Europa w średniowieczu- postacie

Papieże:

• Urban II- wezwał słowami „Bóg tak chce” rycerstwo europejskie do wyzwolenia Ziemi Świętej z rąk muzułmanów na synodzie w Clermont w roku 1095, obiecał bogactwa, ziemie, odpust zupełny

• Innocenty III- najpotężniejszy papież okresu średniowiecza, wykorzystał słabość wielu monarchów europejskich, by wzmocnić swoją władzę na początku XIII w.

• Klemens V- papież, który w roku 1309 stał się zakładnikiem króla Francji Filipa IV Pięknego, odtąd kolejni papieże rezydują w Awinionie, a nie w Rzymie, będąc zależnymi od decyzji władców Francji

• Marcin V- papież wybrany w okresie soboru w Konstancji ( 1414-1418), reformator Kościoła, walka z herezją Jana Husa

• Św. Grzegorz Wielki- żyjący na przełomie VI/ VII wieku, Ojciec Kościoła , reformator liturgii, prowadził akcje misyjne wśród plemion germańskich

Święci- Ojcowie Kościoła - uczeni średniowiecza

• św. Tomasz z Akwinu- najwybitniejszy filozof średniowiecza, twórca scholastyki , czyli filozofii szkolnej, w której każde twierdzenie należy udowodnić wiedzą biblijną, traktatów religijnych, dziełami antycznymi Arystotelesa i Platona

• św. Benedykt z Nursji- założyciel zakonu benedyktynów w roku 529, z mottem „ora et labora”, módl się i pracuj, benedyktyni jako zakon kontemplacyjny zakładali swoje klasztory w odosobnieniu, słynęli z ciężkiej i mozolnej „benedyktyńskiej pracy przy przepisywaniu średniowiecznych ksiąg

• św. Franciszek z Asyżu- urodzony w zamożnej rodzinie kupieckiej, rozdał cały majątek, w roku 1209 założył zakon kaznodziejski ( żebraczy), stawiający na działalność misyjną, ewangelizacyjną, głoszący radość życia i umiłowanie przyrody

• św. Dominik Guzman- założyciel w roku 1216 zakonu dominikanów. Dominikanie kładą nacisk na solne wykształcenie swoich zakonników, prowadzą ożywioną działalność kaznodziejską, walczyli z herezjami, obecnie z sektami

• Norbert z Molsemes - założyciel w roku 1098 kolejnego zakonu kontemplacyjnego- cystersów. Zakon wzorowany na regule benedyktyńskiej kładł nacisk na ascezę, ubóstwo, milczenie w pracy

• Św. Izydor z Sewilli- żył na przełomie VI/ VII w., teolog, historiograf, główny przedstawiciel tzw. renesansu wizygockiego, uznawany za „doktora Kościoła”

• Św. Beda Czcigodny - żyjący na przełomie VII/ VIII w. uczony anglosaski, historiograf, autor komentarzy do Pisma św., benedyktyn

• Awicenna- Abu Ali al-Husayn Ibn Abd Allah Ibn Sina, żył na przełomie X/ XI w. , lekarz, filozof, przyrodnik, swój system filozoficzny oparł na poglądach Arystotelesa i Platona

• Awerroes- Ibn Ruszd, Abu-Walid Muhammad Ibn Ahmed Ibn Muhammad, żył w XII w. , arabski filozof i uczony, założył kolegium naukowe - tworzył komentarze do pism Arystotelesa

Władcy europejscy

• Fryderyk Barbarossa- cesarz rzymsko- niemiecki, uczestnik III krucjaty ( 1189-1192) do Ziemi Świętej, podczas której zginął

• Ryszard Lwie Serce- król Anglii, uczestnik III krucjaty, uznawany za wzór rycerza i władcy średniowiecznego

• Filip IV Piękny- król Francji, oskarżył o herezję i zagarnął majątek templariuszy, w roku 1302 utworzył namiastkę parlamentu - Stany Generalne, w od roku 1309 więził Awinionie papieża Klemensa V, zapoczątkowując okres niewoli awiniońskiej papieży

• Jan bez Ziemi- król Anglii, brat Ryszarda Lwie Serce, zmuszony w roku 1215 do ogłoszenia Wielkiej Karty Swobód

• Król Artur- legendarny władca Brytów, walczył z Sasami, poszukiwał z rycerzami Okrągłego Stołu św. Graala

• Filip VI Walezjusz- król Francji, założyciel dynastii Walezjuszy, za jego rządów przypada początek wojny stuletniej ( 1337-1453) między Francją i Anglią

• Edward III Plantagenet- jako wnuk Filipa IV Pięknego wysunął pretensje do tronu francuskiego, poza sporem dynastycznym istniał konflikt o posiadłości angielskie we Francji- Akwitanię ( Gujenna), z sukcesami prowadził wojnę stuletnią

• Karol VII- król Francji, ostatecznie pokonał angielskich Plantagenetów, pozostawiając Anglikom jedynie port w Calaise

• Zygmunt Luksemburski- elektor brandenburski, król Węgier, król Niemiec, cesarz rzymsko-niemiecki, prawnuk Kazimierza Wielkiego, jako mąż Marii Anedegaweńskiej miał zostać królem Polski, pokonany przez Turków osmańskich pod Nikopolis w roku 1396, decyzja o straceniu Jana Husa na soborze Konstancji wywołała wojny husyckie w Czechach 1419-1434) , dopiero w roku 1436 król Czech

• Ludwik IX Święty- król Francji w wieku XIII, walczył o jedność państwa, zwolennik walki z herezjami, uczestnik dwóch ostatnich krucjat

• Henryk Pobożny- książę śląski, krakowski i wielkopolski w poł. XIII w. zginął w bitwie z Tatarami 9 IV 1241 r. pod Legnicą

• Władysław III Warneńczyk- syn Władysława Jagiełły, król Polski i Węgier, zginął w roku 1444 w bitwie pod Warną z wojskami osmańskimi

• Ludwik II Jagiellończyk- król Czech i Węgier, zginął w bitwie pod Mohaczem w roku 1526 z siłami Sulejmana II Wspaniałego

• Iwan I Kalita- w roku 1328 doprowadził do unii księstwa moskiewskiego i wielkiego księstwa włodzimierskiego, sprawował funkcję poborcy podatkowego tatarskiej Złotej Ordy, stąd przydomek sakiewka ( kalita)

• Dymitr Doński- wielki książę moskiewski, wnuk Iwana I, walczył z wielkim księciem litewskim Olgierdem, pokonał chana Mamaja na Kulikowym Polu w roku 1380

• Iwan III Srogi- wielki książę moskiewski, ożenił się z księżniczką bizantyjską Zofią Paleolog, przejął z Bizancjum ceremoniał dworski, herb, do Moskwy przeniesiono stolicę patriarchy prawosławnego, odtąd uznawano Moskwę za „trzeci Rzym”

• Iwan IV Groźny - rządził w latach 1533-1584, syn Iwana III Srogiego, od roku 1547 tytułował się carem Wszechrusi, bezwzględny wobec jakichkolwiek prób oporu, wprowadził terror opriczniny zwalczając opozycję bojarską ( szlachecką)

• Gotfryd z Bouillon- wraz z bratem Baldwinem przywódca IU krucjaty rycerskiej do Ziemi Świętej, po zdobyciu Jerozolimy obwołany „obrońcą grobu świętego)

Władcy muzułmańscy:

- Saladyn- Al-Malik an-Nasir Salah ad-Dunja wa-ad-Din Abu al-Muzzafar Jusuf ibn Ajjub ibn Szazi Al-Kurdi.- wódz i polityk muzułmański, pochodzenia kurdyjskiego, sułtan Egiptu, władca imperium od Sudanu po Syrię, od Jemenu po Turcję, skutecznie walczył z Królestwem Jerozolimskim, zwyciężył krzyżowców pod Hattin ( Hittin) w roku 1187 i zajął wtedy Jerozolimę

• Czyngis- chan- inaczej Temudżyn, władca mongolski od roku 1206, jeden z największych z historii zdobywców, zajął Chiny, stworzył imperium od Oceanu Spokojnego po Morze Czarne

• Batu- chan- wnuk Czyngis- chana, - organizował wyprawy na teren Europy- podbił Ruś, w roku 1241 wyprawy na Polskę i Węgry, twórca Złotej Ordy

• Tamerlan- inaczej Timur Kulawy ( Chromy)- ostatni wielki władca mongolsko-turecki, podbił Zakaukazie, Indie, Złotą Ordę, Egipt i Syrię, zwyciężył Turków pod Ankarą w roku 1402, zginął w roku 1405, mecenas sztuki- mauzoleum w Samarkandzie

• Osman I- emir turecki, następnie sułtan, założyciel dynastii osmańskiej

• Bajazyt I- sułtan turecki, zakończył podbój Azji Mniejszej, zwyciężył krucjatę europejską po Nikopolis w roku 1396, pokonany przez Timura pod Ankarą w roku 1402, ostał się do niewoli, gdzie zmarł

• Mehmed II Zdobywca- twórca potęgi osmańskiej, silnej armii, w roku 1453 zdobył Konstantynopol

• Selim I - sułtan turecki, liczne podboje: Armenia, Irak, Kurdystan, Syria, Palestyna, Egipt, Półwysep Arabski, Mekka i Medyna

• Sulejman II Wspaniały- sułtan turecki w latach 1520-1566, okres szczytu potęgi Porty Ottomańskiej, zdobył Belgrad, zwyciężył Ludwika II Jagiellończyka pod Mohaczem 1526, zajął Bagdad, Tunis, Jemen, Trypolitanię, przygotowywał wyprawę do Indii. Sprawny reformator państwa, mecenas kultury i sztuki.

Kobiety średniowiecza:

• Joanna `Arc- zwana dziewicą orleańską” , chłopka, która stanęła na czele powstania antyangielskiego w okresie wojny stuletniej, zdobycie Orleanu w roku 1429 przechyliło szalę zwycięstwa na rzecz Francji, schwytana przez Anglików została oskarżona o herezje o spalona na stosie, święta i bohaterka narodowa Francji

• Jadwiga śląska- żona Henryka Brodatego, wykształcona, pomagała ubogim, chorym, fundatorka klasztorów

• Eleonora Akwitańska- królowa Francji i Anglii, wykształcona, czytała dzieła literackie, uwielbiała polowania, jazdę konną, aktywna na arenie politycznej, mecenas kultury i sztuki

Rycerze średniowiecza:

• Roland- hrabia Marchii Bretońskiej za czasów Karola Wielkiego, zginał w zasadzce zorganizowanej przez górali baskijskich w roku 778, jednak tradycja „Pieśni o Rolandzie” uczyniła z niego ideał średniowiecznego rycerza, który zginął w rąk muzułmańskich Saracenów

• Cyd- XI- wieczny rycerz kastylijski ( Hiszpania), wsławiony walkami z muzułmańskimi Maurami , wzór rycerstwa, męstwa i lojalności , bohater eposu „Pieśń o Cydzie”

• Lancelot- najsłynniejszy rycerz Okrągłego Stołu, ideał rycerza, ulubieniec króla Artura, romans z królową Ginewrą,

• Zawisza Czarny z Garbowa- najsłynniejszy polski rycerz średniowiecza, uczestnik wielu wojen, w tym bitwy pod Grunwaldem, zwycięzca wielu turniejów rycerskich,

Przywódcy powstań:

• Jan Żiżka- przywódca taborytów w okresie wojen husyckich, czeski bohater narodowy, walczył po stronie polskiej pod Grunwaldem, strateg wojenny wykorzystywał w walce wozy taborowe jako ruchome mury

• Wat Tyler- angielski przywódca rewolty antyfeudalnej i antykościelnej mas ludowych, obarczonych kolejnymi podatkami na rzecz trwającej wojny stuletniej, głosił hasła zniesienia poddaństwa, i stworzenia jednego stanu, konfiskaty majątków kościelnych, zamordowany

Przywódcy ruchów heretyckich:

• Jan Hus- czeski reformator religijny, bohater narodowy, profesor filozofii w Pradze, twórca języka czeskiego, swoje poglądy oparł na ideach głoszonych przez angielskiego reformatora Jana Wiklefa, ganił bogactwa kleru ( duchownych), domagał się zmian w liturgii, komunii pod dwiema postaciami, powrotu Kościoła do idei pierwszych chrześcijan, uznał Biblię za jedyne źródło wiary, walczył z wpływami niemieckimi w Czechach, oskarżony o herezję zginął na stosie w roku 1415 podczas soboru w Konstancji, jego śmierć wywołała wojny husyckie w Czechach w latach 1419-1434

• Jan Wiklef- angielski teolog i reformator, profesor teologii w Oxfordzie, przeciwnik bogactwa Kościoła, władzy świeckiej papieży, prekursor reformacji, przetłumaczył Biblię na angielski, nie został jednak ekskomunikowany, lecz po śmierć zbeszczeszczono jego zwłoki

• Piotr Waldo- kupiec francuski, kaznodzieja, rozdał majątek, naśladował apostołów, głosił konieczność wyrzeczenia się dóbr materialnych, studiował gruntowanie Biblię i Pisma Ojców Kościoła, wskutek działań hierarchii kościelnej ruch, która zarzucała zwolennikom poglądów Waldo nieprawne działania kapłańskie i kaznodziejskie doszło do rozłamu w waldyzmie, radyklany ruch ubogich z Lombardii stał się podstawą poglądów kalwinizmu

® Michał Motała 2010

---