Jak przebiegała ewolucja pojęcia “krajoznawstwo”?
1902 Słownik warszawski-„zbiór wiadomości o danym kraju”
12-13 lipca 1929 roku –2 poglądy: „krajoznawstwo jest gałęzią geografii geografią stosowaną kraju ojczystego”, ”jest jedynie zbiorem wiadomości o kraju wypracowanym przez różne nauki”
1930 - Wielka Ilustrowana Encyklopedia Powszechna-„zbiór wszelkich wiadomości o pewnym większym lub mniejszym obszarze. Przy czym tu o wiadomości z najrozmaitszych dziedzin (archeologia, historia, geografia, biologia, etnografia, statystyka, ekonomia itp,.)
1965 - Wielka Encyklopedia Powszechna ”krajoznawstwo ruch społeczny dążący do zbierania i popularyzowania wszelkich wiadomości (geograficznych historycznych etnograficznych itp.)o kraju lub regionie ,m.in. przez urządzanie wycieczek. Krajoznawstwo zbliża się do turystyki o wybitnie poznawczo-dydaktycznym charakterze; szeroko pojęte krajoznawstwo wkracza jednak wyraźnie poza jej ramy obejmując np. regionalne obserwacje, czy nawet badania naukowe
1980 - III Kongres Krajoznawczy w Płocku: „Krajoznawstwo jest ruchem społecznym jednoczącym młodych i dorosłych, rozwija się w oparciu o różnorodne formy turystyki czynnie uprawiane przez krajoznawców dąży do gromadzenia i upowszechniania wiedzy o kraju ojczystym oraz utrwalania i pomnażania jego zasobów przyrody i kultury.”
Omówić działalność prekursorów polskiego krajoznawstwa.
Stanisław Staszic (1755-1826) Przewędrował on liczne obszary Polski (pieszo, konno, dyliżansem) jak również inne kraje. Dokonał setek obserwacji, zebrał szereg materiałów co zaowocowało w pracach naukowych. Szczególny wyraz znalazło to w dokładnym opisie Karpat pod względem geograficznym, geologicznym, hydrograficznym, botanicznym i etnograficznym w wydanym w 1815 roku dziele "O ziemiorództwie Karpatów i innych gór i równin polskich". Można powiedzieć, że postać Staszica stała się wzorem dla działaczy turystycznych i krajoznawczych dlatego uważany jest za ojca krajoznawstwa.
Julian Ursyn Niemcewicz (1757-1841) – pisarz i publicysta odbył liczne podróże po kraju i zagranicy, które następnie opisał w "Pamiętnikach czasów moich", oraz w "Podróżach historycznych po ziemiach polskich między rokiem 1811 a 1828 odbytych".
Izabela Czartoryska zgromadziła zbiory muzealne związane z historią i kulturą narodową w Puławach, tworząc tam pierwsze muzeum.
Stanisław Grabowski (1780–1845) współzałożyciel Towarzystwa Przyjaciół Nauk w Warszawie, minister wyznań religijnych i oświecenia publicznego, który podjął myśl kompleksowego gromadzenia materiałów krajoznawczych „aby zebrane wiadomości o przyrodniczym stanie naszego kraju posłużyć mogły z czasem do zrobienia opisu jego”
Wincenty Krasiński (1782–1858) generał, wojewoda, pełniący obowiązki namiestnika Królestwa Polskiego, założyciel Biblioteki Ordynacji Krasińskich, współautor dzieł o kraju, przeszłości i zabytkach.
Mieczysław Orłowicz (1881–1959) był jednym z najwybitniejszych organizatorów turystyki zespołowej i jej twórców na przełomie XIX i XX wieku. Przez ponad pół stulecia organizował nowe w warunkach polskich dziedziny życia społecznego oraz turystykę i krajoznawstwo. Założyciel i prezes (1906–14) Akademickiego Klubu Turystycznego we Lwowie, organizującego wycieczki o programie typowo krajoznawczym oraz autor licznych przewodników eksponujących treści krajoznawcze. Był współorganizatorem Polskiego Towarzystwa Tatrzańskiego, a także Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego. Napisał również wiele przewodników m.in. po Europie, po ziemiach dawnej Polski, Litwy i Rusi, po Bieszczadach i innych.
Aleksander Janowski (1866–1944) pionier – ojciec krajoznawstwa polskiego, inicjator i współzałożyciel Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego a także jego pierwszy sekretarz, twórca idei „przez poznanie kraju do jego umiłowania”.
Związki krajoznawstwa z różnymi dyscyplinami naukowymi
Krajoznawstwo to także dyscyplina nauki, integrująca wszelkie dziedziny wiedzy - przyrodnicze, społeczne, cywilizacyjne i badające kulturę - opisujące przeszłą i współczesną rzeczywistość regionu i kraju, bazująca na metodzie "wędrownej penetracji poznawczej" (i poznawczo-dydaktycznej): objazdowej, wyjazdowej oraz wizji lokalnej. To wreszcie metoda dydaktyczna przydatna i niezbędna na każdym poziomie procesu wychowawczego i edukacyjnego we wszystkich jego dziedzinach.
Powstanie i główne kierunki działania Towarzystwa Tatrzańskiego
Polskie Towarzystwo Tatrzańskie – organizacja turystyczna istniejąca w latach 1873–1950.
W latach 60-tych XIX stulecia rozpoczął się szybki wzrost ruchu turystycznego w Tatrach. Już w roku 1871 zaczęto sygnalizować potrzebę stworzenia Towarzystwa łączącego miłośników gór.
Powstałe w 1873 roku Towarzystwo Tatrzańskie, przemianowane w 1920 roku na Polskie Towarzystwo Tatrzańskie było pierwszą organizacją górską na ziemiach polskich i szóstą tego typu na świecie. Za cel swój stawiało:
Umiejętne badanie Karpat, a w szczególności Tatr i Pienin oraz rozpowszechnianie zebranych o nich wiadomości
Zachęcanie do ich zwiedzania i ułatwianie dostępu do nich oraz pobytu (zwłaszcza członkom, badaczom i artystom).
Ochronę zwierząt alpejskich (kozic i świstaków)
Wspieranie przemysłu górskiego wszelkiego rodzaju.
Powstanie i główne kierunki działania Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego do II wojny światowej.
W podzielonej zaborami Polsce, a konkretnie pod zaborem rosyjskim w roku 1906 powstało Polskie Towarzystwo Krajoznawcze.
Ze względu na brak w czasie zaborów możliwości nauczania w szkołach historii Polski oraz wszystkiego co było z Polską związane, rolę edukacji narodowej i szerzenia patriotyzmu przejęło na siebie właśnie krajoznawstwo (stąd też bierze się mocne nasycenie polskiego krajoznawstwa elementem emocjonalnym i patriotycznym).
Tak, jak zmieniała się sytuacja polityczna Polski, tak zmieniały się cele i zadania krajoznawstwa. Po odzyskaniu niepodległości w 1918 r. PTK podjęło się spajania Polaków żyjących w trzech różnych zaborach w jeden naród. Instrumentem w tym było uczenie własnego kraju poprzez ukazanie jego historii, przyrody, ludzi i tradycji. W okresie 20-lecia międzywojennego krajoznawstwo bardzo się rozwinęło. Powstało wiele szkolnych kół krajoznawczych, dzięki czemu krajoznawstwo stało się bardzo popularne, wręcz masowe. W 1927 r. powołano Komisję Kół Krajoznawczych Młodzieży Szkolnej przy Radzie Głównej PTK. W roku 1939 w Polsce istniało ponad 500 Kół Krajoznawczych Młodzieży Szkolnej PTK zrzeszających ok. 200 000 młodych ludzi, istniało 212 schronisk dysponujących ok. 6 000 miejsc noclegowych.
Krajoznawstwo instytucjonalne: wymienić organizacje zajmujące się szeroko pojętym krajoznawstwem i krótko scharakteryzować ich pole działania w zakresie krajoznawstwa
Instytucje i jednostki państwowe i publiczne
POT - Polska Organizacja Turystyczna. Działa na obszarze Rzeczpospolitej Polskiej, a także za granicą, poprzez swoje oddziały. Celem działalności jest promocja oraz tworzenie pozytywnego wizerunku Polski w dziedzinie turystyki w kraju i poza jej obszarami.
Polska Izba Turystyki – jest to ogólnopolska organizacja samorządu gospodarczego branży turystycznej. Tutaj zrzeszają się biura i agencje turystyczne, współpracują z nią także PTTK i PTSM. Zadania izby obejmują zjawiska społeczno – gospodarcze związane z wyjazdami turystycznymi podejmowanymi, między innymi, w celach poznawczych.
Wyższe uczelnie, Pan
Instytuty Naukowo-Badawcze
Muzea
System informacji turystycznej
Środki Masowego przekazu
Szkoły
Harcerstwo
Kluby SKKT-PTTK - Szkolne Kluby Turystyczno – Krajoznawcze
Koła zainteresować
PSTM - Polskie Towarzystwo Schronisk Młodzieżowych
Organizacje społeczne
PTTK – Polskie Towarzystwo Turystyczno-Krajoznawcze - Towarzystwo wypracowało i upowszechniło krajoznawczy program turystyki związany z poznawaniem ojczyzny, ochroną przyrody, krajobrazu i zabytków. Stwarza warunki ułatwiające turystom i krajoznawcom indywidualnym jak i grupowym, wędrowanie po kraju.
Towarzystwa Regionalne
Organizacja młodzieżowe
Krajoznawstwo wśród dzieci i młodzieży: kto i w jaki sposób się tym zajmuje.
szkoła – wycieczki szkolne, lekcje
biura podróży
harcerstwo
organizacje samorządowe – wypoczynek, konkursy, edukacje
muzea – pikniki historyczne
Kierunki działania w dziedzinie krajoznawstwa (można na przykładzie PTTK)
praca dydaktyczno - wychowawcza prowadzona w aspekcie krajoznawczym
edukacja krajoznawcza i regionalna
popularyzacja czynnego wypoczynku
poznawanie przyrodniczych walorów
zagospodarowanie wolnego czasu
Zastosowanie zasad pedagogiki w pracy krajoznawczej
Turystyka i krajoznawstwo w szkole korzystają często z badawczych metod, które wykorzystywane są przez pedagogikę oraz przez współdziałające z nią nauki.
Wymienić i omówić reguły krajoznawstwa
Krajoznawstwo jest rozumiane jako ruch społeczny zmierzający do:
szerzenia wśród społeczeństwa dorosłego, dzieci i młodzieży znawstwa przyrody i kultury (zarówno tej materialnej, jak i duchowej) kraju rodzinnego przez wszechstronne poznawanie środowisk, regionów i krain,
zaprawiania do samodzielnych badań i współpracy naukowej w tym zakresie,
zachowania rodzimych odrębności przyrody i kultury kraju,
rozwijania przywiązania do stron rodzinnych,
oraz pogłębiania czynnej roli obywatela do pracy zawodowo-społecznej, związanej z człowiekiem i ziemią, przede wszystkim wśród najbliższego otoczenia (wieś, miasto, gmina, powiat).
Metody podające wiedzy krajoznawczej.
Słowo pisane (prasa, wydawnictwa naukowe, mapy, dokumenty)
Obraz
Zbiory (materialne)
Słowo „żywe”
Metody aktywizujące krajoznawczo.
Praca w grupie (wycieczka)
Analiza SWOT
Burza mózgów
Projekt
Zastosowanie metody poglądowości w krajoznawstwie
Zasada poglądowości należy do najstarszych zasad kształcenia i wyraża się tezą „od konkretu do abstrakcji”. Powszechnie stosowany w nauczaniu system lekcyjny – zdaniem pedagogów – nie spełnia założeń sprzyjających poglądowości nauczania, a pomoce naukowo dydaktyczne jedynie w części ułatwić mogą proces poznawania rzeczy i zjawisk. Istnieje cały szereg przedmiotów nauczania, których zrozumienie ułatwić może wycieczka. Do przedmiotów tych należą w pierwszej kolejności geografia, biologia, ochrona środowiska, historia, fizyka z astronomią, chemia, język polski, języki obce czy kultura fizyczna. Wycieczka w tych obowiązkowych przedmiotach nauczania zapobiega werbalizacji organizowanego procesu, ustrzega uczniów przed powstawaniem niedokładnych i nieścisłych lub wręcz błędnych wyobrażeń o istocie poznawczych rzeczy i zjawisk oraz zbliża do środowiska naturalnego wywierającego w procesie dydaktyczno-wychowawczym wielokierunkowy wpływ na ucznia szeroką gamą bodźców.
Na czym polega żywa interpretacja
Polega na ożywianiu obiektów historycznych (przykładem tutaj może być noszenie strojów danej epoki, prezentowanie technik rękodzieła czy sztuki walki).
Czym są szlaki tematyczne, jak się je tworzy, typy, przykłady
Szlaki tematyczne umożliwiają poznanie kraju z konkretnej perspektywy: są szlaki architektury, szlaki związane z lokalnymi tradycjami czy rzemiosłem, szlaki związane z powstaniem Państwa Polskiego, szlaki wojenne, szlaki wiodące śladami wybitnych mieszkańców danego regionu.
Główne zasady interpretacji krajoznawczej według Tildena (e-learning)
Trzeba odwoływać się do doświadczeń odbiorców, by przekaz był skuteczny.
Sama informacja nie wystarczy - uprzystępnienie to odkrywanie sensu oparte na informacji.
Uprzystępnianie dziedzictwa jest sztuką, która dawniej była szeroko rozwinięta jako sztuka opowiadania.
Głównym celem uprzystępniania nie jest pouczanie, ale zachęcenie do zajęcia własnego stanowiska.
Celem uprzystępniania dziedzictwa jest przedstawienie całości zagadnienia (nie tylko fragmentu)
Interpretacja dziedzictwa dla dzieci nie może być infantylną, uproszczoną wersją imprezy dla dorosłych
Pozytywne i negatywne następstwa użytkowania turystycznego dziedzictwa (e-learning)
Pozytywne:
znalezienie środków na odnowę i konserwację, roztoczenie odpowiedniego nadzoru konserwatorskiego,
zainteresowanie społeczności lokalnej i zjednanie jej poparcia dla ochrony dziedzictwa, wyznaczenie odpowiednich proporcji między ochroną a udostępnianiem,
korzyści ekonomiczne: dochody, miejsca pracy.
Negatywne:
zanik autentyczności obiektu: wypaczenie i upraszczanie historii, kreowanie obiektów na nowo, stylizowanie na autentyk,
wyodrębnienie pewnych fragmentów jako „produktu masowego” (selektywność) ,
destrukcyjny wpływ wzmożonego ruchu turystycznego na obiekt i środowisko,
ujemny wpływ na styl życia społeczności lokalnej
Plan interpretacji (uprzystępniania) miejsca / waloru krajoznawczego (e-learning)
Przygotowując plan uprzystępniania miejsca należy zwrócić uwagę na:
aktualność tematu – jakie aspekty wybranej tematyki mogą okazać się kluczowe wobec problemów i wyzwań współczesności? Co by było najbardziej przydatne dla dzisiejszego odbiorcy? Czego nie dowie się on gdzie indziej?
lokalizację – jakie aspekty wybranej tematyki mogą być zilustrowane przez zasoby dziedzictwa istniejące w naszym otoczeniu (w mieście, gminie)?
prezentację – co z tego zakresu tematycznego jest szczególnie inspirujące jako materiał do interpretacji, ekspozycji, animacji, edukacji czy promocji?
Jak dzisiaj rozumiemy krajoznawstwo
Krajoznawstwo to całość wiedzy o kraju ojczystym lub regionie geograficznym, historycznym, etnograficznym, przyrodniczym; obejmuje ruch społeczny dążący, poprzez różne formy turystyki (zwłaszcza wycieczki), do poznawania kraju ojczystego, gromadzenia wszelkich o nim wiadomości i popularyzowania ich, a jednocześnie działający na rzecz utrwalania i pomnażania zasobów przyrody i kultury; jest treścią programu poznawczo-wychowawczego turystyki.
Cele statutowe PTTK w dziedzinie krajoznawstwa
krzewienia turystyki i krajoznawstwa oraz aktywnych form wypoczynku dzieci i młodzieży, szczególnie w postaci wędrownictwa indywidualnego i grupowego, organizacji rajdów, złazów, zlotów, spływów, rejsów oraz kolonii i obozów,
podtrzymywania tradycji narodowej, pielęgnowania polskości oraz rozwoju świadomości narodowej, obywatelskiej i kulturowej, w tym poprzez współdziałanie z towarzystwami i organizacjami skupiającymi i opiekującym się Polakami oraz dziedzictwem kultury polskiej za granicą,
nauki, edukacji, oświaty i wychowania dzieci i młodzieży, szczególnie poprzez kształtowanie postaw społecznych, upowszechniania wiedzy o przeszłości, współczesności i perspektywach rozwoju Polski, szerzenia kultury turystyki i zapoznania z poznawczymi, wypoczynkowymi i zdrowotnymi walorami wędrownictwa,
podtrzymywania i upowszechniania tradycji narodowej, pielęgnowania polskości oraz rozwoju świadomości narodowej, obywatelskiej i kulturowej,
Rola PTSM w popularyzacji krajoznawstwa
rozwój bazy schronisk młodzieżowych - ich organizowanie, budowa i prowadzenie,
wspieranie szkolnych schronisk młodzieżowych,
uczestniczenie w procesie edukacyjnym polskiej szkoły,
upowszechnianie turystyki jako formy wypoczynku i rekreacji młodzieży,
organizowanie tras typowych PTSM i obozów wędrownych w oparciu głównie o schroniska młodzieżowe, a w przypadku ich braku o inną tanią bazę noclegową,
Wymień i omów jedną z reguł popularyzacji krajoznawstwa (koncentryczności, regionalizmu, zróżnicowania źródeł wiedzy krajoznawczej, itd.)
Współczesny regionalizm jako pojęcie zawiera dwojakie treści:
Jest ideologią historycznie ukształtowanych zbiorowości terytorialnych o żywej świadomości więzi regionalnej i poczucia odrębności względem sąsiednich zbiorowości
Jest ruchem społecznym, który w oparciu o zespół cech typowych dla danego obszaru obejmuje swą działalnością sprawy kultury współżycia społecznego i gospodarczej aktywizacji środowiska jako wspólnoty regionalnej.
Krajoznawstwo w harcerstwie
Turystyka jest jedną z najstarszych tradycyjnych dziedzin harcerskiego działania. Jest nierozerwalnie związana z najdawniejszymi dziejami harcerstwa, jako forma niezwykle atrakcyjna i różnorodna w treści, pozwalająca na osiągnięcie zamierzonych celów wychowawczych. Głównym celem turystyki jest tradycyjnie pojmowane krajoznawstwo oraz osiąganie sprawności i kondycji fizycznej, odporności na trudy, kształtowanie wytrzymałości i silnej woli, ćwiczenie niezbędnych w harcerstwie umiejętności z zakresu technik turystycznych. Harcerstwo posiadało własne schroniska turystyczne oraz stałe tereny pod obozy harcerskie jako punkty oparcia dla turystycznych i krajoznawczych wędrówek.