MIĘDZYNARODOWE STOSUNKI GOSPODARCZE
wykład 22.02.2005: podmiotowy zakres MSG
CD PRZEDMIOTOWY ZAKRES MSG
W bilansie wyróżniamy 3 rodzaje transakcji (dziedziny MSG):
Handel zagraniczny: eksport i import towarów. Dawniej wymiana międzynarodowa była tożsama z wymianą towarową (handlem zagranicznym). Niekiedy handel zagraniczny utożsamiany z całym MSG.
handel zagraniczny- teorie handlu zagranicznego, organizacja i technika handlu zagranicznego, międzynarodowe prawo handlowe
Usługi (traktowane jako „towar”, maja swoją cenę) stały się przedmiotem MSG (przedmiotem wymiany międzynarodowej) w pierwszej połowie XX w.
Międzynarodowy przepływ czynników produkcji; w procesie produkcji zużywane są następujące czynniki: surowce (energetyczne, rolne, przemysłowe), ziemia, kapitał, technologia, praca ludzka. Niektóre czynniki są mobilne, przenośne (kapitał, siła robocza, technologia) a inne nie (ziemia).
W MSG ważnym problemem: towary są wytworem (funkcją) czynników produkcji. Handel zagraniczny i rozważania o nim oparte są na nieprzenośności czynników produkcji (czynniki są w danym kraju na stałe, forever)- choć w rzeczywistości są one mobilne.
MSG: badanie zależności miedzy handlem towarami a przenośnością czynników produkcji.
PODMIOTOWY ZAKRES MSG
Państwo i jego gospodarka
Państwa- najważniejsze podmioty MSG, bo realizują/oddziałują na MSG za pomocą umów (traktatów) handlowych. Umowy stwarzają warunki dla prowadzenia wymiany międzynarodowej (w sensie bezpieczeństwa, egzekucji należności międzynarodowych) oraz formułują sposobu rozstrzygania sporów (określają prawo właściwe dla rozstrzygnięcia sporu, sąd, etc.).
Umowy handlowe mają charakter wieloletni, zawierane są równolegle z umowami politycznymi. Umowom handlowym towarzyszą umowy szczegółowe, m.in. komunikacyjne, o ubezpieczeniach, ubezpieczeniach współpracy banków, o współpracy przygranicznej.
Charakter umów handlowych:
bilateralny
regionalny, np. Traktat Akcesyjny PL z WE (jest to umowa handlowa)
globalny, najważniejszym GATT/WTO (General Agrement on Tariffs and Trade, 1947r. -Układ Ogólny w sprawie Ceł i Handlu)
Państwo oddziałuje na MSG za pomocą zagranicznej polityki ekonomicznej (polityki handlowej). Zagraniczna polityka ekonomiczna to część zewnętrznej działalności państwa, realizowana przez Ministerstwo Gospodarki (pion ekonomiczny: wydziały ekonomiczno-handlowe). Polityka zagraniczna państwa to polityczna działalność prowadzona przez MSZ (pion polityczny: ambasador, służba dyplomatyczna).
Pion polityczny i ekonomiczny- niekiedy współpracują ze sobą a niekiedy nie. Np. w USA departamenty handlu i stanu rywalizują ze sobą. W PL problemem jest koordynacja polityki zagranicznej i zagranicznej polityki ekonomicznej.
Zagraniczna polityka ekonomiczna państwa realizowana jest wedle 2 koncepcji:
wolnego handlu (free trade) 2 rządzące idee organizujące
protekcjonizmu (protection) wymianę międzynarodową; mówią
w jaki sposób państwo powinno
prowadzić politykę ekonomiczną
Zagraniczna polityka ekonomiczna realizowana jest wedle 2 zasad:
KNU (klauzula najwyższego uprzywilejowania)
KN (klauzula narodowa)
↑ zasady handlu i wymiany międzynarodowej, są to koncepcje prawne (element prawa międzynarodowego)
Procesy integracji gospodarczej i globalizacji prowadzą do erozji pozycji państwa w MSG proces znoszenia granic ekonomicznych, wyodrębnianie się gospodarek. Integracja gospodarcza prowadzi do zmniejszania się roli państwa w MSG i pomniejszania tożsamości gospodarczej państw. Integracja regionalna (tworzenie jednolitych obszarów gospodarczych) prowadzi do zaniku gospodarek narodowych.
Obecnie wciąż państwa są najważniejszymi podmiotami MSG.
Gospodarka światowa- suma gospodarek państw; gospodarka światowa to nie jest 1 gospodarka, nie ma 1 gospodarza.
Państwo: 201(202) jednostek politycznych. Nie wszystkie istniejące państwa mają własne gospodarki, np. Wyspy Salomona należą do gospodarki Australii.
Przedsiębiorstwa krajowe i międzynarodowe
Przedsiębiorstwa krajowe realizujące transakcje zagraniczne:
państwowe
prywatne
Przedsiębiorstwa krajowe realizują transakcje zagraniczne bezpośrednio (np. same zajmują się eksportem-importem, wydzielają u siebie departament handlu zagranicznego) lub pośrednio (poprzez przedsiębiorstwa handlowe, Import-Esport Company).
przedsiębiorstwo produkcyjne → produkcja towaru/usługa → przedsiębiorstwo handlowe → eksport zagranicę
Przedsiębiorstwa międzynarodowe- obok państwa najważniejsza rola w MSG. Przedsiębiorstwo takie prowadzi działalność co najmniej w 2 krajach (np. Coca cola jest we wszystkich państwach świata). Składa się z centrali i filii ulokowanych w poszczególnych państwach.
Podwójny charakter filii:
w sensie prawnym: podporządkowanie prawu kraju lokaty filii, np. Coca cola Poland działa wg prawa polskiego
w sensie ekonomicznym, finansowym i technologicznym: filie podporządkowane są decyzjom centrali, np. decyzje o kształcie butelki
Podwójne oddziaływanie: kraj lokaty ↔ przedsiębiorstwo międzynarodowe. Decyzje przedsiębiorstwa międzynarodowego mogą być zgodne lub sprzeczne z interesem kraju lokaty.
Przedsiębiorstwa międzynarodowe silnie oddziałują na MSG: duża kapitalizacja (np. majątek General Motors wynosi kilka bilionów $, dochód po opodatkowaniu 110mld $, a dochód PL- 200mld $).
Przedsiębiorstwa międzynarodowe są podmiotami potężnymi pod względem zasobów kadrowych (human resources), zasobów technologicznych.
Rola przedsiębiorstw:
możliwość oddziaływania na rządy państw w sposób bezpośredni (np. przedsiębiorstwa farmaceutyczne);
handel w ramach przedsiębiorstwa międzynarodowego; np. Toyota: centrala w Japonii, w PL (Wałbrzych) robione są skrzynie biegów, samochody montowane w Holandii. Skrzynie biegów przewożone z PL do HOL- w Polsce liczony jako eksport, a w centrali w Japonii traktowany jako wewnętrzny przepływ towarów w ramach 1 przedsiębiorstwa.
Ponad 50% wymiany handlowej to wymiana międzynarodowa w ramach sieci (przedsiębiorstw międzynarodowych).
System cen tranzytowych- np. eksport z Wałbrzycha do Holandii po niskich cenach (niewielki zarobek PL),a produkt końcowy sprzedawany po wysokich cenach. Więcej zarabia filia holenderska niż polska.
Instytucje międzynarodowe, międzynarodowe organizacje gospodarcze
instytucje globalne, instytucje gospodarki światowej (tworzą namiastkę zarządu gospodarki światowej):
MFW: koordynuje współpracę w dziedzinie finansów międzynarodowych- siedzibą Waszyngton
BŚ: odpowiada za rozwój i inwestycje międzynarodowe- Waszyngton
WTO- Genewa
instytucje regionalne: regionalne sfery wolnego handlu o charakterze 2 i wielostronnym. Obecnie ~ 140 umów o wolnym handlu.
Umowa o wolnym handlu- państwa wymieniają towary i usługi miedzy sobą w sposób wolny (bez żadnych przeszkód). Nie ma granic ekonomicznych. Strefy wolnego handlu różnią się miedzy sobą (zakres integracji, poziom regulacji).
WE (pierwszy filar)- najbardziej zaawansowana forma wolnego handlu.
PROBLEM KORZYŚCI Z WYMIANY MIĘDZYNARODOWEJ (w odniesieniu do towarowej wymiany gospodarczej, czyli handlu zagranicznego)
Handel zagraniczny jest realizowany, bo jest korzystny jest to swoisty przymus ekonomiczny (dążenie do realizacji korzyści). Motyw korzyści jest najważniejszy w realizacji handlu zagranicznego, a nie inne altruistyczne motywy.
Jaki jest mechanizm powstawania korzyści z wymiany międzynarodowej? Dlaczego powstaje korzyść? W jaki sposób dokonuje się podział korzyści z wymiany między uczestników?
Korzyść może być dzielona- może przypadać tylko 1 stronie (jednostronne korzyści, wyzysk handlowy), może być równomierny (handel wzajemnie korzystny) albo przyjmować różne stany pośrednie.
Co na leży robić/Jaką należy prowadzić zagraniczną politykę ekonomiczną, aby minimalizować straty z wymiany a maksymalizować korzyści?
Celem zagranicznej polityki ekonomicznej państwa powinna być maksymalizacją korzyści.
Jak dalece ekspansjonistyczna ma być zagraniczna polityka ekonomiczna?
Jeżeli w wyniku ekspansjonizmu pozbawimy inne państwa zdolności nabywczej, to wtedy nie będziemy w stanie sprzedać naszych towarów. Państwa są skazane na strategie kooperatywne a nie jednostronnie ekspansywne.