Europa średniowieczna

Sztuka romańska

Nazwą stylu romańskiego obejmowano pierwotnie budowle oparte na wzorach rzymskich (modo romano), wznoszone z kamienia, posiadające sklepienia w miejsce dawnych drewnianych pułapów architektury plemion barbarzyńskich. Dzisiaj do stylu romańskiego zaliczamy całą sztukę zachodniej Europy XI i pierwszej połowy XII wieku (w wielu krajach granica ta przesuwa się do końca XII w.).

Sztuka romańska odpowiadała elementarnym potrzebom wczesnofeudalnego społeczeństwa. Kościół był zainteresowany podporządkowaniem sobie sztuki, papież Grzegorz Wielki twierdził, iż sztuka może być Pismem świętym dla analfabetów. Istotnie, średniowieczne dzieła sprawiają wrażenie ilustracji. Na budowę i wyposażenie kościołów obracano znacznie więcej środków niż na artystyczną twórczość świecką. Prymat pobożnych praktyk nie wykluczył jednak wcale rozwoju smaku, poczucie estetyczne nie znikło, choć wymagało według ówczesnych założeń szczególnego uzasadnienia: piękno przedmiotu było zapowiedzią piękności niebiańskiej. Wczesno średiowieczna twórczość artystyczna koncentrowała się niemal wyłącznie w klasztorach, największym mecenasem sztuki było duchowieństwo- biskupi i opaci.

Styl romański panował w architekturze europejskiej około dwustu lat. W okresie tym architektura podległa znacznie większym przeobrażeniom niż w ciągu całych tysiącleci na starożytnym Wschodzie.

Surowe średniowieczne obyczaje, nieustannie prowadzone wojny, prawa oparte na przemocy, a także zmysł praktyczny, znajdują wyraz w budowanych wówczas zamkach. Do najlepiej zachowanych należy zamek wartburski (XI w.) koło Eisenach oraz Pierrefonds w północnej Francji (XIV w.).

Zamki wznoszono na wysokich zboczach, nad morzem lub nad rzeką, ponieważ urwisko takie stanowiło naturalną osłonę i pozwalało na oszczędne rozdysponowanie sił i środków w celu umocnienia trzech pozostałych stron. Takie rozmyślne usytuowanie zamku narzucało często konieczność nieregularnego zarysowania fundamentów. Budowla otoczona była zewsząd głęboką fosą i wysokimi, gładkimi murami spojonymi z ogromnych kamieni. Mury te wykańczano zazwyczaj blankami, skrywającymi oblężonych przy wylewaniu wrzącej smoły na napastników. W rogach zamku i wzdłuż murów znajdowały się wysokie wieże wartownicze, w odstępach przynajmniej czterdziesto metrowych, gdyż na tę odległość średniowieczna broń przenosiła pociski. Wieże rozmieszczone były w pewnym ustalonym porządku i choć wszystkie były ze sobą połączone, każda z nich posiadała jednocześnie samodzielne znaczenie i stanowiła osobną fortyfikację. Zdobycie jednej wieży nie równało się jeszcze zdobyciu całej twierdzy, i na odwrót: nawet po zdobyciu całej twierdzy załoga broniąca danej wieży nie była jeszcze zmuszona się poddać. Szczególnie silnie obwarowana była brama wjazdowa ze zwodzonym mostem, a dwie wielkie wieże po obu jej bokach dodatkowo ją zwężały. Obszerny, otwarty dziedziniec, położony w środku twierdzy, otoczony był pomieszczeniami mieszkalnymi i gospodarczymi: tam koncentrowało się życie mieszkańców zamku.

Sercem twierdzy był donżon, który w mniejszych zamkach był także głównym budynkiem. Mała ta forteca w postaci masywnej wieży z wąskimi szczelinami okien stanowiła ostatnie schronienie oblężonych. Przy drabinach podciągniętych do góry donżon był absolutnie niedostępny. Na dolnej kondygnacji przetrzymywano jeńców, za których spodziewano się uzyskać okup, na drugim piętrze znajdowały się mieszkalne komnaty właściciela zamku, a najwyżej pomieszczenia dla służby. Z dachu można było obserwować całą okolicę.

Na zewnątrz średniowieczny zamek był bardzo prosty i skromny: nie posiadał wspaniałej fasady nie zdobiły go żadne ornamenty czy motywy architektoniczne, które by nie były podyktowane bezpośrednią koniecznością. Dawne miasta rzymskie pozostawały w okresie średniowiecza niemal opustoszałe. Po ulicach wędrowały stada owiec i biegały świnie, puste place zaorali nieliczni mieszkańcy. Niekiedy cała ludność mieściła się w domkach zbudowanych na terenie amfiteatru. Niektóre miasta średniowieczne zachowały nawet proste ulice rzymskiego miasta-obozu.

KLASZTORY: Specyfikacja średniowiecznej zabudowy najlepiej daje się prześledzić na przykładzie klasztorów. Zachowany plan klasztoru Sankt Gallen stanowi naśladownictwo rzymskiej willi podmiejskiej. W planie klasztoru uderza mądre i dostosowane do potrzeb rozplanowanie budynków oraz wydzielenie kościoła i dziedzińca. Centralnym punktem budowli był otwarty, otoczony krytym krużgankiem kwadratowy dziedziniec, w którym skupiało się nieklauzurowe życie mieszkańców. W cieniu krużganków szukali oni schronienia przed letnim upałem. Na północnej stronie dziedzińca wznosił się masyw klasztornego kościoła. Od wschodu dziedziniec zamknięty był częścią mieszkalną z sypialniami mnichów, z którą łączyła się biblioteka, scriptorium oraz gospoda dla pątników. Na północ od kościoła znajdował się dom opata, a w części zachodniej rozmieszczono budynki gospodarcze. Klasztory nie brały udziału w wojnach, stąd też ich mury nie były ufortyfikowane

CECHY CHARAKTERYSTYCZNE:

• surowiec: kamień

• białe szyby

• surowa architektura przeważająca nad sztuką

• sklepienia kolebkowe

• anonimowość

• kult Jezusa (religia-sztuka)

• budowle - układ horyzontalny

• świątynie pielgrzymkowe - utylitarne

• budowle - także sakralne - pełniły rolę schronienia, fortyfikacji (niepewne czasy)

Filary Proroków w

Santiago Della

Katedra, babtysterium,

dzwonnica w Pizie

opactwo Sain Foy w Congress katedra Saint Front w Perigueux

Opactwo Cluny III (Paray-la-Mozurd)

Saint-Benoit-sur-Loire

portal św piotra w moissac

krużganki w Moissac (nie ma Santiago de Compostela dwóch identycznych)

San Clemente w Tahull Maria Laach

Rotunda Św Mikołaja w Cieszynie

Krypta Św Leonarda na Wawelu

kościół Prokopa w Strzelnie

Katedra Chartes

katedra w wTours

Madonna Tronująca

Malarstwo

Rzeźba jest podporządkowana architekturze. Głównym jej zadaniem staje się ukazanie boskiego tryumfu nad złem. Koncentrowała się przede wszystkim w tympanonach nad portalami, gdzie zazwyczaj przedstawiano postać Chrystusa. Bogata i ekspresyjna oraz silnie zróżnicowana powstała we Francji ( np. Moissac, Vézelay, Souillac) czasem obejmowała całą fasadę (Poitiers). Szczytowym osiągnięciem stylu romańskiego jest dekoracja rzeźbiarska katedry w Autun, dzieło Gislibertusa. Znakomitym twórcą późnoromańskiej rzeźby we Włoszech był B. Antelami. W Niemczech pojawiły się rzeźby nie związane z architekturą (brązowy krucyfiks z Werden).

Malarstwo także pozostawało na usługach doktryny kościoła. Malowidła ścienne wypełniały ściany kościołów, we Włoszech popularne były przedstawienia w postaci mozaik. Pozostałości są zachowane w licznych kościołach Francji (Saint-Savin-sur-Gartempe), Niemiec (Schwarzrheindorf), północnej Hiszpanii (Tahull), Włoch (S. Angelo in Formis, mozaiki w Wenecji i Palermo).

Również rękopisy wykonywane i ozdabiane w skryptoriach osiągnęły wysoki poziom artystyczny, zwłaszcza popularne iluminacje reprezentacyjnych dzieł.

Główne cechy charakterystyczne:

schematyzm

uproszczenie

uproszczona kolorystyka

barwa symboliczna

freski (zazwyczaj o treści religijnej) - religijne figuralne Męczeństwo św Wawrzyńca

Gotyk

Gotyk (z niem.) - to styl w architekturze i innych dziedzinach sztuk plastycznych (rzeźbie, malarstwie i sztuce sepulkralnej), który powstał i rozwinął się w połowie XII wieku we Francji i swoim zasięgiem objął chrześcijańską Europę.

Powstanie gotyku związane jest z rozwijającą się pod koniec średniowiecza kulturą dworską, rycerską i mieszczańską.

Gotyk dzieli się na trzy okresy, których czas trwania jest różny dla poszczególnych państw:

gotyk wczesny

gotyk dojrzały

gotyk późny zwany płomienistym (flamboyant)

W gotyku budowle odznaczały się dużą lekkością w stosunku do budowli romańskich. Miały one wiele okien, wypełnianych zazwyczaj witrażami, strzeliste wieże, bogato zdobione portale. Cechami charakterystycznymi dla architektury gotyckiej jest stosowanie łuku ostrego, sklepienia krzyżowo-żebrowego i systemu łuków przyporowych, odciążających ściany budowli. Wnętrza kościołów zdobiły często freski, przedstawiające sceny biblijne. Kościoły były zazwyczaj na planie bazyliki (3 nawowe, z jedną nawą główną i dwoma bocznymi, bądź 5 nawowe z 4 nawami bocznymi).

Wiek XIII i XIV we Włoszech

- Giotto

Opłakiwanie Zmartwychwstanie

Fresk w Kaplicy Scrovegnich Fresk w Kaplicy Scrovegnich

(Arena Chapel), Padwa (Arena Chapel), Padwa

- freski z kościoła Świętego Franciszka w Asyżu ilustrują rozwój malarstwa włoskiego i zapowiadają sztukę Renesansu

- W latach 1303-1305 Giotto pracował w Padwie malując freski kaplicy Scrovegnich (dell'Arena).

Jest to najlepiej udokumentowane dzieło Giotta. Kaplica poświęcona jest Marii i Jezusowi. Na ścianach bocznych umieszczono po trzy cykle obrazów; jeden nad drugim. Górny prawy to sześć obrazów z życia Joachima i Anny, rodziców Marii. Górny lewy to sześć obrazów o życiu Marii do momentu Zwiastowania.

Środkowy cykl to dwadzieścia dwa obrazy z życia Jezusa, usytuowane po obu stronach kaplicy. Natomiast cykle dolne to alegorie siedmiu cnót (strona prawa) i siedmiu grzechów głównych (strona lewa). Wszystkie cykle wiąże ze sobą fresk Ostatnia Wieczerza namalowany na ścianie nad wejściem do kaplicy. Freski w prezbiterium kaplicy Areny (Scrovegnich) powstały po roku 1317 i wykonali je prawdopodobnie uczniowie Giotta.

- W latach 1310-1320 Giotto prowadził prace malarskie we florenckiej Bazylice Santa Croce, dekorując freskami cztery kaplice.

- Simone de Martini

malarz włoski. Urodził się około 1284 roku w Sienie, umarł w 1344 w Avignonie. Ożeniony z Giovanną, siostrą malarza Lippo Memmi. Martini działał w Sienie, Pizie, Asyżu, Neapolu i Avignonie. W 1315 namalował w sali miejskiej rady w Palazzo Publico w Sienie fresk przedstawiający Madonnę pośród aniołów i świętych - Maestę. W 1328 na przeciwległej ścianie namalował fresk przedstawiający wodza wojsk sieneńskich, pogromcę Florencji - Guidoriccio da Fogliano de'Ricci. W 1320 dla kościoła dominikanów w Pizie namalował Maestę. Z roku 1333 pochodzi jego najlepsze dzieło Zwiastowanie, wykonane wspólnie z Lippo Memmi ( obecnie w Galerii Ufizzich). W Asyżu Martini namalował jedenaście fresków przedstawiających żywot św. Marcina. Lata 1339-1344 Simone Martini spędził na dworze papieskim w Avignonie. Z jego prac w pałacu papieskim i w katedrze zachowały się fragmenty fresku nad portykiem Notre Dame des Dons. Uczniami Martiniego byli: Lippo Memmi, Luca di Tommè, Bern i Giacomo di Mino.

Jeden z fresków przedstawiających żywot świętego Marcina

• Szkoła Sieneńska (malarstwo ścienne).

	ROMANIZM	GOTYK
1. Budulec 2. Okna 3. Światło 4. Wzmocnienia 5. Malarstwo 6. Kult 7. Układ 8. Co bud 9. Rola 10. Rzeźba 11. Sklepienie	1. kamień 2. zwykłe bardzo małe 3. białe 4. gurt 5. architektura dominuje 6. Jezusa 7. horyzontalny 8. kościoły 9. utylitarna, ochronna 10. anonimowa, horror vaculi (strach przed pustką) postac pod ramy 11. kolebkowe, czasem krzyżowe	1. cegła 2. wirażowe, ogromne 3. barwne 4. łuki przyporowe 5. malarstwo ołtarzowe na zamówienie 6. kult Matki Boskiej 7. układ wertykalny 8. kościoły, katedry, osiedla biskupów 9. reprezentacyjna 10. wysmukłe postacie, próby przłamania anonimowości 11. krzyżowe, gwieździste
PODOBIEŃSTWA
Przewaga sztuki sakralnej, ozdobne portale, zdobienia kolumn i króżganków. Kościół dla wszystkich i dla każdego. Sztuka podległa człowiekowi

---