Języki mniejszościowe i regionalne

1. Język regionalny – definicje:
-ujęcie prawne – na podst. Ustawy z dn.6 stycznia 2005r. o mniejszościach narodowych i etnicznych oraz o języku regionalnym oraz na podst. Europejskiej karty języków regionalnych lub mniejszościowych z 5 listopada 1992 r.

To język używany tradycyjnie na terenie jakiegoś państwa przez grupę jego obywateli (będącą mniejszą liczebnie od reszty ludności tego państwa), różniący się od języka oficjalnego tego państwa, a niebędący jego dialektem ani językiem migrantów.

- ujęcie językoznawczo-kulturowe
język regionalny = odmiana języka ogólnego, używana powszechnie (także przez warstwy wykształcone) w poszczególnych regionach kraju, odznaczająca się odrębnościami (regionalizmami) na wszystkich poziomach systemu językowego, silnie powiązania z miejscowymi gwarami ludowymi, wyrastająca na podłożu odrębności kulturowych danego regionu; synonim określenia „język regionu”.

2. Rozwiązania szczegółowe dot. Języków mniejszościowych i regionalnych

- szkolnictwo
- sądy
- administracja
- kultura
- życie społeczne

3. Kaszubszczyzna
Według wspomnianej wyżej ustawy, językiem regionalnym uznanym prawnie jest kaszubszczyzna – z tym, ze przez liczbę mieszkańców gminy, należy rozumieć liczbę osób posługujących się językiem regionalnym, urzędowo ustaloną jako wynik ostatniego spisu powszechnego.

4. Śląszczyzna

Dialekt czy język regionalny?

5. Języki mniejszości narodowych i grup etnicznych we współczesnej Polsce
(to są moje notatki z wykładu, tu macie link gdzie jest tego więcej - http://mniejszosci.narodowe.mac.gov.pl/mne/mniejszosci/charakterystyka-mniejs/6480,Charakterystyka-mniejszosci-narodowych-i-etnicznych-w-Polsce.html#bialorusini)

a) język białoruski – 230 tys. osób na pogranicza wschodnie. Posiadają własne media (telewizję, radio), literatura w ich języku, organizowany festiwal filmów białoruskich.

b) język ukraiński – 200 tys. osób
przez niechlubną Akcję Wisła, która miała na celu – rozbicie UPA (Ukraińska Powstańcza Armia) i przesiedlenie Ukraińców na północ, na „ziemie wyzwolone”. Skutkiem tego było rozsianie Ukraińców na całe terytorium. Cechuje ich silna tożsamość, gwary, język. Istnieje Związek Ukraińców w Polsce.

c) język łemkowski – nie wiadomo do końca co to jest – Ukraińcy mówią, że to dialekt. (ilu ich jest nie mogę znaleźć, w jakimś artykule jest, że w latach 40 XX w. 100 tys.) Występowanie – Bieszczady, Beskidy, Beskid Niski

d) język niemiecki - 126 tys. – głównie ludzie starsi, mieszkający na Śląsku, którzy po 45 nie wrócili do domu, tylko zostali na ziemiach polskich.

e) język litewski – 25 tys. – posługują się głównie literacką odmianą języka. Istnieje Stowarzyszenie Litwinów w Polsce. Cechuje ich duma narodowa, poczucie godności, odrębność .

f) język słowacki – 25 tys., występowanie góry, Spiż i Orawa, występuje gwara spiska, posiadają własny miesięcznik (co prawda na spółkę z Czechami), jest Towarzystwo Słowaków, silna świadomość narodowa, nie chcą być myleni z Czechami.

g) język hebrajski i jidysz – ok. 10 tys., rozróżniamy język hebrajski – jako język biblijny i urzędowy , i język jidysz – jako język Żydów europejskich, wymyślony w średniowieczu. Teatr Żydowski, Towarzystwo Kulturalne, Szkoły prywatne językowe jidysz.

h) język wietnamski (?) – kilkanaście tysięcy, (według internetów 5 tys.) - Tatarzy polscy, wieś Bohoniki, Kruszyniany – tak podawała na wykładzie, choć Tatarzy przecież zatracili swój język.

Gwara – charakteryzuje ludność wiejską, dotyczy sfery nieoficjalnej i mówionej, zwykle osoby, które się nią posługują wstydzą się tego faktu, jako dyskredytujący je w oczach ludzi wykształconych, niedostosowana do języka naukowego. Nieustabilizowana norma – wariantowość, zróżnicowanie geograficzne.

2009 – ratyfikowanie przez Polskę Europejskiej Karty Języków Regionalnych lub Mniejszościowych

Na wykładzie Hącia wspominała o konflikcie co do śląszczyzny. Konflikt opiera się głównie na osobach Bogusława Wyderki i Jolanty Tambor, chociaż ich poglądy nie były przeciwstawne. Antagonistkami były Jolanta Tambor i Helena Synowiec, uczyły na tej samej uczelni, a tak się nie cierpiały, ze nie mogły znieść swojego towarzystwa – brały sprawy języka bardzo emocjonalnie – musiały mieć one godziny zajęć, inne pokoje żeby nie doszło do rękoczynów :P.

Tambor „Opinia o języku śląskim”
- brak definicji pojęcia dialektu, języka regionalnego, czy języka w ogóle w ustawach rządowych co do mniejszości językowych,
- język regionalny jest pojęciem wprowadzonym przez ustawy, a nie pojęciem, kategorią, czy terminem językoznawczym.
- Tambor porównuje śląszczyznę do kaszubszczyzny
- do 2005 roku dyskusje na temat tych dwóch języków były identyczne (2005 rok uznanie kaszubszczyzny za język regionalny, do tej pory uważana była za dialekt)
- Tambor przywołuje fragmenty dzieł innych badaczy, które wykazywały związek kaszubszczyzny z językiem polskim
- Tambor znajduje jedną różnicę pomiędzy językami – zabiegi o ujęzykowienie kaszubszczyzny i spory wokół jej statusu trwają ponad sto lat, polemiki wokół śląszczyzny to 20 lat, a w zasadzie ostatnie 10-lecie.
-prestiż jako jedna z najważniejszych cech języka
- nie widzi problemu w tym, ze język nie ma wykształconych odmian funkcjonalnych, jest mało znormalizowany

- powód niechęci nadania statusu Ślązakom – obawa, że odseparują się od reszty Polaków (tak samo było przy kaszubszczyźnie) – względy pozajęzykowe.
- Miodek zwolenników śląszczyzny nazywa fanatykami
- zaznacza wyjątkową świadomość językową Ślązaków, promocję języka, rozwijanie języka, kultury.
- Śląski językiem odrębnym od polskiego
- stwierdza, ze tak jak Kaszubski powinien zostać uznany językiem regionalnym
Hącia mówiła o niej trochę jak o ignorantce, która nie zważa na brak norm gramatycznych itp. Przychyla się do Wyderki raczej.

B. Wyderka „Opinia o języku śląskim”

- dialekt – typ języka wyróżniający się swoistymi cechami dialektalnymi. Cechy dialektalne to innowacje w rozwoju danego języka, które swym zasięgiem objęły tylko część terytorium danego języka. Innymi słowy – dialekty to terytorialne warianty języka etnicznego (narodowego) charakteryzujące się pewnymi odmiennościami (innowacjami) fonetycznymi, gramatycznymi i leksykalnymi.
- dialekt = gwara
- dialekt śląski = gwary gliwickie, cieszyńskie bądź opolskie
- lingwiści żrą się gdzie kończy się dialekt, a zaczyna język, zwykle decydują uwarunkowania historyczne,
- dla wyderki w świetle wyznaczników genetycznych dialekt śląski należy do zespołu dialektów języka polskiego (to odpowiedź na twierdzenia Ślązaków, że ich język nie ma genezy polskiej)
- cechy języków gwarowych:
* ograniczenie społeczne – język mieszkańców wsi – wartościowane negatywnie, jako kultury „niższej” przez to zanikają;
* ograniczenie funkcjonalne – używanie nieoficjalne, potocznie
* nieprzystosowane do języka naukowego
* mówioność
* nieustabilizowana, zwyczajowa norma językowa, dopuszczająca wariantywność, nawet w obrębie tej samej wsi. Ponadto brak normy stanowionej.
* zróżnicowanie geograficzne języków gwarowych
(chyba już wcześniej to podawałam ale jeszcze raz nie zaszkodzi, teraz dokładnie za Wyderką)
- przypisuje te cechy gwarom Śląska Opolskiego i Cieszyńskiego, inaczej jest z Górnym Śląskiem – gdzie znajdują się miasta okręgu przemysłowego.
Górny Śląsk – gwara różni się ekstensją społeczną i funkcjonalną. Język stał się językiem miast, wchłonął dużo germanizmów.
- kilka faz wyłaniania się nowego języka
I faza – utrwalenie się w świadomości społecznej, danej grupy przekonania o własnej odrębności językowej i mitologizacja swojej odrębności. Na Śląsku trwało to bardzo długo, XIX w – decydujący moment, Bismarck, zniemczenie ślązaków, mit morawski – przekonanie o szczególnych więzach, wpływie języka i kultury morawskiej na język i kulturę Ślązaków, dalej formy nacisku od strony niemiec, ostracyzm Ślązaków, brak uszanowania aspiracji Ślązaków przez II RP, ostoją dla nich była tylko własna grupa etniczna. Czynniki językowo – kulturowe:
a) odmienność fonetyczna i leksykalna gwar śląskich w stosunku do polszczyzny ogólnej (po 1921 i po 1945 – włączeniu Śląska do granic Polski)

b) akceptowanie gwary jako języka rodzimego i jej pokoleniowe dziedziczenie
c) używanie gwary w sferze rodzinnej, lokalnej i regionalnej i kulturowej – to dotyczy Górnego Śląska.
d) ukształtowana świadomość odrębności etnicznej.
II faza – wyłanianie się mikrojęzyka, faza „otwartej deklaracji odmienności”. Jej istotą jest dyskurs społeczny i naukowy toczony wokół problematyki języka regionu. Faza normalizacji i kodyfikacji. 2009 – ukończony projekt grafii języka śląskiego. 2010 ukazał się elementarz śląski. (Na tym etapie według Wyderki zakończył się postęp języka Śląskiego)
III faza (najtrudniejsza) wdrażanie i propagowanie normy standardu. Dla Śląskiego w stadium początkowym.

„Po wielu latach dyskusji i wielu przemyśleniach uważam, ze w obecnych uwarunkowaniach cywilizacyjnych i społecznych nie da się powstrzymać śląskiego ruchu językowego i nie należy tego czynić. Musimy też przyjąć, że mamy do czynienia ze zjawiskiem wyłaniania się pokrewnego polszczyźnie języka zachodniosłowiańskiego”

Ustawa o jęz/… zapewnia
- prawo do nauki języka regionalnego lub w języku regionalnym
- rozpowszechniania i wymiany informacji w tymże języku
- swobodnym posługiwaniem się tym językiem w życiu publicznym
- używania go w funkcji języka pomocniczego w administracji

Wymienione sfery życia zapewniają, ze jest to język znormalizowany i skodyfikowany. Tymczasem język śląski nie jest. Proponowany przez ślązaków zapis przypomina bardziej transkrypcję fonetyczną. Ponaddialektalna postać języka śląskiego jeszcze nie istnieje. Górnośląski ślabikorz – nie mm pojęcia co to jest, chyba ten podręcznik, ale padłam :D. generalnie dzieła są raczej dziełami folkloru. Wyderka dochodzi do wniosku, że na razie widzimy regiolekt Górnego Śląska, a jeszcze nie język, choć taki stanie się.

2005 – Ustawa o mniejszościach narodowych

Mniejszością narodową jest grupa obywateli polskich, która spełnia te warunki:
- jest mniej liczebna od pozostałej ludność RP
- odróżnia się językiem, kulturą lub tradycją,
- dąży do zachowania swojego języka, kultury i tradycji
- ma świadomość własnej historycznej wspólnoty narodowej i jest ukierunkowana na jej wyrażanie i ochronę
- jej przodkowie zamieszkiwali obecne terytorium RP od co najmniej 100 lat
- utożsamia się z narodem zorganizowanym we własnym państwie

Za mniejszości narodowe uważa się:
- białoruską
- czeską
- litewską
- niemiecką
- ormiańską
- rosyjską
- słowacką
- ukraińską
- żydowską

Na mniejszości etniczne uważa się i tu jest to samo co w mniejszościach narodowych oprócz tego, ze NIE utożsamiają się z narodem zorganizowanym we własnym państwie.

Mniejszości etniczne:
- karaimską
- łemkowską
- romską
- tatarską

Generalnie dalej w ustawie jest, ze mają wolność we wszystkim, nikt nie może ich przymusowo asymilować, język może być językiem pomocniczym w gminie, jeśli nie mniej niż 20% osób deklaruje się za nim, wpisami do rejestru i innymi stuffami tego typu zajmuje się minister właściwy do spraw wyznań religijnych oraz mniejszości narodowych i etnicznych na podstawie wniosku rady gminy.
Organy dospraw mniejszości narodowych i etnicznych:
1. minister właściwy do spraw wyznań religijnych oraz mniejszości narodowych i etnicznych
2. Wojewoda ( na szczeblu wojewódzkim)
3. Komisja Wspólna Rządu i Mniejszości Narodowych i Etnicznych jako organ opinio-doradczy Prezesa Rady Ministrów. W jej skład wchodzą przedstawiciele ministrów (tych wszystkich od religii itp.), przedstawiciele Misnitra sprawiedliwości i przedstawiciele mniejszości narodowych.