MENTALNOŚĆ WSPÓŁCZESNEGO CZŁOWIEKA

Mentalność - profil funkcjonowania umysłu, wsparty na ewolucyjnie ukształtowanych mechanizmach, złożony ze specyficznych dla danej czasoprzestrzeni wzorców automatycznego reagowania poznawczo-emocjonalnego, warunkowanych zasobami środowiska.

Mentalność jest -z jednej strony - nadrzędnym regulatorem wyzwalającym rodzaj, kolejność, formę pojawiających się reakcji umysłowych i ich następstw pod postacią konkretnych, obserwowalnych działań, z drugiej zaś strony -„produktem ubocznym” procesu bycia w świecie, jakością powstałą jako oboczny skutek ewolucyjno-kulturowej adaptacji.

Przejawy mentalności

obszar	sposób
wzorce uwagi	np. na co automatycznie jest ona kierowana, jak długo jest koncentrowana
sposoby organizowania percepcji świata	np. widzenie całościowe, relacyjne bądź „figuralne” –wyodrębnianie obiektów, kategorii, koncentracja na różnicach między nimi
preferowane wzorce wyjaśniania	np. z zachowaniem zasad logiki formalnej jako podstawy racjonalnego wnioskowania lub z dopuszczeniem wiedzy zakodowanej w postaci niejasnych obrazów, przeczuć, wizji
ukryte przekonania dotyczące relacji „człowiek – świat”	np. odrębna, sprawująca kontrolę jednostka jako „kowal swego losu” albo jako jeden z wielu podobnych elementów systemu – „trybik w machinie”
skrypty emocjonalne	automatycznie wyzwalane wzorce doświadczania w określony sposób w określonej sytuacji/miejscu

Mentalność Prawego Kciuka - profil mentalnościowy członków kultury zachodniej, na który składa się zbiór wzorców automatycznego reagowania poznawczo-emocjonalnego w kierunku rozwiązań szybkich, łatwych, jednoznacznych i od powolnych, trudnych, wieloznacznych.

ZJAWISKA WYZNACZAJĄCE MENTALNOŚĆ WSPÓŁCZESNĄ (MPK)

▪ Indywidualizm - koncentracja na sobie, własnym punkcie widzenia, rozumienia, odczuwania, legitymizowana porządkiem prawnym (Bokszański, 2007; Gergen, 2009).

▪ Racjonalność - „Mit nowoczesności”; dyskurs naukowy (oparty o zasady logiki formalnej) jako płaszczyzna ustalania porządku znaczeniowego i kryterium wartościowania prawdy (Kaufmann, 2004; Nisbett, 2011).

▪ Technologizacja - powszechna dostępność narzędzi pozwalających przełamywać biologiczno-środowiskowe ograniczenia w sposób łatwy, prosty, szybki i jednoznaczny (Woźniak-Krakowian, Tarnopolski, 2003; Barber, 2008).

▪ Komercjalizacja - podporządkowywanie stref ludzkiej aktywności regułom, które niegdyś stworzone zostały z myślą o handlu, prowadzeniu kupieckich interesów i rozliczeń (Bauman, 2009; Ritzer, 2007).

▪ Hedonizm - Powszechnie obowiązujące, kulturowo uprawomocnione i niemal moralnie nakazywane dążenie do doświadczania przyjemności (Maturo, 2012; Jacyno, 2007).

Pragmatyzm - zmienna ta określa sposób funkcjonowania osoby w świecie, dla którego charakterystyczne jest preferowanie działań efektywnych, a więc takich, które są sprawdzone, szybkie i tym samym skuteczne. Dla jednostki oznacza to gwarancję sukcesu i natychmiastowej gratyfikacji. Pragmatyzm w tym rozumieniu możemy porównać do Giddensowskiej (2007) rutyny codzienności, która pomaga wziąć w nawias niepokoje współczesności. mamy tutaj na myśli koncentrację bardziej na celu działania niż jego przebiegu (Reykowski), na abstrahowaniu od sfery aksjologicznej, normatywne w imię kalkulacji ryzyka (Beck).
Skuteczne działania to takie, które prowadzą do szybkich rozwiązań.

Asekuracja - zmienna ta określa osoby, które w swoich działaniach preferują wypróbowane sytuacje i wzorce zachowań tak, aby zyskać nad nimi poczucie kontroli, zabezpieczyć się przed niekontrolowanymi wydarzeniami i ich skutkami. Tendencja ta zabezpiecza jednostkę przed lękiem i stresem, które mogą zostać wywołane przez nowe, wykraczające poza schemat sytuacje. Asekurację można porównać z Giddensowską separacją doświadczenia, gdyż przede wszystkim opiera się na unikaniu nieprzyjemnych, nieprzewidywalnych i niebezpiecznych sytuacji i ich konsekwencji.
Czuję się źle, kiedy w moim życiu zdarzają się niejasne sytuacje.

Scjentystyczna ewaluacja rzeczywistości - zmienna ta określa osoby, które postrzegają i oceniają świat, a także preferują działania zgodne z naukową wizą świata, według której wszystkie wydarzenia można wyjaśnić w sposób odwołujący się do założeń racjonalizmu i empiryzmu naukowego. Tendencja ta wiąże się z opisanymi przez Giddensa (2007) systemami eksperckimi, które opierają się na zaufaniu, dla którego wsparcie stanowi ograniczona wiedza jaką ma większość ludzi. Równocześnie, owo zaufanie do ekspertów wiąże się z poczuciem bezpieczeństwa jednostek i grup (Giddens 2007, s. 28). Zatem, SER polega na redukcji czasu, stresu i wysiłku jaki jednostka musiałaby włożyć, by na co dzień weryfikować masę napływających i wciąż zmieniających się informacji dotyczących otaczającego nas świata, co gwarantuje poczucie bezpieczeństwa. Dlatego jednostka wybiera poznawczo-behawioralne uproszczenie jakim jest zawierzenie ekspertom i przyjmowania ich wizji świata za pewnik.
Znajomość odkryć i ustaleń naukowców wystarcza do zrozumienia siebie i świata.

Ucieczka od wolności - zmienna ta określa osoby, które tak w swoich zachowaniach jak i postrzeganiu świata wybierają ucieczkę od odpowiedzialności, od samodzielnego podejmowania decyzji i ponoszenia za nie konsekwencji. Innymi słowy jest to przeciwieństwo „wolności do” E. Fromma (2003). Charakterystyczne dla niej globalizacja, a co za tym idzie obecność ryzyka na wielką skalę, a także przyśpieszenie czasu powoduje, iż naszym życiem zaczyna rządzić pragnienie redukcji lęku związanego z tymi zagrożeniami. Można powiedzieć, iż ucieczka od wolności stanowi odpowiedź na wezwanie Becka do wykształcenia u ludzi umiejętności ucieczki od ryzyka – cenę stanowi ucieczka od wolności. Posiłkując się słowami Baumana (2006, s. 200): w epoce momentalności „racjonalny wybór” oznacza dążenie do zaspokojenia bez ponoszenia konsekwencji, a zwłaszcza bez ponoszenia odpowiedzialności za owe konsekwencje.
Powinny istnieć instytucje odpowiedzialne za zapewnienie mi całkowitego bezpieczeństwa w życiu.

Mechanizmy budowania podstaw MPK
- wszechobecność w czasie i przestrzeni
- wszechzasadność
- uzależnianie – samopowielanie

MPK w przykładowych zachowaniach:
- szybko: fast food/date/ADHD/”w weekend”
- jednoznacznie: dualizm kategorii; funkcjonalizm np. języka; zanik języka rozważań
- łatwo: utrata wagi bez ćwiczeń/małżeństwo bez zobowiązań/gra na… wg instrukcji

KWESTIONARIUSZ OPINII O ZDROWIU – PRZYKŁADY ITEMÓW
Zdrowie instrumentalne
Zdrowie hedonistyczne
Zdrowie szczęściodajne
Zdrowie skalkulowane

MOTYWACJA

Przez motywację rozumie się system procesów odpowiedzialnych za uruchomienie, nadanie kierunku i podtrzymanie zachowania się tak długo, aż cel, względem którego zachowanie się jest instrumentalne, nie zostanie spełniony (Łukaszewski)

Motywy właściwe danej osoby to pełne, świadomie formułowane racje postępowania, w których jest jasno określony jego cel i program, który ma do tego celu doprowadzić (Obuchowski)

Motywacja to ogólna nazwa dla faktu, że działania organizmu są częściowo zdeterminowane jego własną naturą, czyli wewnętrzną strukturą (Murphy).

1. Problemy adaptacyjne wg psychologii ewolucyjnej
   - Unikanie drapieżników
   - Wybór właściwego pożywienia i habitatu
   - Dobór odpowiedniego partnera seksualnego
   - Opieka nad dziećmi i krewnymi
   - Komunikacja z innymi osobnikami gatunku
   - „Czytanie” w umysłach innych osobników gatunku
   - Zawieranie sojuszy i przyjaźni

2. Impulsy wg psychoewolucjonistów
   - Przymus spania
   - Przymus przyjęcia innej niż stojąca pozycji
   - Przymus oddawania moczu

Impulsy są automatycznymi odpowiedziami i nie sposób kontrolować ich natężenia.

Kontrola impulsu polega na kontroli zachowania, które z impulsu wynika (np. emocje – możliwa jedynie kontrola pośrednia np. przez zmianę znaczenia sytuacji).

1. Piramidy potrzeb

Maslow

Herzberg

1. Typy motywacji wg Higginsa (push i pull)
   - Motywacja prospektywna (realizacja ideałów, pielęgnowanie dążeń)
   - Motywacja obronna (spełnianie powinności, potrzeba bezpieczeństwa)

2. Ryan, Deci

3. Motywacja zewnętrzna vs wewnętrzna (Ryan, Deci)

4. Instynkt a automatyzm

Zachowania instynktowne - wrodzony wzór zachowania, charakterystyczny dla danego gatunku, często stanowiący odpowiedź na specyficzny bodziec pochodzący ze środowiska. (np.

Zachowania zautomatyzowane - czynności przebiegające szybko, bezwysiłkowo, bez większych kosztów poznawczych. Realizacja odbywa się bez namysłu i kontroli ze strony świadomości.

PAMIĘĆ

Pamięć (memory) – zdolność umysłu do kodowania. Przechowywania i wydobywania informacji.

Funkcje pamięci:
- przypominanie sobie specyficznych zdarzeń i informacji (stwarzanie świadomego dostępu do osobistej i zbiorowej przeszłości)
- zachowanie ciągłości doświadczenia

Rodzaje pamięci:
- utajona (dostępność informacji dzięki procesom poznawczym, bez świadomych wysiłków)
- jawna (wykorzystuje świadomy wysiłek do zakodowania lub wydobycia informacji)

- deklaratywna (dotyczy odtwarzania faktów i zdarzeń)
- proceduralna (dotyczy tego jak wykonywać czynności)

Procesy pamięciowe:
- kodowanie (proces dzięki któremu w pamięci tworzy się reprezentacja umysłowa)
- przechowywanie (przechowywanie w pamięci przez pewien czas zakodowanego materiału)
- odtwarzanie (odzyskiwanie informacji przechowywanych w pamięci)

Pamięć operacyjna Pamięć sensoryczna
(zawiera pamięć krótkotrwałą)

Pamięć długotrwała

Pamięć ikoniczna – pamięć doznań wzrokowych, pozwalająca na przechowywanie dużych ilości informacji przez bardzo krótki czas

Pamięć krótkotrwała – procesy pamięciowe związane z przechowywaniem informacji dotyczących nowych doświadczeń i wydobywaniem informacji z pamięci długotrwałej; pamięć krótkotrwała ma ograniczoną pojemność i bez powtarzania przechowuje informacje tylko bardzo krótki czas.

Porcjowanie - proces polegający na ponownym zakodowaniu pojedynczych jednostek informacji na podstawie podobieństwa lub innej zasady organizującej.

Pamięć długotrwała - procesy pamięciowe związane z przechowywaniem informacji, do których można mieć dostęp w dowolnym późniejszym czasie.

EMOCJE*
SZCZĘŚCIE*