Modele starzenia się. Czynniki warunkujące pomyślne starzenie się. Rola rodziny.
Starzenie patologiczne.
Najczęściej starzenie zostaje powikłane lub przyśpieszone przez przewlekłe procesy chorobowe i określa się taki stan mianem starzenia patologicznego.
Starzenie pomyślne (fizjologiczne, prawidłowe).
Pod względem jakościowym starzenie, które przebiega jako proces fizjologiczny, bez powikłań chorobowych określa się jako STARZENIE PRAWIDŁOWE.
Gryglewska definiuje pomyślne starzenie jako osiągnięcie wieku starości z małym ryzykiem chorób i niedołężności, z wysoką sprawnością umysłową i fizyczną oraz utrzymaną aktywnością fizyczną.
Wizner dodatkowo zwraca szczególną uwagę na zachowanie aktywności w sferze kontaktów społecznych i towarzyskich.
Starzenie pomyślne
Przebieg starzenia fizjologicznego wykazuje znaczne różnice osobnicze i w istotnym stopniu zależy od rodzinnych predyspozycji.
Starość prawidłowa uwarunkowana jest różnymi czynnikami: genetycznymi, środowiskowymi, zdrowotnymi i trybem życia.
Ann Bowling (2007) porządkując obecne w literaturze definicje pomyślnego starzenia się, wyróżniła 5 grup, spośród których każda ma swoją kategorię dominującą. A są to:
1. obszar funkcjonowania społecznego,
2. satysfakcja życiowa,
3. zasoby psychologiczne,
4. spojrzenie biomedyczne oraz
5. potoczne postrzeganie pomyślnego starzenia się.
Pomyślne starzenie się w obrębie obszaru funkcjonowania społecznego.
Do obszaru funkcjonowanie społecznego zaliczamy: zaangażowanie społeczne, role społeczne, partycypację, kontakty społeczne.
Aktywność umożliwia zaspokojenie potrzeb bio - psychospołecznych, co daje poczucie satysfakcji. Jest warunkiem odgrywania ról społecznych i funkcjonowania w grupie, w społeczeństwie. Brak aktywności może powodować samotność, izolację społeczną, postępującą niesprawność, a nawet przedwczesną umieralność wśród osób w starszym wieku.
Pomyślne starzenie się a satysfakcja życiowa.
Najważniejszym komponentem satysfakcji życiowej jest jakość życia i dobre samopoczucie.
Pomyślne starzenie się a zasoby psychiczne
Psychologiczne modele pomyślnego starzenia się koncentrują się na posiadaniu zasobów osobistego wzrostu, kreatywności, autonomii, skuteczności, niezależności, umiejętności skutecznego radzenia sobie, posiadaniu celu i poczuciu własnej wartości.
Osobowość natomiast wpływa na własną adaptacyjność i koncepcje własnego siebie.
Teorie biomedyczne.
Mają na celu optymalizowanie oczekiwań długości życia przy minimalizowaniu ubytków fizycznych i psychicznych. Używane są również wskaźniki: długowieczność, sprawność, aktywność, pozytywne postrzeganie zdrowia, brak dolegliwości i wysoki poziom funkcji poznawczych
Obszar potocznego postrzegania.
Wyłącznie oceniane przez osoby starzejące się i starsze.
Podstawowe czynniki wpływające na pomyślne starzenie się.
Z badań wynika, że najważniejszymi czynnikami pomyślnego starzenia zalicza się (12 kategorii):
Satysfakcja życiowa - ocena przeszłych dokonań, zadowolenie ze swojego życia, uczucie spełnienia
Niezależność - samodzielność, samowystarczalność,
Zdrowie psychiczne - zachowanie władzy umysłowej, sprawność psychiczne,
Zdrowie i sprawność psychiczna - utrzymanie ciała w jak najlepszej starości.
Kontakty społeczne i aktywność - uczestnictwo w życiu, obcowanie ze znajomymi, funkcjonowanie w społeczeństwie, przebywanie w przyjaznym środowisku.
Dobre relacje i więź uczuciowa w rodzinie - utrzymywanie bliskich stosunków z dziećmi i ich rodzinami, pomoc dzieciom i wnukom, aktywne uczestnictwo w życiu rodzinnym, akceptacja ze strony rodziny.
Posiadanie celów i marzeń na przyszłość - realizowanie swoich planów, których nie można było zrealizować będąc młodym, możliwość realizacji potrzeb indywidualnych.
Dopasowanie się do starości - poddanie się „upływowi czasu”, pogodzenie się ze starością, zaakceptowanie zmian, czucie się dobrze we własnym ciele, akceptować życie takie jakie jest, zaakceptowanie siebie jako człowieka starzejącego się i życie zgodnie z naturą.
Dobre usposobienie (nastawienie) - zachowanie dobrego samopoczucia, pozostanie „młodym duchem”, bycie szczęśliwym czerpiącym z życia wszystkie dobrodziejstwa.
Zabezpieczenie finansowe - zapewnienie podstawowych potrzeb materialnych, brak problemów finansowych, niezależność materialna.
Hobby i zajęcia miłośnicze - kontynuowanie swoich zainteresowań, oddanie się swoim pasjom, aktywne spędzanie wolnego czasu.
Problemy egzystencjalne - pogodzenie się ze świadomością bliskiego odejścia, braku strachu przed śmiercią, docenianie chwili obecnej.
Godność w starości - godne przejście kolejnego etapu, mądre starzenie się, szczytowa faza rozwoju osobowości (widzę wszystko wokół siebie).
Walka ze starzeniem - nie poddawanie się procesom starzenia się (zmniejszaniu się sprawności fizycznej i intelektualnej).
Spokojne życie - brak stresów, uwolnienie od zadań życiowych, poczucie bezpieczeństwa.
Program pomyślnego starzenia
W grupie osób starszych występuje wiele problemów zdrowotnych i mniejsza sprawność psychofizyczna, a przy tym niska świadomość zdrowotna i odpowiedzialność za własne zdrowie. Celem więc programu jest zwrócenie uwagi na zagadnienia związane ze zdrowiem osób zbliżających się do okresu starości oraz zmiana sposobu myślenia o zdrowiu jako braku choroby. Wykonawcami programu są pracownicy POZ (pielęgniarki, lekarze rodzinni i lekarze specjaliści).
Rola rodziny
Ważnym czynnikiem który zwiększa trudności z utrzymaniem na wysokim poziomie sprawności i aktywności osób starszych są zaburzone więzy rodzinne.
Rodzina powinna wskazać osobą starszym drogę adaptacji do nowoczesnego społeczeństwa a co za tym idzie nauczyć ich korzystać z udogodnień jakie daje im nowoczesna technika.
Badania przedstawiają fakt, iż to kobieta odgrywa priorytetową rolę w utrzymywaniu więzów międzypokoleniowych. To na niej spoczywa ciężar troski o własne dzieci, wnuki a także rodziców i teściów.
Istotne dla zapewnienia ciągłości poczucia społecznego przez osoby starsze jest zachowanie dobrych relacji zarówno z własnymi dziećmi jak i wnukami.
Równie ważne są związki bratersko - siostrzane, związki z małżonkami, partnerami, związki przyjacielskie, relacje między wnukami a dziadkami.
W rodzinie istnieje przekaz wzorów i wartości kulturowych przez osobę straszą, dzięki czemu więzy stają się silniejsze. Ważną rolą rodziny jest zapewnienie jak najlepszych warunków odnowy i rozwoju więzów rodzinnych.To rolą pozostałych członków rodziny jest, aby osoba starsza czuła się potrzebna i doceniana.
Wiele badań prowadzonych współcześnie potwierdza, że związki z ludźmi mają uzdrawiającą moc. Uczucie miłości w każdej ludzkiej grupie jest tym elementem, który najbardziej zbliża człowieka do człowieka.
„Relacje z ważnymi dla nas osobami - jeśli są dobre i nie brakuje w nich miłości - mogą zapobiec chorobom, których podłożem jest stres, w znacznym stopniu poprawiają stan zdrowia i wyniki leczenia oraz przedłużają życie o wiele lat. [Robbins 2006: 257].