ARCHETYP to inaczej pierwowzór. Zespół cech ludzkich, składający się na daną postać, będącą wzorem zachowań, pierwowzorem charakteru, jakiejś reakcji. Według Junga archetypy odzwierciedlają zawartość zbiorowej podświadomości, powszechne myśli ludzkie spotykane we wszystkich kulturach. Przykłady:
archetyp syna marnotrawnego z Biblii,
archetyp wyzwoliciela – Prometeusz,
archetyp wiernej żony – Penelopa.
czułość matki, którą okazuje Demeter, cierpiąca po stracie swej córki Kory porwanej przez Hadesa.
zbuntowany wobec bogów społecznik, którego odnajdujemy w Prometeuszu. Naraził się on bogom dając ludziom wszystko to, co było im potrzebne do życia, nawet ogień, za którego wykradnięcie z Olimpu musiał cierpieć
marzyciel - czyli Ikar, który wbrew nakazowi ojcowskiemu poszybował na nietrwałych skrzydłach do słońca, co spowodowało jego upadek
cierpienie - najbardziej obrazowo pokazane w mitologii jest cierpienie Prometeusza, przykutego do skał Kaukazu, jego męki zwielokrotnione były przez to, że codziennie przylatujący orzeł wydziobywał mu wciąż odrastającą wątrobę
TOPOS - to powtarzający się obraz czy motyw, miejsce wspólne, w l.mn. - topiki, czyli stałe, powtarzające się w literaturze obrazy i motywy. Przykłady toposu:
motyw Amora przeszywającego serce strzałą symbolizujący rodzenie się miłości
mit arkadyjski, czyli wyobrażenie idealnego, niczym niezmąconego świata
MIT pochodzi od greckiego słowa mythos, czyli opowiadanie, legenda, podanie. Mity więc służyły przede wszystkim celom religijnym, próbowały wyjaśnić pewne zjawiska (np. zjawiska przyrody, zdarzenia losowe, przypadki historii) za pomocą wierzeń w świat bogów i herosów, którzy w taki sposób oddziałują na ziemię i jej mieszkańców.
1. Człowiek pierwotny szukał odpowiedzi na dręczącą zagadkę bytu, na pytania, jak powstał świat i człowiek, jaka jest ich natura i przeznaczenie. Taką odpowiedź przynosiły mu mity. będące opowieścią wyrażającą wierzenia danej społeczności. Mit łączy się z przeszłością nieokreśloną historycznie. Określa to, co niejasne. Wyraża emocje, np. łęk, radość, niepokój, podniecenie. Opisuje zjawiska przyrody, przekształcając je w barwną fabułę, jak np. mit o Demeter i Korze. Bohaterami są bogowie (Zeus, Hades, Posejdon), półbogowie, herosi (Herakles), tytani (Prometeusz). Władcy Olimpu byli nieśmiertelni, obdarzeni nadprzyrodzonymi zdolnościami, np. potrafili zmieniać postać , jak to robił Zeus, byli zawsze piękni i młodzi. W mitach występuje antropomorfizm, czyli przypisywanie bogom cech i zachowań właściwych człowiekowi. Opisują one stworzenie świata - mit o stworzeniu świata, stworzenie człowieka - mit o Prometeusza
2. Forma. W mitach występują metafory, alegorie i symbole, nie wyrażają treści wprost, wyrażają ją poprzez różnie zbudowany obraz, np. alegoryczna opowieść o Demeter i Korze - przemienność pór roku. Symboliczną wartość ma mit o Ikarze i Dedalu, który mówi, że idealizacja rzeczywistości i marzenia często prowadzą do upadku. Metaforą bezowocnego wysiłku jest praca Syzyfa, skazanego na wieczne wtaczanie głazu, który przy samym szczycie sam spadał.
3. Podział. Mity dzielimy na:
teogoniczne - dotyczące powstania bogów, np. mit o narodzeniu Ateny, która poczęła się z głowy Zeusa czy o
Afrodycie, która narodziła się z piany morskiej
mity kosmogoniczne - o powstaniu świata
mity genealogiczne - mit o historii rodów, np. mit rodu Labdakidów, przedstawiający dzieje rodu Ląjosa.
mity antropogeniczne - o powstaniu człowieka (mit o Prometeuszu).
4. Funkcje mitów. Mity stanowią składnik kultury ludów pierwotnych, tworzą więź społeczną, uświadamiają odrębność i tożsamość, określają obyczaje i tradycje. Dzielimy je na:
światopoglądowe - stanowiące podstawę wierzeń religijnych (mit o stworzeniu świata)
poznawcze - dzięki nim ludzie wyjaśniali pewne niezrozumiałe zjawiska przyrody, np. burzę z piorunami czy zmienność pór roku, np. mit o Demeter i Korze
sakralne - przedstawiały wzorce rytualnych obrzędów, nakazywały jak czcić bogów
KONFLIKT TRAGICZNY to sytuacja motywująca akcję w tragedii antycznej . Polega na postawieniu bohatera tragedii w sytuacji wyboru pomiędzy dwoma wyborami, z których każdy kończy się klęską, każdy jest zły. Jest to zestawienie jednostki z siłami wyższymi, z którymi nie może ona wygrać, gdyż ciąży nad nią fatum.
BOHATER TRAGICZNY- bohater który ponosi klęskę, bo jego działania z góry skazane są na niepowodzenie.
FATUM – zły los. W mitologii greckiej to personifikacja nieuchronnego, nieodwracalnego losu; nieodwołalna wola bogów, na którą nikt nie ma wpływu. Fatum ciążące nad bohaterem ograniczało ramy jego wolnej woli, kierując skutki działań w jednym tylko, zgubnym kierunku. Było bezpośrednią przyczyną jego końcowej klęski i tragedii.