WPROWADZENIE DO EKONOMII I CHARAKTERYSTYKA GOSPODAROWANIA

1. Definicje:

Ekonomia – dyscyplina, która stara się odpowiedzieć na pytanie: „Jak człowiek jako jednostka i pozostałe podmioty gospodarcze radzą sobie na co dzień dokonując nieustannych wyborów w ramach ograniczonych zasobów i nieograniczonych potrzeb?”.
* nauka o procesach gospodarczych

Dobra: środki, którymi można zaspokoić potrzeby społeczeństwa (towar, usługa).
Dobra wolne: dobra nieprzetworzone przez człowieka.
Dobra ekonomiczne: dobra przetworzone przez człowieka.
Dobra ograniczone: np. wody słodkie, kopaliny, powietrze.
Dobra komplementarne: dobra, które nawzajem się uzupełniają, np. chleb i masło.
Dobra substytucyjne: dobra, które zaspokajają tę samą potrzebę.
Dobra prywatne: dobra wytwarzane lub kupowane przez pojedynczych ludzi, firmy, albo małe grupy ludzi (jedzenie);
Dobra publiczne: dobra wytwarzane lub kupowane przez duże grupy ludzi lub rządy (zapory, szpitale, obrona narodowa)

Zasoby: coś, co możemy wykorzystać do produkcji dóbr.
Czynniki produkcji (wytwórcze):
- Praca: siła robocza, kapitał pracy, kwalifikacje, czynności;
- Kapitał: sprzęt potrzebny do pracy, budynki, wkład finansowy – dobra inwestycyjne (30% to dobra ekonomiczne, 70% to dobra konsumpcyjne);
- Ziemia: naturalne surowce, grunty, tereny;
- Przedsiębiorczość;
- Zasób intelektualny: wiedza, informacja;
- Technologia: sposób produkowania dóbr, wykorzystania zasobów;
* Ziemia różni się od Kapitału tym, że kapitał trzeba wytworzyć samemu, a dobra Ziemi były dane od początku.

Wybór alternatywny: fakt, że jednostka / podmioty gospodarcze nie mogą mieć wszystkiego w danej chwili.
Koszt alternatywny: koszt najlepszej, nieświadomie odrzuconej możliwości, może być liczony w pieniądzu, czasie, ilości produkcji.

Podejście pozytywne: ekonomiści przedstawiający ludziom rzeczywistą sytuację w gospodarce (np. GUS i filie).
Podejście normatywne: ekonomiści, którzy na bazie podejścia pozytywnego tworzą wnioski oraz sposoby na poprawę obecnej sytuacji gospodarczej.

Rzadkość: podstawowy fakt życia gospodarczego: dostępne zasoby są ograniczone, ale potrzeby ludzkie nie.
Rzadkość wymusza dokonywanie wyboru, gdyż produkując jedno dobro rezygnujemy z produkcji drugiego dobra.

Gospodarowanie: działalność prowadząca do zaspokojenia potrzeb człowieka, polega na porównywaniu korzyści oraz kosztów, jest połączona z wyborem najlepszej dostępnej możliwości.

Efektywność ekonomiczna: sposób pomiaru skuteczności i celowości danej działalności gospodarczej, wyrażający się porównaniem wartości uzyskanych efektów do nakładu czynników użytych do ich uzyskania, stanowi jeden z podstawowych sposobów oceny podejmowanych działań gospodarczych.
- Niska efektywność powoduje zwykle wzrost cen, zwiększenie zapotrzebowania na energię, materiały i powierzchnie produkcyjne - bez wzrostu wyników produkcyjnych.
- Wyższa efektywność ekonomiczna stwarza możliwości obniżenia kosztów wytwarzania, zwiększa wyniki produkcyjne i zysk, co z kolei umożliwia inwestowanie albo wzrost indywidualnych wynagrodzeń.

Okres 1929 – 1933: wielki kryzys, inne sposoby ratowania finansów, spadek produkcji, wzrost bezrobocia i inflacji.

2. Makroekonomia, a mikroekonomia:
- Makroekonomia: zajmuje się współzależnościami pomiędzy wielkimi agregatami takimi jak: dochód narodowy, konsumpcja, inwestycje, oszczędności, zasoby kapitału, zatrudnienie, poziom cen, podaż pieniądza, budżet państwa, itp.
- Mikroekonomia: zajmuje się badaniem zachowań indywidualnych uczestników gospodarki rynkowej (konsumentów i producentów) oraz analizą poszczególnych rynków dóbr i usług.

3. Krzywa możliwości produkcyjnych: zbiór punktów przedstawiających różne alternatywy struktury produkcji (kombinacji) dwóch dóbr przy pełnym i efektywnym wykorzystaniu zasobów.
- punkty X, Y, Z – przedstawiają inne kombinacje produkcji dóbr;
- punkt P oznacza niewykorzystanie wszystkich zasobów lub korzystanie z nienajlepszej technologii;
- punkty x,y,z są kombinacjami efektywnymi, punkt P jest nieefektywną
kombinacją, punkt N jest kombinacją nieosiągalną (brak zasobów (technologii);
- kosztem alternatywnym zwiększenia produkcji dobra B jest zmniejszenie
produkcji dobra A;
- analiza dotyczy tylko dwóch dóbr;
- przy wzroście zasobów / technologii krzywa się zwiększa (przesuwa ku pkt. N);

MIKRO- A MAKROEKONOMICZNE PODSTAWY GOSPODAROWANIA

1. Rynek: proces, w ramach którego sprzedający i kupujący określają, co chcą sprzedać lub kupić, cenę tego dobra, jakość, koszt produkcji, termin, miejsce i sposób dostawy, gwarancję, itp. Itd.
- W „grze rynkowej” uczestniczą gospodarstwa domowe, przedsiębiorstwa oraz rząd. Poszczególne podmioty dążą do: maksymalizowania korzyści oraz użyteczności zakupionych dóbr i usług (gospodarstwa domowe), zysk (firmy) oraz dobrobyt i stabilność gospodarcza (rząd).

2. Popyt: zapotrzebowanie na dane dobro, zależy od preferencji, oczekiwania i dochód konsumentów.
- wielkość popytu: ilość dobra, jaką konsumenci są w stanie nabyć po jednej cenie;
- determinanty popytu: reklama, zmiana dochodów konsumentów, zmiana ceny dóbr substytucyjnych, dóbr komplementarnych, technologia, moda, gusta, rząd, władza, pora roku, zwyczaje, tradycja, religia
- determinanty popytu wpływają na wzrost / spadek popytu
- krzywa popytu: relacja między ceną, a ilością dobra:
* D – krzywa popytu, D’ – wzrost popytu;
* cena wzrasta to i wielkość popytu rośnie;

4. Podaż: ilość dóbr, oferowana na rynku przez producentów przy określonej cenie, przy założeniu niezmienności innych elementów charakteryzujących sytuację na rynku.
- wielkość podaży: ilość dóbr, które producenci są w stanie wyprodukować po jednej cenie;
- determinanty podaży: technologia, możliwości produkcyjne, pogoda, import i eksport, liczba producentów, oczekiwania producenta co do zysków, działania rządu;

- krzywa podaży: relacja między ceną, a ilością dóbr, które producenci mogą dostarczyć na rynek:

* S – krzywa podaży, S’ – wzrost podaży;
* cena wzrasta i wzrasta wielkość podaży;

5. Równowaga rynkowa: ta sama wielkość podaży i popytu przy tej samej cenie:

* przy tej samej cenie ilość popytu i podaży jest taka sama;
* nadwyżka rynkowa (wyższa cena) – w. podaży > w. popytu;
* cena maleje – rośnie w. popytu, maleje w. podaży;
* niedobór rynkowy (niższa cena) – w. popytu > wielkość podaży;
* cena rośnie – rośnie w. podaży, maleje w. popytu;
* cena reguluje równowagę rynkową

6. Elastyczność cenowa popytu: wielkość popytu zależy od ceny:
- wzrost ceny danego dobra oznacza obniżenie popytu na ów dobro;
- spadek ceny oznacza wzrost popytu;
- spadek ilości jest większy od wzrostu ceny;
- wzór: $E_{\text{dp}} = \frac{procentowa\ zmiana\ wielkosci\ popytu}{\text{procentowa\ zmiana\ ceny}} = \ \frac{P}{Q}*\frac{dQ}{\text{dP}}$
- wskaźnik > 1 to popyt jest elastyczny;
- wskaźnik < 1 to popyt jest mało elastyczny (nieelastyczny);
- wskaźnik = 0 to popyt jest sztywny (zmiana ceny nie ma wpływu na wielkość popytu;
- wskaźnik = ∞ to popyt jest doskonale elastyczny;

7. Popyt zagregowany (globalny): suma, którą gospodarstwa domowe, przedsiębiorstwa i rząd planują wydać na dobra i usługi przy różnym poziomie cen w ciągu roku.

- popyt zagregowany (AD) maleje, gdy rośnie ogólny poziom cen, bo:
* zmniejsza się bogactwo (siła nabywcza) gospodarstw domowych (niższe dochody – niższa konsumpcja);
* rośnie stopa procentowa w wyniku inflacji (wyższa st. % to wyższy koszt kredytów, maleje popyt na dobra: domy, samochody itp. );
* zmniejsza się eksport netto (wyższe ceny obniżają eksport i podwyżają import, towary importowane są konkurencyjne cenowo).
- determinanty: zmiany dochodów realnych, zmiany stóp %, polityka budżetowa i monetarna, oczekiwania (dochód, zatrudnienie, inflacja);

8. Podaż zagregowana (globalna): obejmuje ogólną produkcję dóbr i usług wytworzonych w gospodarce przy różnym poziomie cen w ciągu roku.

- Podaż zagregowana (AS) rośnie, gdy rośnie ogólny poziom cen, bo:
* zwiększają się zyski (na krótki okres) wielu producentów i oni zwiększają
produkcję;
* producenci są przekonani, że nominalny wzrost sprzedaży (dzięki wyższym
cenom) jest spowodowany rosnącym popytem na ich dobra, dlatego zwiększają
produkcję;
- Determinanty: zmiany podaży zasobów, zmiany technologii / wydajności,
polityka budżetowa i monetarna, oczekiwania (zysk, popyt, inflacja).

9. Równowaga ekonomiczna dla popytu globalnego i podaży globalnej:

10. Ochrona socjalna rządu dla obywateli:
- opieka medyczna dla każdego obywatela (opłacana z przymusowych lub dobrowolnych ubezpieczeń);
- wynagrodzenia i zasiłki (na wypadek bezrobocia / długotrwałej choroby);
- emerytury i dodatki dla niepełnoletnich (opłacane ze składek i podatków);
- gwarancja minimalnej płacy;
- ochrona prawna zatrudnionego pracownika;
- edukacja powszechna;
- tanie mieszkanie dla pracowników mało zarabiających.

RACHUNEK PRODUKTU NARODOWEGO

1. Istota PKB; pozostałe mierniki produktu narodowego:
- PKB: suma nowo wytworzonych produktów w danym kraju w okresie jednego roku obrachunkowego;
- Dobra finalne: dobra, które są nabywane przez konsumentów;
- Dobra pośrednie: dobra, które nie są kupowane przez konsumentów i podlegają procesowi dalszego przetworzenia;
- Wartość dodana: nowo wytworzona wartość (czysta) na każdym etapie produkcji lub usługi; różnica między dobrem finalnym, a pośrednim ma znaczący wpływ na wartość dodaną.

2. Czynniki, które nie wchodzą do PKB i pozostałych mierników rachunku produktu narodowego:
- dobra pośrednie: dobra zużywające się w jednym procesie produkcyjnym (surowce, energia);
- szara strefa gospodarki;
- transfery rządowe;
- transakcje nierynkowe (handel produktami, które nie mają ceny rynkowej), nietowarowe (produkcja nieprzeznaczona do obrotu rynkowego), nieproduktywne (odsprzedaż, obrót papierami wartościowymi, transfery);
- czas wolny: alternatywa czasu pracy;
- antydobra: dobra, które psują jakość życia;
- koszty sektora publicznego: wysypiska śmieci, dymy z fabryk i pojazdów spalinowych, ścieki, hałas;
* syntetyczny miernik Dorobku Ekonomicznego Netto: miara ogólnospołecznego bytu, która pomniejsza PKB (lub powiększa) o wszystkie czynniki spoza PKB;
* Deflator: stosunek nominalnego PKB do PKB realnego (nPKB/rPKB);
* PKB Nominalny: PKB liczony w cenach bieżących danego okresu obrachunkowego;
* PKB realny: PKB liczony w cenach stałych dla danego okresu obrachunkowego.

3. Metody liczenia produktów RPN:
a) metoda wydatkowa:
- Produkt Krajowy Brutto: C – konsumpcja społeczna
PKB = C + I + G +  X_n I – inwestycje sektora prywatnego
X_n=Ex − Im G – wydatki rządowe (publiczne)
Xn – eksport netto, czyli saldo w handlu zagranicznym (eksport – import)
- Produkt Krajowy Netto:
PKN = PKB − A A – amortyzacja: finansowe odpisy z tytułu zużywania się środków
trwałych (np. budynki, maszyny) niezbędne na ich odtworzenie.

DN = PKN − Te ∖ n∖n− 

5. Wzrost gospodarczy: zwiększenie się rocznej produkcji dóbr i usług w kraju.
- Jeśli w kolejnym roku w całej gospodarce uda się sprzedać więcej towarów i usług niż w roku poprzednim – mamy do czynienia ze wzrostem gospodarczym. Kiedy jesteśmy w stanie więcej zarobić, źródłem wzrostu jest nasza praca.
- Ale jeśli w tym samym czasie, gdy wzrosły nasze zarobki, o tyle samo podniosły się ceny towarów, które kupujemy, mieliśmy do czynienia tylko ze wzrostem nominalnym. Nie możemy bowiem kupić więcej niż poprzednio.
- Korzystniej patrzeć na wzrost realny, czyli po uwzględnieniu inflacji.
- Wzrost gospodarczy odnosi się tylko do zmian ilościowych, przy założeniu, że podstawowe wielkości makroekonomiczne charakteryzują się długofalowym trendem.
- Mierniki wzrostu gospodarczego:
* produkt krajowy brutto – całkowita wartość dóbr i usług wytworzonych przez społeczeństwo w ciągu danego roku na terenie danego kraju (kiedy rośnie PKB społeczeństwo staje się bogatsze),
* produkt narodowy brutto – całkowita wartość wyrobów i usług wytworzonych przez obywateli danego kraju w ciągu jednego roku, PNB uwzględnia również dochody krajowych firm uzyskane za granicą, nie uwzględnia dochodów obcych firm działających w kraju,
* stopa wzrostu dochodu narodowego (lub realnego produktu krajowego brutto) - stosunek przyrostu dochodu narodowego w badanym okresie do wielkości dochodu narodowego w okresie bazowym.
* wielkość produktu PKB przypadająca na jednego mieszkańca (PKB per capita).

CYKL KONIUNKTURALNY

1. Cykl koniunkturalny: zmiany podstawowych wielkości makroekonomicznych (PKB i pozostałe mierniki) w górę albo w dół wokół linii trendu wzrostu i rozwoju gospodarczego w określonym czasie. Może być światowy albo lokalny.

2. Rodzaje cyklu koniunkturalnego:
a) krótkookresowy (Kitchina):
- 3-4 lata;
- po II WŚ do dziś;
- związany ze zmianami zapasów, cen hurtowych, jak również z rozliczaniem operacji bankowych;
- determinanty, które spowodowały deformację cyklu po II WŚ:
* Czynniki Zewnętrzne:
> rozpad systemu kolonialnego w świecie;
> powstanie bloku państw o gospodarce centralnej (nakazowo-rozdzielczej);
> powstanie bloków integracyjnych (regionalnych);
> szybki rozwój korporacji narodowych (ponadnarodowych);
> postępujący proces globalizacji gospodarki światowej
* Czynniki wewnętrzne (polityka interwencjonizmu państwowego):
> przyjęcie przez rząd polityki fiskalnej;
> przyjęcie przez bank centralny odpowiedniej polityki pieniężnej;
> przyjęcie przez rząd międzynarodowej polityki handlowej;
b) średniookresowy (Juglara):
- 6-11 lat;
- światowy, klasyczny;
- związany ze zmianami wydatków inwestycyjnych, Produktu Narodowego Brutto, inflacją i bezrobociem;
c) długookresowy Kondratiewa:
- 40-60 lat;
- związany z odkryciami lub ważnymi innowacjami technicznymi oraz procesem ich rozprzestrzeniania się (elektryczność, silnik parowy, koleje, komputery, internet);
d) długookresowy, zmodyfikowany Kuznietza:
- 20-25 lat;
- związany z akumulacją czynników wytwórczych w długim okresie (inwestycje, budownictwo, migracje);

3. Fazy cyklu koniunkturalnego:
a) recesja (kryzys):
- rośnie: bezrobocie;
- maleje: produkcja, zatrudnienie, inwestycje, popyt, ceny
- szczyt produkcji
- podaż > popyt
b) depresja (dno):
- koniec spadku, w/w wielkości są na najniższym poziomie
- równowaga makroekonomiczna na najniższym dopuszczalnym poziomie
- przedsiębiorstwa silne przejmują słabsze (lub dokonują fuzji) w celu zwiększenia ekspansji)
c) ożywienie:
- rośnie: produkcja, zatrudnienie, inwestycje, popyt, ceny
- maleje: bezrobocie
d) rozkwit
- koniec rozwoju, w/w wielkości są na najwyższym poziomie
- szczyt produkcji
- podaż > popyt

4. Jak długo może trwać faza depresji?
Depresja trwa dopóty, dopóki bank centralny kraju nie zastosuje odpowiedniej polityki monetarnej (pieniężnej):
- obniżenie stopy procentowej;
- obniżenie stopy rezerw obowiązkowych dla banków komercyjnych;
- skup papierów wartościowych skarbu państwa (obligacji) od społeczeństwa
- operacja otwartego rynku: sprzedaż / skup papierów dłużnych skarbu państwa od społeczeństwa na otwartym rynku międzybankowym.
Udział państwa w gospodarkę i politykę fiskalną jest znikomy (szkoła klasyczna), większą rolę odgrywa bank centralny.
Zastosowanie przez niego polityki monetarnej powoduje zwiększoną podaż pieniądza na rynek i wraz z obniżeniem stopy procentowej daje więcej inwestycji – uruchamia nową produkcję, a tym samym zmniejsza bezrobocie, a zwiększa zatrudnienie i popyt globalny oraz dochód aż do nadprodukcji.

RYNEK PRACY, ZATRUDNIENIE I BEZROBOCIE

1. Rynek pracy: część ogólnego rynku, wyznacza miejsce, w którym spotykają się 3 elementy składowe:
- popyt na pracę: reprezentowany od strony pracodawcy – liczba wolnych miejsc (wakatów) proponowanych przez pracodawców;
- podaż pracy: liczba osób zdolnych i skłonnych do podjęcia pracy przy określonej stawce płacy;
- siła robocza (zasób siły roboczej): suma liczby osób pracujących (aktywnych zawodowo) oraz liczby bezrobotnych zarejestrowanych w Urzędzie Pracy
* tylko bezrobotni zarejestrowani w UP są wliczani do stopy bezrobocia !
- Wzory:
a) R = L + U R – zasób siły roboczej
U = R − L L – liczba osób pracujących
U – liczba osób bezrobotnych zarejestrowanych w UP

b) R = a *  L_p a – aktywność zawodowa
$\mathbf{a = \ }\frac{\mathbf{R}}{\mathbf{L}_{\mathbf{p}}}$ Lp – liczba osób w wieku produkcyjnym

c) $\mathbf{\% u = \ }\frac{\mathbf{U}}{\mathbf{R}}\mathbf{*100 = \ }\frac{\mathbf{U}}{\mathbf{L + U}}\mathbf{*100}$ %u – stopa procentowa

2. Bezrobocie:
- Bezrobotny: osoba, która jest zdolna i skłonna do podjęcia pracy, ale jej nie podejmuje z powodu:
* świadomego, dobrowolnego wyboru (b. dobrowolne);
* braku możliwości jej otrzymania (b. przymusowe);
- Bierność zawodowa: brak zainteresowania poszukiwaniem pracy z powodu:
* wysokiego poziomu niepełnosprawności;
* dobrej sytuacji majątkowej małżonka;
* braku wykształcenia;
* zdobywania wykształcenia;
* zniechęcenia ciągłym poszukiwaniem pracy;
- Szara strefa gospodarki: „praca na czarno” – dochód pochodzi z nielegalnej pracy
- Typy bezrobocia:
a) Frykcyjne (przejściowe): tworzą je osoby, które w poszukiwaniu lepszej pracy zmieniają adres zamieszkania (migracja wewnętrzna) i podejmują pracę w innym miejscu.
* nie rejestrują się w UP, bo sami mogą sobie znaleźć pracę!

b) Strukturalne: wynika ze zmian strukturalnych w gospodarce:
- w wyniku przejścia gospodarki od centralnej do rynkowej;
- ze zmian strukturalnych w gospodarce w dążeniu do wzrostu gospodarczego
- zmiany te powodują, że część zawodów kurczy się / znika i zamiast nich powstają nowe;
- potrzeba więc szkoleń i przekwalifikowania osób na nowy zawód, trwa to długo(kilka miesięcy – kilka lat), dlatego to bezrobocie jest najbardziej szkodliwe.

c) Ukryte: tworzą je osoby, które funkcjonują w szarej strefie gospodarki lub te, które funkcjonują w niektórych sektorach gospodarczych tworząc przerost zatrudnienia.

d) Keynesowskie: suma bezrobocia dobrowolnego i bezrobocia przymusowego; przy stawce płacy W₁ pracodawcy proponują N₂ wolnych miejsc pracy , chętnych do podjęcia pracy jest N₃, a zatem zatrudnienie wyniesie N₂, a odcinek AB wyznacza wysokość bezrobocia przymusowego, a BC dobrowolnego.
- Przy stawce płacy W₀ pracodawcy oferują N₀ wolnych miejsc pracy, przy tej wysokości stawki płacy 100 osób jest chętne do pracy. Mamy równowagę między popytem, a podażą pracy (patrz wykres):

W/P – realna stawka płac (płaca nominalna / ogólny poziom cen)
N – liczba osób
AJ – podaż pracy (akceptacja płacy)
LF – zasób siły roboczej
LD – popyt na pracę
W₀ – klasyczne ujęcie rynku pracy
N₀ – pełne zatrudnienie
E₀ – równowaga (100 wakatów na 5€/h)
E₀ – G – bezrobocie dobrowolne (naturalna stopa bezrobocia)
G – 120-100
A -> B – bezrobocie przymusowe

$${\mathbf{luka\ PKB =}\frac{\mathbf{\text{rzPKB}}}{\mathbf{\text{potPKB}}}\mathbf{- 1}\ \backslash n}\backslash n$$

1. Pieniądz: powszechny ekwiwalent (specyficzny towar) niezbędny w gospodarce rynkowej, który jest akceptowany przez społeczeństwo danego kraju.
- „pieniądz gorszy wypiera pieniądz lepszy”
- jest dobrem;
- wygodny w użyciu (pozwala oszczędzić zasoby);
- łatwy do podzielenia;
- trwały, niezniszczalny;
- może być bezgotówkowy;
- jego ilość kontroluje Bank Centralny.

2. Funkcje pieniądza:
a) środek wymiany (cyrkulacji) – uczestniczy w procesach kupna i sprzedaży
- bieżące transakcje kupna;
- transakcje kredytowane

b) miernik płatności – przy pomocy cen, w pieniądzu zawarte są wartości dóbr i usług w danym kraju

c) środek obiegu – monetarna teoria obiegu pieniądza (Fishera):
M * V = P * Q M – podaż pieniądza na rynek (ilość pieniądza w obiegu)
$\mathbf{V =}\frac{\mathbf{P*Q}}{\mathbf{M}}$ V – szybkość obiegu pieniądza
P – ogólny poziom cen
Q – wartość wytworzonej produkcji

d) środek tezauryzacji (gromadzenia wartości, kapitału) – metody tezauryzacji:
- trzymanie pieniądza w domu;
- lokaty bankowe;
- zamiana pieniądza na papiery wartościowe (spekulacje);
- zamiana walut;
- zamiana pieniądza na inne aktywo o relatywnie wysokiej wartości;
- antyki, dzieła sztuki;

e) pieniądz międzynarodowy: aby pieniądz pełnił funkcje musi spełniać warunki:
- waluta musi być całkowicie wymienialna wewnątrz i zewnątrz;
- musi posiadać silną pozycję w zakresie:
* transakcji: waluta, która ma najwięcej transakcji
* lokacji: waluta, która ma najwięcej lokat;
*spekulacji: papiery wartościowe.

$$1000zl*m = 1000zl*\ \frac{1}{\frac{1}{10}} = 1000*10 = 10000zl\backslash n$$

6. Funkcje banków:
- zabezpieczenie depozytów;
- udzielanie pożyczek;
- kreacja pieniądza.

7. Płynność: łatwość, z jaką można zamienić dany rodzaj aktywów na inne aktywa w możliwie najkrótszym czasie i przy możliwie najmniejszej utracie wartości.

8. Aktywa i pasywa banków:
a) Aktywa:
- Gótówka;
- Środki pieniężne w NBP;
- Obligacje;
- Kredyty dla klientów;
- Lokaty w bankach i kredyty udzielone bankom;
- Odsetki naliczone;
- Środki trwałe.

b) Pasywa:
- Lokaty terminowe;
- Wkłady bieżące;
- Odsetki naliczone i inne zobowiązania;
- Kapitał ogółem (akcyjny i inne fundusze własne).

9. Rezerwa obowiązkowa: część wkładów depozytowych, jaką na mocy decyzji banku centralnego każdy bank komercyjny musi utrzymywać w postaci gotówkowej w skarbcu lub na rachunku w banku centralnym.
- Rezerwy nadwyżkowe: zasoby gotówkowe banku komercyjnego, stanowiące nadwyżkę nad rezerwami obowiązkowymi.

BANK CENTRALNY I POLITYKA PIENIĘŻNA

1. Bank centralny: stoi na czele systemu bankowego (oś systemu) i w gospodarce rynkowej pełni następujące funkcje:
a) banku emisyjnego:
- emituje nowy pieniądz w postaci banknotu i bilonu;
- wymienia zużyte pieniądze na nowe;
- czuwa nad prawidłowościami znaków pieniężnych;
- organizuje obieg pieniądza;
- reguluje ilość pieniądza na rynku;
- żaden inny bank w systemie bankowym nie posiada powyższych uprawnień.

b) banku państwa:
- prowadzi gospodarkę finansową państwa i rządu;
- organizuje i kontroluje procesy rozliczeń i rozrachunków w systemie bankowym;
- współodpowiada za kursy walut;
- obsługuje kasowo-rozliczeniowo instytucje rządowe;
- obsługuje dług rządu;
- zarządza rezerwami dewizowymi państwa;
- prognozuje i ocenia procesy gospodarcze;
- udziela rządowi pożyczek na pokrycie deficytu budżetowego;
- w imieniu rządu zaciąga pożyczki międzynarodowe z każdych instytucji finansowych (Międzynarodowy Fundusz Walutowy, Bank Światowy, Europejski Bank Odbudowy i Rozwoju, Europejski Bank Centralny);
- gromadzi rezerwy dewizowe kraju (w tym złoto).

c) banku banków:
- egzekwuje przyjętą politykę monetarną;
- nadzoruje przestrzeganie prawa bankowego;
- zapewnia bezpieczeństwo zgromadzonych wkładów;
- wyznacza wysokość stopy redyskontowej (wysokość stopy procentowej, po której bank centralny udziela kredytów bankom komercyjnym);
- wydziela wysokość stopy rezerw obowiązkowych dla banków komercyjnych;
- udziela bankom komercyjnym kredyt:
* refinansowy – na długi czas, z powodu utraty płynności finansowej;
* redyskontowy – obroty wekslami, przyjmowanie weksli handlowych do redyskonta;
* lombardowy – na krótki czas, pod zastaw papierów wartościowych
- wykonuje operacje otwartego rynku

2. Polityka monetarna: ma na celu zapewnienie stabilności gospodarczej oraz maksymalnego poziomu produkcji i zatrudnienia przy możliwie najniższej inflacji

3. Narzędzia polityki monetarnej:
a) ekspansywnej (łagodnej):
- obniżenie stopy procentowej w Banku Centralnym;
- obniżenie stóp rezerw obowiązkowych dla banków komercyjnych;
- w ramach operacji otwartego rynku skup papierów dłużnych skarbu państwa przez systemy bankowe od ludzi;
- powyższe narzędzia podwyższają podaż pieniądza na rynku.

b) restrykcyjnej (ostrej):
- wzrost stopy procentowej w Banku Centralnym;
- wzrost stóp rezerw obowiązkowych dla banków komercyjnych;
- sprzedaż papierów dłużnych skarbu państwa społeczeństwu;

* Obniżenie wielkości podaży pieniądza na rynku jest najlepszą metodą walki z inflacją.

4. Instrumenty polityki monetarnej:
- Stopa rezerw obowiązkowych: minimalna relacja rezerw gotówkowych do wkładów, jaką muszą utrzymywać banki komercyjne na mocy decyzji banku centralnego;
- Stopa dyskontowa: stopa procentowa stosowana przez bank centralny przy udzielaniu pożyczek bankom komercyjnym;
- Operacje otwartego rynku: kupno lub sprzedaż papierów wartościowych przez bank centralny na otwartym rynku, powoduje zmianę wielkości bazy monetarnej;
- System depozytów specjalnych;
- Ustalanie górnej granicy odsetek;
- Limity redyskontowe;
- Ustalenie norm kredytowania;
- Dyrektywy, ustalenia, normy, zalecenia banku centralnego.

5. Deficyty:
- rzeczywisty: rzeczywiste dochody – rzeczywiste wydatki
- strukturalny: szacowane wartości brane pod uwagę podczas, gdy produkcja jest potencjalna
- cykliczny: deficyt rzeczywisty – deficyt strukturalny.

INFLACJA

1. Inflacja: wzrost ogólnego poziomu cen w danej gospodarce w określonym czasie (w skali roku lub niżej).

2. Rodzaje inflacji:
a) z punktu widzenia stopy inflacji:
- pełzająca: 0-5% lub 0-3%, bank centralny danego kraju sprawuje całkowitą kontrolę nad polityką pieniężną;
- krocząca (umiarkowana): 5-10% lub 5-15%, typowy poziom inflacji dla gospodarek rynkowych, które dotyka kryzys gospodarczy, w niektórych przypadkach w fazie ekspansji cyklu koniunkturalnego;
- galopująca (superinflacja): 10-100% lub 15-150%, wyróżnia się dwie podgrupy:
* 10 – 50% oraz 50 – 100%, wyróżnieniem tego podziału jest „spirala inflacyjna” – cenowo-płacowa – przekroczenie progu 50% stopy inflacji oznacza zmniejszenie płacy realnej (dobrobytu społecznego);
* pracownicy domagają się wzrostu płac, jeżeli związkom zawodowym uda się to przeforsować to w przedsiębiorstwach koszty produkcji rosną;
* przedsiębiorstwa podnoszą ceny i jeżeli zjawisko spirali nie zostanie drastycznie przerwane narzędziami restrykcyjnej polityki pieniężnej to inflacja ta przeradza się w hiperinflację;
- hiperinflacja: poziom inflacji 3-cyfrowej – sytuacja w gospodarce, w której bank centralny traci kontrolę nad polityką pieniężną;
* Polska – 31.12.1990r. – 585,6%
* 1986r. – Paragwaj – 5900%, Boliwia 5600%
* 1992r. – Kirgistan – 19000%, Tadżykistan – 20000%

b) z punktu widzenia źródeł pochodzenia inflacji:
- ciągniona przez popyt (popytowa): dotyczy konsumentów i dochodów, posiada dwa podstawowe źródła:
* wzrost dochodów w społeczeństwie wywołany wzrostem płac i popytu (AD);
* wzrost wydatków państwa – wzrost wydatków rządowych
- pchana przez koszty (kosztowa): dotyczy dostawców, wynika z:
* ze wzrostu cen surowców, materiałów, części, podzespołów do produkcji wyrobów finalnych: wzrost cen powoduje wzrost kosztów produkcji, przedsiębiorcy podnoszą ceny za te dobra;
* ze wzrostu płac pracowników: wzrost płac nie wynika ze wzrostu wydajności, również rosną koszty wytworzenia, co skutkuje wzrostem cen za te dobra;
* dzieje się to w krótkim czasie.
- strukturalna: wynika ze zmian strukturalnych w gospodarce, które pociągają za sobą ogromne koszty dla firm, w określonej perspektywie czasu firmy zrekompensują sobie wzrostem produkcji.

3. Krzywa Phillipsa: zależność między stopą inflacji, a stopą bezrobocia:

- krzywa ta jest skorelowana ujemnie;
- %J i %U są odwrotnie proporcjonalne;
- wysokiemu poziomowi inflacji odpowiada niski poziom bezrobocia i
odwrotnie;
- jest antidotum zależności inflacji z bezrobociem;
- jest uniwersalna dla każdej gospodarki i dla każdego okresu czasu;
- aktualizacja krzywej: długookresowa krzywa Phillipsa
(Model Friedmana – Phelpsa):
$\mathbf{\% J = \ }\frac{\mathbf{\text{Pi}}_{\mathbf{1}}\mathbf{- \ }\mathbf{\text{Pi}}_{\mathbf{0}}}{\mathbf{\text{Pi}}_{\mathbf{0}}}\mathbf{*100\%}$ - stopa inflacji
$\mathbf{\text{Pi}}_{\mathbf{0}}\mathbf{= \ }\sum_{\mathbf{i = 1}}^{\mathbf{n}}\mathbf{P}_{\mathbf{0}}$ – agregat cenowy (suma cen w 1 roku)
$\mathbf{\text{Pi}}_{\mathbf{1}}\mathbf{= \ }\sum_{\mathbf{i = 1}}^{\mathbf{n}}\mathbf{P}_{\mathbf{1}}$ - suma cen w roku następnym


4. Iluzja pieniężna: nieodróżnianie wielkości nominalnych od wielkości realnych pieniądza.
- jednostka, społeczeństwo w życiu codziennym nie uwzględnia inflacji (ogólnego poziomu cen).

5. Analiza:
Analizę rozpoczynamy od punktu A na krzywej PCS1 – jest to wielkość bezrobocia naturalnego i jeśli nastąpi wzrost płac, np. o 3 punkty to część osób bezrobotnych dobrowolnie podejmie pracę uznając, że tym samym wzrośnie ich standard życia. Przesuwamy się z punktu A do punktu B, poziom inflacji wzrósł o np. 5%, a płace o np. 3%, zatem płaca realna pogorszyła się (iluzja pieniężna), gdy sobie ludzie to uświadomią to zrezygnują z pracy i krzywa phillipsa się przesunie do punktu D z większą inflacją. Jeżeli przez punkty A i D poprowadzimy prostą to otrzymamy PCL (długi okres czasu).
W długim okresie czasu dla każdej inflacji bezrobocie wraca do naturalnego poziomu i nie ma wymienności między inflacją i bezrobociem.

6. Zwalczanie inflacji:
- inflacja ciągniona przez popyt: zmniejszanie wydatków rządowych, podnoszenie podatków od dochodów osobistych, ograniczanie ulg podatkowych, restrykcyjna polityka monetarna;
- inflacja pchana przez koszty: kontrola bezpośrednia lub pośrednia podaży oraz cen kluczowych zasobów;
- inflacja strukturalna: usprawnianie przepływu pracowników oraz transferu technologii z 1 gałęzi przemysłu na 2.

7. Mierniki inflacji:
- Deflator;
- CPI – indeks cen konsumpcyjnych na podstawie wydatków gospodarstw domowych
* Grupy koszyka: żywność i napoje bezalkoholowe (24%), użytkowanie mieszkania i nośniki energii (20,7%), transport (9,1 %) -> 1800 produktów/ usług

BUDŻET PAŃSTWA, DŁUG PUBLICZNY I POLITYKA MONETARNA

1. Budżet państwa: plan finansowy państwa uwzględniający dochody i wydatki zatwierdzany na 1 rok obrachunkowy przez parlament.

2. Zasady budżetowe:
a) Roczne budżetowanie: ustalanie co roku budżetu (inaczej następuje rozwiązanie rządu) na początku roku.
b) Uprzedniość budżetowa: plan finansowy państwa musi być uchwalony na określony termin w roku poprzedzającym ten rok budżetowy, w którym plan ma obowiązywać.
c) Jawność budżetowa: budżet powinien być podawany do publicznej wiadomości.
d) Jedność budżetowa: wszystkie dochody i wydatki państwa ujęte są w jednym dokumencie jakim jest plan finansowy.
e) Równowaga budżetowa: wydatki powinny być równe dochodom.

3. Nierównowaga budżetowa:
- Nadwyżka budżetu: dochody większe od wydatków;
- Deficyt budżetu: dochody mniejsze od wydatków;
- Kryterium konwergencji z Maastricht dla krajów UE w zakresie deficytu budżetowego: Deficyt budżetowy dla kraju UE nie może przekroczyć 3% PKB.
- Dług publiczny: rząd, jeżeli walczy z deficytem budżetowym, stosuje narzędzia polityki pięniężnej (stopa procentowa, pożyczki w ramach kraju i zagraniczne), a także operacje otwartego rynku i narzędzia polityki fiskalnej (podatki).
* ponadto może się zadłużać wewnętrznie (dług publiczny) i zewnętrznie (dług publiczny zagraniczny);
- Całkowity dług publiczny państwa: wszystkie zobowiązania rządu do obywateli oraz do reszty świata.
- Kryterium konwergencji z Maastrich dla krajów UE w zakresie długu publicznego: nie może on przekroczyć 60% PKB według jego wielkości skumulowanej (wielkości, która powiększała się przez wszystkie lata).

4. Rodzaje polityki budżetowej:
a) ekspansywna (łagodna):
- wzrost wydatków przy niezmienionych podatkach;
- obniżka podatków przy niezmienionych wydatkach;
- wzrost wydatków, obniżka podatków – najprostsze rozwiązanie;
b) restrykcyjna (ostra):
- wzrost podatków przy niezmienionych wydatkach;
- ograniczenie wydatków przy niezmienionych podatkach;
- wzrost podatków, obniżka wydatków – najprostsze rozwiązanie.

5. Krzywa Artura Laffera: zależność między wysokością stopy podatkowej, a wpływami do budżetu państwa.

- wzrost stopy podatkowej początkowo skutkuje
wzrostem wpływów z podatków, ale po przekroczeniu
pewnego poziomu wpływy te spadają;
- stawka podatkowa wzrasta – wpływy maleją,
bezrobocie rośnie, szara strefa się powiększa;
- t0 = stawka opodatkowania maksymalizująca wpływy
- gdyby była druga, większa parabola to drugie optimum
podatkowe dałoby większą ściągalność podatków, co za
tym idzie: większe kary, większa kontrola, mniejsze ulgi
podatkowe.

6. Przyczyny powodujące zmniejszenie wpływów budżetowych powyżej stawki podatkowej „t0”:
- w wyniku nadmiernego fiskalizmu część pracodawców ogranicza zatrudnienie;
- część pracodawców przejdzie do szarej strefy;
- część zmieni rejestrację firmy i wyjedzie z kraju do „raju podatkowego”;

7. Automatyczne stabilizatory koniunktury (ASK):
a) dla gospodarki zamkniętej:
- stopa procentowa;
- stopa rezerw obowiązkowych;
- operacje otwartego rynku;
- podatki oraz wydatki;
- wielkość zatrudnienia i wielkość bezrobocia;
- podstawowe mierniki: PN, PKB, PKN, DO, DDO;
b) dla gospodarki otwartej:
- kurs walutowy;
- eksport;
- import;
- pożyczki;
- kredyty;
- ograniczenia poza taryfami;
- zagraniczne papiery wartościowe;
- cło.

8. Grupy podatkowe:
- pośrednie: VAT, akcyza, cło importowe;
- bezpośrednie: CIT, PIT;

WZROST I ROZWÓJ GOSPODARCZY

1. Wzrost gospodarczy: zmiany ilościowe w technice i technologii wytwarzania prowadzące do zmian wielkości makroekonomicznych, rozpatruje się je w ciągu 1 roku obrachunkowego.

2. Rozwój gospodarczy: prócz zmian ilościowych w technologii i technice wytwarzania obejmuje zmiany jakościowe, np. zmiany stosunków społecznych, rozpatruje się go powyżej 1 roku obrachunkowego (w 5-letnim rozwoju jest 5 wzrostów).

3. Czynniki wzrostu gospodarczego:
- pośrednie: kapitał rzeczowy, inwestycje
- bezpośrednie: wysokość zatrudnienia, wydajność pracy, kapitał
- inwestycyjne: nowe inwestycje – modernizacje
- pozainwestycyjne: zatrudnienie, wydajność pracy

GOSPODARKA OTWARTA

1. Kurs walutowy: cena waluty danego kraju wyrażona w walucie innego kraju.
- Oznacza to więc stosunek wymienny pomiędzy walutami dwóch krajów, kursy walutowe najczęściej wyrażone są w stosunku do walut stosowanych do porównań narodowych lub w międzynarodowych jednostkach walutowych, np. dolar ($) lub euro(€).
- Kurs walutowy dla gospodarki jest CENĄ STRATEGICZNĄ, ponieważ wpływa zasadniczo na ceny importowanych surowców, komponentów i produktów kreując strukturę cen w całej gospodarce.
- Decyduje też o efektywności transakcji eksportowych i importowych.
- Wyraża dynamikę i konkurencyjność danej gospodarki względem innych.

2. Funkcje kursów walutowych:
- cenotwórcza – związana jest z tym, że kurs walutowy to cena strategiczna i oddziałuje na system cen w gospodarce;
- informacyjna – korzystanie z informacji o kursie walutowym jest powszechne i bezpłatne;

3. Zadania kursów walutowych:
- wyznacza efektywność wymiany;
- reguluje wymianę (eksport i import);
- jest instrumentem polityki gospodarczej;
- jest instrumentem gier finansowych;
- jest to kryterium porównywalności gospodarek.

4. Klasyfikacja kursów walutowych:
a) Stopień trwałości kursów:
- kursy sztywne, stałe, płynne, różnego rodzaju formy przejściowe poprzednich.
b) Podatność na wpływy administracyjne (stopień ingerencji państwa):
- stanowione, kształtujące się swobodnie, kształtujące się swobodnie w określonych ramach.
c) Liczebność kursów (zróżnicowane o podmiotowym/przedmiotowym kursie waluty):
- w ujęciu podmiotowym kursy mogą być inne dla podmiotów prowadzących działalność gospodarczą w zakresie międzynarodowym;
- w ujęciu przedmiotowym kursy mogą być inne dla importerów i eksporterów, inne zaś dla różnych operacji finansowych.
d) Inne:
- kursy natychmiastowo-kasowe (spoty)
- terminowe: transakcje terminowe (future, swap).
e) Rola władz w określaniu kursów i zróżnicowanie stosowanych kursów:
- rynkowe jednolite: długoterminowo kurs kształtuje się pod wpływem sytuacji walutowej;
- oficjalne jednolite: kurs ustalany przez władzę może być stały/płynny.
- zróżnicowany: podstawowy, drugorzędny, trzeciorzędny.

5. Manipulacja kursami walut:
- dewaluacja: kurs jest obniżany przez władze;
- deprecjacja: kurs ustala rynek (kurs płynny);
- rewaluacja: wzrost kursu waluty danego kraju względem waluty zagranicznej;
- aprecjacja: wzrost wartości waluty krajowej względem waluty zagranicznej w systemie płynnych kursów walut.

6. Bilans płatniczy: jest sporządzany za określony okres ; zestawienie wykazujące sytuację płatniczą kraju z tytułu kontaktów zagranicznych.

7. Podział bilansu płatniczego:
a) Bilans obrotów bieżących:
- handlowy: należności i zobowiązania z tytułu importu i eksportu (wartość dodatnia);
- usługowy: zestawienie obrotów usługami, licencjami i prawami autorskimi;
- dywidend w procentach: płatności związane z obsługą kapitału za granicą w szczególności opłat odsetek, ale nie rat!
- transferów nieodpłatnych: przekazy jednostronne, np. umorzenia zadłużenia, pomoc zagraniczna, przelewane pieniądze przez obywateli pracujących za granicą dla ich rodzin.
b) Bilans obrotów kapitałowych:
- Bezpośrednie inwestycje zagraniczne (BIZ): najbardziej pożądane są BIZY typu GREENFIELD (zielona murawa – inwestycja od podstaw)
* kapitał finansowy podmiotu gospodarczego w kraju: za BIZ przyjmuje się wartość brzegową min. 10% kapitału brzegowego jako części całego kapitału danego przedsiębiorstwa
* kapitał zagraniczny w ramach prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych: reinwestowanie zysków w danym przedsiębiorstwie
- Inwestycje portfelowe: lokaty i zagraniczne papiery wartościowe – zakup akcji przedsiębiorstwa zagranicznego , na który nadal duży wpływ ma działalność firmy na kapitał krajowy.
- Inne kapitały: w szczególności kapitał spekulacyjny – zagraniczny system bankowy kraju przyjmującego lokaty terminowe (?);
- Kredyty bankowe i kredyty kupieckie;
- Rezerwy monetarne: środki znajdujące się na rachunkach bankowych, należących do rządu danego kraju.

8. Saldo bilansu płatniczego:
- jeżeli we wszystkich pozycjach saldo jest zerowe to jest to zerowy bilans płatniczy danego kraju;
- jeżeli we wszystkich pozycjach jest deficyt to kwota deficytu musi być pokryta z rezerw monetarnych;
- jeżeli we wszystkich pozycjach jest nadwyżka to saldo zasila rezerwy monetarne danego kraju.

9. Międzynarodowy fundusz walutowy (MFW, IMF):
- idea powstania międzynarodowej organizacji, która zajęłaby się regulacją zasad międzynarodowego rynku walutowego pojawiła się już w okresie kryzysu lat 30. Porozumienie o utworzeniu MFW osiągnięto na konferencji w BRETON WOODS (USA), w której wzięły udział 44 państwa (1-22.07.1944r.).
- Podstawowe organy MFW:
* rada gubernatorów – zasiadają w niej ministrowie finansów lub prezesi banków centralnych wszystkich państw członkowskich; podejmuje najważniejsze decyzje dla funkcjonowania MFW, np. przyłączanie nowych członków, zmiany statusów; sesje odbywają się raz w roku.
* rada wykonawcza – ma ograniczony skład członkowski, stałymi członkami są gubernatorzy krajów mających najwyższe lokaty (USA, Wlk. Brytania, Francja, Japonia);
* Dyrektor zarządzający – przewodniczący rady wykonawczej, szef personelu, wybierany na 5 lat.

10. Zadania MFW:
- przyczynia się do rozwoju współpracy międzynarodowej przez konsultacje i współpracę w dziedzinie finansów międzynarodowych;
- ułatwia rozwój handlu i przyczynia się do utrzymania mocy produkcyjnej na wysokim poziomie.

11. Handel zagraniczny – plusy i minusy:
+ wymiana towarów;
+ większy zbyt produkcji (eksport);
+ kontrola przepływu towarów (cło);
+ konkurencja na rynku;
+ ściąganie towarów z zagranicy, których nie produkuje się w Polsce;
+ racjonalne wykorzystywanie zasobów;
- różne waluty sprawiają, że istnieje potrzeba rozliczeń międzynarodowych;
- embargo nakładane z przyczyn politycznych;
- epidemia może pokrzyżować plany eksportu towaru;
- manipulacja kursem waluty.