DZIECKO Z ZESPOŁEM FAS

Alkoholowy zespół płodowy (FAS) jest to zespół umysłowych i fizycznych zaburzeń, które mogą wyrażać się jako opóźnienie umysłowe, dysfunkcja mózgu, anomalie rozwojowe, zaburzenia w uczeniu się i zaburzenia psychologiczne. FAS jest skutkiem działania alkoholu na płód w okresie prenatalnym. Alkohol powoduje więcej szkód w rozwijającym się płodzie niż inne substancje łącznie z marihuaną, heroiną i kokainą. 

Płodowy zespół alkoholowy jest skutkiem przyjmowania alkoholu przez kobietę ciężarną na jakimkolwiek etapie ciąży. Przez krew łożyskową dociera on do dziecka. Najbardziej narażone na działanie alkoholu jest tworzący się układ nerwowy. Jego rozwój zostaje zaburzony na trzy sposoby: część komórek nerwowych umiera, a część przemieszcza się w niewłaściwe rejony bądź tworzy nieprawidłowe połączenia. 

Alkohol najmocniej uszkadza następujące rejony mózgu: móżdżek, płaty czołowe, hipokamp i ciało modzelowate. 
Skutkiem tych uszkodzeń są m.in. problemy z podziałem funkcji między prawą i lewą półkulą oraz integracji informacji płynących z obu półkul, zaburzenia równowagi i oceny relacji przestrzennych, problemy z pamięcią i kontrolą emocji, regulacją zachowań oraz czuciem, a także zaburzenia funkcji poznawczych. 


  NA CO WPŁYWA WADLIWE FUNKCJONOWANIE UKŁADY NERWOWEGO? 

1. Odruchy 
przetrwałe odruchy wczesnodziecięce, które hamują rozwój i powodują nieprawidłowe kształtowanie się wyższych funkcji. U małych dzieci odruchy nie wykształcają się prawidłowo, bywa nawet, że powstają w reakcji na niepoprawny bodziec lub są sprzężone z innymi odruchami. Utrzymują się one nadmiernie długo. Zdarza się także, że nie są wzbudzone odruchy, które są ważne dla człowieka z punktu widzenia przetrwania i adaptacji, np. odruch ssania. 

2. Dotyk, czucie, równowagę 
U dzieci z FAS występują zaburzenia czucia głębokiego i powierzchniowego. Nadwrażliwość dotykowa charakteryzuje się tym, że delikatny dotyk dziecko może odbierać jako bodziec bólowy, przeszkadzają mu metki w ubraniach i szorstkie tkaniny. Rzadziej zdarza się niedowrażliwość powierzchniowa. W tym przypadku dziecko nie odczuwa delikatnego dotyku. Występują też zaburzenia czucia głębokiego. Osoba z tym zaburzeniem nie czuje w sposób adekwatny bodźców informujących o niebezpieczeństwie np. dużego wychłodzenia organizmu, symptomów poważnej choroby itp. Dzieci z FAS mają także problemy z koordynacją ruchową, nie potrafią określić swojego położenia w przestrzeni i nie znają granic własnego ciała. 

3. Wzrok 
Niejednokrotnie dziecko ma prawidłowo rozwinięty narząd wzroku, jednakże jego widzenie jest upośledzone. Może mieć ono trudności w rozpoznawaniu i interpretacji kształtów, słabą pamięć wzrokową, problemy z wyodrębnianiem figur z tła. Bardzo charakterystyczne jest też ograniczenie pola widzenia oraz zaburzona koordynacja między okiem a ręką. 

4. Słuch 
Narząd słuchu jest przeważnie prawidłowo rozwinięty, mimo to dziecko może mieć trudność w rozpoznawaniu dźwięków oraz interpretacji przekazu emocjonalnego. Często pojawia się też nadwrażliwość słuchowa lub słuch przytępiony. Związane jest to zniekształceniem małżowiny usznej. 

5. Motorykę dużą 
Dziecko jest niezgrabne w ruchach, ma trudności z ruchami intencjonalnymi i z planowaniem. Zdarzają się też problemy z wykonywaniem ruchów naprzemiennych, bieganiem, marszem, skokami itp. 

6. Motorykę małą 
Dziecko nie kontroluje ruchów ręki. Brakuje mu precyzji w posługiwaniu się dłonią i poszczególnymi palcami. Stąd trudności w posługiwaniu się sprawnie łyżką czy długopisem. 

7. Mowę 
Charakterystyczna dla dzieci z FAS jest duża dysproporcja pomiędzy mową ekspresyjną, a mową recepcyjną . Dzieci te mówią bardzo dużo, posługują się płynną mową, mają duży zasób słownictwa, jednakże rozumienie mowy jest znacznie ograniczone. Zdarza się, że zdolność mówienia jest opóźniona. Znaczenie słów jest mylone, występuje zastępowanie słów innymi, podobnie brzmiącymi. 

8. Rozwój społeczny 
Dzieci dotknięte FAS mają duże trudności w nawiązywaniu i utrzymywaniu bliskich więzi. Słabo dostosowują się do panujących norm społecznych i często nie rozumieją ich. Mają też trudność w przewidywaniu konsekwencji swoich działań. Problemem jest brak myślenia abstrakcyjnego, co uniemożliwia rozumienie aluzji, żartów itp. 

9. Emocje 
Charakterystyczna jest labilność emocjonalna. Brak jest umiejętności rozpoznawania i okazywania emocji. Bywa, że jeden wzorzec nastroju utrzymuje się bardzo długo, niezależnie od czynników zewnętrznych. 

  CECHY WYRÓŻNIAJĄCE OSOBY Z FAS 

1. Charakterystyczne rysy twarzy, czyli płaska środkowa część, mały, zadarty nos z płaskim grzbietem, szeroko rozstawione oczy z opadającymi powiekami i fałdami nakątnymi, krótka szpara powiekowa, niedorozwinięta szczęka (mikrognatia) oraz mała żuchwa, wąska górna warga, a rynienka nosowo-wargowa płaska (słabo wykształcona). 

Cechy te są najbardziej widoczne u dzieci w wieku 2-10 lat.
2. Zbyt mały wzrost i waga ciała zarówno w życiu płodowym, jak i po urodzeniu, utrzymujące się mimo prawidłowego odżywiania. 

3. Spośród wad wrodzonych najczęściej występują nieprawidłowości w budowie stawów, serca, uszu, a także oczu. Obserwuje się również rozszczep wargi/podniebienia oraz hiper- lub hipotonię (wzmożone lub obniżone napięcie mięśniowe); 
4. Ośrodkowy układ nerwowy jest nieprawidłowo zbudowany i źle funkcjonuje. Przejawia się to drżeniem, nadruchliwością, małogłowiem, pobudzeniem psychoruchowym, nadwrażliwością na bodźce i upośledzeniem funkcji poznawczych (wśród nich warto wymienić problemy z uczeniem się, zaburzenia pamięci i uwagi, problemy ze zrozumieniem pojęć abstrakcyjnych oraz rozumowaniem, trudności z kontrolowaniem impulsów, uczeniem się na własnych błędach i oceną sytuacji). Iloraz inteligencji większości dzieci i dorosłych z FAS mieści się w granicach normy. 

  8 ZASAD POSTĘPOWANIA Z DZIECKIEM Z FAS W SZKOLE I W DOMU 

1. Konkret
Dzieci w Fas potrzebują konkretnych, jednoznacznych komunikatów, dlatego mówiąc do nich należy unikać słów o podwójnym znaczeniu, aluzji, niedopowiedzeń, przenośni, itp.

2. Stałość
Stałe środowisko, w którym wprowadza się mało zmian, sprzyja dobremu funkcjonowaniu dzieci z FAS. Z korzyścią dla nich jest współpraca pomiędzy szkołą, a rodzicami i używanie tych samych metod pracy i wychowawczych.

3. Powtarzanie
Informacje, których chcemy nauczyć dziecko, muszą być wielokrotnie powtarzane.

4. Rutyna
Stały plan dnia i określony porządek czynności ułatwiają funkcjonowanie dzieciom z FAS, sprawiając jednocześnie, że zmniejsza się ich niepewność i poziom lęku.

5. Prostota
Krótkie i zwięzłe komunikaty są łatwiejsze do przyswojenia przez dziecko z FAS.

6. Szczegółowość
Polecenia i prośby powinny być możliwie jak najbardziej szczegółowe i zawierać konkretną instrukcję (krok po kroku), podaną tak, aby dziecko mogło ją zapamiętać lub wykonać etapami.

7. Zasady
Jasne i stałe zasady wprowadzają porządek i sens w życie dziecka, dlatego ważne jest upewnienie się, iż są one dla niego zrozumiałe.

8. Nadzór
Dzieci z FAS potrzebują stałego nadzoru i wsparcia. Asysta opiekuna pozwala na bieżącą kontrolę zachowań i umożliwia przyśpieszenie procesu uczenia się pożądanych zachowań.