Grzegorz Ciechanowski

Kierunek BHP

Przepisy BHP w moim zakładzie pracy,

a rzeczywistość w zakładzie pracy

W mojej trzydziestoletniej pracy zawodowej a związałem ją z budownictwem, przeszedłem wszystkie drogi awansu zawodowego od robotnika, brygadzisty, mistrza do kierownika. Praca ta pozwoliła mi na zapoznanie a wręcz na wgłębienie się w profil zawodów nieodłącznie kojarzonych z budownictwem, takich jak cieśla, malarz, elektryk, instalator wodno- kanalizacyjny, instalator gazowy i wiele pokrewnych, czy też towarzyszących przy pracach budowlanych.

Te lata pracy dały mi wiele satysfakcji ale i czasami rozczarowania, gdy z perspektywy czasu patrzę jak poszczególne grupy zawodowe realizowały swoje dążenia ku bezpiecznej pracy. I dzisiaj jest dla mnie przykre, gdyż statystyki nie kłamią mówiąc, że najwięcej zagrożeń zawodowych i wypadków przy pracy jest w budownictwie. Co trzeci poszkodowany traci życie, co drugi doznaje ciężkiego uszkodzenia ciała. Są to wyniki przerażające, dające dużo do przemyśleń, dlaczego akurat w tej dziedzinie gospodarki tak ewidentnie narusza się narusza się przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy. Jest to oczywiście specyficzny dział gospodarki, która niesie w sobie zagrożenia. Sądzę, że działa tu wypadkowa będąca odbiciem kondycji ekonomicznej gospodarki państwa. Gdy ogranicza ją kryzys przenosi ona swe działania bezpośrednio na zachowanie pracodawców. Muszą stawić czoło złej kondycji w gospodarce. Odbija sie to bezpośrednio na pracowniku, który swoje bezpieczeństwo zawdzięcza w dużej mierze pracodawcy.

Sprawuję nadzór nad budowami w zakresie budownictwa wielorodzinnego, jednorodzinnego, remontami i przebudową budynków użyteczności publicznej. Od kilkunastu lat kieruję budowami a organizowanie bezpiecznej pracy stało się dla mnie obowiązkiem i priorytetem nie podlegającym dyskusji. Przeszedłem różne kontrole w zakresie BHP i PIP. Każda z nich zobowiązywała do podjęcia radykalnych kroków w polepszaniu warunków bezpieczeństwa pracy podległym mi pracownikom. Nauczyły mnie on, że dla własnego bezpieczeństwa oraz dobra pracowników należy mieć prawidłowo skompletowaną i prowadzoną dokumentację. Dokumentacja BHP stanowi nie tylko jedno ze źródeł dowodowych w postępowaniu wypadkowym, ale daje również argumenty do obrony w przypadku zarzutów nieprzestrzegania wymagań i przepisów BHP. Zwrócenie większej uwagi na powyższe kwestie, obligatoryjnie wymusiła Dyrektywa Rady EWG nr 92/57 z dnia 24.06.1992 roku dotycząca określenia minimalnych wymagań BHP, na tymczasowych lub ruchomych budowach co wiązało się z nowelizacją ustawy Prawo Budowlane. Budownictwo w tej chwili w większości wypadków opiera się na wykonawstwie, które realizowane jest w drodze wygranego przetargu. Upraszczając inwestor państwowy /lokalne samorządy/ w większości przypadków i prywatny obligowany jest by w drodze przetargu realizować swe zamierzenia inwestycyjne. Tak jest w przypadku mojej firmy której egzystencja zależy od prawidłowego wpasowania w realia rynku po prostu należy być konkurencyjnym dla innych firm budowlanych.

Gdy powyższe wymogi są spełnione techniczna realizacja inwestycji jest nierozerwalnie związana z dokumentacją bhp. Można ją podzielić na dokumentację związaną z :

1. procesem budowlanym,

2. zatrudnieniem pracowników,

3. eksploatacją maszyn i urządzeń technicznych.

Odnośnie punktu I dokumentacja BHP związana z procesem budowlanym to:

a) po uprawomocnieniu się dokumentów przetargowych inwestor ( często jednak upoważnia wykonawcę) musi dostarczyć do PIP na siedem dni przed rozpoczęciem robót zawiadomienie o zamiarze rozpoczęcia robót budowlanych właściwego ze względu na miejsce prac okręgowego inspektora pracy dotyczy budów i rozbiórek na których przewiduje się:

- wykonywanie prac budowlanych trwających dłużej niż 30 dni roboczych,

- jednoczesne zatrudnienie co najmniej 20 osób ,

- planowany zakres robót, który przekracza 500 osobo dni.

b) plan BIOZ zwany planem bezpieczeństwa i ochrony zdrowia jest zbiorem przepisów budowlanych i zawiera głównie wskazania dotyczące BHP. W tym przypadku najważniejsza jest zbieżność przepisów planu BIOZ z instrukcją bezpiecznego wykonywania robót. Plan BIOZ tworzony jest w granicach przejętej protokolarnie od inwestora działki budowlanej oznaczonej punktami osnowy geodezyjnej. Działka ta zwana terenem budowy i zgodnie z ustawą Prawo Budowlane (Dz.U. z 2006 roku Nr 156 poz.1118 z późniejszymi zmianami) należy rozumieć przestrzeń, w której prowadzone są prace budowlane wraz z przestrzenią zajmowaną przez urządzenia zaplecza budowy. Wymogiem większości ubezpieczycieli jest warunek aby teren budowy był ogrodzony, oświetlony i dozorowany. Przez wszystkie lata mojej pracy- nauczony doświadczeniem -ten warunek uważam za obligatoryjny, gdyż koszta poniesione na przygotowanie zaplecza budowy są niewspółmierne do odpowiedzialności wykonawcy za zdarzenia mające miejsce na terenie budowy (art. 652 K.C.). Pełną odpowiedzialność na zasadach ogólnych, za szkody wynikłe na tym terenie bierze na siebie osoba pełniąca funkcję kierownika budowy (art. 22 ust.1 prawa budowlanego). W związku z odpowiedzialnością jaką nakłada się na kierownika budowy, ma on pełne prawo egzekwować od pracodawcy aby zapewnił pracownikom niezbędne minimum bezpieczeństwa wymagane przy organizowaniu placu budowy. Jak już wcześniej zaznaczyłem teren powinien być ogrodzony, oznaczony tablicami informacyjnymi, wyznaczonymi strefami niebezpiecznymi, doprowadzeniem energii elektrycznej i wody, wykonaniem dróg i przejść, zapewnieniem zaplecza higieniczno-sanitarnego. Artykuł 21 a ustawy Prawo Budowlane, stanowi że kierownik budowy ma obowiązek sporządzić lub zadbać aby był sporządzony w oparciu o informację opracowaną przez projektanta plan bezpieczeństwa i ochrony zdrowia. Plan powinien uwzględnić specyfikę obiektu budowlanego i warunki prowadzenia robót. Plan BIOZ składa się z następujących części:

1. strony tytułowej,

2. części opisowej,

3. części rysunkowej.

Myślę, że warto wymienić kilka części z planu BIOZ dla zapewnienia bezpieczeństwa na budowie.

Bardzo ważny jest projekt organizacji ruchu na budowie. W mojej praktyce zawodowej ma on duże znaczenie gdyż często ustawiamy rusztowania w obrębie ciągów komunikacyjnych. Dlatego szczególnie należy określić w projekcie stosowane środki bezpieczeństwa. Wymienia się je wówczas gdy są niezbędne daszki ochronne, osłony z siatek, gdy należy oznaczyć znakami ostrzegawczymi i informacyjnymi strefy niebezpieczne. Gdy należy wyłączyć fragment ciągu komunikacyjnego z ruchu pieszych , pojazdów i zapewnić stały nadzór. Innym elementem planu BIOZ jest to instrukcja bezpiecznego wykonywania robót , instrukcja ta jest dopełnieniem planu BIOZ i w praktyce jest treścią instruktażu stanowiskowego o którym jest mowa w części opisowej planu BIOZ dotyczącej informacji o sposobie prowadzenia instruktażu pracowników przed przystąpieniem do realizacji robót.

Inną częścią planu jest instrukcja bezpieczeństwa i higieny pracy przy magazynowaniu i składowaniu materiałów , surowców i prefabrykatów na terenie budowy. Instrukcję tę tworzy się według zaleceń producenta oraz własnej wiedzy technicznej zdobytej prze z lata praktyki zawodowej.

Bardzo ważnym elementem w planie bezpieczeństwa na budowie jest stały koordynator ds. bhp. W moim zakładzie pracy od kilkunastu lat mamy zatrudnionego koordynatora. Jest to osoba spoza firmy zajmująca się sprawami bezpieczeństwa i higieny pracy. Jednym z ważnych zadań służby BHP jest udział w opracowaniu między innymi wewnętrznych zarządzeń, regulaminów i instrukcji ogólnych dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy( § 2 ust. 1 pkt 9 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 02.09.1997 roku w sprawie służby bezpieczeństwa i higieny pracy Dz.U z1997 nr 109 poz. 104 z póź. zmianami dalej rozporządzenie w sprawie służby BHP).

Ustalenie i aktualizowanie wykazu prac szczególnie niebezpiecznych ciąży na pracodawcy, jednak z mojej strony to o tyle ważne że potwierdza iż należy szczególnie zwrócić uwagę na prace niebezpieczne występujące na wysokościach, wykopy i inne prace budowlane. Określenie szczegółowych wymagań bhp przy wykonywaniu tego typu prac musi określić pracodawca, jednak z mojej strony wykonuję bezpośredni nadzór nad tymi pracami. Do moich obowiązków należy dobrać kompetentnych pracowników i zapewnić odpowiednie środki zabezpieczające. Przeprowadzić pierwszy instruktaż pracowników obejmujący w szczególności imienny podział pracy , kolejność wykonywania zadań, wymagania bhp przy poszczególnych czynnościach. W trakcie wielu lat pracy przekonałem się, że dla bezpieczeństwa pracowników a w konsekwencji swojego i firmy, kierując ludzi do prac szczególnie niebezpiecznych należy odebrać od nich podpisy pod dotyczących ich zadań dokumentem odnośnie wymagań bhp. Dopełnieniem dokumentów niezbędnych w procesie budowlanym jest ocena ryzyka zawodowego związana z pracami

wykonawczymi na budowie. Ocena ta należy do zadań służby bhp (§2 ust.1 pkt 14 rozporządzenie w sprawie służby bhp), ale opiera się na wywiadzie nadzoru co do zagrożeń mogących zaistnieć w realizowanym zadaniu inwestycyjnym. Artykuł 22 ustawy prawo budowlane wyraźnie stanowi za co kierownik budowy jest odpowiedzialny. W pierwszym punkcie wyraźnie mówi się, że jest on koordynatorem działań na rzecz bezpieczeństwa i ochrony zdrowia – rozwijając bardziej – organizuje i kieruje budową obiektu budowlanego zgodnie z projektem , pozwoleniem na budowę , przepisami techniczno-budowlanymi oraz bezpieczeństwa i higieny pracy. Koordynuje realizację zadań zapobiegających zagrożeniom bhp:

a) przy opracowaniu technicznych lub organizacyjnych założeń planowanych robót budowlanych lub ich poszczególnych etapów, które mają być prowadzone jednocześnie lub kolejno,

b) przy planowaniu czasu wymaganego do zakończenia robót budowlanych lub ich poszczególnych etapów.

Kierownik jako osoba bezpośrednio odpowiedzialna za wszystkie sprawy dotyczące bezpieczeństwa pracy na placu budowy ma prawo żądać od generalnego wykonawcy dokumentów potwierdzających:

1) Odpowiednie przygotowanie zawodowe - wymagane uprawnienia dla danej grupy robót, - wymagane kwalifikacje zatrudnionych pracowników,

2) Właściwe przeszkolenie pracowników w zakresie bhp.

3) Wyposażenie pracowników w odpowiednie środki ochrony indywidualnej.

4) Maszyny i urządzenia zakupione po 2004 roku muszą spełniać określone normy

Aby ustrzec się powyższym zagrożeniom należy prawidłowo i czytelnie prowadzić dokumentację bhp. Jedną z ważniejszych jest dokumentacja związana z zatrudnieniem, w każdej teczce osobowej powinno znajdować się orzeczenie lekarskie pozwalające na prace na wysokości, zaświadczenie o szkoleniu BHP, oświadczenie o zapoznaniu sie z ryzykiem zawodowym, karta odzieży, obuwia roboczego i środkach ochrony osobistej.

Bardzo ważnym dokumentem jest orzeczenie lekarskie, wydawane przez lekarza medycyny pracy a stwierdzające brak przeciwwskazań do wykonywania pracy na określonym stanowisku. W budownictwie jest to o tyle ważne, gdyż prace często wykonywane są na wysokościach. Pracownicy zatrudnieni przy tego typu zadaniach muszą posiadać szczególne predyspozycje, co musi być zawarte w orzeczeniu lekarza profilaktyka. W mojej praktyce zawodowej często spotykam się z niekwalifikowaniem ludzi do prac na wysokości. Oczywiście przyczyny nie uzyskania pozytywnego orzeczenia są bardzo różne, przeważnie są to problemy z nadciśnieniem, wada wzroku, niepełnosprawność fizyczna i niekiedy intelektualna.

Kolejnym dokumentem jest informacja o szkoleniu BHP, szczególną uwagę należy zwrócić, na zaświadczenie potwierdzające przeszkolenie stanowiskowe tzw. instruktaż stanowiskowy. Szkolenie to, w moim zakładzie pracy leży w gestii koordynatora bhp zatrudnionego przez pracodawcę. Oczywiście ja, jako osoba nadzorująca pracę muszę znać temat instruktażu jak i jego zakres. Osobno prowadzę instruktaż stanowiskowy dla osób nowo zatrudnionych, oraz po każdorazowej zmianie miejsca budowy dla pracowników już zatrudnionych. Każda budowa jest inna i inne są zagrożenia, stad konieczność dodatkowego przeszkolenia pracownika. Funkcje zaświadczenia w przeprowadzanym instruktażu spełnia dziennik szkoleń, w którym zawarty jest program odbywanego szkolenia. W skład dokumentacji osobowej wchodzi również oświadczenie pracownika o zapoznaniu się z ryzykiem zawodowym. Oświadczenie to sporządza pracodawca i wskazane jest jeżeli na budowie znajduje się przynajmniej kserokopia tego oświadczenia. Organy nadzorujące prace na budowie /PIP/ często żądają okazania takich dokumentów. Wśród dokumentacji bhp na budowie powinien znaleźć się również wykaz otrzymanej odzieży ochronnej, obuwia roboczego oraz innych środków ochrony indywidualnej /np. maski ochronne/ przewidzianej do stosowania na stanowisku pracy prowadzonej na konkretnej budowie. Przygotowuje go pracodawca na podstawie wskazań rozporządzenie w sprawie przepisów bhp. Rozporządzenie to, wymienia wprost jakie ubrania, obuwie i inne środki ochrony pracownika należy zastosować. Należy zwrócić uwagę na środki zakupione po 1 maja 2004 roku, które muszą być oznaczone znakiem CE. W moim zakładzie pracy pracodawca stosuje się do obowiązujących przepisów, jedyne odstępstwo to ekwiwalent pieniężny wypłacany pracownikom za pranie odzieży ochronnej. Kolejny dokument dotyczący środków ochrony indywidualnej jest instrukcja użytkowania tych środków. Określone są zasady i czas kiedy takie środki należy wycofać z użytkowania. Są to bardzo ważne informacje ponieważ środki ochrony indywidualnej muszą posiadać właściwości ochronne i użytkowe np. szelki bezpieczeństwa należy wycofać z użytkowania i poddać kasacji jeżeli system brał udział w powstrzymaniu spadania. W skład dokumentacji związanej z eksploatacją urządzeń technicznych wchodzą takie wykazy jak: - instrukcja bhp związana z eksploatacją maszyn i urządzeń na placu budowy, - protokoły badań powierników elektrycznych, - protokoły badania powierników natężenia oświetlenia światłem elektrycznym wówczas gdy takie są wymagane,

- protokoły odbioru rusztowań .

Oprócz wcześniej wykazanych instrukcji bhp, powinny również znajdować się instrukcje obsługi maszyn i urządzeń eksploatowanych na budowie. Opracowanie instrukcji jest obowiązkiem pracodawcy i powinna być ona udostępniona pracownikom. Dokumenty instruktażowe muszą być wyłożone w miejscu ogólnie dostępnym np. w jadalni lub bezpośredni przy maszynie lub urządzeniu. Instrukcje te muszą być opracowane i opiniowane przez odpowiednie służby bhp w moim zakładzie jest to koordynator przy moim współudziale (§2 ust. 1 pkt 10 rozporządzenie w sprawie służby bhp). Należy pamiętać, że instrukcje te należy opracowywać na podstawie przypisanych do danego sprzętu instrukcji obsługi producenta. W zbiorze dokumentacji bhp powinny znaleźć się także protokoły badań i pomiarów instalacji i urządzeń elektrycznych znajdujących się na budowie. Badania i pomiary powinny obejmować sprawdzenie skuteczności działania środków ochrony porażeniowej i rezystancji izolacji. Pomiarów tych może dokonać tylko elektryk posiadający odpowiednie uprawnienia i kwalifikacje do prac kontrolno- pomiarowych. Rusztowanie na budowie to najczęstsza przyczyna wypadków przy pracy. Prawidłowość ich wykonania jest sprawdzana przy każdej kontroli. Szczególnie kontrolowana jest dokumentacja związana z ustawianiem rusztowań. Na podległych mi budowach po każdorazowym montażu sporządzany jest protokół odbioru technicznego rusztowania budowlanego wraz z planem jego montażu. Przy wznoszeniu budynków wielokondygnacyjnych do transportu materiałów stosuje się wyciągi budowlano- towarowe /WBT/ jest to urządzenie, które podlega dozorowi technicznemu w związku z tym jest potrzebne pozwolenie sporządzone przez Urząd Dozoru Technicznego /tzw. UDT/. Dokumenty te potrzebne są dla organów kontroli w miejscu eksploatacji tego typu urządzenia. Dokumenty Urzędu Dozoru Technicznego dotyczą: - badań odbiorczych w warunkach gotowości do pracy, - technicznych badań doraźnych i okresowych. Należy pamiętać, że wszelkie prace związane z naprawą, konserwacją i remontem maszyn budowlanych podlegających dozorowi technicznemu i powinny być wykonane wyłącznie przez osoby posiadające odpowiednie kwalifikacje. Oprócz tych, wymienionych już dokumentów posiadam na budowie książkę konserwacji, protokół przeglądu tego urządzeń, ważne jest aby obsługą tego typu maszyn zajmowały się osoby wyłącznie przeszkolone. Nie wolno dopuszczać do obsługi osób nie mających odpowiednich uprawnień. Urządzenie musi być otoczone wydzieloną strefą niebezpieczną.

Myślę, że w ogólnym zarysie przedstawiłem jak w średnie wielkości firmie budowlanej tworzy się mechanizmy aby zapewnić bezpieczeństwo i higienę pracy. Nakreśliłem to od strony pracodawcy i osób mających bezpośredni wpływ na tworzenie bezpieczeństwa, można jednak wyodrębnić w sposób przejrzysty czynniki warunkujące powstanie wypadków przy pracy. Można je ująć w trzy podstawowe grupy: a) czynniki technologiczne – są to czynniki związane z wadami maszyn , brakiem odpowiednich osłon, niebezpiecznymi technologiami i substancjami, oraz nieodpowiednimi warunkami fizycznymi pracy, b) czynniki organizacyjne, wynikające z błędów związanych ze złą organizacją stanowiska pracy oraz procesu pracy, przez brak lub nieodpowiednią konserwację maszyn i urządzeń wchodzących w technologię robót. Nieporządek wg mnie bardzo ważny czynnik, który sprzyja wypadkowości, niejasne polecenia, złe zarządzanie zespołem ludzkim, brak podstawowych szkoleń bhp, nieodpowiedni dobór osób do powierzonych im obowiązków jak również niezapewnienie im środków ochrony osobistej, c) czynnik związany z pracownikiem tzw. czynnik ludzki. Myślę, że zbyt mało uwagi przywiązuje się do powyższego czynnika podczas doboru pracowników na poszczególne stanowiska pracy powierzając im odpowiednie obowiązki. Należy to powiązać z wpływem na jakość i bezpieczeństwo pracy. Wśród cech, które wpływają na postępowanie pracownika popychające go do wypadku można wyróżnić dwie kategorie. Po pierwsze – cechy i stany pracownicze , które mogą być stałe i czasowe, a wyróżnić można wśród nich: 1) ograniczenia anatomiczne, b) niedostatki siły, c) ograniczenia percepcyjne lub psychomotoryczne / słaby refleks/, d) niedostatki uwagi, e) niedostatki intelektualne / brak zdolności przewidywania/, f)braki wiedzy fachowej i o przepisach bhp, g) ograniczenia osobowościowe, h) niedostatki motywacji, i) zmęczenia i stany emocjonalne. Po drugie- niebezpieczne zachowania pracownika na które składają się: a) zaniechanie kontroli , przed przystąpieniem do pracy