, NNKT. Prekursor wielu układów ludzkiego organizmu, między innymi prostaglandyn i prostacyklin regulujących niektóre czynności skóry. Jego niedobory mogą powodować podatność na alergie, nadmierne rogowacenie i złuszczanie naskórka. Miejscowe stosowanie preparatów zawierających ten kwas przynosi wymierne efekty kosmetyczne. Składnik kremów, mleczek, maseczek odżywczych.

• Kwas mlekowy - przedstawiciel kwasów owocowych, naturalny produkt przemian biochemicznych. Występuje w wielu produktach spożywczych m. in. kwaśnych ogórkach, kapuście, mleku, kefirze. Środek łagodnie zakwaszający i zmieniający skład flory bakteryjnej. Działa złuszczająco, dzięki czemu przyspiesza odnowę naskórka, wygładza i odświeża skórę oraz poprawia jej koloryt. Odgrywa ważną rolę w procesie pielęgnacyjnym torebki włosa. Stosowany w preparatach pielęgnacyjnych, wybielających oraz płukankach do włosów.

• Kwas retinowy - znany również jako retin A, pochodna retinolu, czyli witaminy A. Reguluje procesy metaboliczne w komórkach naskórka. Pod jego wpływem zostaje usunięta jego zewnętrzna warstwa rogowa. Cera staje się jaśniejsza, bardziej gładka, delikatniejsza w dotyku. Oddziaływuje również na zmiany umiejscowione głębiej, w skórze właściwej. Pobudza do pracy jej komórki, co z kolei wpływa na podwyższenie syntezy kolagenu, którego w starzejącej skórze jest coraz mniej.

• Kwas salicylowy - związek z grupy beta-hydroksykwasów. Reguluje odnowę komórkową, działa złuszczająco, usuwa zewnętrzne warstwy naskórka przyczyniając się do jego regeneracji i odnowy. Działa bakteriobójczo i przciwzapalnie, stosowany w preparatach złuszczających, przeciwtrądzikowych.

• Kwasy nukleinowe - DNA i RNA - pozyskiwane z surowców roślinnych, doskonale przyswajane przez skórę, czynniki nawilżające i odżywcze. Przyspieszają odnowę komórek, usprawniają ich metabolizm. Chronią przed szkodliwym działaniem promieni słonecznych. Stosowane w kosmetykach nowej generacji o silnym działaniu regenerującym i przeciwzmarszczkowym.

• Kwasy owocowe - powszechnie nazywane alfa-hydroksykwasami, często określane są ogólnie przyjętym skrótem AHA pochodzącym od angielskiej nazwy Alpha-Hydroxy Acid. Do najbardziej popularnych i najczęściej stosowanych w kosmetyce należą: kwas glikolowy, winowy, mlekowy, jabłkowy, cytrynowy. Wbrew swojej nazwie, występują w stanie naturalnym w przyrodzie nie tylko w różnych owocach, ale także w warzywach, trzcinie cukrowej, kwaśnym mleku. Mają właściwości rozluźniania warstwy korneocytowej naskórka i ułatwiają jego złuszczanie się, dzięki czemu zapewniają efekt peelingu stymulującego odnowę komórkową. Powodują pobudzenie produkcji kolagenu i elastyny, co jest szczególnie pożądane w przypadku pielęgnacji cery dojrzałej. Poprawiają stan skóry suchej, odwodnionej, z objawami starzenia, powodują wygładzenie zmarszczek i bruzd oraz ogólną poprawę jej wyglądu. Rozjaśniają plamy pigmentacyjne (np. starcze, wątrobowe). Przeciwdziałają keratozom, ułatwiając wchłanianie innych substancji, w tym odżywczych i regenerujących, takich jak: witaminy, kwas hialuronowy itp.

L

• Lanolina - produkt uboczny otrzymywany przy oczyszczaniu wełny owczej. Nazwa pochodzi od łacińskiego słowa "lano", co oznacza wełna. Zaliczana do grupy wosków. Pod względem chemicznym kompleksowa mieszanina estrów i poliestrów wysoko-cząsteczkowych alkoholi i kwasów tłuszczowych, wolnych alkoholi i steroli oraz śladowej ilości kwasów i węglowodorów. Skład chemiczny lanoliny jest podobny do naturalnej wydzieliny gruczołów łojowych - sebum. Doskonale wchłania się w skórę, uzupełnia jej barierę lipidową i hamuje utratę wody, dzięki czemu działa zmiękczająco i nawilżająco. Powoduje gładkość i zmniejszenie szorstkości skóry. Stosowana jako środek oczyszczający, wygładzający, natłuszczający, uelastyczniający skórę.

• Lecytyna - główny składnik błon komórkowych, nawilża i ułatwia wchłanianie substancji aktywnych zawartych w preparacie kosmetycznym, szczególnie aktywnie działa w połączeniu z białkami. Normalizuje procesy metaboliczne komórek naskórka, pobudza jego regenerację. Chętnie stosowana w kremach i maseczkach przeciwzmarszczkowych, odżywczych, regenerujących (kremach, maseczkach), a także w preparatach do pielęgnacji włosów szczególnie wysuszonych, zniszczonych trwałą, farbowaniem lub zbyt intensywnym działaniem promieni słonecznych.

• Lipa - ekstrakt bogaty w garbniki, kwasy organiczne, witaminę E. Działa osłaniająco, łagodząco, lekko wybiela karnację. Chętnie stosowany w kremach do cery wrażliwej, skłonnej do podrażnień i pierzchnięcia.

• Lipidy - tłuszcze, różnorodna pod względem chemicznym grupa produktów pozyskiwanych z surowców roślinnych i zwierzęcych. Niezbędne składniki kosmetyków regulujące równowagę wodno-tłuszczową skóry. Natłuszczają skórę, tworzą na jej powierzchni warstwy okluzyjne. Umożliwiają zatrzymanie wody, chronią przed jej niekontrolowaną utratą, są niezbędne do prawidłowego nawilżania skóry. Zabezpieczają ją przed działaniem szkodliwych czynników zewnętrznych.

• Liposomy - drobne ciała tłuszczowe, mające zdolność przenikania między komórkami keratyny naskórka. Mikroskopijne pęcherzyki zbudowane z tłuszczów roślinnych, między innymi fosfolipidów. Wnikają głęboko w skórę i przenikają do wnętrza komórek, ułatwiają transport substancji odżywczych, takich jak: kolagen, enzymy, witaminy. Regulują równowagę wodno-tłuszczową naskórka, pozwalają na wprowadzenie do przestrzeni międzykomórkowej warstwy rogowej cennych składników, co sprzyja regeneracji skóry.

• Lukrecja (Glycyrrhiza glabra L.) - korzeń zawiera fitohormony, saponiny, flawonoidy, fitosterole, żywice. Ze względu na obecność glicyryzyny ma słodki smak. Wykazuje działanie nawilżające, przeciwdrażniące, przeciwzapalne, immunostymulujące. Doskonale odżywia tkanki, nawilża, regeneruje i ujędrnia skórę.

M

• Masło kakaowe - tłuszcz pozyskiwany poprzez tłoczenie nasion kakaowca właściwego (Theobroma cacao L.) o przyjemnym zapachu kakao. Topi się w temperaturze zbliżonej do temperatury ciała ludzkiego. Natłuszcza i uelastycznia skórę. Wykazuje korzystne działanie w stosunku do skóry suchej, w stanach zapalnych i oparzeniach słonecznych.

• Masło Shea - otrzymywane z nasion drzewa masłowego (Vittelaria paradoxa), znane również jako masło karite lub olej z masłosza. W jego skład wchodzą odżywcze substancje tłuszczowe, witaminy E, F oraz substancje, które chronią skórę przed promieniami UVB. Tłuszcz charakteryzujący się dużym powinowactwem do warstw lipidowych naskórka, wspomaga ich ochronne działanie. Pielęgnuje skórę nie pozostawiając uczucia tłustości. Naturalny filtr słoneczny. Zalecany szczególnie do cer suchych i zniszczonych. Stosowane także jako naturalny środek pomocny w łagodzeniu oparzeń słonecznych, podrażnień skóry i dermatoz.

• Melanina - naturalny barwnik skóry, chroniący ją przed działaniem szkodliwych czynników zewnętrznych. Absorbuje i rozprasza promieniowanie słoneczne, neutralizuje wolne rodniki, ma własności antyoksydacyjne, wzmacnia system immunologiczny. Ze względu na swoje własności skutecznie chroni głębsze warstwy skóry, opóźnia procesy jej starzenia. Stosowana w preparatach kosmetycznych, jako naturalny filtr UV.

• Melatonina - hormon szyszynki, wykazuje silne właściwości antyoksydacyjne, ma zdolność neutralizowania wolnych rodników, aktywizuje działanie w organizmie enzymów antyoksydacyjnych. Powoduje lekkie natłuszczenie skóry, zabezpiecza ją przed reakcjami zapalnymi spowodowanymi działaniem promieniowania UV, opóźnia procesy jej starzenia.

• Mentol - związek o silnym, charakterystycznym zapachu miętowym oraz piekącym smaku, jeden z głównych składników olejku miętowego. Charakteryzuje go działanie odświeżające, kojące, chłodzące, znieczulające, łagodzące podrażnienia. Szczególnie chętnie stosowany w preparatach pielęgnacyjnych po kąpieli oraz po opalaniu.

• Mikrokapsułki - nośniki, w których zamyka się mikroskopijne ilości substancji biologicznie aktywnych. Pozwalają one na kontrolowane uwalnianie substancji czynnej z produktu w określonym czasie oraz miejscu. Za ich pomocą transportuje się wgłąb skóry takie składniki, jak witaminy, białka, enzymy itp. Poprzez oddzielenie wzajemnie reagujących substancji oraz ochronę związków wrażliwych przed ujemnym wpływem czynników zewnętrznych, np. wilgoci czy tlenu z powietrza, efektywniej wykorzystuje się substancje aktywne zawarte w preparacie kosmetycznym.

• Miłorząb japoński (Gingko bilobae) - ekstrakty pobudzają krążenie, poprawiają ukrwienie, zmniejszają napięcie naczyń krwionośnych oraz zapobiegają ich pękaniu. Pojędrniają i uelastyczniają skórę, przywracając jej ładny koloryt. Neutralizują wolne rodniki, hamując procesy starzenia skóry. Rozjaśniają cienie i zmniejszają "worki" pod oczami. Są także efektywnym surowcem wykorzystywanym w preparatach antycellulitowych.

• Miód - naturalny produkt wytwarzany przez pszczoły, zawierający m. in. cukry, witaminy, enzymy, makro i mikroelementy, kwasy owocowe. Wykazuje działanie bakteriostatyczne, przeciwazapalne, antybiotyczne. Łagodzi podrażnienia skóry. Ma zdolność przenikania przez barierę warstwy rogowej. Zmiękcza, wygładza i lekko rozjaśnia skórę. Utrzymuje prawidłowe nawilżenie oraz dostarcza jej wielu substancji odżywczych. Przyspiesza metabolizm komórek oraz procesy regeneracyjne naskórka. n

• Mleczko pszczele - wydzielina gruczołów gardzielowych młodych pszczół, przeznaczona do karmienia larw w ciągu pierwszych trzech dni ich życia, konsystencją podobna do śmietanki o zabarwieniu od kremowego do szarego. Jest to produkt bogaty w witaminy. Zawiera ponadto - białka, cukry, lipidy, kwasy organiczne, hormony, enzymy, biopiewiastki. Ze względu na skład bywa określane mianem "eliksiru młodości". Wykazuje działanie rewitalizujące, tonizujące, normalizujące wydzielanie gruczołów łojowych. Wpływa korzystnie na nawilżanie i elastyczność skóry. Może jednak powodować alergie i podrażnienia. Najczęściej stosowane w postaci liofilizowanej, w której jest najbardziej trwałe.

• Mleko - produkt naturalny o dużej aktywności biologicznej. Zawiera proteiny, tłuszcze, witaminy, pierwiastki m. in. wapń i potas, minerały. Wykazuje działanie nawilżające, kojące, łagodzące. W kosmetyce stosowane w postaci proszku mlecznego pełnego i chudego, kompleksu białek mleka, kazeiny, tłuszczu mlecznego.

• Mocznik - składnik NMF, czyli naturalnego czynnika nawilżającego skórę, odpowiedzialnego za jej prawidłowe uwodnienie. Powoduje złuszczanie zrogowaciałych warstw naskórka. Zwiększa przepuszczalność warstwy rogowej, dzięki czemu ułatwia przenikanie substancji biologicznie aktywnych. Zmiękcza, odświeża i uelastycznia skórę.

• Mukopolisacharydy (MPS) - znane również jako glukozoaminoglukany (GAG) lub śluzowielocukry. Związki biogenne, występujące w tkance łącznej, tworzące z białkami strukturalnymi (kolagenem i elastyną) tzw. proteoglikan - układ podporowy tkanki łącznej. Wywierają wpływ na jędrność komórek tkanki łącznej, dzięki czemu powodują prawidłową elastyczności skóry. Tworzą na powierzchni skóry film okluzyjny, który chroniąc ją przed zwiększonym odparowaniem wody zapewnia odpowiednie jej nawilżenie. Zmniejszają możliwość podrażnień i uczuleń oraz zwiększają jej odporność na działanie czynników zewnętrznych. Posiadają zdolność wiązania substancji toksycznych, np. metali ciężkich czy zanieczyszczeń przemysłowych, są rozpuszczalne w wodzie, łatwe do usunięcia z organizmu. Wykazują działanie łagodzące i kojące. Zapobiegają gromadzeniu tkanki tłuszczowej oraz wpływają na prawidłową cyrkulację krwi i limfy. Przeciwdziałają powstawaniu efektu cellulitu.