Gerontologia - (gr. geron – starzec, logos – nauka, słowo) – nauka o starzeniu się i starości

człowieka jest to nauka zajmująca się procesami i zjawiskami społecznymi,

psychologicznymi,ekonomicznymi, demograficznymi, które są przyczynami lub następstwami

starzenia się poszczególnych ludzi i całych społeczeństw. Jest to nauka interdyscyplinarna czerpie z

dorobku: socjologii, psychologii, demografii, medycyny, biologii, pedagogiki społecznej, filozofii,

nauki o polityce społecznej, ekonomii, antropologii kulturowej, historii, prawa. Rozwinęła się po

zakończeniu II Wojny Światowej w wyniku rewolucji demograficznej, pojawienie się problemu

opieki nad osobami starszymi. W Polsce natomiast ok. lat 50 XX wieku w związku z pojawieniem

się pracy: „ Proces starzenia się ludności”, która została opublikowana w 1959 roku, Edward

Rosset.

Cechy gerontologii jako nauki:

wielodyscyplinarna - czerpie z dorobku: socjologii, psychologii, demografii, medycyny, biologii,

pedagogiki społecznej, filozofii, nauki o polityce społecznej, ekonomii, antropologii kulturowej,

historii

niejednoznaczność przedmiotu badań: człowiek starszy w aspekcie jednostkowym (osobowość),

społecznym (zbiorowość społeczna) i demograficznym

pluralizm teoretyczny – różne interpretacje i teorie starości oraz zjawisk jej towarzyszących

pluralizm definicyjny – wielość np. definicji starości

pluralizm metodologiczny (wielowarsztatowość)

Cele:

1. Rozumienie jak zmiany biologiczne wpływają na rozwój osobowości i zachowań osób

starszych, na ich rolę, miejsce i status społeczny.

2. Rozumienie procesu starzenia się jako zjawiska społecznego,wpływ procesu starzenia się na

społeczeństwo.

3. Zmiany w strukturze demograficznej, ekonomicznej, społecznej, politycznej, w instytucjach

i funkcjach społecznych.

Zadania:

1. Odbudowywanie autorytetu i znaczenia osób starszych

2. Wskazywanie właściwej roli osób starszych w społeczeństwie i rodzinie

3. Polepszanie stanu zdrowia, sprawności, wykształcenia Seniorów

4. Zwiększanie aktywności społecznej i kulturalnej oraz świadomości sytuacji, w jakiej osoby

starsze się znajdują

Zadania te wypełniane są poprzez:

Popularyzowanie wiedzy dotyczącej starzenia się i przyczyn starzenia się, profilaktykę i

wychowanie do starości.

Działy:

Geriatria – nauka o chorobach wieku podeszłego, zajmująca się chorobami osób starszych,

fizjologią i patologią starzenia się, metodami leczenia i rehabilitacji, zapobieganiem niedołęstwu i

chorobom wieku starczego.

Biologia starzenia się – bada istotę i przyczyny starzenia się organizmów żywych, ma na celu

poznanie procesów zachodzących w przebiegu starzenia się tych organizmów.

Gerontologia społeczna – rozpatruje społeczne aspekty starzenia się i starości. Ma na celu

przeciwdziałać i zapobiegać patologii życia społecznego osób starszych, określać i rozumieć

warunki sprzyjające wydłużaniu się życia ludzkiego (pogodnej i godnej starości)

Pojęcia:

Starość – stan, zjawisko statyczne, to końcowy okres starzenia się, nieuchronnie kończący

się śmiercią, charakteryzujący się obniżeniem funkcji życiowych i szeregiem morfologicznych

zmian w poszczególnych układach i narządach.

a) Psychospołeczna – etap życia, w którym procesy psychiczne objawiają się rezygnacją i

poczuciem braku szans

b) Społeczna – odrzucenie, oddziałują jednocześnie z procesami biologicznymi, prowadząc do

naruszenia homeostazy, bez możliwości szans na powrót do stanu poprzedniego

c) Biologiczna - z biologicznego punktu widzenia starość jest splotem procesów i zjawisk, w

różnym stopniu określającym stan psychosomatyczny. Jest ona z jednej strony realizacją programu

genetycznego, a z drugiej zależy od zmieniających się warunków życia.

Starzenie się – zjawisko dynamiczne, naturalny, długotrwały, nieodwracalny proces zmian ustroju

zachodzący w ciągu całego życia, doprowadzający do osłabienia funkcji poszczególnych organów i

definitywnie prowadzący do śmierci. U każdego przebiegający indywidualnie. Wiąże się m.in. ze

spadkiem aktywności, odporności. Na starzenie się mają wpływ różne czynniki: społeczne,

kulturowe,ekonomiczne, historyczne.

Wiek:

~ kalendarzowy – stanowi o nim liczba przeżytych lat, początek starości wg Światowej Organizacji

zdrowia ONZ 60 lat, kalendarzowy 65 rok życia

~ biologiczny – określa ogólną sprawność i żywotność organizmu człowieka, jest

zindywidualizowany, określa się go za pomocą wskaźników biochemicznych, biologicznych,

antropologicznych itp. Charakterystyczne dla tego wieku są biologiczne procesy starzenia się:

zmniejszenie wody w organizmie, nagromadzenie złogów w tkankach, zmniejszenie zdolności

komórek do podziału

~ psychologiczny – określany jest na podstawie starzenia się funkcji intelektualnych,

funkcjonowania jego niektórych zmysłów, zdolności adaptacyjnych, samoocena, sprawności

psychomotorycznej

~ społeczny – określany poprzez analizę pełnionych przez człowieka ról społecznych, zakładając że

w poszczególnych fazach życia zmienia się charakter, zakres i hierarchia ról, a więc fazę tę

odzwierciedla sytuacja społeczna człowieka, symptomem jego starzenia się jest zanik, ograniczenie

i pojawienie się odmiennych ról

~ ekonomiczny – dotyczy miejsca człowieka w społecznym podziale pracy, wiek produkcyjny –

praca w zawodzie, poprodukcyjny ( przejście na emeryturę)

~ socjalny – ustala się analizując akty prawne związane z właściwymi dla wieku podeszłego

świadczeniami socjalnymi, okres nabywania praw do świadczeń i zabezpieczeń.

2. Charakterystyka procesu starzenia się człowieka, potrzeby osób starszych i możliwości ich

zabezpieczania.

Analiza procesu starzenia się jako zjawiska biologicznego, psychologicznego, społecznego.

Starzenie się jako zjawisko biologiczne – Biologów i geriatrów frapują zmiany zachodzące w

organizmie ludzkim na skutek starzenia się, jak też czynniki przyspieszające i opóźniające te

zmiany. Geriatrów, jako przedstawicieli nauk medycznych, interesują również zagadnienia

sprawności psychofizycznej człowieka w procesie starzenia się.

Aspekt biologiczny wskazuje, że starzenie się jest procesem degradacji fizycznej ciała, rozpatruje

się pod kątem przyczyn, mechanizmów, prawidłowości anatomicznych i fizjologicznych

zachodzących w tym procesie. Literatura naukowa nie podaje jednej słusznej teorii wyjaśniającej

ten proces w aspekcie biologicznym.

Przykłady teorii:

I TEORIA ZEGARA BIOLOGICZNEGO - organizm posiada wewnętrzny zegar regulujący

zmiany podziału komórek i ich wpływ na procesy dojrzewania, starzenia i śmierci.

II TEORIA MOLEKULARNA – dotyczy procesów zachodzących wraz z wiekiem w łańcuchach

cząsteczek. W ciągu życia molekuły łączą się z pośrednim produktem przemiany materii. Wiązania

pomiędzy łańcuchami cząsteczek przyczyniają się do zwyrodnień i śmierci.

III TERIA AUTOIMMUNOLOGICZNA – wraz z biegiem lat system immunologiczny ulega

osłabieniu. Konsekwencją tego jest podatność organizmu człowieka na ciała obce powodujące

zaburzenia i choroby typowe dla starości. Np. stwardnienie rozsiane, łysienie plackowate itp.

Starzenie się jako zjawisko psychologiczne – teorie psychologiczne analizują i diagnozują

zdolności psychomotoryczne zapamiętywanie, możliwości edukacji, myślenie, umiejętności

radzenia sobie z problemami, motywacje i emocje. Zatem wskazują, że starość jest kolejnym

etapem rozwojowym życia człowieka, stawiającym nowe wyzwania. Np. duże znaczenie nowych

możliwości zewnętrznych pomimo słabnięcia tych już ukształtowanych. Zaliczają się do nich m.in.

doświadczenie, równowaga czy też umiejętności zachowania dystansu, sądy o charakterystyce

głębokiej i wieloaspektowej. Egzystencja ma inną wartość, gdy człowiek odnajduje nową rolę po

utracie poprzedniej. Istnieje dyskusja wśród psychologów, co do zmian psychicznych starości. Czy

osobowość zmienia się czy też nie. Na pewno zmienia się funkcjonowanie intelektualizmu i

psychiki. Mniejsze zdolności zapamiętywania, myślenia logiczno – abstrakcyjnego, szybkości

psychomotorycznej, unikanie ryzyka, ograniczenie zdolności twórczych , niechęć do zmian.

2 teorie starzenia się jednostek w psychologii:

I TEORIA ODPOWIEDNIKÓW – cechy ujawniające się w późnym okresie życia to rezultaty

wczesnego rozwoju, według teorii tej człowiek nie nabywa nowych cech , natomiast wcześniejsze

skłonności ulegają spotęgowaniu.

II TEORIA PRZYPADKÓW – uznaje,że psychika człowieka starszego jest rezultatem działania

różnych wydarzeń życiowych.

Starzenie się jako zjawisko psychiczne –Psychologów zajmują głównie

zagadnienia zmian osobowościowych, psychicznych i charakterologicznych, jakie

zachodzą w człowieku w trakcie starzenia się biologicznego i psychicznego - działanie czasu na

osobowość, życie duchowe i emocjonalne człowieka. Psychologowie wskazują przejawy wpływu

czasu na te sfery. Zaliczają do nich: chłód emocjonalny, zmiany poznawcze i intelektualne

( odbieranie bodźców i informacji, przetwarzanie doznawanych wrażeń, zmiany w procesie

myślenia i zapamiętywania). W starości następuje etapowe wygasanie tych funkcji.

Starzenie jako zjawisko społeczne – związane jest ze zmianą pozycji społecznej jednostek nie

wykonujących już pracy zarobkowej a utrzymujących się z renty lub emerytury, wymagających

opieki i pomocy, posiadających niższy prestiż społeczny. Polityka społeczna określa tych ludzi, jako

osoby będące beneficjentami działań pomocowych i instytucji pomocy społecznej. Konieczna

ucieczka od życia społeczno – zawodowego skutkuje pojawieniem się i adaptacją do trudności

będących skutkiem niekorzystnego i nieprawidłowo funkcjonowania świata społecznego. Wywołuje

on niekorzystne warunki materialne, niepewność zatrudnienia, brak możliwości zmiany zawodu,

nieprawidłowe relacje międzyludzkie, brak poradnictwa. Niektóre osoby pozostają wciąż aktywne i

związane ze światem mimo spadku sił fizycznych, inni wycofują się lub stronią od reakcji

międzyludzkich. Wycofanie może być negatywne z uwagi na korzystanie z różnych preferowanych

form aktywności. Pozytywnym przejawem wycofania się z relacji międzyludzkich jest powrót do

starych zainteresowań, które wcześniej z różnych przyczyn nie mogły być realizowane.

Czynnikami hamującymi podejmowanie aktywności są m.in. :

1. Izolacja psychiczna i społeczna,

2. Nagła zmiana warunków środowiskowych,

3. Pogorszenie sytuacji materialnej,

4. Brak odpowiednich form aktywacji i wypoczynku,

5. Niewłaściwe nastawienie do starości i Seniorów

6. Brak przygotowania do starości.

Aspekt społeczny związany jest ze zmianą ról społecznych, zmieniają się role rodzinne – odwracają

się a także role wychowawczo – zabezpieczające – obecnie uzależnienie od dzieci.

POTRZEBY – jednym z najbardziej uznanych w literaturze hierarchii potrzeb ludzkich jest

zaproponowana przez Abrahama Maslowa teoria motywacji ludzkiej – zgodnie z nią zaspokojenie

potrzeb niższego rzędu pozwala na pojawienie się potrzeb wyższego rzędu. Maslow wyróżnił 5

grup potrzeb, uszeregował od najważniejszych do mniej ważnych o znaczeniu 2-rzędnym. Maslow

wykazał istnienie określonego porządku wyboru, pierwszeństwa potrzeb zgodnie z

zaprezentowanym układem. Kolejna potrzeba może się pojawić, gdy zostaną zaspokojone potrzeby

niższe w hierarchii:

1. Fizjologiczna – pożywienie, mieszkanie, odzież, prokreacja

2. Bezpieczeństwa – zabezpieczenie przed chorobą, bezrobociem, niezdolnością do pracy

3. Przynależności – akceptacji, miłości, przyjaźni, przynależności do grupy

4. Uznania – szacunku, prestiżu, sukcesu, znaczenia

5. Samorealizacji – własny rozwój, zdolności, talenty, zainteresowania, rozwój duchowy,

potwierdzanie własnej wartości

Potrzeby wg Piotra Błędowskiego:

1. Przynależności – o jej zaspokojeniu bądź niemożności zaspokojenia świadczy intensywność

relacji i interakcji międzyludzkich. Osamotnienie i samotność, więź z dawnym

środowiskiem, identyfikacja i adaptacja w nowym środowisku, układ stosunków z rodziną,

miejsce osoby starszej w układach rodzinnych,

2. Użyteczności i uznania – oprócz obiektywnych wskaźników np. fakt dodatkowego

zatrudnienia na emeryturze, udział w instytucjonalizowanych formach aktywności czy

wykonywanie różnych zajęć na rzecz rodziny ważne są subiektywne oceny własnej sytuacji.

3. Niezależności – dotyczy stopnia samodzielności osób starszych w danym środowisku i

warunkach życia. Wlicza się tutaj niezależność przestrzenną (mieszkanie) i ekonomiczną.

4. Bezpieczeństwo fizyczne i psychiczne – rozpatrywana w kontekście warunków fizyczno –

przestrzennych i społeczno – kulturowych. O jej zaspokojeniu świadczy np. znajomość

miasta, funkcjonowania w nim, korzystania z urządzeń miejskich, instytucji, samopoczucie

we własnym mieszkaniu i osiedlu. Wsparcie w rodzinie i poza nią.

5. Satysfakcji życiowej – odnosi się do subiektywnej oceny, zadowolenia ze swojego

usytuowania w nowym środowisku , do samopoczucia w mieście i adaptacji w zmiennych

warunkach.

Zmiany w funkcjonowaniu człowieka:

kryterium biologiczne – zmiany w płaszczyźnie fizjologicznego funkcjonowania organizmu

kryterium socjo-ekonomiczne – oddziaływanie czynników socjologicznych, instytucjonalnych,

ekonomicznych

kryterium psychologiczne – zmiany w zakresie procesów psychicznych, osobowości, doświadczeń

Biologiczny wymiar starzenia się obejmuje liczne zmiany organiczne na poziomie komórkowym, w

formie zaniku ich zdolności reprodukcyjnych oraz postępującej degeneracji.

Obniżenie sprawności fizycznej oraz tendencji do współwystępowania kilku dolegliwości u tej

samej osoby, zmiany w strukturze mózgu zachodzące w okresie dorosłości skutkujące np. wzrostem

czasu reagowania w licznych czynnościach dnia codziennego. W sferze percepcyjno - motorycznej

osłabieniu ulega wrażliwość niektórych zmysłów, głównie wzroku i słuchu. Ponadto następuje

spowolnienie czasu reakcji, wydłużenie czasu wykonywania czynności, następuje ogólny spadek

sprawności psychomotorycznej. W zakresie uwagi obserwuje się osłabienie stopnia jej

selektywność oraz zdolności do koncentracji. Pogorszeniu

ulega także zdolności zapamiętywania. Konieczność radzenia sobie ze zdarzeniami

krytycznymi, często o charakterze kryzysogennym (np. sytuacje straty), które prowadzą do

doświadczania silnych emocji negatywnych oraz konieczności readaptacji do zmienionej

rzeczywistości psychospołecznej. Wyznacznikami skuteczności przebiegu procesu adaptacji do

starości są przede wszystkim: efektywne radzenie sobie w sytuacjach codziennych, optymizm,

poczucie satysfakcji, systematyczne wdrażanie działań kompensacyjnych. Głównymi objawami

trudności przystosowawczych są z kolei bierność, zależność, egocentryzm, roszczeniowość wobec

otoczenia, ucieczka w fantazję, wrogość, agresywność, depresja.

Na poziomie społecznym zmiany dotyczą głównie stopnia wypadania z ról społecznych o różnym

stopniu istotności dla jednostki, jak rola pracownika, członka organizacji społecznych,

współmałżonka czy rodzica. Nadal ważną rolę pełnią związki społeczne, często o charakterze

kontynuacji relacji zapoczątkowanych na wcześniejszych etapach rozwoju.

Zadania rozwojowe:

Rozwiązywanie tzw. kryzysów rozwojowych towarzyszących przechodzeniu z 1 fazy życia do

drugiej oraz osiągnięcia stanu równowagi i przystosowania.

Przystosowanie do sfery społecznej – harmonia z otaczającym światem, utrzymywanie stosunków

towarzyskich, sfery psychicznej – osiągnięcie harmonii wewnętrznej, np. pogodzenie się ze

śmiercią współmałżonka, przystosowanie do przejścia na emeryturę, zmniejszenia się dochodów,

kulminacja życiowej aktywności, pogodzenie z nieuchronnością procesów starzenia,

zaakceptowanie własnej zależności. Przygotowanie się do spadku sił fizycznych, urządzenie w

sposób dogodny warunków bytowych.

Rola rodziny w życiu Seniorów

Udział seniorów w życiu rodzinnym ma duże znaczenie nie tylko dla osób starszych, ale i dla

pozostałych członków rodziny, wnosi bowiem do pokolenia dzieci i młodzieży wartości kulturowe,

obyczajowe, historyczne. Polska charakteryzuje się wyjątkowo silnym kontaktem ludzi starszych z

dziećmi. Wskazywałoby to na silniejszą więź międzypokoleniową, a trzeba pamiętać, że nic w

życiu człowieka starszego nie jest tak ważne, jak poczucie więzi rodzinnej i właściwe miejsce w

rodzinie. Człowiek, jako istota społeczna potrzebuje obecności drugiego człowieka, wzajemnej

życzliwości, dzielenia się zainteresowaniami, marzeniami, radością ze spotkania, poczuciem

akceptacji. Nic nie zastąpi zaangażowania i troskliwości osób najbliższych, przy czym należy

pamiętać, że to na rodzinie spoczywa opieka nad seniorem. Rodzina, jako najbliższa człowiekowi,

powinna partycypować w zaspakajaniu potrzeb seniora. Pomoc rodzinna dla seniora w

zdecydowanej większości przypadków jest niezbędna, nawet w kontekście wzrostu

zapotrzebowania na profesjonalną pomoc. Wspieranie rodziny w różnych wymiarach daje

człowiekowi starszemu możliwość bycia dostrzeganym społecznie, bycia potrzebnym.

Wychowanie do starości - przygotowanie człowieka do okresu życia w wieku nieprodukcyjnym .

Ten etap ludzkiej egzystencji może być okresem, w którym człowiek się rozwija: wypełnia nowe

zadania, stawia przed sobą nowe cele i podejmuje nowe zainteresowania. Pomaganie ludziom w

nabywaniu nowych zainteresowań i aspiracji oraz umiejętności ich przyzwyczajeń, które – gdy

nadejdzie czas emerytury – pomogą im w realizacji aktywnego trybu życia sprzyjającemu

utrzymaniu dobrego samopoczucia psychicznego, fizycznego i wydłużeniu młodości. Wychowanie

do starości zawiera wiele elementów, m.in. rozwój zainteresowań wolno-czasowych, realizowanie

własnego hobby, aktywność społeczną i polityczną, rozszerzanie nawyków kulturalnych. Edukacja

może dokonywać się w różnego rodzaju instytucjach zarówno zorganizowanych, takich jak szkoły

kursowe czy uczelnie wyższe, ale także w instytucjach nieformalnych poprzez kontakt z telewizją,

prasą, radio lub Internetem. Dość popularnymi instytucjami edukacji osób starszych stały się

Uniwersytety Trzeciego Wieku. Uniwersytet Trzeciego Wieku jest instytucją realizującą ideę

edukacji przez całe życie, w której duże znaczenie przywiązuje się do jakości kontaktów

społecznych, przebywania ze sobą członków, przeżywania tego, co wydarzyło się podczas zajęć.

Uniwersytet Trzeciego Wieku działa wielokierunkowo, a jego głównym zadaniem jest włączenie

ludzi starszych do systemu edukacji permanentnej, aktywności intelektualnej, psychofizycznej, a

także prowadzenie zajęć gimnastycznych, rehabilitacyjnych i turystycznych, organizacja życia

samorządowego, a w szczególności wspólne spędzanie czasu wolnego. UTW nadaje dniom rytm,

który został utracony wraz z przejściem na emeryturę.

Wychowanie do starości należy również ujmować jako przygotowanie do odpowiedniego

postrzegania starości i miejsca ludzi starszych w społeczeństwie. Odpowiednie to znaczy nie

dyskryminujące ani stygmatyzujące, nie spychające na margines, lecz traktujące starość jako jeden

z wielu etapów w normalnym przebiegu życia człowieka. W każdej fazie życia można być

użytecznym i aktywnym poprzez twórcze traktowanie młodości i dorosłości. Uczenie poszanowania

dla ludzi starszych, tłumaczenie, uświadamianie i wdrażanie dzieci i młodzieży w proces starzenia

się społeczeństwa oraz roli jaką osoby starsze mogą odgrywać w ich życiu. Zapoznanie

społeczeństwa z wadami i zaletami tego etapu naszego życia. Uświadomienie nieuchronności tego

procesu. Głównie powinniśmy lepiej zatroszczyć się o znaczenie sfery obyczajowości i zdrowia w

kontekście osób starszych.

Dom Pomocy Społecznej:

Nazywany inaczej stacjonarnym domem pomocy społecznej. Mieszkańcy placówki zamieszkują

tam stale lub tymczasowo, jednocześnie mają względną swobodę poruszania się poza jej obrębem.

Cel działania - świadczenie osobą w nim zamieszkałym całodobowej opieki oraz zaspokajanie ich

niezbędnych potrzeb bytowych, edukacyjnych, społecznych, religijnych na poziomie

obowiązującego standardu. Domy te umożliwiają ich mieszkańcom korzystanie z przysługujących

im świadczeń zdrowotnych.

Przeznaczone są dla osób:

- potrzebujących całodobowej opieki z powodu wieku,

- niepełnosprawności lub choroby,

- które nie mogą samodzielnie funkcjonować w życiu codziennym i którym nie można zapewnić

niezbędnej pomocy w formie usług opiekuńczych

Do Domów Pomocy Społecznej najczęściej przyjmowane są osoby:

- ze wskazań socjalnych (samotność, złe warunki mieszkaniowe, materialne, konflikty w

dotychczasowym środowisku)

- ze wskazań zdrowotnych (znaczna utrata sprawności psychofizycznej, znacznie zaawansowana

starość)

- osoby pozbawione opieki ze strony najbliższych

- osoby, które zdecydowały się przekazać swoje mieszkanie innym pozostając tym samym bez

dachu nad głową

Domy pomocy społecznej – typy

- Dla osób w podeszłym wieku

- Osób przewlekle somatycznie chorych,

- Osób przewlekle psychicznie chorych,

- Dorosłych niepełnosprawnych intelektualnie,

- Osób niepełnosprawnych fizycznie

W praktyce najczęściej istnieją domy z dwóch pierwszych kategorii.

Państwowe Domy pomocy społecznej mogą być placówkami w zasięgu:

- Gminnym,

- Powiatowym,

- Regionalnym.

Pobyt w państwowych domach pomocy społecznej jest odpłatny. Opłatę za pobyt ponoszą

1) Mieszkaniec tej placówki – nie więcej niż 70% dochodu tej osoby

2) Małżonek mieszkańca

3) Gmina, z której mieszkaniec został skierowany do placówki

Zgodnie z z obowiązującymi aktami prawnymi domy pomocy społecznej zobowiązane są do

świadczenia usług: opiekuńczych, wspomagających, edukacyjnych na poziomie obowiązującego

standardu. Domy pomocy społecznej realizują swoją funkcję, poprzez podejmowanie wielu działań

o charakterze pomocowym,opiekuńczym lub kompensacyjno – rewalidacyjno – rehabilitacyjnym

dostosowanych do indywidualnych możliwości i potrzeb mieszkańca.

Działania wspomagające rozwój społeczny i kulturalny:

- Ułatwianie adaptacji do życia w domu pomocy społecznej,

- Poradnictwo i usługi socjalne,

- Pomoc w nawiązywaniu i podtrzymywaniu kontaktów z rodziną,

- Organizowanie kontaktów ze środowiskiem przyrodniczym i społecznym w postaci różnych form

terapii (spacery,wyjścia do lasu,wycieczki nad jezioro), wspólne organizowanie imprez

okolicznościowych,

-Terapia przez pracę,prace hobbystyczne, zajęcia zarobkowe

Dzienne Domy Pomocy Społecznej:

Inaczej nazwane domami dziennego pobytu, to ośrodki pomocy społecznej typu otwartego.

- Celem tych instytucji jest zapewnienie podopiecznym pomocy w organizacji ich życia

- W Polsce pierwszy taki dom powstał w 1967 roku w Warszawie

- W ramach 8 - godzinnego pobytu zapewniają wyżywienie, zaspokojenie potrzeb kulturalno -

oświatowych, terapie zajęciową, udostępniają przedmioty i urządzenia służące utrzymywaniu

higieny osobistej, a także ułatwiają korzystanie z usług pielęgnacyjno – opiekuńczych, leczniczych

oraz rehabilitacyjnych.

-W literaturze podkreślone zostały liczne walory dziennych domów pomocy społecznej, między

innymi fakt pozostawania w środowisku własnego zamieszkania połączony z jednoczesnym

uczestnictwem i aktywizacją seniorów na różnych polach, wzmacnia to wiarę we własne siły, jest

sposobem na walkę z samotnością a przede wszystkim opóźnia starość niezaradną.

Kluby seniora

Ośrodki życia kulturalnego, oświatowego, towarzyskiego i rekreacyjnego.

– W latach 70 i 80 – tych były prowadzone przez Polski Komitet Pomocy Społecznej (PKPS) –

ich działalność polegała tylko na świadczeniu opieki.

– Kluby organizowane są w osiedlach mieszkaniowych powiązane z domami kultury,przy

zakładach pracy (zrzeszają byłych pracowników w celu ułatwienia łagodnego przejścia na

emeryturę)

Cele:

- stworzenie warunków do przyjemnego spędzania wolnego czasu,

- zaspokojenie potrzeb wyższego rzędu( kontaktów towarzyskich, wypoczynku, rozrywki oraz

potrzeb kulturalno –oświatowych),

- sprzyjanie nawiązywaniu i podtrzymywaniu kontaktów towarzyskich

- zajęcia w klubach mogą odbywać się raz w miesiącu, raz bądź dwa razy w tygodniu.

- kluby współpracują z różnymi instytucjami i organizacjami (szpitale, szkoły, domy dziecka).

- organizowane są też wieczory towarzyskie , spotkania z ciekawymi ludźmi, występy artystyczne,

wycieczki, zajęcia tańca towarzyskiego, gry stolikowe, gimnastyka i wiele innych.

Z uwagi na liczne możliwości zainteresowań seniorów, powstają odpowiednie sekcje

(np.: plastyczna, wokalno – muzyczna).

Mają one pełnić 4 podstawowe funkcje:

1) kompensacyjną ( uzupełnienie kontaktów społecznych)

2) Psychoterapeutyczną

3) Integracyjną

4) Adaptacyjną

Uniwersytety Trzeciego Wieku:

Najbardziej rozpowszechniona forma edukacji osób starszych, są to placówki należące do systemu

kształcenia ustawicznego, które zajmują się edukacją seniorów.

Pierwszy na świecie UTW założył w 1973 r. francuski profesor Pierre Vellas we Francji.

Pierwszy polski UTW powstał w 1975 roku w Warszawie z inicjatywy Haliny Szwarc.

Uniwersytet francuski – unaukowiony, studenci zapisują się na studia dzienne, certyfikacja

języków, wstęp wolny na wszystkie zajęcia uniwersyteckie, możliwość z korzystania ze wszelkich

zasobów uniwersytetu. Studenci uczestniczą w działaniach naukowo – badawczych, mogą być

członkami zespołów, aplikować o własne projekty badawcze.

Uniwersytet belgijski – powszechnie dostępny, organizowany dla społeczności lokalnej, np. w

dużym mieście, w każdej dzielnicy, działalność uniwersytecka uregulowana jest przez

prawodawstwo belgijskie, w zakresie kształcenia ustawicznego, w ramach którego państwo

gwarantuje Seniorom aktywizację i edukację. Głównym celem są zajęcia aktywizacyjno –

animacyjne.

Uniwersytet włoski – integracja i komunikacja między Seniorami, nauka języków obcych jako

forma komunikatywna w myśl zasady - „Uczę się, aby rozmawiać”, profil dopasowany do potrzeb,

mobilność, integracja międzypokoleniowa.

Cel główny: Edukacja

Cele szczegółowe:

- Rozwój osobowości słuchaczy,

- Upowszechnianie wiedzy z zakresu różnych dziedzin,

- Aktywizowanie ludzi starszych,

Formy realizacji:

- wykłady audytoryjne,

- wykłady w grupie zainteresowań,

- lektoraty z języków obcych,

- grupy seminaryjne ( możliwość prowadzenia badań naukowych )

- Zajęcia prowadzą specjaliści z zakresu nauk medycznych, przyrodniczych,polityki

społecznej,psychologii,

pedagogiki, historii, filologii polskiej i obcej, ekonomii, techniki, informatyki, kultury fizycznej i

sportu,

- Po trzech latach senior uzyskuje honorowy dyplom ukończenia Uniwersytetu Trzeciego Wieku.

Funkcje:

- Edukacyjna,

- Psychoterapeutyczna,

- Integracyjna.

Hospicja:

Odpowiednia forma opieki dla ciężko chorego seniora. Hospicjum jest miejscem, w którym starsza

osoba lub ciężko chora dostanie kompleksową opiekę. Otacza się nią pacjentów cierpiących na

nieuleczalne, postępujące choroby. Podstawowym celem leczenia jest w tym przypadku przede

wszystkim łagodzenie bólu fizycznego i psychicznego, pielęgnacja, a także pomoc duchowa i

wszystkie inne działania, które mają zapewnić choremu jak najlepszy komfort życia.

Hospicjum określa się różne formy organizacyjne opieki hospicyjnej, tj:

- specjalistyczne ośrodki typu szpitalnego (stacjonarne i pobytu dziennego), opiekujące się chorymi

w stanach terminalnych – człowiek zmierzający do kresu życia,

- oddziały szpitalne opieki hospicyjnej,

- zespoły opieki terminalnej pracujące w zwykłych oddziałach szpitalnych

- hospicja domowe (zespoły opieki terminalnej organizujące leczenie paliatywne i ciągłą

pielęgnację pacjentów w domach).

Organizacje pozarządowe:

organizacje społeczne, niedochodowe, niezależne, sektor dobrowolny, cechą charakterystyczną

organizacji pozarządowych jest przede wszystkim zakładanie tych organizacji i kierowanie przez

własnych członków, nie nastawienie na zysk oraz niezależność od instytucji państwowych.

- Organizacje oferują ludziom starszym wsparcie: finansowe (zapomogi pieniężne),

rzeczowe(wydawanie posiłków lub dostarczanie ich do domu, rozdawanie żywności, leków,

odzieży, środków czystości i

sprzętu gospodarstwa domowego) i usługi( opieka pielęgnacyjna, medyczna oraz usługowo –

gospodarcze, pomoc w codziennych czynnościach). Podejmują również wobec osób starszych

działania w sferze edukacyjnej ( oświata zdrowotna, poradnictwo prawne), rekreacyjnej i

kulturowej ( pomoc w organizacji czasu wolnego poprzez organizowanie wycieczek, zabaw

tanecznych, ognisk itp..)

Pomoc na rzecz osób starszych przyjmuje ponadto pomoc wsparcia moralnego i psychicznego,

poradnictwa

indywidualnego, tworzenia kontaktów społecznych , obrony interesów i interwencji, pomocy

duszpasterskiej.

- Organizacje pozarządowe zajmują się również tworzeniem i prowadzeniem dziennych domów

pomocy, środowiskowych domów pomocy społecznej oraz placówek stacjonarnych

przeznaczonych dla osób starszych.

- Organizacje pozarządowe przyczyniają się do zaspokojenia różnorodnych potrzeb ludzi starszych.

Polski Komitet Pomocy Społecznej – polskie stowarzyszenie charytatywne, oferuje osobom

starszym pomoc doraźną, finansową, rzeczową, usługową i poradnictwo prawne, organizuje usługi

w mieszkaniu osoby starszej, tj. dożywianie ( żywność i dania dostarcza do mieszkania

podopiecznego), usługi opiekuńcze, które realizują opiekunki domowe ( pomagają w robieniu

zakupów, sprzątają, załatwiają sprawy urzędowe itd..), oraz czynności pielęgnacyjne (dbają o

higienę podopiecznego oraz wykonują zalecenia lekarza).

Prowadzi stołówki , jadłodajnie, organizuje kluby seniora, które aktywizują społecznie najstarsze

grupy wiekowe; urządza również spotkania, imprezy i uroczystości dla ludzi starszych i samotnych.

Polski Czerwony Krzyż – najstarsza polska organizacja humanitarna, PCK wspomaga państwową

pomoc społeczną przede wszystkim w zakresie opieki nad osobami chorymi, najuboższymi i

samotnymi. Ludziom w zaawansowanej starości, niepełnosprawnym oraz chorym PCK zapewnia

usługi opiekuńcze, w tym

usługi domowe realizowane przez siostry PCK. Prowadzi ośrodki zapewniające opiekę stacjonarną i

medyczną ludziom nieuleczalnie chorym jest to forma pośrednia między szpitalem a domem

pomocy społecznej, inne placówki opiekuńcze i domy seniora.

Caritas - Katolicka organizacja o charakterze dobroczynnym. Obecnie „Caritas” świadczy przede

wszystkim pomoc i opiekę na rzecz dzieci, osób niepełnosprawnych, ludzi starszych, ubogich oraz

dotkniętych klęskami żywiołowymi i wypadkami losowymi. Wydaje posiłki i odzież, prowadzi

stacje opieki medycznej dla osób starszych i chorych, hospicja, domy dziennego pobytu dla

seniorów, w którym pomoc świadczą siostry zakonne., specjalne ośrodki dla ofiar przemocy oraz

domy stałego pobytu dla osób starszych. Organizacja ta prowadzi również poradnie medyczne,

przychodnie opieki lekarskiej i apteki.

Koła gospodyń wiejskich - Prowadzą działania na rzecz osób starszych, zapewniając różne formy

opieki i aktywizacji kulturalnej. Zajmują się rozpoznawaniem potrzeb ludzi starszych żyjących w

środowisku. Pomagają najuboższym w staraniach o uzyskanie wsparcia finansowego, roztaczają

opiekę nad chorymi i niepełnosprawnymi. Wzywają pogotowie, organizują transport do placówek

służby zdrowia, dostarczają środki lecznicze i opatrunkowe. Zaopatrują na zimę w ziemniaki,

przetwory i opał. Udzielają również porady prawnej dotyczącej przekazania gospodarstwa,

uzyskania emerytury itp.

Aktywność samopomocowa ludzi starszych

Samopomoc to „pomoc wzajemna ,polegająca na dwustronnym świadczeniu usług w określonej

grupie osób, co równocześnie pozwala na uzyskanie pomocy samemu sobie.”

Obecnie działania samopomocowe podejmowane są przede wszystkim z powodu niezadowolenia z

usług danych instytucji, niskiej efektywności niektórych służb społecznych, zbyt długiej procedury

rozwiązywania problemów lub niemożności uzyskania specjalistycznych usług.

W Polsce grupy samopomocowe powstały na przełomie lat 80-90tych, masowo powstawały zaś po

1989 r. Wyróżnia się grupy:

– rozwojowe (nastawione na budowanie programów służących dokonywaniu zmian społecznych

w skali środowiska lokalnego),

– adaptacyjne( nastawione na pomoc w przetrwaniu i przystosowaniu się do trudnej sytuacji)

– terapeutyczne( nastawione na pomoc w procesie terapii, rehabilitacji i leczeniu uzależnień).

W odniesieniu do polityki społecznej państwa-działalność samopomocowa ludzi starszych

uzupełnia świadczenia społeczne, umożliwia wnikliwe rozpoznanie problemów i potrzeb tej grupy

wiekowej, pomaga w wywieraniu presji społecznej na administrację państwową i samorządy

lokalne w kierunku skutecznego i zgodnego z preferencjami ludzi starszych zaspokajania potrzeb i

rozwiązywania problemów. Ze względu na dużą swobodę działania grupy te zdolne są do szybkiego

reagowania na zmiany i nowe problemy, co dodatkowo zwiększa efekty ich pracy.

Aktywność samopomocowa ułatwia także obalenie stereotypów dotyczących tej grupy wiekowej i

zmianę postaw społecznych wobec niej. Instytucje wspierające najstarsze grupy wiekowe w Polsce

to: domy pomocy społecznej, dzienne domy pomocy, kluby seniora, uniwersytety trzeciego wieku

oraz hospicja.

W Polsce sektor non-profit oferuje najczęściej grupie wiekowej szeroki zakres pomocy udzielanej

w różnorodnych formach. Mieści się tu nie tylko pomoc finansowa, rzeczowa, ale również

działalność rekreacyjna, kulturalna i edukacyjna. Organizacje pozarządowe prowadzą także

placówki półstacjonarne i stacjonarne przeznaczone m. in dla osób starszych. Udział ludzi starszych

w organizacjach pozarządowych przyczynia się przede wszystkim do zaspokojenia ich potrzeb

przynależności i identyfikacji oraz potrzeb szacunku, a także przeciwdziała poczuciu osamotnienia

oraz marginalizacji społecznej najstarszego pokolenia.