Średniowiecze – zagadnienia do sprawdzianu

1. Czas trwania epoki (daty i wydarzenia, które zapoczątkowały i zakończyły epokę, wynalazki średniowiecza).

Początek – upadek królestwa zachodnio rzymskiego (476)

Koniec – odkrycie Ameryki przez Kolumba (1492)

W Polsce X-XV w.

Wynalazki: Cyfry arabskie, Bank, Organy, młyn wodny, uniwersytet, papier, witraż, kompas.

2. Światopogląd epoki (teocentryzm, uniwersalizm, scholastyka, spór o uniwersalia, filozofia św.Augustyna i św. Tomasza).

Teocentryzm - Bóg jest przyczyną sprawczą ośrodkiem i celem do którego zmierzawszystko to istnieje. Nadaje sens dziejom świata i życiu człowieka.

Uniwersalizm – powszechność wzorców kulturowych

Scholastyka - - filozofia myślenia spekulatywnego (oderwanego od rzeczywistości) niezwiazanego z doświadczeniem (metafizycznego) i powiązanego teologią.

Spór o uniwersalia – dyskusja dotycząca tego w jaki sposób istnieją pojęcia, oznaczające klasy przedmiotów.Wygrali nominiści.

Nominiści – przedstawiciele poglądu wg którego pojęcia ogólne nie istnieją w rzeczywistości (nie są substancjami), choć wiedzapolegała na ich tworzeniu i poznawaniu.

William Ocham – nominista określenie Brzytwa Ockhama – wyjaśnienie nie należy mnożyć bytów nad potrzebę.

Manicheizm – w świecie istnieją dwie podstawowe i równorzędne substrancje – dobro i zło.

Neotomizm – rozum nie przeczy wierze religijnej ale jąuzupełnia. Dzięki ciału i zmysłom dusza poznaje świat.

Teodycea – teologiczne wyjaśnienie, że Bóg jest doryi wszechmocny – mimo faktu istnienia zła i cierpienia w świecie. Bóg jest Stworcą oraz przyczyą wszelkiego dobra na świecie. Zło niepochodzi od Boga a wynikiem działań człowieka podejmowanych wbrew intencjom Boga.

3. Cechy dwóch stylów artystycznych- gotyckiego i romańskiego w sztuce (architektura, malarstwo, rzeźba).

Styl Gotycki:

budowle odznaczały się dużą lekkością

wiele okien, wypełnianych zazwyczaj witrażami,

strzeliste wieże, bogato zdobione portale.

Cechami charakterystycznymi dla architektury gotyckiej jest stosowanie łuku ostrego, sklepienia krzyżowo-żebrowego i systemu łuków przyporowych, odciążających ściany budowli.

Lekkości dodawały sterczyny - wieńczące wieżyczki.

Wnętrza kościołów zdobiły często freski, przedstawiające sceny biblijne.

Kościoły były zazwyczaj budowane na planie wydłużonym, o przekroju bazylikowym lub hali. (3 nawowe, z jedną nawą główną i dwiema bocznymi, bądź 5 nawowe z 4 nawami bocznymi).

Spotyka się też inne układy - kościoły salowe, pseudobazyliki, a nawet kościoły o układzie centralnym.

(1269) i Sienie. Późnymi arcydziełami włoskiej rzeźby gotyckiej są groby rodziny Scaligeri w Weronie (XIV w.).

Styl rzeźby gotyckiej ewoluował. Początkowo postacie były sztywne i wydłużone, częściowo jeszcze pod wpływem tradycji romańskiej, w końcu XII i początku XIII w. zyskały na przestrzenności i realizmie. Wpływy rzeźby antycznej Grecji i Rzymu były widoczne w traktowaniu szat, ekspresji twarzy i pozie.

Rozwija się wówczas malarstwo o ostrym, wyrazistym rysunku. Artyści śmiało wydłużają postaci, dbając przede wszystkim o ich siłę wyrazu - ekspresję. Wyobraźnia późnogotyckich artystów jest często okrutna. Z upodobaniem prezentują oni sceny męki i tortur, okaleczone i zdeformowane cierpieniem ciała Zbawiciela i świętych ludzi.

Przedstawiciele [edytuj]

Większość dzieł z tego okresu jest anonimowa, niemniej jednak znane są nazwiska części artystów, takich jak Wit Stwosz, Robert Campin, Peter Parler czy Martin Schongauer.

Styl Romański

Termin "romańska" został wprowadzony dopiero w XIX wieku, naprzód w filologii dla określenia grupy języków wywodzących się z łaciny, później dla sztuki i architektury powstałej po ponownym zainteresowaniu się sztuką starożytnego Rzymu.

Użycie kamienia, jako najczęściej stosowanego budulca i obronny charakter budowli, miały duży wpływ na kompozycję bryły budowli. Kościół romański to budynek złożony z prostych brył (prostopadłościanów, walców, ostrosłupów) o surowym, ciężkim i monumentalnym charakterze. Grube mury i wąskie otwory okienne i drzwiowe, masywne wieże, podkreślają obronność założeń. Rzeźba i malarstwo są podporządkowane architekturze.

Na kształtowanie się architektury romańskiej, oprócz architektury starożytnego Rzymu znaczny wpływ wywarła architektura wczesnego chrześcijaństwa i architektura przedromańska, a zwłaszcza dziedzictwo okresu karolińskiego.

Zasięg architektury romańskiej przekroczył granice Cesarstwa Zachodniego, obejmując także Europę Środkowo-Wschodnią i Skandynawię. Jej wzorce wraz z krucjatami dotarły także do Syrii i Palestyny.

Rzeźba romańska wykonywana była najczęściej z kamienia, rzadziej z drewna i brązu. Charakterystyczną jej cechą było to, że była nierozerwalnie związana z architekturą. Najczęściej wypełniała miejsca na portalach, w tympanonach i zagłębieniach muru.

Umieszczano ją również na kapitelach i trzonach kolumn.

Tematyką rzeźby romańskiej była przede wszystkim hagiografia oraz sceny ze Starego Testamentu przeplatane motywami roślinnymi i zwierzęcymi

W rzeźbie romańskiej stosowano tzw. prawo ram które kazało komponować postacie ludzkie tak, aby mieściły się one w polu przedstawienia. Efektem tego prawa były nierealistyczne proporcje przedstawianych sylwetek.

Rzeźba jest podporządkowana architekturze. Głównym jej zadaniem staje się ukazanie boskiego tryumfu nad złem. Koncentrowała się przede wszystkim w tympanonach nad portalami, gdzie zazwyczaj przedstawiano postać Chrystusa.

Bogata i ekspresyjna oraz silnie zróżnicowana powstała we Francji (np. Moissac, Vézelay, Souillac) czasem obejmowała całą fasadę (Poitiers).

Szczytowym osiągnięciem stylu romańskiego jest dekoracja rzeźbiarska katedry w Autun, dzieło Gislebertusa. Znakomitym twórcą późnoromańskiej rzeźby we Włoszech był Benedetto Antelami. W Niemczech pojawiły się rzeźby nie związane z architekturą (brązowy krucyfiks z Werden).

Malarstwo także pozostawało na usługach doktryny kościoła. Malowidła ścienne wypełniały ściany kościołów, we Włoszech popularne były przedstawienia w postaci mozaik. Pozostałości są zachowane w licznych kościołach Francji (Saint-Savin-sur-Gartemp), Niemiec (Schwarzrheindorf), północnej Hiszpanii (Tahull), Włoch (S. Angelo in Formis, mozaiki w Wenecji i Palermo).

Również rękopisy wykonywane i ozdabiane w skryptoriach osiągnęły wysoki poziom artystyczny, zwłaszcza popularne iluminacje reprezentacyjnych dzieł.

4. Zabytki języka polskiego.

5. Religijno-patriotyczny charakter „Hymnu do św. Stanisława”, cechy gatunkowe hymnu na podstawie utworu.

Hymn ambrozjański cechy:

Prosta budiowa – każda strofa ma 4 wersy

Pierwsza zwrotka – inwokacja

Ostatnia – pochwała osób Trójcy Świętej – doksologia

Nastrój Podniosły, uroczysty

Zwrot do adresata – personifikowanego pojęcia lub osoby stojącejwyżej w hierarchi niż zwracającysię

6. Liryka maryjna („Bogurodzica”, „Lament świętokrzyski” – porównanie utworów i kreacji Maryi; „Bogurodzica” jako realizacja motywu deesis w poezji, idea pośrednictwa; „Lament…” jako realizacja motywu Stabat Mater Dolorosa ; liryzm,dramatyzm i idea współuczestnictwa w „Lamencie…”; charakterystyka gatunków tych utworów – planktu i pieśń religinej).

7. Rodzaje archaizmów na przykładzie „Bogurodzicy”.

8. Średniowieczne wzorce osobowe zawarte w literaturze parenetycznej tego okresu:

a) ascety na przykładzie „Legendy o św. Aleksym” (pojęcie ascezy, biografia świętego, dydaktyczny charakter utworu, „Legenda…” jako przykład piśmiennictwa hagiograficznego).

Asceza - dobrowolne wyrzeczenie się dóbr materialnych i ziemskich przyjemności.

Asceta - ten kto trenuje swoje ciało i duszę w znosdzeniu trudów życia dzięki silnej woli opanowuje namiętnośvi i dażt do zbawienia.

Fuga mundi – ucieczka od świata.

Hasgiografia - gatunek piśmiennictwa opisujący żywoty świetych.

b) rycerza na przykładzie „Pieśni o Rolandzie”

9. św. Aleksy i św. Franciszek – charakterystyka dwóch modeli życia- vita contemplativa i vita activa (podobieństwa i różnice).

10. Charakterystyka motywu śmierci - alegoria śmierci i motyw danse macabre (3 funkcje motywu, groteska jako sposób przedstawienia śmierci i jej funkcja);

11. „Rozmowa Mistrza Polikarpa ze Śmiercią” jako polska realizacja motywu śmierci w literaturze

(personifikacja śmierci, funkcja elementów grozy i komizmu w ukazaniu śmierci, makabryczność i naturalizm w przedstawieniu śmierci)).

12. Cechy miłości dwornej na przykładach ( utwory „Piękność i wdzięk”, „Wiersz o chlebowym stole”).

13. Poznane środki stylistyczne i ich funkcja : oksymoron, antyteza, kontrast, alegoria, litota, hiperbola, epifora.

Oksymoron (antylogia, epitet sprzeczny) – figura retoryczna, którą tworzy się przez zestawienie wyrazów o przeciwstawnych znaczeniach.

Antyteza - figura retoryczna polegająca na zestawieniu dwóch elementów znaczeniowo przeciwstawnych w jedną całość treściową dla uzyskania wyższej ekspresji.

Kontrast - zabieg stylistyczny polegający na przedstawieniu pewnego zjawiska poprzez ukazanie również zupełnie odmiennego, przeciwstawnego znaczenia. Zestawienie dwóch przeciwieństw. Służy uwydatnieniu cech charakterystycznych opisywanego przedmiotu.

Alegoria - podstawienie pojęć oderwanych pod obraz o znaczeniu przenośnym, symboliczny motyw, jednoznacznie określony i ustalony konwencjonalnie.

Litota - Polega na zastąpieniu danego określenia zaprzeczonym wyrażeniem antonimicznym np. zamiast cichy, niegłośny. Figura ta ma na celu osłabienie dobitności mowy.

Hiperbola (wyolbrzymienie), przesadnia – środek stylistyczny polegający na wyolbrzymieniu, przejaskrawieniu cech przedmiotów, osób, zjawisk. Może dotyczyć ilości, rozmiaru, stosunku emocjonalnego, przyczyny, znaczenia lub skutku. Stosowany dla wywarcia mocnego wrażenia, spotęgowania ekspresji.

Epifora -literaturze powtórzenie tego samego słowa lub zwrotu na końcu kolejnych segmentów wypowiedzi. (np. Gdy byłem dzieckiem, mówiłem jak dziecko, czułem jak dziecko, myślałem jak dziecko)