Obszar badań, przedmiot, zadania i podstawowe pojęcia psychologii klinicznej

Psychologia kliniczną (ang. clinicalpsychology, abnormalpsychology)

-stanowi dziedzinę psychologii stosowanej (psychologia teoretyczna i stosowana- działy współczesnej psychologii).

Psychologia kliniczna jako gałąź psychologii stosowanej za przedmiot (obszar) badań przyjmuje zaburzenia zachowania człowieka, przy czym zachowanie na gruncie psychologii klinicznej rozumiane jest jako zaburzenia czynności a nie jako reakcja na bodzie ( R – S).

Kiedy mamy do czynienia z zaburzeniami zachowania ?

O zaburzeniach mówimy wtedy, kiedy zachowanie nie spełnia dwóch podstawowych funkcji:

1. nie służy zaspokojeniu potrzeb jednostki,

2. nie spełnia zadań stawianych przez sytuacje życiowe, zgodnych z wymaganiami określonego środowiska społecznego

Zaburzenia zachowania występują kiedy występują zaburzenia czynności ukierunkowanych na określony cel, czyli tych, które posiadających wewnętrzny mechanizm regulacyjny. Przy zaburzeniach czynności nie prowadzą one do celu lub ulegają dezorganizacji w swym przebiegu ( Tomaszewski., Lewicki )

Normalność i nienormalność (kryteria definicyjne)

Normalność w potocznym ujęciu terminologicznym, utożsamiana jest z pojęciem „zdrowia” czyli brakiem choroby lub brakiem objawów świadczących o naruszeniu homeostazy (równowagi).

Pojęcie i znaczenia normy

W. Sanocki wyróżnia trzy znaczenia normy

-statystyczne ( normalność w ujęciu statystycznym) - zachowanie jednostki uważane jest za nienormalne, kiedy istotnie odbiega od typowych, najczęściej występujących w danej sytuacji zachowań typowych dla większości osób tej samej populacji. Stosowana jest w celach diagnostycznych. Osoba normalna wykazuje zachowania typowe dla większości populacji ludzkiej.

-społeczno-kliniczne ( normalność w ujęciu społeczno-kulturowym) – ocena symptomów zaburzeń czyli bark symptomów zarówno subiektywnych (przykre przeżycia, cierpienie) jak i obiektywnych –widocznych np. odmowa przyjmowania pokarmów, które wskazują na stan patologiczny.

-teoretyczne - (normalność w ujęciu teoretycznym, cele terapeutyczne ) - warunkiem uznania jednostki za normalną jest posiadanie przez nią cech pozytywnych, które składają się na tzw. idealny wzorzec osobowości np. przystosowanie się do środowiska, akceptacja siebie, poczucie humoru, dojrzałość psychiczna i emocjonalna, równowaga funkcji psychicznych, prawidłowy rozwój psychiczny, brak konfliktów, napięć, autonomia, zdolność do rozwoju.

Sposoby rozumienia nienormalności

Pytanie : skąd wiemy , że ktoś jest nienormalny ?

Nie ma precyzyjnej definicji patologii, a tym bardziej wolnych od błędu metod jej rozpoznawania

Elementy określające zachowanie nienormalne

Elementy pomocne w określeniu zachowania nienormalnego :

1. Cierpienie

2. Trudności w przystosowaniu

3. Nieracjonalność i dziwaczność

4. Wyrazistość i niekonwencjonalność

5. Nieprzewidywalność i utrata kontroli

6. Dyskomfort obserwatora

7. Naruszenie ideałów i norm społecznych

Cierpienie

-Cierpienie nie stanowi warunku koniecznego, ani wystarczającego do stwierdzenia nienormalności.

-Natomiast cierpienie jest elementem towarzyszącym okolicznościom, które decydują o tym, czy zachowanie osoby jest normalne czy nienormalne

Trudności w przystosowaniu

-To czy zachowanie jest funkcjonalne i adaptacyjne, stanowi znaczący element w procesie diagnozy i oceny normalności, braku normalnego zachowania czyli nienormalności.

-Dobre funkcjonowanie – to zdolność do pracy, utrzymywanie satysfakcjonujących kontaktów z innymi ludźmi

-Depresja czy lęk utrudniają właściwe funkcjonowanie, zaburzają poczucie szczęścia osobistego, zakłócają radość życia.

-Im większy lęk czy depresja tym większa nienormalność

Nieracjonalność i dziwaczność

-Kiedy zachowanie osoby jest pozbawione sensu nazywamy je nienormalnym (objadanie się i wymiotowanie)

-Objawem dziwaczności są zaburzenia myślenia, absurdalne przekonania , spostrzeżenia nie mające podstaw w obiektywnie spostrzeganej rzeczywistości (schizofrenia)

Nieprzewidywalność i utrata kontroli

Zakładamy, że w zachowaniu ludzi występuje pewna stałość w czasie, dzięki czemu możemy przewidywać ich reakcje (pozdrowienie na przywitanie podczas spotkania) w różnych sytuacjach.

Uznanie zachowania za niekontrolowane musi spełniać dwa warunki:

- gdy pękają hamulce i zasady kierujące zachowaniem (wyrzucenie kosza za okno, Nergal)

- gdy nie znamy przyczyn wystąpienia danego zachowania (wykrzykiwanie głośno na ulicy)

Dyskomfort obserwatora

Dyskomfort odczuwamy w sytuacjach kiedy widzimy osoby łamiące niepisane zasady postępowania (strefa intymna nie mniejsza niż 20-25 cm; jąkanie się).

Naruszenie ideałów i norm moralnych

To zachowania skierowane p/ko naszym przekonaniom, normom i ideałom uważanym za obowiązujące w określonej kulturze, społeczności, grupie społecznej.

Za normalne uznaje się postępowanie zgodne z powinnościami , za nienormalne natomiast postępowanie niezgodne z nimi (A. Darski - Negral - spalenie Biblii, Nieznalska D. - genitalia na krzyżu)

W czym przejawia się nienormalność zachowania ?

-zachowanie odbiega od normy (omamy, depresje, agresja, wagary, kłamstwa, podejrzliwość)

-zachowanie narusza normy społeczne, doświadczanie cierpienia (zaburzenia lękowe),

-upośledzenie , które nie pozwala na realizację własnych celów (narkomania, zła jakość pracy, problemy w kontaktach międzyludzkich)

-skrajna postać zachowań nienormalnych (intensywność przeżyć-zamartwianie się sprawami finansowymi osoby zamożnej)

Skąd zatem wiemy czy ktoś jest normalny ?

Pomagają nam w tym problemie kryteria optymalności

Kryteria optymalności

-Pozytywne nastawienie do siebie (samoakceptacja czyli życie z samym sobą, z własnymi ograniczeniami i możliwościami)

-Wzrost i rozwój osobisty ( optymalne życie zakłada brak stagnacji i stałe dążenie do wyznaczonych celów)

-Autonomia ( polega na określonej emocjonalnej niezależności od najbliższego otoczenia , które jednocześnie do tej niezależności prowadzi)

-Adekwatne spostrzeganie rzeczywistości (konfrontowanie własnego spostrzegania z otaczającą nas rzeczywistością wiąże się z odkryciem własnej pomyłki, ale jednocześnie może przynieść zysk w postaci możliwości jej naprawienia)

-Kompetencja w działaniu (kompetencje niosą za sobą nie tyko nagrody zewnętrzne ale i wewnętrzne-radość, duma, atrakcyjność w oczach innych)

-Pozytywne relacje interpersonalne (zakładają umiejętność czerpania radości z, z obecności innych, wzajemnej empatii, umiejętności dawania i brania oraz szanowania innych niezależnie od ich statusu, umiejętność kochania i bycia kochanym)

Modele wyjaśniające powstawanie i przebieg zaburzeń zachowania

I Model biomedyczny – uwzględnia uwarunkowania

-genetyczne – np. schizofrenia (jeżeli oboje rodzice chorują to istnieje 45% prawdopodobieństwo zachorowania dziecka), dysleksja,

-biochemiczne - np. nadmiar dopaminy w schizofrenii, niedobór aminokwasów biogenicznych, zwłaszcza serotoniny w depresji

-anatomiczne – np. w schizofrenii istotne zmniejszenie istoty szarej przy zwiększonej objętości komór mózgowych

II Model psychospołeczny :

A/. Uwzględnia zaburzenia psychiczne jakopatologię struktur osobowości. Psychoanalitycy uważają, że źródłem zaburzeń są popędy nieuświadomione wyparte do nieświadomości tj. konflikt miedzy id, ego i superego (Freud),

-wadliwe nawyki, wzorce przeżywania nabywane w toku uczenia się , na podstawie indywidualnych i zróżnicowanych doświadczeń życiowych.

Uczenie się nieprawidłowych zachowań :

-warunkowanie klasyczne np. dziecko ugryzione przez psa może ujawniać paniczny lęk przed tym psem, ale w miarę lęk może się zgeneralizować na wszystkie psy, niezależnie od wielkości i rasy

-warunkowanie instrumentalne – dziecko wymiotuje przed pójściem do szkoły (klasówka),

matka zostawia go w domu, sama również nie idzie do pracy, zajmuje się dzieckiem a to stanowi dla niego wzmocnienie pozytywne i od tego momentu dziecko może wykazywać skłonność do podobnych zachowań (wymioty) przed pójściem do szkoły, kiedy np. będzie klasówka z matematyki, której nie lubi lub sądzie, że nie poprawi oceny

-mechanizmy modelowania- przejmowanie zaburzonych zachowań od kogoś innego np. lęk przed burzą przeniesiony od siostry, matki

B/. Uwzględnia zaburzenia psychiczne jako rezultat braku umiejętności radzenia sobie z problemami :

-brak umiejętności komunikowania się (podwójne wiązanie tj. jednoczesne wysyłanie dwóch sprzecznych komunikatów),

-brak umiejętności w nawiązywaniu i utrzymywaniu relacji interpersonalnych,

-deficyty utrudniające realizacje potrzeb (np. w wyniku kalectwa, choroby, zaburzeń funkcji intelektualnych).

C/.Uwzględnia zaburzenia jako rezultat patologiisystemu, w którym wzrasta i funkcjonuje jednostka :

-patologia rodziny,

-patologia środowiska rówieśniczego,

-brak oparcia społecznego (samotność, niezaradność życiowa związana z wiekiem, chorobą osoby).

Zaburzenia osobowości

-Zaburzeń osobowości nie zalicza się do chorób psychicznych, ponieważ w ich przebiegu nie występują objawy typowo psychotyczne, takie jak np. halucynacje czy omamy.

-Nie mają one również uchwytnego początku i dynamiki w swoim przebiegu

-Zaburzenia osobowości to trwałe odchylenia o charakterze ilościowym, które różnią się między sobą stopniem intensywności.

-Wysoki stopień zaburzeń zachowania sprawia, że przypominają choroby psychiczne (chociaż nimi nie są), natomiast niski stopień zaburzeń zachowania sprawia, że niewiele różnią się od szeroko rozumianej normy psychicznej

-Kliniczny obraz zaburzeń osobowości jest bardzo zróżnicowany, jednak można doszukać się najczęściej powtarzających się objawów.

-Sytuacja ta wynika z faktu, że zaburzenia zachowania występują się głównie w sferze dążeniowo- uczuciowej, w tym najczęstsze są braki w zakresie uczuciowości wyższej , niedojrzałość psychiczna, dysharmonia psychiczna czy trudności w respektowaniu norm i wymogów społecznych

-U osób z zaburzeniami osobowości obserwujemy nadmierną przewagę i dominację niektórych cech osobowości nad innymi cechami co z kolei uniemożliwia ich wykorzystanie w sytuacjach wymagających adaptacji.

-Jest tak dlatego, że zaburzona osobowość nie jest wystarczająco elastyczna, aby człowiek adaptację mógł osiągnąć.

-Efektem są istotne zakłócenia w funkcjonowaniu osobowym, zawodowym , społecznym, którym towarzyszy widoczne cierpienie jednostki

-Objawy zaburzeń osobowości zaczynają się kształtować wcześniej to wyraźnie można je zaobserwować dopiero w okresie dorastania

-Jeżeli wystąpią, utrzymują się przez okres dorosłości natomiast w wieku starczym mogą uleć zaostrzeniu lub złagodzeniu

-Diagnozę stawia się po ukończeniu 18 roku życia ( rzadko poniżej tego wieku)

Wyróżniamy dwa podejścia do opisu zaburzeń osobowości:

1. Zaburzenia struktury osobowości,

2. Zaburzenia cech osobowości,

ad. 1.

Polegają na rozpadzie struktury osobowości czyli utracie integracji poszczególnych funkcji psychicznych, jak np. rozszczepienie osobowości jednoczesne, które przebiega wolno, ale stopniowo, prowadząc do rozdwojenia poszczególnych sfer psychiki i oddzielenia ich od siebie.

-W wyniku zaburzeń może pojawić się w sferze emocjonalnej tzw. ambiwalencja emocjonalna( występowanie uczuć sprzecznych np. kocha i nienawidzi jednocześnie), w sferze myślenia – ambisentencja tj. sprzeczne sądy), w sferze działania - ambitendencja czyli sprzeczne dążenia.

-Ponadto jednym z objawów rozpadu struktury osobowości może być paratymia polegająca

rozdzieleniu sfery uczuć i myślenia , w wyniku czego emocjonalne reakcje osoby są nieadekwatne do wypowiadanych przez niego treści, a do wypowiedzi może być niedostosowana mimika ( paramimia).

-Kolejnymi symptomami rozpadu osobowości może być dereizm czyli życzeniowa interpretacja faktów otaczającej rzeczywistości. Innym zaburzeniem osobowości obok

rozszczepienia osobowości jednoczesnegojest tzw. rozszczepienie osobowości naprzemienne, w którym występują jakościowe zaburzenia świadomości (np. zespoły zamroczeniowe), których przejawem są zaburzenia orientacji dotyczące głównie własnej osoby. Pacjent podaje się za kogoś innego, a jego zachowanie w sposób rażący odbiega od jego dotychczasowego zachowania

ad.2.

-Podejście dotyczące Zaburzeń cechosobowości, koncentruje się na opisie cech zaburzonych, które stanowią nadmiernie dominujące rysy osobowości jednostki, wokół których występują cechy odpowiadające za zachowanie jednostki.

-Zaburzenie cech może występować w różnym stopniu i jeżeli intensywność zaburzenia określonej cechy jest niewielka – to z osobowość człowieka może być traktowana jako normalna z zaznaczonymi rysami określonego rodzaju ( np. cechami schizotypowymi).

-Jeżeli intensywność zaburzonej cechy ma wysoki stopień mamy do czynienia z osobowością patologiczną ( osobowość schizoidalne)

Klasyfikacje zaburzeń osobowości

1. Klasyfikacja DSM- V (2013)

2. Klasyfikacja ICD-10 (1997)

Ad.1. wyróżnia 10 specyficznych zaburzeń osobowości kodowanych na osi II, które tworzą 3 podgrupy („wiązki”-clusters. ang.):

-wiązka A (dziwaczna) - osobowość paranoidalna, osobowość schizoidalna, osobowość schizotypowa

-wiązka B (dramatyczna) - osobowość antyspołeczna, osobowość bordeline( pograniczna), osobowość histrioniczna, osobowość narcystyczna

-wiązka C (lękowa) – osobowość lękowa (unikająca), osobowość zależna, osobowość obsesyjno–kompulsyjna

Ad.2. Klasyfikacja ICD-10 w dziale „Zaburzenia osobowości i zachowania dorosłych” , zaburzenia dzieli na następujące podgrupy:

-F60.0 – specyficzne zaburzenia osobowości: os. paranoiczna os. schizoidalna, os. osobowość antyspołeczna (dysocjalna), os. osobowość zależna,

-F63.0 – zaburzenia nawyków i popędów: patologiczny hazard, piromania, kleptomania,

-F64.0 – Zaburzenia identyfikacji płciowej: transseksualizm, transwestytyzm

-F65.0 – Zaburzenia preferencji seksualnych: fetyszyzm, ekshibicjonizm, voyeryzm, pedofilia, sadomasochizm, (sadysta, masochista)

-F66.0 – Zaburzenia psychologiczne i zaburzenia zachowania związane z rozwojem i orientacją seksualną

-F68.0 – Inne zaburzenia osobowości i zachowania dorosłych

-F69.0 – Zaburzenia osobowości i zachowania dorosłych nieokreślone

Kryteria diagnostyczne zaburzonej osobowości

Uwzględnia się 5 kryteriów zaburzonej osobowości :

A - wzorzec ten musi ujawniać się przynajmniej w 2 dziedzinach funkcjonowania osoby (poznanie, emocjonalność, relacje między ludzkie, kontrola odruchów),

B - wzorzec musi być niezmienny i obejmować szeroki zakres sytuacji osobistych i społecznych,

C - zaburzenia prowadzą do rozpaczy wymagającej interwencji klinicznej (wysoki poziom cierpienia),

Zaburzenia w grupach ABC mogą być zaburzeniami tymczasowymi

D - stan jest stabilny i długotrwały, przypada na okres dojrzewania lub wczesnej dorosłości,

E - zaburzeń nie można wyjaśnić objawami czy innego rodzaju zaburzeniami psychicznymi

Wiązka - A

A- to , zaburzenia, których zaburzenia główną cechą jest wyobcowanie , tendencja do wyizolowania się, ekscentryczność i dziwaczność.

Osobowość paranoiczna - osoba przejawia podejrzliwość i nieufność względem otoczenia, przesadna wrażliwość na domniemane niepowodzenia i Osoby dotknięte tymi zaburzeniami uważają się za doskonałe, a wina za własne niepowodzenia obarczają innych. Nie przyjmują do wiadomości faktów zaprzeczających tym podejrzeniom. Pojawiają się wątpliwości dotyczące lojalności, przyjaciół, małżonków, szukają podtekstów pod adresem przyjaciół, znajomych. Bardzo szybko reagują gniewem, łatwo wprowadzić je w stan takich reakcji. Na ogół zachowują normalny kontakt z rzeczywistością.

Osobowość schizoidalna - zaburzony kontakt z innymi ludźmi, są niezdolni do nawiązywania kontaktów społecznych. Dobrze czują się w izolacji, są wyalienowani, nie mają przyjaciół, z wyjątkiem własnej rodziny. Uchodzą za osoby chłodne, nieprzystępne, nie potrafią wyrażać uczuć, cechą charakterystyczną jest obojętność zarówno na pochwały jak i na krytykę. Cechuje je chłód uczuciowy

Zaburzenia schizotypowe - osoby nadmiernie zamknięte w sobie, nie nawiązują kontaktów społecznych, zaburzenia poznawcze i percepcyjne, ekscentryczność w porozumiewaniu się i zachowaniu. Główna cechą tych zaburzeń jest izolacja i wycofanie społeczne, dziwaczne myślenie, spostrzeganie, mowa. Osoby te na ogół zachowują kontakt z rzeczywistością , cechuje je jednak myślenie zabobonne i wiara w rytuały. Charakteryzuje ich myśli o siłach nadprzyrodzonych i te specyficzne formy myślenia pod wpływem stresu mogą przerodzić się w halucynacje , przywidzenia. Osoby uważają , że dysponują nadprzyrodzoną mocą.

Wiązka - B

Należą do niej osobowości charakteryzujące się emocjonalną niekonsekwencją, tendencją do dramatyzowania, zachowań impulsywnych i antyspołecznych.

W tej grupie występuje 4 typy zaburzeń osobowości:

1. Zaburzenia histrioniczne - nadmierna potrzeba zwracania na siebie uwagi, nadmierna emocjonalność. Osoby prowadzą ekstrawertyczny tryb życia. Własna żywotnością, bogactwem kontaktu czasami uda się im oczarować innych. Największym problemem osób z zaburzeniami histrionicznymi jest brak trwałych i satysfakcjonujących kontaktów, które jeżeli mają - są dość powierzchowne i krótkotrwałe .

-Kontakty takie są dla nich męczące i dlatego ciągle poszukają nowych znajomości i coraz to innych grup osobowych.

-Zachowanie nabiera cech przesadnych i teatralnych .

-Osoby charakteryzuje specyficzny, dramatyczny sposób mówienia. Mówią w sposób kwiecisty, rozbudowany, jednak bez większej precyzji.

-Osoby są sugestywne i zrobią wszystko by innym zaimponować.

-Kontakty dotyczące innych, uznają za zdecydowanie bliższe niż są nimi w rzeczywistości.

2. Narcystyczny typ osobowości - przesadne poczucie własnej wartości i brak zrozumienia innych. Robią wszystko , by być podziwianym, przeceniają własne osiągnięcia, nie doceniają możliwości innych. Mówią tylko o sobie , podkreślając osobiste sukcesy, wierzą we własną wyjątkowość. Sądzą, że zrozumieć ich mogą tylko osoby o wysokim statusie społecznym i dlatego „z byle kim” nie zadają się. Otoczenie często odwraca się od nich.

3. Antyspołeczne zaburzenia osobowości - brak wyrzutów sumienia oraz lojalności wobec innych, lekceważą prawa innych, są impulsywne, wybuchowe, agresywne i nieodpowiedzialne. Zaburzenia zaczynają się przed 15 rokiem życia i przyjmują postać zachowań, na które społeczeństwo patrzy przez palce. Osoby dopuszczają się kradzieży, nieuczciwości, agresji, (częściej u mężczyzn niż kobiet ponieważ 1 z hipotez uważa się, że zaburzenia są sprzężone z chromosomem Y.

4. Osobowość bordeline - zaburzenie z pogranicza, cechy charakterystyczne: impulsywność niestabilność w kontaktach z innymi, troska o wizerunek własnej osoby, zmienny nastrój, obawa o porzucenie, lęk przed samotnością, brak pewności siebie sprawia , że czują się lekceważone. Efekt: niestabilne i zaburzone poczucie własnej tożsamości, osoby nie wiedzą czego chcą, nawiązują kontakty, które odbierają jak poczucie zagrożenia. Często podejmują desperackie próby o zatrzymanie drugiej osoby przy sobie (szantaż, samobójstwo, samookaleczenia).

-Przeszkodę w nawiązywaniu długotrwałych relacji stanowi ich zmienny nastrój, brak opanowania negatywnych emocji, a niestabilność emocjonalna powoduje zmiany nastroju i nieprzewidywalność zachowań np. angażowanie się w hazard, brawurową jazdę itp. Podejmują próby samobójcze nie w celu zabicia ale zwrócenia uwagi na siebie.

Wiązka - C

Skupia trzy typy zaburzonej osobowości, których wspólną cechą jest lęk i obawa.

1. Osobowość unikająca - niechęć do nawiązywania kontaktów, introwersyjna o skrajnie zahamowanych kontaktach społecznych. Unika kontaktów z obawy przed odrzuceniem lub krytyką. Osoby bardzo pragną uczucia i zainteresowania ze strony innych, ale się jej jednocześnie boją. Są samotne, a izolacja sprawia im ból. Mają niskie poczucie wartości i nadmierną koncentrację na własnej osobie oraz nadwrażliwość na przejawy odrzucenia.

2. Osobowość zależna – sąuzależnieni od innych, odczuwają potrzebę oddawania się w czyjąś opiekę, co prowadzi do zachowań uległych i natrętnych. Osoby nie lubią samotności, musi mieć kogoś kto będzie im pomagał, a chwilowe rozstanie powoduje panikę. Budują własne życie wokół innych i podporządkowują się całkowicie partnerowi.

-Cechuje je silna potrzeba bycia z kimś oraz siła potrzeba podporządkowania się komuś. Prowokuje do zawierania związków pochopnych, przypadkowych. Maja trudności w podejmowaniu codziennych decyzji bez zasięgnięcia porady. Brak im wiary we własne możliwości , drobiazgowo we wszystkich decyzjach będą szukać porady u innych osób.

3.Osobowość obsesyjno - kompulsyjnalęk powoduje przesadne dążenie do utrzymania porządku, perfekcjonizmu, doskonałości, chcą utrzymać pełną kontrolę psychiczna nad kontaktami z innymi ludźmi, skrupulatnie przestrzegają wszystkich zasad, planów. W celu uniknięcia błędów sprawdzają wszystko kilka razy, dużą wagę przywiązują do drobiazgów, szczegółów, a więc mają trudności z organizacją czasu.

-Dążą do perfekcjonizmu, często nie kończą rozpoczętych zadań, są oddane pracy i często dla niej rezygnują z wypoczynku, niczego nie robią dla przyjemności. Osoby przesadnie sumienne, wyrachowanie, oszczędzają na tzw. czarną godzinę. Pracowici, sumienni, wytrwali, z trudem pozbywają się im starych i nieużytecznych rzeczy.

W grupie tymczasowej mamy dwa typy osobowości zaburzonej

1. Osobowość bierno-agresywna - bunt przeciwko ograniczeniom wynikającym z przestrzegania zasad lub reguł. Wzorzec biernego oporu, wprost nie ujawniają negatywnych postaw. Czują się niedocenione nie rozumiane Dominuje bunt lub podporządkowanie się w sytuacji zamiany, często prowokują negatywne postawy względem siebie, są zazdrosne o wszystko i wszystkim zazdroszczą. Nie potrafią sprzeciwić się w sposób bezpośredni.

2.Osobowość depresyjna -obniżony nastrój, między przygnębieniem a załamaniem. Chroniczna chandra, ciągłe poczucie nieudolności, martwią się wszystkim na wszelki wypadek, mają największy poziom cierpienia i niezadowolenia z życia, z samych siebie. Zaburzenie może prowadzić do klasycznej depresji i zaburzeń o charakterze psychotycznym

Pomoc psychologiczna formy terapii

-Wg WHO co czwarty (25%) pacjent zgłaszający się do lekarza cierpi na problemy natury psychologicznej wymagającej psychoterapii !!!!!

-9% pacjentów stoi na progu zaburzeń psychicznych

-31% wykazuje objawy świadczące o problemach psychicznych

Formy psychoterapii

Psychoterapia indywidualna – spotkania terapeutyczne, w których uczestniczy jedynie osoba poddająca się psychoterapii (i jej psychoterapeuta)

Psychoterapia grupowa - w której bierze udział kilka osób i jeden bądź dwóch terapeutów. Kiedy zdecydować się na indywidualną, a kiedy na grupową formę psychoterapii i czy psychoterapia może być prowadzona jednocześnie grupowo i indywidualnie?

Od czego zależy wybór formy psychoterapii ?

-Kiedy zdecydować się na indywidualną, kiedy na grupową formę psychoterapii ?

-W przypadku psychoterapii indywidualnej, pacjent (klient) zajmuje się tylko swoimi problemami, a uwaga psychoterapeuty jest skupiona na nim i wszelkie poruszane na spotkaniu problemy, dotyczą jedynie pacjenta uczestniczącego w procesie terapeutycznym

-W przypadku psychoterapii grupowej pojedyncza osoba może przez całe spotkanie nie opowiedzieć nic o sobie, nie może zająć się bezpośrednio własnym problemem, zajęcia są bowiem skoncentrowane na problemach wszystkich osób z grupy. Jednak mimo że psychoterapia grupowa nie zawsze daje pacjentowi przestrzeń do wyrażenia siebie, niesie ze sobą sporo pozytywów.

-Grupowa forma psychoterapii pozwala na doświadczenie jedności z grupą, zdobycie zaufania do ludzi, daje wsparcie i możliwość otworzenia się na innych, pokazuje , że pacjent nie jest sam ze swoimi problemami, że są osoby, które mają podobne trudności.

Czy psychoterapia może być prowadzona równocześnie indywidualnie i grupowo ?

-Psychoterapia prowadzona zarówno w indywidualnej jak i grupowej formie może być stosowana łącznie i rozłącznie.

-Każda z tych form psychoterapii ma bowiem nieco inne cele oraz inne metody działania.

Kontrakt dotyczy zakresu i formy prowadzonej psychoterapii

-Podczas pierwszego spotkania z psychologiem, przy tworzeniu kontraktu między pacjentem, a psychoterapeutą ustala się zakres i formę pomocy.

-Można również zadecydować, czy pacjent wymaga psychoterapii indywidualnej, grupowej czy zalecane byłyby obie formy spotkań psychoterapeutycznych.

Formy psychoterapii

Wyróżniamy cztery podstawowe formy psychoterapii:

-psychoterapię indywidualna,

-psychoterapię grupową,

-psychoterapię rodzin i małżeństw

-psychoterapię kompleksową

1. Psychoterapia indywidualna

-Psychoterapia indywidualna - jest to bezpośredni kontakt psychoterapeuty z pacjentem, oparty na silnym związku tych dwóch osób i przebiegający w warunkach szczególnej intymności.

-Uważa się za klasyczną postać psychoterapii

-Psychoterapię indywidualną uważa się za klasyczną postać oddziaływań psychoterapeutycznych.

-Zakłada by miejsce i czas spotkań psychoterapeuty z pacjentem sprzyjały szczerej i swobodnej rozmowie

Kryteria pozwalające na zakwalifikowanie jednostki do psychoterapii indywidualnej:

a. norma intelektualna,

b. pozytywna motywacja do zmian,

c. chęć pracy nad sobą i z samym sobą,

d. ujmowanie własnych problemów w kategoriach problemów intra a nie inter

-W psychoterapii indywidualnej charakterystyczna jest rola terapeuty, który stanowi jedyny czynnik leczący, a co sprawia, że każde jego zachowanie, słowo stają się czynnikiem o niezwykle dużej wartości.

-Główną formą oddziaływania na pacjenta, staje się „rozmowa terapeutyczna”.

-Techniki stosowane w psychoterapii indywidualnej indywidualnej to:

sterowane wyobrażenia; Desensytyzacja ( odwrażliwianie - proces terapeutyczny polegający na redukowaniu intensywności reakcji lękowej przez konstruowanie sytuacji, w których osoba (w rzeczywistości lub w wyobraźni) może skonfrontować się ze złagodzoną wersją swoich doświadczeń; granie ról i hipnoza

W psychoterapii indywidualnej terapeuta koncentruję się na pacjencie, a zatem musi czuwać, by normalna zależność, jaka istnieje między chorym, a osobą udzielającą mu pomocy, nie przerodziła się w zależność patologiczną. Charakterystycznym jest fakt, że z Psychoterapii indywidualnej najczęściej korzystają osoby, które nie mają problemów z nawiązaniem bliskich relacji z innymi

2. Psychoterapia grupowa

-Psychoterapia grupowa - spotkania terapeutyczne, w których bierze udział kilka osób (7-11) mających wspólny cel

-Celem jest poprawa funkcjonowania, a ich praca polega na poznawaniu siebie i poprawie relacji z innymi.

-Pracę z grupą określa się „pracą indywidualną na tle grupy”, co oznacza , że uwaga terapeuty koncentruje się głównie na procesach interpersonalnych w grupie.

-W psychoterapii grupowej, pracuje się na procesach zachodzących w grupie terapeutycznej, w której istotne są zarówno relacje interpersonalne między pacjentami należącymi do danej grupy, jak i naturalna zdolność grupy do wywoływania pożądanych zmian u poszczególnych pacjentów.

-Psychoterapia grupowa może być prowadzona w zarówno w grupach zamkniętych (gdy wszyscy członkowie danej grupy rozpoczynają i kończą leczenie w tym samym czasie) oraz

-w grupach otwartych (członkowie nie spełniają powyższego warunku).

-Lepsze rezultaty osiągają pacjenci pracujący w grupach zamkniętych, w których liczebność grupy nie przekracza od 12 do 15 osób.

-Przed rozpoczęciem pracy w grupie, terapeuta wspólnie określa warunki spotkań z uczestnikami poprzez podpisanie kontraktu, który określa:

a. czas trwania terapii,

b. częstotliwość spotkań oraz

c. normy obowiązujące w grupie (począwszy od obowiązku regularnego i punktualnego przychodzenia, na swobodzie wypowiedzi kończąc)

3. Psychoterapia rodzinna

-Psychoterapia rodzinna (w dwóch wariantach): terapia pacjenta, najczęściej dziecka, w grupie rodzinnej lub cała grupa osób tworzących rodzinę zajmuje pozycję "zbiorowego pacjenta". W obu wariantach występuje analiza sposobu funkcjonowania systemu rodzinnego, przebiegu interakcji i wzorców komunikowania się są etapem pośrednim mającym doprowadzić do wyleczenia osoby chorej lub całej rodziny

4. Psychoterapia kompleksowa

-Terapia kompleksowa, stanowi komplementarne oddziaływanie wzbogacone zajęciami z muzykoterapii, choreoterapii, psychorysunku i pracy z ciałem.

-Odbywa się zwykle w oddziałach szpitalnych dziennych lub całodobowych, społeczność terapeutyczna to pacjenci i personel a podstawową formą leczenia jest udział w grupie psychoterapeutycznej.

-Psychoterapia może być krótkoterminowa (6-8 sesji) lub długoterminowa (kilka miesięcy lub lat).

1.Czynniki leczące w psychoterapii grupowej

-Wzbudzenie nadziei na rozwiązanie problemów, pozbycie się zaburzeń, to przekonanie, które pacjenci opierają zazwyczaj na doświadczeniach i osiągnięciach innych członków grupy,

-Poczucie, że inni również borykają się z tymi samymi problemami likwiduje towarzyszące pacjentom przekonanie o ich negatywnej wyjątkowości.

-Czynnikiem o charakterze leczącym stają się również informacje zwrotne, które w czasie terapii pacjent otrzymuje od grupy.

-Pozytywny wpływ na pacjenta mają również pożądane zachowania demonstrowane przez członków grupy oraz wsparcie, którego źródłem jest grupa terapeutyczna

3. Psychoterapia rodzinna

-Wyodrębnienie psychoterapii rodziny, jako subdyscypliny naukowej posłużyło spostrzeżenie, specyficznych relacji pomiędzy członkami rodziny, które opierają się na fakcie, że osoby znaczące, przede wszystkim rodzice, występują nie tylko w świecie wewnętrznych przeżyć, jako intrapsychiczne obiekty pacjenta, ale istnieją również realnie, w jego codziennym otoczeniu

-W obrębie psychoterapii rodzinnej nie spotykamy jednego, ogólnie przyjętego podejścia.

-Podobnie jak w psychoterapii indywidualnej czy grupowej, wyróżniamy podejścia dominujące: behawioryzm, psychoanaliza, fenomenologia, czy podejście systemowe.

-Analiza wpływów jedno i wielokierunkowy między członkami rodziny zwróciła uwagę na mechanizmy podporządkowujące, które są stosowane przez dominujących członków rodziny

-Standaryzowanie ról przyjmowanych przez poszczególnych członków rodziny

-Ostatnim etapem terapii rodzinnej (obecnie obowiązujący) jest tzw. myślenie systemowe o rodzinie, zgodnie z którym rodzina stanowi system składający się z najwyżej kilku podsystemów.

-Podsystemami mogą być związki między rodzicami i dziećmi oraz między rodzeństwem.

-Rodzina stanowi podsystem większego systemu, którym jest społeczeństwo.

-W psychoterapii rodzinnej na pierwszy plan wysuwają się rzeczywiste i konkretne relacje, podczas gdy indywidualne postępowanie terapeutyczne odbywa się w „wewnętrznym” świecie pacjenta – w sferze symbolicznej i wewnętrznej.

3. Podejścia w terapii rodzinnej

W terapii rodzinnej wyróżnia się dwa podejścia:

- systemowe

- niesystemowe

W terapii zorientowanej na podejście systemowe psychoterapeuta pracuje ze wszystkimi członkami rodziny, chociaż problem jako zaburzenie dotyczy jednego członka rodziny

-Psychoterapia rodzinna systemowa zakłada jednak, że źródłem patologii nie jest jednostka, a cały system czyli rodzina

- Psychoterapia rodzinna niesystemowa

W podejście niesystemowym, patologia przypisywana jest jednostce i temu założeniu podporządkowane są wszystkie relacje i zabiegi terapeutyczne.

Psychoterapia małżeńska

-Adresowana jest do małżeństw oraz par, których wspólne życie nie układa , stanowi źródło

konfliktów , występuje brak komunikacji i dominują negatywne emocje.

-Wskazywanie na „różnicę charakterów” jako przyczynę złego stanu rzeczy niczego nie zmienia, dlatego skorzystanie z terapii i psychoterapeuty, który pomoże zdiagnozować faktyczne przyczyny problemu, doprowadzi do rozwiązywania małżeńskiego konfliktu

Podejścia w psychoterapii małżeńskiej

-Psychoterapia czerpie doświadczenia zarówno z terapii indywidualnej jak i grupowej, przy czym w oddziaływaniach terapeutycznych zwraca się uwagę przede wszystkim na wypracowanie właściwego poziomu porozumienia i komunikacji między partnerami. Terapia ułatwia wyrażanie własnego stanowiska, emocji, uczuć, pomaga sprecyzować wymagania partnerów względem siebie

Psychoterapia - to proces wykorzystania wiedzy psychologicznej w relacji: terapeuta – klient, mający na celu wprowadzenie zmian w życiu jednostki i skutkujących poprawą jej samopoczucia, wzrostem efektywności funkcjonowania w różnych dziedzinach życia (rodzinnego, osobistego, zawodowego i in.).

Zakres psychoterapii

-Zakres zastosowań psychoterapii jest bardzo rozległy: od zaburzeń osobowości, nerwic czy chorób psychosomatycznych do problemów egzystencjalnych oraz relacyjnych.

-W zależności od koncepcji ludzkiego zachowania, reprezentowanej przez psychoterapeutę oraz techniki jakie stosuje w terapii, wyróżnia się współcześnie kilka podstawowych podejść

Wybrane podejścia w psychoterapii

-Podejście psychodynamiczne wywodzi się z teorii psychoanalitycznej (por. Freud, 1994a, 1994b; Kernberg, 1975; Segal, 2005).

-Za podstawowy czynnik leczniczy uważa się w tym nurcie „wgląd", czyli uświadomienie sobie przez klienta ukrytych motywów oraz mechanizmów będących przyczyną doświadczanych problemów.

Podejście psychodynamiczne

Techniki, jakie stosują terapeuci reprezentujący opisywane podejście to przede wszystkim: interpretacja oraz wyjaśnianie genezy zgłaszanych objawów i dolegliwości. Zgodnie ze współczesną teorią psychoanalityczną źródłem aktualnie przeżywanych przez klienta trudności jest urazowy charakter jego wczesnodziecięcych doświadczeń w relacji z rodzicami, w związku z czym terapia skupia się głównie na analizie tej sfery życia człowieka.

Podejście behawioralne

-Opiera się założeniu, że wszystkie reakcje człowieka są wyuczone, w związku z czym przy zastosowaniu metod wywodzących się z teorii uczenia się można wyeliminować nawyki nie przystosowawcze wprowadzając w ich miejsce nową, poprawiającą życia aktywność życia – jakość (Eysenck, 1987).

-Terapia behawioralna skupia się na aktualnych zachowaniach jednostki, w odróżnieniu od psychoanalizy, która zajmuje się chronologią powstawania zaburzeń.

- Formy pracy terapeutycznej behawiorystów są zróżnicowane w zależności od rodzaju sytuacji problemowej zgłaszanej przez klienta. Przykładem są techniki relaksacyjne i metody polegające na modelowaniu (terapeuta demonstruje klientowi pożądane zachowanie, które ten następnie powtarza dopóty, dopóki nie osiągnie perfekcji w jego wykonaniu).

Terapia CBT – Poznawczo-Behawioralna(CognitiveBehaviouralTherapy)

Rozkłada problemy na mniejsze składniki, dzięki czemu łatwiej możemy je zrozumieć

Wyróżnia się następujące elementy:

Sytuacja -Problem-Wydarzenie, z którymi zawsze są związane nasze:

Myśli - Uczucia- Odczucia Fizyczne –Działania

-Każdy z wymienionych elementów wpływa na kolejno następujący po sobie element.

-Nasze myśli na temat danego problemu wpływają na to, co czujemy i jak się czujemy fizycznie i emocjonalnie, a to z kolei zmienia nasze działania w tym zakresie.

Przykład: Na większość sytuacji można zareagować pozytywnie lub negatywnie, w zależności od tego, co o danej sytuacji myślimy:

Sytuacja: Wstałaś i czujesz, że masz kiepski nastrój dzień, masz dość wszystkiego, postanawiasz wyjść na zakupy.

Idąc ulicą, dostrzegasz znajomą osobę, która Cię mija i, jak sądzisz ignoruje Ciebie (myśli, nasza ocena)

Reakcja: Negatywna Pozytywna

Myśli:Ignoruje mnie – nie lubi mnie

Wygląda na pogrążoną w myślach – może

coś u niej nie tak?

-Różny tok myślenia w tej samej sytuacji spowodował odmienne efekty. Nasze myśli miały wpływ na nasze uczucia i na nasze działania

-Jeśli wrócimy do domu z poczuciem depresji, będziemy nadal myśleć, o tym co się stało, co doprowadzi do dalszego pogorszenia samopoczucia.

-Jeśli skontaktujemy się ze znajomą osobą, jest szansa na poprawę naszego samopoczucia.

-W przeciwnym razie, nie da się wyjaśnić nieporozumienia i poczujemy się jeszcze gorzej.

Terapia CBT (Cognitive Behavioural Therapy)

Odczucia emocjonalne:

-Przygnębienie, smutek, poczucie odtrącenia

-Zaniepokojenie drugą osobą

Reakcje fizjologiczne:

-Skurcze żołądka, brak energii, mdłości

-Dobre samopoczucie

Działanie:

-Wracasz do domu i unikasz znajomej osoby

-Kontaktujesz się ze znajomą, by upewnić się, że u niej jest wszystko w porządku

Kiedy stosuje się terapię poznawczo-behawioralną (CBT)?

-Zaburzenia seksualne

-Złość i zaburzenia kontroli impulsów

-Problemy i zaburzenia wieku dziecięcego i młodzieńczego, np. zespół nadpobudliwości psychoruchowej z nieuwagą (ADHD)

-Chroniczne bóle

-Ogólne problemy zdrowotne (pomoc w zmianie negatywnych nawyków zdrowotnych- żywienie, palenie, zmniejszenie stresu)

-problemy małżeńskie

Psychoterapia współczesna

-Większość współczesnych psychoterapeutów w terapii wykorzystuje zasady, koncepcje i techniki wywodzące się z różnych szkół teoretycznych.

-Takie zintegrowane podejście do procesu pomagania wymaga dużej wrażliwości, elastyczności i wszechstronności w porównaniu do podejść opartych na jednym modelu teoretycznym.