Przewlekły lub nawracający ból męskich narządów płciowych to dolegliwość trwająca co najmniej 3 miesiące. Ból jest dokuczliwy, dezorganizuje życie rodzinne, zawodowe i towarzyskie w tak istotnym stopniu, że skłania chorego do szukania pomocy lekarskiej.
W ostatnich latach rośnie lawinowo liczba chorych w wieku 25-40 lat, którzy zgłaszają się z powodu bólu narządów płciowych i oczekują od lekarza szybkiej i skutecznej pomocy w uwolnieniu ich od uciążliwej dolegliwości.
Przyczyny przewlekłego bólu męskich narządów płciowych są trudne do zdefiniowania i leczenia. Dolegliwości dotyczą jąder, krocza, podbrzusza, pachwin, cewki moczowej, prącia i wewnętrznej powierzchni ud; mogą występować jako ból jednego z wymienionych obszarów, ale też kilku łącznie. Często towarzyszą im dolegliwości w oddawaniu moczu:
a) częste oddawanie moczu, zarówno w dzień jak i w nocy,
b) parcia naglące na mocz,
c) pieczenie w cewce moczowej,
oraz tzw. objawy przeszkodowe:
a) osłabienie strumienia moczu,
b) wyczekiwanie z rozpoczęciem mikcji,
c) wykapywanie moczu po mikcji.
U około 25-50% chorych zgłaszających się do poradni urologicznych przewlekły ból narządów płciowych, szczególnie jąder, występuje bez wyraźnej przyczyny anatomicznej. Stanowi to poważny problem - zarówno diagnostyczny, jak i leczniczy. Większość pacjentów jest przekonana, że cierpi na poważną chorobę i zazwyczaj skłonni są poddać się wielu skomplikowanym badaniom diagnostycznym z nadzieją, że dzięki nim zostaną wykryte właściwe przyczyny ich dolegliwości.
W okresie remisji pacjenci z napięciem oczekują nawrotu dolegliwości. W obawie przed nowotworem jądra niektórzy pacjenci zbyt często i mocno badają sobie narządy płciowe, powodując mikrourazy jąder (tzw. self palpation orchis - ang.).
Coraz więcej przemawia za tym, że u chorych odczuwających ból narządów płciowych bez przyczyny organicznej występuje stres, zaburzenia psychiczne (np. depresje), poczucie izolacji społecznej, a także lęki o podłożu seksualnym oraz zaburzenia seksualne.
Przewlekły zespół bólowy w obrębie miednicy mniejszej, zwany inaczej dysfunkcją nerwowo- mięśniową dna miednicy, jest spowodowany stałym, nawykowym skurczem dźwigacza odbytu oraz krótkich mięśni powodujących ruch obrotowy w stawach biodrowych. Doprowadza to do stałego napięcia i skrócenia mięśni przepony miedniczej powodując dyskomfort w kroczu i ból narządów płciowych.
Ból narządów płciowych i dna miednicy przypisywany jest przewlekłemu zapaleniu prostaty. Mężczyźni dotknięci ta dolegliwością , spotęgowaną niejednokrotnie dolegliwościami w oddawaniu moczu stają się drażliwi, niespokojni, o dużym napięciu emocjonalnym.
Często na skutek stresu w miejscu pracy, a także z powodu braku stabilizacji w życiu osobistym, dolegliwości umiejscawiają się w narządach płciowych, często nawracają, przy zadziałaniu niekorzystnego bodźca (tzw. stress prostatitis).
Siedzący tryb życia, długotrwała jazda samochodem, nieregularne opróżnianie przepełnionego pęcherza oprócz stałego i nawykowego zwiększania napięcia dna miednicy przyczyniają się do zastoju krwi. Istnienie połączeń między żyłami miednicy obejmujące żyły odbytu, prostaty i powrózka nasiennego może być przyczyną zespołu prostato-hemoroidalnego.
Bardzo istotnym problemem jest ból udzielony jądra (bez istotnej przyczyny anatomicznej w samym jądrze). Choroby kręgosłupa lędźwiowo-krzyżowego powodujące ucisk na komórki w środkowym odcinku moczowodu, współistniejąca przepuklina pachwinowa - poprzez połączenia nerwowe mogą być przyczyną promieniowania bólu do prawidłowego jądra.
Najnowsze badania wykazują, że chorzy z przewlekłym bólem narządów płciowych często żyją w stresie, mają zaburzenia emocjonalne, depresję, uzależniają się od leków, mają zaburzenia potencji oraz lęki na podłożu seksualnym.
Leczenie przewlekłego bólu męskich narządów płciowychjest trudne, długotrwałe, wymagające zrozumienia i cierpliwości zarówno ze strony lekarza, jak i chorego. Brak postępów w leczeniu jest źródłem frustracji obu stron. Wydaje się, że ze względu na szeroką gamę przyczyn i objawów, leczenie powinno być wielokierunkowe i wielodyscyplinarne. Poważne potraktowanie takich chorych wymaga zaangażowania specjalistów z wielu dziedzin medycyny. Możliwości leczenia przez jednego specjalistę mogą być ograniczone. Lekarzem prowadzącym, do którego najczęściej zgłaszają się chorzy, jest zazwyczaj urolog, który podczas pierwszej wizyty na podstawie szczegółowego wywiadu oraz dokładnego badania przedmiotowego wykluczy wszelkie przyczyny organiczne bólu i zleci podstawowe badania diagnostyczne. W zależności od potrzeb chorzy mogą wymagać konsultacji i leczenia anestezjologa wyspecjalizowanego w zwalczaniu bólu przewlekłego, psychiatry, który zajmie się sylwetką psychiczna pacjenta i wdroży odpowiednie postępowanie przeciwstresowe, seksuologa, a takżefizykoterapeuty, który nauczy pacjenta odpowiednich ćwiczeń mających na celu rozluźnienie mięśni dna miednicy i lędźwiowych oraz radzenia sobie z bólem. Urolog koordynuje leczenie i jego postępy, a w razie konieczności podejmie odpowiednie leczenie zabiegowe.
Zrozumienie problemu, cierpliwość oraz zaufanie obu stron stwarzają dobrą podstawę do osiągnięcia przynajmniej częściowego sukcesu terapeutycznego. Frustracja brakiem postępów w leczeniu dotyczy tak pacjenta, jak i lekarza, tym bardziej, że często przyczyna bólu pozostaje niejasna. Pacjent powinien zrelacjonować lekarzowi charakter dolegliwości , umiejscowienie, promieniowanie bólu oraz określić, czy ma on charakter stały przerywany, nawrotowy oraz czy ma on zawiązek stresem, długotrwała często wymuszoną pozycją ciała.
O ile podczas badania przedmiotowego obejmującego ocenę męskich narządów płciowych i prostaty badanej przez odbyt urolog stwierdzi nieprawidłowości - problem może być rozwiązany, choćby częściowo. Brak jakichkolwiek zmian stwarza realny problem i generuje dalsze badania diagnostyczne. Wachlarz możliwości terapeutycznych (wg dostępnego piśmiennictwa) jest szeroki - od wsparcia psychologicznego, leczenia psychiatrycznego, farmakoterapii (często mało lub wręcz nieskutecznej), poprzez blokady przeciwbólowe i fizykoterapię aż po chirurgiczne usunięcie jąder lub najądrzy w skrajnych przypadkach.
Należy sobie zdawać sprawę, że niejednokrotnie wdrożenie wielokierunkowego leczenia nie eliminuje w pełni bólu, który może nawracać w mniejszym natężeniu. Uświadomienie choremu możliwości radzenia sobie z bólem oraz powrotu do normalnego życia rodzinnego zawodowego, to także pozytywne aspekty leczenia.
Przyczyny przewlekłego bólu męskich narządów płciowych:
Przewlekłe zapalenie gruczołu krokowego (prostaty).
Przewlekłe zapalenie cewki moczowej.
Torbiel najądrza.
Wodniak jądra.
Przewlekłe zapalenie najądrza.
Powtarzające się mikrourazy jąder.
Nowotwory jader.
Przebyte operacje jader i powrózków nasiennych.
Przepuklina pachwinowa.
Udzielony ból jądra (np. kamień w moczowodzie, zapalenie korzonków nerwowych w odcinku lędźwiowo-krzyżowym).