zagadnienia: geneza nauki, co to jest starość, starzenie się, czym jest wiek (biologiczny, społeczny, psychologiczny), uzależnienia osób starszych (psycholog., funkcjonalne, ekonom.)

Gerontologia jest nauką o starości i o wszystkich związanych z nią zjawiskach i problemach. Jej nazwa utworzona została ze słów pochodzenia greckiego:

geras - `starość', geron - `starzec' lub `mędrzec',

logos - `nauka'.

Zagadnienia te są obszerne i różnorodne, dlatego gerontologiem może być nie tylko lekarz, lecz i biolog badający zjawiska starzenia się w świecie roślin i zwierząt, a także socjolog zajmujący się społecznymi problemami starości ludzkiej oraz psycholog badający związane ze starzeniem zjawiska i zmiany psychiczne. Gerontologia jest nauką międzydyscyplinarną, tzn. wchodzi w zakres wielu nauk (dyscyplin), skupiając specjalistów kilku dziedzin.

Początki nauki sięgają starożytnego Egiptu, gdzie sądzono, że człowiek starzeje się z powodu nadmiernego jedzenia, dlatego lekarze próbowali oczyścić go przez: diety, upusty krwi, kąpiele, leczenie ziołami;

W Indiach stosowane jogę- specjalną gimnastykę, połączoną z ćwiczeniami oddechowymi i dietą;

Grecy i Rzymianie stosowali regularny tryb życia, unikanie nagłych zmian, lekka dieta, kąpiele, masaże, ruch fizyczny;

Cornaro gwarantował, gdy zachowa się wstrzemięźliwość osoba będzie długowieczna;

Paracelsus- starość porównywał do rdzy, która zżera metal; życie ma z góry narzucone przebieg, nie można mu się sprzeciwiać;

Laurentius uważał, że powodem starzenia jest zmniejszenie jego serca;

Charakterystyka starzenia się:

Starzenie się jako proces zachodzący w organizmie żywym można analizować w kilku aspektach jako proces pierwotny, naturalnie występujący, czyli starzenie fizjologiczne i starzenie patologiczne, starzenie wtórne. Starzenie się pierwotne, czyli fizjologiczne. Starzenie się, a w efekcie śmierć organizmu można rozpatrywać jako proces fizjologiczny. Według opinii współczesnej genetyki jest to proces uwarunkowany genetycznie. Komórki w miarę pełnienia coraz bardziej skomplikowanych funkcji, czyli wraz z coraz bardziej szczegółowym różnicowaniem się, tracą zdolność do podziału. Oczywisty dla przyrodnika jest fakt, że fizjologicznie komórka może odnawiać się poprzez podział. Jeśli nie dzieli się w określonym czasie, ulega zwyrodnieniu - umiera. Najwcześniej zdolność do podziału tracą komórki najbardziej zorganizowane i zróżnicowane, takie jak wyspecjalizowane komórki nerwowe czy gruczołowe - wewnątrzwydzielnicze. Uważa się, że wraz z rozwojem organizmu najszybciej przestają się dzielić komórki nerwowe, a następuje to, gdy organizm osiąga 2 rok życia. Czynniki genetyczne mają znaczenie, gdy rozpatrujemy szybkość procesu starzenia się. Nie wiemy, które konkretnie geny determinują i wzrost, i starzenie się. Z pewnością jest to proces dziedziczenia wielogenowego. Nie należy tego rodzaju genetycznego uwarunkowania rozpatrywać w kategoriach obciążeń genetycznych, a jedynie w kategoriach zmienności w populacji ludzkiej. Starzenie się patologiczne, czyli wtórne 
Wtórne (chorobowe) starzenie mogą przyspieszać różne czynniki. Wymieńmy je w kolejności zgodnej z wpływem na przyspieszenie procesu starzenia:

· niewłaściwe odżywianie
· promieniowanie jonizujące

· stres psychiczny
· nałogi i uzależnienia

· brak ruchu
· hałas
· wibracje
· niewłaściwy mikroklimat

Niekiedy choroby uwarunkowane genetycznie przy narażeniu na szeroko pojęte czynniki środowiska doprowadzają do stanu patologii, akceleracji starzenia się. Po urodzeniu się człowieka jego genotyp, czyli uwarunkowanie genetyczne jest już zdeterminowane i nie mamy na to wpływu, mamy jednak wpływ na czynniki środowiskowe i mimo, że nie zatrzymamy procesu starzenia się całkowicie, można go opóźnić, a co najważniejsze sprawić, żeby odbywał się w sposób harmonijny. Biorąc pod uwagę uzasadnione, acz rozbieżne stanowiska badaczy problemów starości, związanych z wyznaczeniem dolnej granicy starości, przyjmuję ustalenia Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) 60 r.ż. Jest to, bowiem stosunkowo łatwy do ustalenia, podlegający obiektywnemu pomiarowi (w jednostkach czasu) wiek metrykalny, chronologiczny, kalendarzowy. Uwzględniany jest w stosunkach prawnych, urzędowych. Nie spełnia jednak kryteriów uniwersalności (różnice osobnicze) i nie może być uznany przez gerontologów za obiektywny wskaźnik starości. Przykładowo poszczególne rasy i narody starzeją się dyferencjalnie lub wzorcową, czyli typowo dla danego obszaru, jego klimatu i rasy tam zamieszkującej.

Dyferencjalność procesu starzenia się polega na różnicach w jego tempie w zależności od rasy, klimatu, trybu życia, odżywiania. Na przykład Eskimosi lub środkowoafrykańscy Murzyni żyją przeciętnie 30 lat, a 50-ty rok życia to w owych skrajnych warunkach wiek bardzo zaawansowany. Natomiast Armenia, Azerbejdżan, Gruzja, kraj Hunza zwany Szczęśliwą Doliną (Himalaje), dolina Vilcambamba w ekwadorskich Andach i Półwysep Bałkański są obszarami długowieczności społeczeństw. Ich członkowie żyją niejednokrotnie ponad 100 lat, ciesząc się zdrowiem i sprawnością. Natomiast wzorzec starzenia się i starości dla rasy białej zamieszkującej Europę, to: okres starzenia się - 40 - 70 lat i starości - wiek powyżej 70 lat (Wiśniewski - Roszkowska 1989). Starość jako stan należy rozpatrywać w powiązaniu ze starzeniem się jako procesem, z jego demograficznymi, ekonomicznymi i społecznymi konsekwencjami, dostrzegając zarazem biologiczne i psychologiczne aspekty osobniczego starzenia się.

Współczesna gerontologia jest nauką zajmującą się badaniem przyczyn starzenia się organizmu ludzkiego, szeroko pojętą profilaktyką społ.

POWSTAŁA ok. 1950r., poprzez rewolucję demograficzną. BADANIA NAUKOWE koncentrują się na:

• osobowości starszych osób,

• pozycja i rola społeczna,

• stosunki z otoczeniem,

• udział osób starszych w życiu społecznym,

• sytuacja życiowa i potrzeby osób starszych,

• procesy przystosowania,

STAROŚĆ; WIEK KALENDARZOWY, BIOLOGICZNY, PSYCHOLOGICZNY, EKONOMICZNY, SOCJALNY; FAZY STAROŚCI

starość określa etap lub stan w życiu; tj. ostatnia faza życia człowieka, której początek jest bliżej nieokreślony a końcem jest śmierć; starzenie się tj. naturalny proces zmniejszania się biolog. Aktywności org., wraz z wiekiem;

Starzenie się jest stopniowym rozwijającym się zorganizowanym procesem ilościowych zmian, odbywających się w oparciu genetycznym

Szybkość starzenia się przyspieszają choroby, urazy, zła dieta, promieniowanie itp. Czynnikiem , który hamuje tempo starzenia się; Profilaktyka starzenia się, czyli zapobieganie patologicznej i przedwczesnej starości:

• mniejsza aktywność ruchowa,

• przeciążenie układu nerwowego,

• niepoprawne odżywianie,

• lekomania,

Szatur- Jaworska podaje 6 kategorii wieku:

1. biologiczny- ogólna sprawność, żywotność organizmu człowieka, bardzo zindywidualizowany; charakterystycznymi oznakami jest: nagromadzenia się w różnorodnych tkankach złogów, postępujące zmniejszanie się wody w organizmie zmniejszanie się zdolności podziału komórek; następuje starzenie się dyferencjalne- charakterystyczne dla danych obszarów klimatycznych, kulturowych

2. kalendarzowy- tzw. chronologiczny; stanowi liczba przeżytych lat; wg statystyk ONZ próg wynosi 65l. dla obu płci- tj. granica obowiązująca w gerontologii społecznej;

3. psychologiczny- określany jest na podstawie starzenia się funkcji intelektualnych człowieka, funkcjonowania jego niektórych zmysłów, sprawności psychomotorycznej, zmian osobowościowych;

4. społeczny- określany jest poprzez analizę pełnionych przez człowieka ról społ.; w poszczególnych fazach życia zmienia się charakter, zakres, hierarchia tych ról; symptomem tego starzenia się jest zanik, ograniczenie i pojawienie się odmiennych ról;

5. ekonomiczny- dot. miejsca człowieka w społ. podziale pracy; klasyfikuje się ludzi będących w wieku: produkcyjnym, nieprodukcyjnym; człowiek starszy tj. człowiek wieku poprodukcyjnego;

6. socjalny- okres otrzymania praw do świadczeń zabezpieczenia społ., zagwarantowanego na okres pasywności zawodowej; ; 60l-kobiety; 65l. mężczyźni; zmiany są w zakresie zdolności do wykonywania określonych prac, pełnionych ról społ.

wg Piotrowskiego a osobę starszą , uważa się osobę, która przekroczyła 60/65 l. lub 70l.

wg Urbańczaka i Kamińskiego starość/starzenie się tj. zmniejszanie się kontaktów społ.

Starznie się w aspekcie psychologicznym , ozn. śledzenie zmian, zachodzących z wiekiem w zakresie zdolności psychomotorycznym, uczenia się, zapamiętywania, motywacji, emocji; Starość tj. kolejny etap życia człowieka ; tj. okres zmiany możliwości z zew. na wew.

Starzenie się społeczne:

• izolacja społeczna i psychiczna,

• pogorszenie się sytuacji materialnej,

• zmiana warunków środowiskowych,

• niedostateczne wychowanie zdrowotne,

• brak odpowiednich wypoczynków,

• brak przygotowanie do starości,

BROMLEY:

1. okres przedemerytalny- 60-65l.

2. okres emerytalny- 65-70l.

3. starczy- powyżej 70 r. ż.

DZIENIO:

1. sprawność i aktywność zawodowa

2. początkowa starość 60-69l.

3. wiek przejściowy między początkową starością, a wiekiem o ograniczonej sprawności fizycznej u umysłowej 70-74l.

4. wiek zaawansowanej starości, z ograniczoną sprawnością fizyczną i umysłową 75-84l.

5. wiek niedołężnej starości 85l. i wzwyż,

WHO

1. d 60 do 70 r. ż.- WIEK PODESZŁY

2. od 75 do 90 r. ż.- WIEK STARSZY

3. 
   po 90 r. ż.- SĘDZIWY

ZALEŻNOŚĆ CZŁOWIEKA STARSZEGO OD MŁODSZYCH POKOLEŃ (UZALEŻNIENIA)

Uzależnienia ludzi starszych pojawiły się w literaturze gerontologicznej w połowie lat 60, na początku na Zachodzie, następnie w Polsce.

B. Szatur- Jaworska wyróżnia trzy płaszczyzny UZALEŻNIENIA:

1. psychiczne uzależnienie jednostki- wynika z osobistej sytuacji człowieka starszego, jak ją ocenia i postrzega;

2. uzależnienie funkcjonalne jednostki- przejawia się w korzystaniu z pomocy innych w wykonywaniu czynności niemożliwych do zrobienia; trudności w samoobsłudze; często potrzebna jest pomoc innych osób;

3. uzależnienie ekonomiczne jednostki - związane jest z niewystarczającą ilością środków na zaspokajanie potrzeb; najczęściej starsze osoby korzystają z pomocy- często są to dzieci, organizacje, instytucje; Jeżeli szukanie dodatkowych środków na życie ma charakter łatwy, wówczas mamy do czynienia z uzależnieniem ekonomicznym;

Uzależnienie psychiczne- wskaźnikiem dla nich jest ocena kierunku zmian pozycji poręcznej, ocena ich prestiżu społecznego, odsetek korzystających ze stałej pomocy innych osób i instytucji; ekonomiczne uzależnienie wiąże się z konsumpcja uwarunkowaną pracą pokolenia młodszego.

TEORIE STARZENIA SIĘ:

1. Teoria zegarowa

Powstała jako wynik obserwacji dynamiki rozwoju i zaniku elementów układu dokrewnego.
Uznaje, że organizm posiada swój własny program rozwoju. Program ten warunkuje czas funkcjonowania poszczególnych narządów i układów. Programator umiejscawiano pierwotnie w podwzgórzu. Uważano, że sterowany czasem program wyznacza moment zaniku funkcji nadzorowanych np. przez podwzgórze, i tak w odpowiednim czasie zanika grasica, gonady, przysadka itd. Podwzgórze jako element zawiadujący układem dokrewnym wyznacza okresy życia i moment zaniku, a w efekcie śmierci.

2. Teoria błędów Orgela

zakłada, że w czasie podziałów komórki i multiplikacji materiału genetycznego występują błędy syntezy, szczególnie w strukturze DNA. Błędy pojawiają się przy kolejnych podziałach, niektóre nie są naprawiane. Wraz z ilością podziałów komórkowych następuje akceleracja problemu. Wadliwe kopie materiału genetycznego dają w efekcie niepełnowartościowe peptydy, wadliwie funkcjonujące komórki, narządy tkanki itd. Nie wiadomo do końca, czy błędy syntezy są wynikiem zdarzeń przypadkowych, czy też mają podłoże genetyczne. Na podstawie obserwacji in vitro stwierdzono, że komórka niezależnie od błędów może odtworzyć się kilkadziesiąt razy, później ulega zwyrodnieniu.
Wiadomo także, że każda komórka ma system naprawy DNA. On także jednak może ulegać błędom.

3. Teoria immunologiczna

Zauważono, że z wiekiem układ odpornościowy jest mało sprawny. Człowiek łatwiej zapada na choroby zakaźne. Stwierdzono wyraźne obniżenie parametrów odporności humoralnej i komórkowej, jak również osłabienie aktywności makrofagów. Zauważono także fakt występowania przeciwciał przeciwjądrowych, co mogłoby sugerować autoagresję. Histolodzy wiążą powstawanie blaszek starczych z procesami immunologicznymi. Zauważono, że większość chorób z grupy autoagresji ma swój początek w wieku podeszłym Poza tym liczne dane literaturowe sugerują udział procesów immunologicznych w etiopatogenezie chorób degeneracyjnych, np. choroba Alzheimera.

4. Teoria wolnych rodników

najbardziej popularna teoria starzenia się. Wolne rodniki są to bardzo aktywne cząstki powstające w procesie normalnego metabolizmu. Wolne rodniki posiadają pewną liczbę elektronów, a ich struktura i zdolność do oddawania elektronu powoduje, że szczególnie łatwo wchodzą w reakcje z wieloma związkami. Często reagują z DNA i z fosfolipidami błon komórkowych, zmieniając antygenowość błon komórkowych. Ponadto hamują syntezę prostaglandyn i przez to ułatwiają rozwój miażdżycy. Powodują powstawanie dystrofii barwnikowej komórek. Zauważono, że w mózgu chorych na chorobę Parkinsona czy Alzheimera gromadzi się w neuromelanina, która powstaje w wyniku działania wolnych rodników. Gromadzenie się w skórze tzw. starczego barwnika - lipofuscyny jest także wynikiem działania wolnych rodników. Ze względu na zanieczyszczenie środowiska i promieniowanie jonizujące organizm ludzki coraz bardziej narażony jest na działanie wolnych rodników. Niemniej warto pamiętać, że ich źródłem jest także dieta obfita w nasycone kwasy tłuszczowe. Teoria wolnych rodników jest spójną teorią starzenia się organizmu. Łączy i uzupełnia wszystkie inne teorie. Stosowanie terapii antyoksydacyjnej ma, zatem duże uzasadnienie naukowe.

5. Teoria wiązań krzyżowych

Założeniem teorii jest fakt, że usztywnianie strukturalne materiału genetycznego (DNA) poprzez tworzenie wiązań wewnątrz cząsteczki prowadzi do jego degeneracji. Różnego rodzaju metabolity, także i wolne rodniki, powodują, że długołańcuchowe struktury w naszym organizmie tworzą między sobą połączenia krzyżowe wewnątrz- i międzyłańcuchowe, co usztywnia cząsteczkę i z czasem komórka ulega degeneracji, a tkanki tracą swoje właściwości. Ten proces jest szczególnie wyraźny w obfitej w kolagen tkance łącznej. Wiązania krzyżowe w kolagenie prowadzą do zmniejszenia elastyczności tkanki. Tkanka łączna natomiast jest tkanką skóry i naczyń i w myśl tej teorii one głównie starzeją się.

Bibliografia:

1. G. Orzechowska „Gerontologia społeczna”

2. A. Leszczyńska- Rejchert „Wspomaganie osób starszych w domach pomocy społecznej”

3. wykłady

4. Internet

1

FALICKI:

1. podeszły 60-74l.

2. starczy 75-89l.

3. długowieczność powyżej 90 r. ż.

---