OKRES PRENATALNY

NAJWAŻNIEJSZE CECHY OKRESU PRENATALNEGO

• Wyposażenie dziedziczne

dotyczy cech fizycznych , psychicznych, płci jednostki.

• Szybki wzrost i rozwój

od 1 komórki do 200 mln, w ciągu 9 miesięcy przed urodzeniem

jednostka rozwija się, począwszy od mikroskopijnie małej

komórki zarodkowej do noworodka ważącego ok. 3,5 kg i

mającego ok. 50 cm długości. Ponadto zostają ukształtowane

wszystkie właściwości fizyczne istoty ludzkiej.

• Właściwości środowiska prenatalnego

korzystne warunki w organizmie matki przyczyniają się do

rozwoju możliwości dziedzicznych, podczas gdy niekorzystne

warunki mogą hamować rozwój lub zakłócić prawidłowość

przyszłego rozwoju

Genetyka

• Genotyp to unikatowy układ genetyczny, który

charakteryzuje każdą jednostkę

• 46 chromosomów ułożonych w 23 pary

(informacje od matki i ojca: o kolorze oczu,

włosów, wzroście, temperamencie, inteligencji)

• Geny dominujące i recesywne (w tym „nosiciele

chorób” – np. mukowiscydoza)

• Wiele cech ma charakter poligenetyczny
• Dziedziczenie sprzężone z płcią (np. hemofilia –

chromosom Y jest mniejszy, więc chłopiec

dziedziczy wprost po matce)

Fenotyp

• Rzeczywiście obserwowane cechy

• Zależy od:

– Genotypu
– Wpływu środowiska
– Ich wzajemnej interakcji

Ciąża

• Wg lekarzy – 40 tygodni

• Wg psychologów – 38 tyg.

• 3 trymestry

Główne fazy rozwoju prenatalnego

1. Faza jajowa – okres powstawania listków

zarodkowych

(od zapłodnienia do końca 2

tygodnia)

•

24-36 godzin po zapłodnieniu komórka
zaczyna się dzielić;

•

wszczepienie się w wewnętrzną ściankę
macicy ok. 10 dnia po zapłodnieniu
(zagnieżdżenie);

Faza embrionalna (zarodka)

(od końca 2 tygodnia do końca ok. 2 miesiąca)

• Dalsze różnicowanie komórek
• Pierwotne postaci skóry, receptorów

zmysłów, komórek nerwowych, mięśni,
układu krążenia, narządów wewnętrznych

• Bicie serca – ok. 4 tyg.
• Zawiązki palców, oczy, powieki, nos, uszy

zewnętrzne

Kamienie milowe rozwoju płodowego

Wiek ciążowy

w tyg.

Główne nowości rozwoju

12

Można określić płeć dziecka
Mięsnie mocno rozwinięte
Są powieki i usta

16

Matka wyczuwa pierwsze ruchy
płodu
Początek rozwoju kości
Wykształcone są uszy

Kamienie milowe rozwoju c.d.

Wiek ciążowy

w tyg.

Główne nowości rozwoju

20

Zaczyna się porost włosów
Ssanie kciuka
Płód przypomina człowieka

24

Całkiem rozwinięte oczy (choć
zamknięte)
Powstają paznokcie, kubki smakowe,
gruczoły potowe
Pod skórą zapas tłuszczu
Zdolność do oddychania

Kamienie milowe rozwoju c.d.

Wiek ciążowy

w tyg.

Główne nowości rozwoju

28

Układ nerwowy, krwionośny i
oddechowy rozwinięte

29-40

Szybko powstają połączenia między
neuronami
Przybieranie na wadze

Rozwój fizyczny

1. Mies. – zarys głowy, oczy, od 21 dnia

pulsuje serce, zaczątki narządów,
kończyn. 0,5 cm i 1g.

2. Mies. – powstają narządy wew. i

zaczynają pracować, 3 cm, 3 g.

3. Mies. – doskonalą się narządy, wydzielają

hormony, mocz, kostnieją żebra i kręgi,
7,5 cm i 14 g.

Rozwój fizyczny

4. Mies. – linie papilarne, dojrzewa mózg, 25

cm i 20 dag

5. Mies. – 30 cm i 40 dag, włosy, paznokcie,

sen i czuwanie

6. Mies. – 35 cm, 50-70 dag
7. Mies. – 90-135 dag
8. Mies. - 1,70-2,20 kg
9. Mies. – ok. 3-3,5 kg

Układ nerwowy i rozwój zmysłów

1. Mies. – cewa nerwowa
2. Mies. – pierwsze fale mózgowe, oko
3. Mies. – zmysł dotyku, bardzo wiele

zróżnicowanych ruchów

4. Mies. – próbne oddychanie, połykanie, reakcja

na smak, ucisk

5. Mies. - dziecko ssie, śpi, ma czkawkę, kopie,

reaguje na zmiany temperatury, oświetlenia,

silne dźwięki

6. Mies. – bodźce z zew. mogą dziecko obudzić,

gdy matka aktywna – dziecko czeka, gdy matka

odpoczywa – dziecko się aktywizuje, otwierają

się czy, zmysł równowagi

Zmysły

•

Dotyk (w tym temperatura)

•

Węch i smak

•

Słuch (muzyka)

•

Wzrok

•

Ból

Cechy indywidualne

• Temperament (siła i szybkość reakcji na

bodźce, impulsywność, potrzeba ruchu)

• Wzorce ruchów
• Przejawianie potrzeb
• Ekstrawersja i introwersja
• Szybkość uczenia się/zapamiętywania

Optymalizacja rozwoju

• Troska o zdrowie matki i dziecka (dieta,

higiena, sen

• Nastawienie na komunikację z dzieckiem
• Zapewnienie matce dobrego samopoczucia
• Wzmocnienie więzi małżeńskiej

Zaburzenia rozwoju

1. Spowodowane wadliwością genów

2. Wynik występowania zakłóceń w

środowisku wewnątrzmacicznym w
okresie kształtowania się poszczególnych
organów

Błędy genetyczne

• W ok. 3-8% zapłodnionych komórek mogą

wystąpić błędy genetyczne, ale ok. 90% z
nich jest samoczynnie eliminowanych. U
ok. 1% noworodków mogą wystąpić błędy
genetyczne.

Anomalie chromosomów

• Zespół Downa – trisomia 21
• Anomalie chromosomów płci (XXY –

zespół Klinefeltera – chłopcy z

niedorozwojem jąder; XYY – chłopcy

nieprzeciętnie wysocy i umiarkowanie

upośledzeni; X0 – dziewczynki z zespołem

Turnera, niskie, bezpłodne, dobre

umiejętności werbalne, słabe przestrzenne;

XXX - dziewczynki z niższym IQ i

słabszym rozwojem fizycznym

Błędy genetyczne

• Syndrom kruchego X (delikatna część DNA

na chromosomie X – upośledzenie
umysłowe)

• Uszkodzenia pojedynczych genów, np.

fenyloketonuria czy dystrofia mięśniowa

OKRES KRYTYCZNY

• Krytycznym okresem rozwoju prenatalnego są pierwsze 3

miesiące.

• W fazie embrionalnej wykształcają się wszystkie części

ciała.

• Od 8 tygodnia struktury ciała, które zaczęły się rozwijać w

fazie embrionalnej są już całkowicie ukształtowane.

• Niekorzystne warunki życia prenatalnego rzadko są

przyczyną nieprawidłowości rozwojowych, gdy występują

wcześniej, zanim dana część ciała zaczęła się rozwijać, lub

po jej ukształtowaniu się. Krytycznym okresem jest czas

jej wykształcenia się.

Teratologia

Czynniki pozagenetyczne jako

przyczyny wad wrodzonych

Teratogen

Możliwy skutek

Wiek matki

Nastoletnie matki oraz kobiety powyżej 35. roku
życia mają dzieci z niższą wagą urodzeniową niż
matki w optymalnym wieku rozrodczym;
prawdopodobieństwo urodzenia dziecka z
syndromem Downa rośnie z wiekiem

Alkohol

Uszkodzenia mózgu i serca, zahamowanie wzrostu,
opóźnienie umysłowe, płodowy zespól alkoholowy

Palenie papierosów

Zahamowanie wzrostu, wcześniactwo

Cukrzyca

Trzykrotny wzrost prawdopodobieństwa wystąpienia
wszystkich typów wad wrodzonych, włącznie z
takimi, jak: bezmózgowie, rozszczepienie
kręgosłupa, wady wrodzone serca

Fenyloketonuria

Opóźnienia rozwojowe mózgu i głowy, opóźnienie
umysłowe, wady serca

Teratogen

Możliwy skutek

Niedożywienie matki

Wzrost prawdopodobieństwa zahamowań wzrostu,
wcześniactwo, kłopoty z koncentracją uwagi; małe
zdolności społeczne, szczególnie gdy matka była
niedożywiona w okresie poprzedzającym ciążę
Skutki niedożywienia w okresie płodowym można
zrekompensować w okresie niemowlęcym

Niedobory w diecie
matki

Miedzi, magnezu, cynku: uszkodzenia OUN
Kwasu foliowego – uszkodzenia cewy nerwowej
(bezmózgowie) i niezamykanie się rdzenia kręgowego
(rozszczep otwarty kręgosłupa)

Stres matki

(adrenalina

przenika przez łożysko,
hormony zmniejszają
dopływ krwi i tlenu do
płodu), matka mniej dba o
siebie

Niższa masa urodzeniowa, wcześniejszy poród,
nadwrażliwość

Teratogen

Możliwy skutek

Infekcje

HIV/AIDS

Wrodzone deformacje; dziecko jest bezbronne
wobec infekcji

Cytomegalowirus

Głuchota, ślepota, anomalie w rozwoju głowy i
mózgu, opóźnienie umysłowe

Liszaje

Opóźnienie umysłowe, uszkodzenie oczu, śmierć

Różyczka

Opóźnienie umysłowe, uszkodzenia oczu, głuchota,
wady wrodzone

Toksoplazmoza

Anomalie rozwoju głowy i mózgu, opóźnienie
umysłowe

Syfilis

Opóźnienie umysłowe, poronienie, ślepota, głuchota,
śmierć

Teratogen

Możliwy skutek

Leki

Aspiryna

W dużych ilościach - poronienie, krwawienie, kłopoty
noworodka z oddychaniem

Barbiturany

Kłopoty noworodka z oddychaniem

Izoteryna (wit. A)

Zniekształcenia głowy i uszu, uszkodzenia serca i
centralnego układu nerwowego, problemy zachowania

Streptomycyna

Utrata słuchu

Tetracyklina

Najczęściej plamy na zębach; może również wpływać na
rozwój kości

Talidomid

Deformacje kończyn, deficyty sensoryczne, uszkodzenia
narządów wewnętrznych, śmierć

Fenytoina
(rozkurczowy)

Trzykrotny wzrost prawdopodobieństwa wystąpienia wad
serca i zahamowania wzrostu

Teratogen

Możliwy skutek

Narkotyki

Kokaina i „crack”

Zahamowanie wzrostu, przedwczesny poród,
drażliwość noworodka, syndrom głodu
narkotycznego

Heroina i metadon

Zahamowanie wzrostu, przedwczesny poród,
drażliwość noworodka, syndrom głodu
narkotycznego, syndrom nagłej śmierci

LSD i marihuana

Przy znacznych ilościach - prawdopodobny powód
przedwczesnych porodów i zahamowań wzrostu;
uważane za przyczynę odrywania się kawałków
chromosomów, ale efekt ten nie jest pewny

Zasady działania teratogenów

1. Wpływ teratogenów zależy od genetycznego

składu organizmu (np. Talidomid jest
nieszkodliwy dla królików)

Zasady działania teratogenów c.d.

2. Wpływ zależy od momentu ich

zadziałania (np. różyczka: w ciągu

pierwszych 2 tyg.: 2-3% uszkodzeń u

potomstwa, 1 miesiąc: 50%, 2 mies.: 22%,

3 mies. 6-8%).

3. Wpływ może być specyficzny (np.

talidomid: kończyny, różyczka: narządy

zmysłów i mózg)

4. Anomalie mogą być poważne

Zasady działania teratogenów c.d.

5. Różne sposoby przedostawania się do

płodu (bezpośrednio – np.
promieniowanie, przez krew lub łożysko –
substancje chemiczne)

6. Prawdopodobieństwo wystąpienia

anomalii wzrasta wraz z dawką czynnika

FAS

(Fetal Alcohol Syndrome)

Płodowy zespół alkoholowy

Fetal Alcohol Syndrom (FAS)

Płodowy Zespół Alkoholowy

Fetal Alcohol Effects (FAE)

Płodowy Efekt Alkoholowy

• są to zaburzenia, jakie pojawiają się u dzieci, jako

rezultat spożywania przez ciężarną matkę

alkoholu.

• Cząsteczki alkoholu są maleńkie i z łatwością

przedostają się przez łożysko do organizmu

dziecka już w drugim tygodniu życia płodowego.

• Choć alkohol może mieć negatywny wpływ na

wszystkie komórki i narządy, to mózg jest

szczególnie wrażliwy na działanie alkoholu i już w

czasie ciąży może zostać uszkodzony.

Diagnoza alkoholowego zespołu płodowego

FAS opiera się na następujących kryteriach:

• Udokumentowane spożycie alkoholu przez matkę w

czasie ciąży

• Deficyt wzrostu, masy ciała, obwodu głowy przed i po

urodzeniu (niska masa urodzeniowa)

• Uszkodzenie OUN (ośrodkowego układu nerwowego) –

upośledzenie funkcji fizycznych, intelektualnych i

społecznych

• Deformacje budowy kończyn, twarzy, mięśni, narządów

wewnętrznych (charakterystyczne rysy twarzy)

Spełnione 4 kryteria – FAS
Spełnione 1, 2, 3 kryteria - FAE

Ośrodkowy Układ Nerwowy

• Większość niemowląt z FAS jest pobudzonych.
• Ma trudności z jedzeniem, jest nadwrażliwa na

bodźce.

• Może mieć hypertonię (zbyt duże napięcie

mięśniowe) lub hypotonię (zbyt małe napięcie
mięśniowe) lub jedno i drugie.

• Najbardziej groźne cechy charakterystyczne FAS to

subtelne objawy uszkodzenia układu nerwowego
będące rezultatem narażenia na działanie alkoholu w
życiu płodowym.

Objawy mogące wystąpić jako

zespół FAS lub FAE:

• deficyt uwagi
• deficyt pamięci
• nadaktywność
• trudności z rozumieniem pojęć abstrakcyjnych

(matematyka, czas, pieniądze)

• nieumiejętność rozwiązywania problemów;
• trudność w uczeniu się na błędach;
• słaba ocena sytuacji
• niedojrzałe zachowanie;
• słaba kontrola impulsów

Charakterystyczne rysy twarzy

• zmarszczka kącika oka
• małe, szeroko rozstawione oczy
• płaska środkowa część twarzoczaszki;
• wygładzona rynienka podnosowa
• cienka górna warga
• małożuchwie

Uwaga: Cechy morfologiczne mogą nie być tak widoczne zaraz
po urodzeniu lub w okresie dorastania, albo dorosłości, jak
między 2 a 10 rokiem życia

• Anomalia rozwoju fizycznego: Dzieci z

FAS mają niską wagę urodzeniową i z

trudem przybywają na wadze. Obwód

głowy może być mniejszy niż normalnie.

Niektóre niemowlęta mogą mieć wady serca

lub inne anomalia dotyczące uszu, oczu,

wątroby lub stawów

• Opóźnienia rozwoju psychicznego:

Większość dzieci z FAS ma opóźnienia

rozwojowe, w tym lekkie opóźnienie

umysłowe.

Osoby z FAS najpierw mają kłopoty w szkole,

potem problemy w utrzymaniu stałej posady i

wytrwaniu w zdrowym związku.

Dzieci i dorośli z FAS są podatni na fizyczną,

seksualną i emocjonalną przemoc.

Dorośli z zespołem FAS mają trudności z

osiągnięciem pełnej niezależności.

Bez wczesnej interwencji osoby takie mają szansę

rozwinąć zaburzenia wtórne, takie jak choroby

umysłowe, problemy z prawem, problemy

szkolne, nadużywanie alkoholu i narkotyków,

niepożądana ciąża.

Zaburzenia wtórne FAS

- zmęczenie, napady złego humoru;
- drażliwość, ciągłe poirytowanie, frustracja, gniew,
agresja;
- strach, unikanie;
- wycofanie się, zamknięcie się w sobie, kłamstwo,
ucieczki z domu;
- kłopoty w domu i/lub w szkole;
- kłopoty z prawem, nadużywanie narkotyków/alkoholu;
- problemy ze zdrowiem psychicznym.

Tym problemom można zapobiec!

Alkohol uszkadza płód bardziej, niż

jakikolwiek inny narkotyk

Nie istnieje bezpieczna dawka

alkoholu, którą można spożywać w

czasie ciąży bez ujemnego wpływu

na dziecko