Europa w średniowieczu- zagadnienia

Zakony

• Kontemplacyjne- nacisk na ascezę, ubóstwo, wewnętrzny rozwój, praca fizyczna- uprawa ziemi, roślin, przepisywanie ksiąg ( manusktyptów)

• Benedyktyni- „Ora el labora”- módl się i pracuj

• Cystersi

• Kameduli, Kartuzi, Karmelici

b. Kaznodziejskie- żebracze- nacisk na wykształcenie, ubóstwo, działalność kaznodziejska, misyjna, zwalczanie herezji - inkwizycja

• Franciszkanie

• Dominikanie

c. Rycerskie- śluby ubóstwa i czystości, walka z niewiernymi, udział w krucjatach w Ziemi Świętej

• Templariusze

• Joannici,

• Krzyżacy

Ruchy heretyckie

1. husyci- poglądy profesora i rektora Uniwersytetu Praskiego Jana Husa oparte na ideach Jana Wiklefa, walka z wpływami niemczyzny w Czechach, bogactwem kleru, język narodowy w liturgii, Biblia jako jedyne źródło wiary, sakrament pod dwiema postaciami

2. wikflici ( lollardowie)- twórca Jan Wiklef, profesor teologii na Oksfordzie, twórca prereformacji, nauka o predestynacji, ubóstwo kleru, kasacja majątków kościelnych, Biblia jako jedyne źródło wiary, odrzucenie spowiedzi, celibatu, kultu świętych, kultu relikwii i obrazów

3. waldensi- twórca Piotr Waldo, świecki kaznodzieja, głoszący idee powrotu do Kościoła pierwszych chrześcijan, odrzucenie zwierzchnictwa papieża i w ogóle władzy, krytyka bogactwa kleru, odrzucenie śpiewu, muzyki kościelnej, kultu obrazów, pielgrzymek, odpustów, silny pacyfizm

4. albigensi- inaczej katarzy - ziałali na obszarze południowej Francji, odrzucali świat materialny, uważali sferę duchową za najważniejszą, negowali boskość Chrystusa, surowe zasady postępowania, potępieni i pokonani przez krucjaty rycerstwa francuskiego

Ideał średniowiecznego rycerza

• Roland- hrabia Marchii Bretońskiej za czasów Karola Wielkiego, zginał w zasadzce zorganizowanej przez górali baskijskich w roku 778, jednak tradycja „Pieśni o Rolandzie” uczyniła z niego ideał średniowiecznego rycerza, który zginął w rąk muzułmańskich Saracenów

• Cyd- XI- wieczny rycerz kastylijski ( Hiszpania), wsławiony walkami z muzułmańskimi Maurami , wzór rycerstwa, męstwa i lojalności , bohater eposu „Pieśń o Cydzie”

• Lancelot- najsłynniejszy rycerz Okrągłego Stołu, ideał rycerza, ulubieniec króla Artura, romans z królową Ginewrą,

• Zawisza Czarny z Garbowa- najsłynniejszy polski rycerz średniowiecza, uczestnik wielu wojen, w tym bitwy pod Grunwaldem, zwycięzca wielu turniejów rycerskich,

Ideał średniowiecznego władcy

• Karol Wielki, król Franków, cesarz rzymski od roku 800

• Król Artur- legendarny władca Brytów, walczył z Sasami, poszukiwał z rycerzami Okrągłego Stołu św. Graala

• Fryderyk Barbarossa- cesarz rzymsko- niemiecki, uczestnik III krucjaty ( 1189-1192) do Ziemi Świętej, podczas której zginął

• Ryszard Lwie Serce- król Anglii, uczestnik III krucjaty, uznawany za wzór rycerza i władcy średniowiecznego

Ojcowie Kościoła

• św. Tomasz z Akwinu- najwybitniejszy filozof średniowiecza, twórca scholastyki , czyli filozofii szkolnej, w której każde twierdzenie należy udowodnić wiedzą biblijną, traktatów religijnych, dziełami antycznymi Arystotelesa i Platona

• św. Benedykt z Nursji- założyciel zakonu benedyktynów w roku 529, z mottem „ora et labora”, módl się i pracuj, benedyktyni jako zakon kontemplacyjny zakładali swoje klasztory w odosobnieniu, słynęli z ciężkiej i mozolnej „benedyktyńskiej pracy przy przepisywaniu średniowiecznych ksiąg

• Św. Izydor z Sewilli- żył na przełomie VI/ VII w., teolog, historiograf, główny przedstawiciel tzw. renesansu wizygockiego, uznawany za „doktora Kościoła”

• Św. Beda Czcigodny - żyjący na przełomie VII/ VIII w. uczony anglosaski, historiograf, autor komentarzy do Pisma św., benedyktyn

Średniowieczne uniwersytety

Bolonia- najstarszy 1088, Paryż- Sorbona 1150, Cambridge 1208, Oxford 1167, Padwa 1222

Siedem sztuk wyzwolonych

żak- student

triwium: gramatyka ( łacińska), dialektyka ( logiczne myślenie), retoryka ( przemawianie)

scholastyka- filozofia szkolna średniowiecza, oparcie twierdzeń na naukach Kościoła

quadrivium - muzyka, arytmetyka, geometria, astronomia

tytuł bakałarza

magister atrium

teologia, prawo, medycyna

doktor nauk

profesor

Style architektoniczne średniowiecza

Zagadnienie	Styl romański	Styl gotycki
Datowanie	X-XIII w.	XIII- XV w.
Nazwa	romanus- rzymski	gothique- gocki, barbarzyński
Typ budowli	kościoły z absydami ( niewielkie kamienne pomieszczenia w kształcie półkola lub wieloboku przylegające do głównej bryły kościoła), rotundy, charakter obronny, liczne kolumny podtrzymywały sklepienie	kościoły, katedry, strzeliste, wysokie wieże, lekkie konstrukcje, liczne przypory i filary, zamki, barbakany
Budulec	Bloki kamienne	Cegła, piaskowiec
Sklepienia	Kolebkowe, krzyżowe	krzyżowo- żebrowe, gwiaździste
okna	Małe, wąskie, w pomieszczeniach półmrok	Duże, kolorowe witraże w kształcie rozet, jasne wnętrza
zdobienia	Rzeźby i płaskorzeźby na portalach ( ozdobne obramowanie drzwi wejściowych o tematyce religijnej - mozaiki z kolorowych kostek ceramicznych	- rzeźbione i malowane ołtarze, - kolorowe witraże, Wit Stwosz - płyty nagrobne władców, biskupów, możnych, - obrazy świętych Giotto, Hans Memling,
Najważniejsze zabytki	Katedra Notre Dame la Grande, Opactwo benedyktyńskie Cluny, katedra św. Jakuba w Santiago de Compostella, katedra w Moguncji	Katedra w Chartres, Opactwo benedyktynów w Westminster, Katedra Notce Dame w Paryżu, Katedra w Kolonii, Katedra w Mediolanie

Lokacje średniowiecznych miast

a. prawo lokacyjne- zbiór przepisów, przywilejów i obowiązków nowych miast nadawanych przez władcę

b. prawo magdeburskie- najbardziej popularne, zakładane miasta miały prostokątny rynek i regularną sieć ulic przecinających się pod kątem prostym

c. prawo lubeckie- obowiązywało przy lokacji miast portowych nad południowym Bałtykiem, nie budowano rynku, jego funkcję pełniła ulica targowa ( np. Długi Targ w Gdańsku )

Zasady średniowiecznego kodeksu rycerskiego

• walka w obronie wiary chrześcijańskiej - krucjaty,

• walka w obronie Ojczyzny,

• wierność seniorowi, władcy

• pobożność, religijność

• męstwo, odwaga,

• honor,

• sławienie damy swego serca

Przyczyny wojny stuletniej

1. spór polityczny- posiadłości angielskie we Francji- Gujenna- Filip VI Walezjusz anektował ten obszar ( rywalizacja francusko- angielska) ,

b. spór dynastyczny- rywalizacja o tron Francji władców Anglii ( spadkobiercy dynastii Kapetyngów- Plantageneci posiadali we Francji posiadłości ziemskie- Gujenna)- Edward III był wnukiem Filipa IV Pięknego i francuskiej dynastii Walezjuszy Filip VI

3. spór ekonomiczny- rywalizacja o bogatą Flandrię, hr Flandrii na rozkaz króla Francji zakazał handlu z Anglią, a w odwecie Anglicy nie eksportowali wełny do Flandrii)

Skutki wojny stuletniej

• wyniszczenie gospodarcze Anglii i Francji,

• znaczenie zawodowych armii najemników ( żołdacy)

• wzmocnienie pozycji królów Francji ( włączenie Burgundii, andegawenii, Prowansji, Bretanii), wyparcie Anglików z Francji ( poza portem w Calaise)

• wojna domowa w Anglii- wojna dwóch róż- 1455-1485- Lancastrów ( biała róża) i Yorków ( czerwona róża)

• bunty chłopskie i powstania antyfeudalne ( wojna doprowadziła do biedy społeczeństwo, grabieże najemników, podnoszenie podatków przez władców, upadek handlu, niechęć wobec arystokracji i duchowieństwo, ograniczenie feudalizmu) :

• żakieria - powstanie ludowe w północnej Francji 1358, określenie od Jacques Bonhomme ( żak bonom)- Kuba Prostak, jakiego używała francuska szlachta wobec chłopów, wystąpienie antyfeudalne chłopów przeciw feudalizmowi i grabieżom najemników w okresie wojny stuletniej, chwilowo zajęli Paryż

• powstanie Wata Tylera- 1381- krwawo słumione i Johna Balla ( bola)

Przyczyny wypraw krzyżowych- krucjat

1. przeludnienie Europy, głód, epidemie, nieurodzaje

2. prawo primogenitury- dziedziczenie majątku przez najstarszych synów rycerzy

młodsi musieli szukać zajęcia na służbie zbrojnej u możnych lub iść do klasztorów

3. zajęcie zubożałego rycerstwa- lokalne wojny i bandy rabusiów

4. podboje muzułmańskich Turków seldżuckich: Ziemia Święta ( dzisiejsza Autonomia Palestyńska i Izrael) i Azja Mniejsza, prześladowanie pielgrzymujących chrześcijan do Ziemi Świętej, zagrożenie cesarstwa w Konstantynopolu i prośby cesarzy o pomoc łacinników z Europy Zachodniej

5. zachęcające sukcesy rekonkwisty ( odzyskiwania terytoriów kosztem Arabów) w Hiszpanii

6. ambicje Kościoła: prestiż w walce o wpływy polityczne z cesarstwem, rozszerzenie wpływów Kościoła na wschód,

7. synod w Clermont 1095 - papieża Urban II wzywa chrześcijan do wojny z niewiernymi- hasło : „Bóg tak chce” ( Turkami seldżuckimi i muzułmanami Arabami i walki o wyzwolenie z ich rąk Ziemi Świętej

- obietnica zdobycia na Bliskim Wschodzie bogactw, terenów osadniczych, majątków, stanowisk, słowem lepszego życia

• walka z niewiernymi ( muzułmanami) - obietnica zbawienia

Skutki wypraw krzyżowych

Pozytywne:

a. wymiana handlowa Europy i Lewantu- wzrost potęgi miast włoskich ( Wenecja, Genua)

b. rozwój kultury europejskiej poprzez wpływy wschodnie ( obyczaje, architektura, wynalazki)

Negatywne:

1. prześladowania religijne ( nietolerancja) w Europie - antysemityzm ( pogromy ludności żydowskiej), wobec muzułman

2. upadek polityczny Bizancjum po IV krucjacie

3. wizerunek Europejczyków na Bliskimi Wschodzie- okrucieństwo i zachłanność

2. Powstanie zakonów rycerskich: w założeniu miały być armią krajów lewantyńskich, opiekować się pielgrzymami.

1. joannici- Zakon Szpitalników św. Jana z Jerozolimy , założony 1113, zakon włoski, po klęsce krucjat na Cyprze, od XVI wieku na Malcie, stąd Zakon Kawalerów Maltańskich ( istnieje do dziś)

2. templariusze- Zakon Ubogich Rycerzy Chrystusa i Świątyni Salomona, nazwa od templum , czyli świątynia, rycerze francuscy, powstał w roku 1119, bardzo zamożny zakon, przez co padł ofiarą króla Francji Filipa IV Pięknego, który w 1307 r. oskarżył zakonników zakonników herezje, skazał na tortury i śmierć na stosie

Powstanie antyfeudalne i antyklerykalne w XIV w. w Anglii i Francji

• bunty chłopskie i powstania antyfeudalne ( wojna doprowadziła do biedy społeczeństwo, grabieże najemników, podnoszenie podatków przez władców, upadek handlu, niechęć wobec arystokracji i duchowieństwo, ograniczenie feudalizmu) :

1. żakieria - kubusie powstanie ludowe w północnej Francji 1358, określenie od Jacques Bonhomme ( żak bonom)- Kuba Prostak, jakiego używała francuska szlachta wobec chłopów, wystąpienie antyfeudalne chłopów przeciw feudalizmowi i grabieżom najemników w okresie wojny stuletniej, chwilowo zajęli Paryż

2. powstanie Wata Tylera- 1381- krwawo słumione

3. powstanie Johna Balla

Podział stanowy średniowiecznego społeczeństwa

stany w społeczeństwie średniowiecznym: stan to grupa ludzi mających podobne prawa i obowiązki

stan rycerski b. stan duchowny c. stan mieszczański d. stan kmiecy ( chłopski)

Przedstaw zależności między seniorem i wasalem

Stan rycerski: lenno (ziemia), immunitety przekazanie ziemi pod uprawę

a. senior ( władca) wasal ( rycerz) chłopi ( kmiecie)

pomoc zbrojna, rada, służba renta feudalna - czynsz ( w pieniądzu, płody rolne), pańszczyzna ( odrobek)

Przykłady średniowiecznych monarchii stanowych

1. Wielka Karta swobód w Anglii- 1215 nadana przez króla Jana bez Ziemi ( wpływ rycerstwa na wysokość podatków)

2. Stany Generalne ( stan I- duchowny, stan II- szlachta, stan III- mieszczanie i chłopi)- Filip IV Piękny 1302 Francja

Filary kultury średniowiecza :

1. chrześcijaństwo

2. spuścizna antyczna

3. wpływy arabskie i bizantyjskie

Podział społeczeństwa średniowiecznego miasta

• patrycjat- najzamożniejsza warstwa, kupcy, właściciele warsztatów, często pochodzenia niemieckiego, z ich grona wybierano władze miejskie

• pospólstwo- rzemieślnicy i drobni kupcy, nie mogli wybierać władza ani do nich kandydować,

• zakładali cechy- organizacje skupiające lub wykonujące podobny zawód, usługi. Rzemieślnicy cechowi wspólnie organizowali produkcję towarów i ich zbyt, ograniczali konkurencję spoza miasta, szkolili przyszłych rzemieślników, odpowiadali za obronę miasta ( danej części murów miejskich),

• tworzyli tzw. bractwa kurkowe - rzemieślnicy skupieni w danym cechu mieli za obowiązek bronić danej części murów miejskich, baszty, w okresie pokoju dokonywali niezbędnych napraw i modernizacji, doskonalili również umiejętności strzeleckie,

• gildie - związek, stowarzyszenie o charakterze obronnym, religijnym lub towarzyskim, Wobec dużego zagrożenia, jakie stanowiły na drogach bandy rabusiów, kupcy organizowali się w gildie, wspólnie ponosząc koszty organizowania podróży i gromadzenia towarów, dzięki czemu rozkładało się ryzyko związane z handlem.

• rzemieślnicy: mistrz- majster- zwykle właściciel warsztatu, nadzorował pracę czeladników i uczniów, czeladnik- za pracę otrzymywał wynagrodzenie, mógł zdać egzamin mistrzowski, by założyć swój warsztat, uczniowie- podlegali mistrzowi w zakładzie, uczyli się zawodu, po jej ukończeniu stawali się czeladnikami

• plebs- najbiedniejsza cześć mieszczaństwa, nie miała praw miejskich, byli to najemni pracownicy, żebracy, włóczędzy, zbiegli ze wsi chłopi ( „powietrze miejskie czyni wolnym”)

® Michał Motała 2010

---