Justyna Karbowska
II BW Stacj.
ANALIZA KRYMINOLOGICZNA
FILMU ,,DŁUG”
reż. Krzysztofa Krauze
Dług to oparta na faktach (losach Artura Brylińskiego i Sławomira Sikory) historia dwóch młodych biznesmenów, którzy stali się ofiarami Gerarda Nowaka. Osoba pozornie chcąca pomóc mężczyznom w założeniu interesu okazała się szantażystą, gangsterem żądającym spłaty nieistniejącego długu i narzucającym 1000 dolarów za każdy dzień zwłoki oraz niemożliwe do realizacji terminy. Również kolega Tadeusz, handlarz samochodami, poznaje się na przekrętach Gerarda.
Adam i Stefan w obliczu braku pomocy ze strony policji, ciągłych pobić i pogróżek, wszechogarniającej niemocy, strachu, obawy o życie, beznadziei sytuacji, walki o każdy dzień, podjęli desperacką próbę uwolnienia się od długu. Wykorzystując dogodną okazję, schwytali swego oprawcę i jego ochroniarza. Pomógł im w tym Tadeusz, wycofując się następnie z powodu rzekomego skręcenia nogi na schodach. Adam i Stefan wywieźli oprawcę i jego ochroniarza za miasto, gdzie Adam Borecki morduje w afekcie Gerarda i Młodego, dając upust targającym nim emocjom i załamaniu. W taki oto tragiczny sposób kończy się koszmar głównych bohaterów.
Artur Bryliński i Sławomir Sikora zostali skazani na 25 lat w 1997 r.. Sikora został ułaskawiony pod koniec 2005 r., a Bryliński w 2010 r..
W filmie zauważyć można kilka elementów - niewydolność organów ścigania, wadliwe mechanizmy prawne, dramatyzm wydarzeń, wzrastające napięcie, ciągłe poczucie zagrożenia itd. Krzysztof Krauze nie dokonuje próby oceny, usprawiedliwiania zachowania głównych bohaterów. Ale czy fakt popełnienia okrutnej zbrodni pozwoli nazywać (w naszym odczuciu) Adama i Stefana przestępcami, skoro do tego momentu żyli w zgodzie z prawem?
Różne teorie kryminologiczne i ich koncepcje odmiennie podchodzą do kwestii przestępców
i przestępstw. W oparciu o analizę kryminologiczną chciałabym się przyjrzeć głównym bohaterom ,,Długu”.
Głównych bohaterów filmu można odnieść do następujących nurtów i teorii w kryminologii:
A) KRYMINOLOGIA KLASYCZNA
zorientowanie na sprawcę
pesymistyczna wizja natury człowieka; człowiek zdolny jest do czynienia zła, mając wolną wolę sam wybiera sposób zachowania się; człowiek świadomie wybiera między alternatywnymi możliwościami postępowania
każdy jest potencjalnym przestępcą; wszyscy jesteśmy zdolni do popełnienia czynu niedozwolonego
indeterminizm - dopuszcza działanie przypadku i wolnej woli
Wpisać tu można zachowanie wszystkich głównych bohaterów ,,Długu”. Oprawcą wskutek własnego wyboru jest Gerard, na pozór miły kolega Stefana, ze smykałką do interesów i oferujący pomoc. Okazuje się jednak prawdziwym mafiozem, zastraszającym Adama i Stefana na różne sposoby, m.in. przez wynajętych 'ochroniarzy'.
Gerard Nowak stał się oprawcą w momencie stworzenia nieistniejącego długu. Był brutalny, agresywny i nieobliczalny. Znęcał się nad Adamem i Stefanem psychicznie i fizycznie oraz podżegał do czynów niezgodnych z prawem, np. do fałszowania czeków.
B) KRYMINOLOGIA POZYTYWISTYCZNA
zorientowanie na sprawcę
pozytywna wizja człowieka - przestępcy stanowią mniejszość
determinizm - powiązanie zachowania człowieka z jego cechami; postępowaniem człowieka żądzą czynniki, nad którymi nie ma on kontroli
postulat dostosowania kary i środków karnych do tego, kim jest sprawca czynu a nie do samego czynu
przyczyn zachowania należy szukać w zaistniałych sytuacjach przestrzennych, uwarunkowaniach, biorąc pod uwagę też cechy sprawcy (biologiczne lub społeczne)
KIERUNEK BIOPSYCHOLOGICZNY
- traktowanie każdego jako indywiduum
1.1. KONCEPCJA PSYCHOLOGICZNA - TYP OSOBOWOŚCI PRZESTĘPCZEJ
Gerard jawi się nam jako przestępca, począwszy od ujawnienia swego ciemnego oblicza, najgorszych cech, a skończywszy na rozmaitych formach zastraszania ofiar - przez telefon, nachodzenie w domu, śledzenie, stała obserwacja i kontrola, groźby śmiercią.
KIERUNEK SOCJOLOGICZNY
- na zachowania człowieka wpływ mają czynniki społeczne
- niekorzystne warunki wpływają na działania przestępne
Jako ofiary nieobliczalnego Gerarda, koszmaru trwającego w filmie 3 miesiące
(a w rzeczywistości ponad rok), Adam i Stefan przechodzą nasilające się stany załamania, depresji, desperacji. Widać ich rezygnację, zmęczenie, utratę wiary w lepsze jutro, obawy o życie, niemożliwość wyjścia z sytuacji, oddalanie się od bliskich. Są zdani sami na siebie.
Aby przeżyć każdy dzień, muszą ukrywać się lub kombinować (np. scena,
w której Stefan dostarcza Gerardowi fałszywe banknoty). Zmuszani są do zachowań niezgodnych z ich sumieniem, niezgodnych z prawem (np. fałszowanie czeków), do odbierania telefonów od oprawcy - "meldowania się raz na dzień". Gerard ma nad nimi pełną kontrolę.
2.1. TEORIA STRUKTURALNA - system społeczny wpływa na powstawanie zachowań dewiacyjnych ("reakcja normalnych ludzi na nienormalne sytuacje")
Wyimaginowany dług niewątpliwie odbija piętno na całym życiu głównych bohaterów filmu. Gerard zachowuje się jak typowy stalker, wysługujący się innymi ludźmi i działający za pomocą różnych metod. Nęka nieustannie Adama i Stefana, zna każdy ich ruch. Czuje się bezkarny, ponieważ instytucje mające służyć dobru społeczeństwa, działają niewydolnie.
Niemoc, brak wsparcia ze strony bliskich jak i brak należytej reakcji organów ścigania to pole do popisu dla oprawcy a niepewność oraz zagrożenie życia dla ofiar. Można powiedzieć, że utrzymywanie się takiej anormalnej sytuacji wymusiło na nękanych mężczyznach działanie. Gdyby nie to, niewiadomo jak długo jeszcze trwałby ich koszmar.
2.2. TEORIA TECHNIK NEUTRALIZACJI
- usprawiedliwianie czynu zabronionego, gdyż zachowanie dewiacyjne to przejaw chwilowego zerwania z ustalonym i aprobowanym porządkiem normatywnym i społecznym
- po popełnieniu przestępstwa jednostka wraca zwykle do postawy konformizmu
- techniki neutralizacji umożliwiają popełnienie czynu zabronionego bez poczucia winy, uznanie zachowania za konieczne wręcz
- zachowanie: zaprzeczenie bezprawia; zaprzeczenie ofiary; potępienie potępiających; powołanie się na wyższą rację itd.
Bohaterowie dokonują morderstwa swych oprawców z zimną krwią, nie licząc się w tym momencie z konsekwencjami. W ich odczuciu jest to jedyna i słuszna metoda odzyskania przysługującej im wolności. Po tej krwawej, drastycznej scenie przychodzi dzień prawdziwego spokoju, gdzie po raz pierwszy można się wyspać z prawdziwą ulgą, że piekło się skończyło.
2.3. TEORIA KONTROLI
- zachowanie dewiacyjne wymaga wyjaśnienia podłoża motywacyjnego, powodów popełnienia czynów
Jak najbardziej bohaterów filmu można wpisać w nurt kryminologii pozytywistycznej. Mimo że jeszcze przed poznaniem Gerarda, Adam i Stefan żyli jako przykładni młodzi mężczyźni, z planami na przyszłość, to jednak wkrótce znaleźli się
w sytuacji bez wyjścia. Jedyne rozwiązanie trwającej miesiącami udręki widzieli
w zabójstwie swego kata. Tak więc zbrodnia, której się dopuścili, jest świadectwem życia w ciągłym strachu, walki o powrót do normalności, buntu wobec dotykającego ich zła. W momencie okrutnego morderstwa ofiary stały się katami, ale ich zdaniem był to jedyny sposób na uwolnienie się od oprawcy, skoro wszelkie mechanizmy i organy ścigania pozostały bezczynne. Czyli zawinił również system, nie udzielając wsparcia
i pomocy ofiarom, które były zdane same na siebie.
Narastające załamanie, towarzysząca wraz z wymyślonym długiem beznadzieja
i bezsens życia doprowadziły do czynów, których tych dwoje by się nie dopuściło przy normalnych warunkach. Szczególne okoliczności sprawy wpłynęły na ułaskawienie po 8 i 13 latach ofiar a zarazem morderców swego kata.
C) KRYMINOLOGIA ANTYNATURALISTYCZNA
zorientowanie na normę
optymistyczna wizja natury człowieka - człowiek z natury nie jest zły; zło tkwi
w organizacji społeczeństwa opartej na sprzecznościach interesów
indeterminizm - zachowanie człowieka nie ma charakteru przyczynowo-skutkowego
i nie należy go łączyć z cechami jednostki
przedmiot zainteresowań: mechanizmy społeczne, reakcje na zachowania przestępcze (a nie na samego sprawcę)
konfliktowa zasada organizacji społeczeństwa - przestępstwo i przestępczość wynikają z przebiegu konfliktów rodzących się w społeczeństwie
przestępca nie jest uznawany za jednostkę patologiczną
Adam, Stefan i Tadeusz to mężczyźni żyjący w zgodzie z otoczeniem, planujący przyszłość ze swymi partnerkami, szukający pomysłów na siebie i na godziwe życie. Nie przejawiają zachowań patologicznych, dewiacyjnych i nic nie wskazuje na to, że wkrótce wpadną w konflikt z prawem.
D) KRYMINOLOGIA NEOKLASYCZNA
zorientowanie na kontrolę społeczną, sankcję karną - kara jako jedyny słuszny środek walki z przestępczością
miękki indeterminizm
optymistyczna wizja człowieka - sprawca to wolna istota, sam podejmuje racjonalnych wyborów
1. KONCEPCJA WOLNEJ WOLI
- przestępstwo jako konsekwencja zdolności człowieka do wybierania, a wyborami ludzkimi żądzą określone uwarunkowania i prawidłowości
- PODAŻ OKAZJI PRZESTĘPCZYCH - każdy jest zdolny do przestępstwa, gdy znajdzie się w polu zasięgu działania okazji (człowiek, środowisko, aktywność i inne).
Adam i Stefan po schwytaniu oprawców jadą w nocy w miejsce z dala od ludzi, gdzie chcą ich tylko zastraszyć. Nie wiedzą nadal jak pozbyć się problemu a pewnym jest, że groźby tu nic nie dadzą, gdyż Gerard jest silniejszy, ma wszędzie "plecy".
To okazja, czyli schwytanie z pomocą Tadeusza swych dręczycieli, utorowała bohaterom drogę do możliwości rozliczenia się z Gerardem i Młodym. Młody był jedynie marionetką w rękach Gerarda, o czym Adam i Stefan wiedzieli, jednak i jego nie oszczędzili.
Film pokazuje zabójstwo dokonane niejako w afekcie - spiętrzający się miesiącami stan emocjonalny wybuchnął w momencie drwin Gerarda - przypartego już do ziemi - z poronienia narzeczonej Adama. Mężczyzna sięgnął wówczas po nóż, który miał przy sobie i zaczął na oślep ciosać Gerarda, po czym podbiegł do Młodego i jego również zabił. W ,,Długu” Adam i Stefan nie są przygotowani do zabójstwa, jedynie rozważają tę opcję. Z kolei w 1994 r. Artur Bryliński i Sławomir Sikora podjęli decyzję o morderstwie oprawców jako jedynym sposobie zakończenia przeżywanego horroru.
2. PRZESTĘPSTWO JAKO ZACHOWANIE WYBRANE - na podstawie bilansu zysków i strat podejmowane jest działanie, nawet nielegalne - jeśli tylko przyniesie pewną użyteczność, przyjemność.
Nie poznajemy bezpośrednio motywów działania Gerarda, ale żądanie wysokich kwot za przysługę, której nie spełnił, to podstęp podyktowany prawdopodobnie chęcią łatwego wzbogacenia się. Nie sądzę, żeby Nowak wierzył w spłatę wymyślonego długu, tym bardziej że narzucał co raz to wyższe sumy. Mógł natomiast czerpać chorą przyjemność z dominującej pozycji, przejęcia pełnej kontroli nad życiem swych ofiar.
Chęcią zarobku kieruje się Młody - pomocnik Gerarda wynajęty do nękania "dłużników". Robi to tylko i wyłącznie dla pieniędzy, zgrywa twardego nieugiętego gangstera. W dramatycznej scenie błaga o litość i obiecuje, że jeśli zostanie ocalony, to zacznie pracować dla Adama i Stefana.