WSPÓŁCZESNE SYSTEMY RESOCJALIZACJI – KATARZYNA PAWEŁEK

ZAGADNIENIA NA EGZAMIN Z WYKŁADÓW

BLOK I

WYKŁAD

PEDAGOGIKA RESOCJALIZACACYJNA I JEJ DOROBEK

• Pedagogika resocjalizacyjna- nauka teoretyczna i praktyczna zajmująca się wychowaniem osób, u których wystąpiły zaburzenia procesu socjalizacji

• Pedagogika penitencjarna- dział pedagogiki resocjalizacyjnej; przedmiot zainteresowań: resocjalizacja młodzieży i dorosłych, którzy na mocy prawomocnych wyroków sądowych zostali umieszczeni w placówkach resocjalizacyjnych, których głównym celem jest izolacja społeczna

Pedagogika resocjalizacyjna to zarówno nauka teoretyczna jak i praktyczna, poza tym red. reso. , jest nauką interdyscyplinarną. (teleologia, teoria, metodyka).

GENEZA I ROZWÓJ OPIEKI NAD OSOBAMI NIEPRZYSTOSOWANYMI SPOŁECZNIE

• Od czasów najdawniejszych do końca XVI wieku

  • kara rozumiana była jako środek zemsty, odwetu i odpłaty

• W okresie XVI-XIX wieku

  • powstawały pierwsze zakłady i instytucje wychowawczo-poprawcze (dla bezdomnych, włóczęgów, przestępców, sierot i innych osób potrzebujących opieki i pomocy)

• Od drugiej połowy XIX wieku do wybuchu I wojny światowej

  • wielka reorganizacja opieki zakładowej, materialnej, społecznej i prawnej nad dziećmi, nieletnimi i młodocianymi przestępcami

• Od zakończenia I wojny do zakończenia II wojny światowej

  • dynamiczny rozwój teorii i praktyki opiekuńczo-wychowawczej nad osobami społecznie nieprzystosowanymi

• II wojnie światowej

  • w niektórych krajach można obserwować dominację form zapobiegawczych nad penitencjarnymi i terapeutycznymi

Od modelu odwetowego

Poprzez model ogólno prewencyjny

Do modelu resocjalizacyjnego

LITERATURA

M. Kalinowski – Resocjalizacja nieletnich w państwach europejskich i pozaeuropejskich

ZAGADNIENIA :

Pierwsze sądy i zakłady:

Pierwszy sąd dla nieletnich powstał w Stanach Zjednoczonych w 1899 r w Chicago.

Pierwsze sądy dla nieletnich charakteryzowały się nastepującymi cechami :

- do jego kompetencji należało zajmowanie się sprawami dzieci, bez opieki, porzuconych, włóczęgów, popełniających przestępstwa,

- posiedzenia odbywały się w oddzielnych lokalach przeznaczonych tylko dla tego sądu,

- sędzia tego sądu rozpatrywał tylko sprawy nieletnich,

- sędzia mógl stosować różnorodne środki, które miały spełniać cel wychowawczy,

- pracownikami pomocniczymi byli specjalni kuratorzy sądowi, którzy wykonywali wiele czynności przed wydaniem orzeczenia oraz pełnili nadzór kuratora.

Kolejno : Kanada, Francja, Niemcy, Rosja.

Rosja – rząd radziecki – pierwsza koncpcja z 1918 r.

• wiek bezwzględnej odpowiedzialności do lat 14 i względnej odpowiedzialności Od 14 – 18 lat,

• wobec osób które popełniły czyny społeczne niebezpiecznie w wieku do lat 14, jak również dla osób 14-18 jeżeli działały bez rozeznania, stosowano środki wychowawcze i poprawcze

• wobec osób 14-18 lat , jeżeli działały one z rozeznaniem, można było stosować kary przy czym wytyczne nie przywidywały obligatoryjnego łagodzenia kary,

Komisje do spraw przestępstw nieletnich dysponowały m.in. taki środkami jak : nadzór, umieszczanie w domu dziecka, w domu dla trudnych do prowadzenia, w domu dla dzieci upośledzonych. Powstała również sieć komun pracy dla nieletnich przestępców.

Węgry rozwiązały całkowicie kwestie opieki nad dziećmi opuszczonymi, zaniedbani i przestępczymi. Opiekę sprawował rząd, utworzywszy wiele przytułków odpowiedniego typu. Dzieci wykolejone społecznie miały być z urzędu kierowane do przytułków państwowych. Uzupełnieniem opieki państwowej była Liga Narodowa Opieki nad Dziećmi.

Nieco inne koncepcje wypracowały państwa skandynawskie. Wypracowały oddzielny system organów rozpatrujących sprawy nieletnich w postaci lokalnych sądów administracyjnych. Na mocy przepisów powstały rady opiekuńcze. Skład : sędzia, miejscowy duchowny, pięciu członków wybieranych co 2 lata. Do kompetencji rady opiekuńczej należało : rozpatrywanie spraw nieletnich do lat 16 którzy popełnili czyn karalny oraz tych których rozwój moralny narażony był z powodu zaniedbań , niedbalstwa bądź występnego zachowania rodziców oraz tych którzy sprawiali problemy wychowawcze.

Pierwszy zakład dla nieletnich powstał w 1553 r w Bridevell. Celem jakie sobie postawiono przy tworzeniu tego zakładu było przysposobienie do pracy i uczciwego zarobkowania jego wychowanków. W tym samym okresie do życia powołano zakłady w Holandii. Widziano w tym skuteczną walkę z włóczęgostwem które były ważnym problemem społecznym. Wybudowano zakłady na chłopców – 1595, dla dziewcząt – 1596. Zakłady amsterdamskie miały charakter wychowawczy. Ich zadaniem było przyuczenie i przyzwyczajenie podopiecznych do pracy. Zakład dla chłopców mieścił 150 osób, znajdowali się tam nieletni skierowani przez rodziców którzy sami nie umieli sobie z nimi poradzić, oraz kierowani przez sąd żebracy i młodzi przestępcy. Zaczęto kierować do nich również przestępców skazanych na 20 lat izolacji. Podstawową rolę w zakładach odgrywała praca. Chłopcy pracowali w warsztatach produkcyjnych, przędli wełnę, wyrabiali sukno, dziewczęta szyły, przędły. Nieletni otrzymywali za prace wynagrodzenie. Cześć pieniędzy dawano nieletnim, częśc pozostawiano na fundusz wyjściowy. Dużą wagę przywiązywano do religii. Pastor zajmował się wychowaniem etycznym. Nauczyciel uczył czytania, pisania.

Kolejne zakłady powstały w : Niemczech- Brema, Hamburg, Lubca.

We Włoszech – wprowadzono selekcje wśród podopiecznych , oddzielających młodzież od dorosłych. Powstał przytułek dla nieletnich i młodocianych. Metody wychowawcze – religijno – moralne. Uczyli się rzemiosła w celu zapewnienia sobie zatrudnienia na przyszłość. W ciągu dnia, gdy pracowali, panowała zupełna cisza, miało to skłonić ich do przemyśleń. W nocy przebywali w odrębnych salach. Z czasem zdano sobie sprawę , że sama izolacja nie wystarczy, konieczna była selekcja polegająca na rozdzieleniu wychowanków wykolejonych Od tych mniej zdemoralizowanych aby unikać złych wpływów tych pierwszych.

Systemy odbywania kary pozbawienia wolności.

• celkowy – całkowita separacja więźniów. (zmniejszenie deprawacji, zachęcenie do kontemplacji), ulepszony system celkowy to system augsburski, tzw. system milczenia – wspólna praca w dzień w zachowaniu bezwzględnej ciszy, odosobnienie w nocy, za najlepszy środek wychowawczy uznano pracę. Dla systemu celkowego i augsburskiego istnieje idea – odwetu i represji,

• progresywny – przewodnią myślą tego systemu było alby los każdego więźnia oddać w jego własne ręce, żeby własnym wysiłkiem poprawił swoje warunki bytu w więzieniu i móc skrócić pobyt w nim, zakładano że jeśli więzień widzi możliwości poprawienia swojego losu, przestanie być bierny. Zasady systemu Maconackiego(angielskiego), trzy etapy : okres izolacyjny- nie miał prawa do pracy, do widzeń, był sam; wspólne odbywanie kary – uczył się, pracował , tylko na noc był odseparowany, ten etap dzielił się 5 klas, wraz z przechodzeniem do klas, wzrastały przywileje, mógł zostać zwolniony warunkowo po odbyciu ¾ kary; okres warunkowo zwolnienia – ten etap więźniowie odbywali na wolności. Odmianą systemu progresywnego był system irlandzki, podobny do systemu angielskiego z tym, że gdy więzień kończył klasę 5, nie był zwalniany warunkowo a kierowany do zakładu przejściowego której celem była adaptacja więźnia do powrotu do życia poza więzieniem.

Kolejno powstawały nowe zakłady wychowawcze, schroniska. Do I wojny światowej zakłady miały charakter penitencjarny, zakłady te były nadzorowane przez strażników, wychowankowie otrzymywali wykształcenie rzemieślnicze.

Kuratorzy sądowi.

Wg oficjalnych danych ONZ i innych sprawozdań, dozór kuratora zawdzięcza swe powstanie nie aktom prawnym lecz rezultatom postępowych praktyk sądowych, oczywiście najłatwiej było stosować je na gruncie prawa nie pisanego, lecz zwyczajowego. Uzyskane na tej drodze dobre wyniki wychowacze doprowadziły do uznania dozoru jako samoistnej sankcji sądowej, a zajmujące się dozorowaniem osoby przekształciły się w przedstawicieli władzy państwowej – kuratorów sądowych. Z punktu widzenia rozwoju metody dozoru zamiast kary ważniejszym do stwierdzenia jej legalności jest fakt powstania i stosowania, w ramach wymiaru sprawiedliwości.

*system probation – dozór powierzano członkom organizacji zajmującej się opieką postpenitencjarna. W praktyce sprowadzał się do wyszukiwania pracy skazanym. System ten nie był zbyt popularny w Europie i zastąpiono do systemem wolności dozorowanej.

* system wolności dozorowanej

Postępowa myśl penitencjarna

Rozwój postępowych idei dotyczących kary pozbawienia wolności zapoczątkował Beccaria. Wyznawał zasadę równości wszystkich obywateli wobec prawa. Przeciwstawiał się okrucieństwu, bezmyślności kar. Uważał się kara powinna być proporcjonalna do wagi przestępstwa, gdyż wtedy jest sprawiedliwa. Domagał się łagodniejszego traktowania więźniów i niewydawania ich na pastwę nędzy i głodu. Wypowiadał się przeciwko karą cielesnym i był zdecydowanym przeciwnikiem kar cielesnych. Kara nie powinna być ślepym odwetem. Kara ma nauczać, przekonać do tego aby już więcej nie popełnić przestępstwa, wychowywać. Potem pojawiła się DPC. John Howard był następnym przedstawicielem tej koncepcji. Zasadnicze wnioski:

- nie powinny być stosowane kary które odbierają skazanemu nadzieje powrotu do życia w społeczeństwie, a wiec kary dożywotniego wiezienia,

- kształcenie umysłowe i religijne,

- praca społecznie użyteczna,

- należy stosować odosobnienie więźniów,

- więźniów wykazujących poprawę należy zwalniać wcześniej

Kara ma polegać na zmianie charakteru i nawyków więźnia. – Bentham.

Systemy penitencjarne

- celkowy,

-augsburski,

-progresywny,

- indywidualny,

H. Machel - Wprowadzenie do pedagogiki penitencjarnej

Pedagogika resocjalizacyjna zajmuje się teorią i praktyką wychowania jednostek społecznie niedostosowanych. Interesuje się zatem wychowaniem osób, których socjalizacji nie przebiega zgodnie z oczekiwaniami społecznymi, a więc przebiega nieprawidłowo i wymaga korekty. W zakresie zainteresowań pedagogiki resocjalizacyjnej znajduje się nie tylko wychowanie jednostek zdemoralizowanych, w znacznym stopniu wykolejonych społecznie ale także i tych, u których zauważa się wstępne stadia zaburzeń w zachowaniu się. W tym znaczeniu pedagogika resocjalizacyjna zajmuje się korektą procesu wychowania. Jej celem jest wskazanie sposobu przezwyciężania trudności wychowawczych wynikających ze stanu osobowości wychowanka, który antagonistyczno-destrukcyjna odnosi się do oczekiwań społecznych wyrażających interesy społeczeństwa. Zakres zainteresowań i obszar badań teoretycznych ped. reso, są znaczne. Pedagogika penitencjarna interesuje się resocjalizacją młodzieży i osób dorosłych umieszczonych na mocy orzeczeń sadowych w zakładach resocjalizacyjnych których główna cecha jest izolacja społeczna. Zajmuje się wiec wychowaniem przestępców z zakładach karnych oraz zakładach poprawczych dla nieletnich. Niekiedy pedagogikę penitencjarną nazywa się pedagogiką kryminalną. Zasadniczym impulsem dla narodzin pedagogiki penitencjarnej a następnie jej rozwoju była konieczność szukania takich sposobów postępowania z osobami przebywającymi w więzieniach, by po ich opuszczeniu nie stawały się one recydywistami. Pedagogika penitencjarna jest nauka która winna pomoc w uzyskiwaniu odpowiedzi na niezwykle ważne pytanie co robić i jak postępować z człowiekiem który odbywa kare pozbawienia wolności w zakładzie karnym aby na tyle zmienić jego osobowość, by powstrzymać go Od ponownych zachowań przestępczych.

Interdyscyplinarność pedagogiki penitencjarnej.

- kryminologia – jest nauką o przestępstwie i przestępcy, o objawach i przyczynach przestępczości i innych związanych z nią patologii społecznej oraz metodach ich eliminacji.

- psychologia – jest nauka o zachowaniu człowieka

- psychiatria i psychopatologia – zajmuje się rozmaitymi zaburzeniami osobowości oraz chorobami psychicznymi. Ich zadaniem jest rozpoznanie wyjaśnianie przyczyn oraz leczenie chorób psychicznych i innych zaburzeń osobowości.

- socjologia – jest nauką o społeczeństwie, o zjawiskach społecznych, formach i przejawach życia i współżycia grup społecznych.

- patologia społeczna – zyskała sobie miano dyscypliny naukowej zajmującej się rozmaitymi formami dewiacji życia społecznego w tym przestępczością.

- prawo penitencjarne – to całokształt norm regulujących proces wykonywania kary pozbawienia wolności i innych środków polegających na pozbawieniu wolności oraz ograniczeniu wolności.

- więzienioznastwo – jest nauką o charakterze opisowym.

Kiedy proces socjalizacji przebiega nieprawidłowo osobowość kształtuje się niezgodnie z oczekiwaniami społecznymi, można mówić o desocjalizacji. Desocjalizacja prowadzi często do niedostosowania społecznego jednostki, jeżeli desocjalizacja objawia się poprzez zachowania antagonistyczno – destrukcyjne, najcześciej określane demoralizacją. Obok pojecia demoralizacja pojawia się pojęcia wykolejenie społeczne. Wykolejenie to pogłębiająca się demoralizacja, trwałe, negatywne ustosunkowanie do oczekiwań społecznych. Resocjalizacja to wtórne uspołecznianie. Pojęcia ( reedukacja, zachowanie aspołeczne, antyspołeczne)

• nieletni ( to z ustawy)

• młodociany (17-21)

• recydywista

Teorie przestępczości:

• biologiczne - Przedstawicielem np. Cesare Lombroso, autor antropologicznej koncepcji „przestępcy z urodzenia”

• niektórzy mają wrodzone dyspozycje do popełniania przestępstw

• przejawem tych dyspozycji są zniekształcenia ich organizmów – fizjonom., frenolog., anatom. (cofnięte czoło, deformacje czaszki, zniekształcenia szczęk, wystające kości policzkowe, inna budowa ucha, odmienna budowa organów płciowych, leworęczność)

• Kretschmer – istnieją dwa skrajne zaburzenia psychiczne: schizofrenia, psychoza maniakalno-depresycjna,

• w kierunku biologicznych zwraca się uwagę na koncepcje endokrynologiczne wg których zaburzenia w funkcjonowaniu gruczołów dokrewnych mają wpływ na zachowanie przestępcze,

• abberacja chromosomów,

• psychologiczne – stara się wyjaśnić skłonność dorachowań przestępczych rozmaitymi czynnikami psychologicznymi, wymienia się tu najczęściej: ograniczoną sprawność umysłową, zaburzenia psychotyczne, psychonerwicowe, itd.

• wyróżnia się dwa typy socjopatów – dysocjalni( mają dążenia społeczne, są zdolni do samokontroli, ale zachowują się społecznie tylko w stosunku do pewnej wąskiej grupy np. rodzina , antysocjalni( całkowicie pozbawieni dążen i więzi społecznych),

• socjologiczny – grupuj teorie które wyjaśniając zjawisko przestępcze odwołują się do czynników natury społecznej.

• Anomia wg Emila Durkheima to stan, gdy tradycyjne wartości i normy tracą moc (ulegają osłabieniu), a w ich miejsce nie pojawiają się nowe lub pojawiają, ale nie cieszą się jeszcze powszechnym uznaniem; w stanie anomii było np. tworzące się społeczeństwo przemysłowe; ludzie „wyrzuceni” z wiosek, „skoszarowani” w osiedlach miejskich, anonimowi, o dużo większej swobodzie, nie odczuwający wspólnotowego „oka opatrzności” nad sobą – pozwalali sobie „na więcej”.

• Anomia wg Roberta K. Mertona , Merton skojarzył dwie struktury: społeczną i kulturową. Struktura społeczna to „zespół społecznych zależności, w który uwikłani są w różny sposób członkowie społeczeństwa lub grupy” Struktura kulturowa składa się z kulturowo zdefiniowanych celów tj. rzeczy wartych zabiegów (współcześnie to przede wszystkim: sukces, awans społeczny, wykształcenie, zawód, popularność, pieniądze), oraz z kulturowo usankcjonowanych środków służących realizacji wspomnianych celów.

• Sutherland zapisany w 6 twierdzenia: zachowanie przestępcze jest zachowaniem wyuczonym, przyswajanie technik popełniania przestępstw, motywów i racjonalizacji odbywa się na zasadzie uczenia się; dany osobnik staje się przestępca, ponieważ ma łatwiejszy dostęp do poglądów sprzyjających łamaniu prawa…; istotne znaczenie w wykolejeniu przestępczym mają częstotliwość związków przestępczych; zachowanie przestępcze jest zachowaniem wyuczonym podobnie jak wszelkie inne zachowania; zachowanie przestępcze nie da się wyjaśnić poprzez ogólne potrzeby i wartości.

• Lemert, stygmatyzacja - główny przedstawiciel kierunku teorii społecznego naznaczenia, Erwin Lemert, twierdził, iż nie jest słusznym założenie, że zachowanie dewiacyjne rodzi konieczność istnienia kontroli społecznej, jak również to, iż jest ono wynikiem załamania się tej kontroli. Według Lemerta, to właśnie kontrola społeczna prowadzi do powstawania dewiacji (np. są kraje, w których aborcja była nielegalna, a w wyniku zmiany przepisów stała się dopuszczalna; zdarza się również tak, iż to zachowania legalne zaczynają być uznawane za przestępstwa) ; dewiacja pierwotna - stanowią ją pewne mechanizmy, w wyniku których działania dana jednostka decyduje się na popełnienie przestępstwa, dewiacja wtórna - jest to proces, który rozpoczyna się z momentem reakcji na zachowanie dewiacyjne ze strony społeczeństwa;

Stadia dewiacji:

• dewiacja pierwotna

• dewiacja wtórna

• kary społeczne

• kolejna dewiacja pierwotna

• silniejsze kary i odrzucenie

• następna dewiacja oraz wrogość i uraza skupiające się na wymierzających karę

• osiągnięciu punktu kryzysu w płaszczyźnie tolerancji, co przejawia się formalną reakcją ze strony społeczeństwa w postaci stygmatów przyczepionych dewiantowi

• negatywną reakcją na zastosowaną stygmatyzację oraz kary jest wzmocnienie zachowania dewiacyjnego

• następuje akceptacja statusu dewianta oraz próby przystosowania się do nowej sytuacji w oparciu o treść tej aspołecznej roli

Rozwój idei resocjalizacji

BLOK II

WYKŁAD

CO TO SĄ PRAWA CZŁOWIEKA?

• Dlaczego mówienie o prawach człowieka jest ważne?

  • przypadki łamania praw człowieka

• Wprowadzenie w tematykę praw człowieka i krótki rys historyczny

• Zdefiniowanie podstawowych pojęć

• Pokazanie, co prawa człowieka oznaczają i jakich relacji dotyczą

Przypadki łamania praw człowieka amnesty.org.pl

• Tortury

• Egzekucje

• Przemoc i dyskryminacja

• Chiny- cenzura w Internecie

Znany irański bloger skazany na 19 lat więzienia za jego internetowe komentarze

• Była Jugosławia→ ludobójstwo (1992 Bośnia i Hercegowina, 1995 Srebrenica) zbrodnie przeciwko ludzkości (prześladowania, morderstwa, deportacje), łamanie zwyczajów prawa wojennego (branie zakładników, akty terroru wobec ludności cywilnej)

MIĘDZYNARODOWE GWARANCJE PRAW I WOLNOŚCI CZŁOWIEKA: RYS HISTORYCZNY

• Problematyka praw i wolności człowieka w kulturze europejskiej sięga starożytnej Grecji i Rzymu

• Europejskie i amerykańskie Oświecenie

• 1789 francuska Deklaracja Praw Człowieka i Obywatela

• Rodzima tradycja:

  • S. Staszic Przestrogi dla Polski

  • H. Kołłątaj Prawo polityczne Narodu Polskiego

• Problem szczególnego znaczenia nabrał po II wojnie światowej→ demokratycznie wybrany faszystowski reżim Niemiec doprowadził do nieznanych wcześniej zniszczeń

• 1945 Karta Narodów Zjednoczonych

• 10 XII 1948 Powszechna Deklaracja Praw Człowieka (Zgromadzenie Ogólne ONZ)

• 16 XII 1966 Protokół Opcyjny (art. 1) i dwa pakiety praw: Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych oraz Międzynarodowy Pakt Praw Gospodarczych, Socjalnych i Kulturalnych (Zgromadzenie Ogólne ONZ)

• Pakty weszły w życie w 1976r.- po ratyfikacji przez odpowiednią liczbę państw- do tego momentu zwlekały z tym państwa socjalistyczne

• 1949 powstaje Rada Europy (Londyn)

Obecnie RE skupia prawie wszystkie państwa, poza np. Białorusią

• 4 XI 1950 Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności (weszła w życie w 1953)

• Europejska Konwencja Praw Człowieka zawiera zobowiązanie państw do przestrzegania następujących praw człowieka:

  • Prawo do życia

  • Wolność od tortur i innego nieludzkiego traktowania lub karania

  • Wolność od niewolnictwa oraz pracy przymusowej lub obowiązkowej

  • Prawo do wolności i bezpieczeństwa osobistego

  • Prawo do rzetelnego procesu sądowego w rozsądnym terminie w sprawach cywilnych i karnych

• Prawo do prywatności oraz tajemnicy mieszkania i korespondencji

• Wolność myśli, sumienia i wyznania

• Swoboda wypowiedzi i wolność w dostępie do otrzymywania i przekazywania informacji

• Wolność do spokojnego zgromadzania się i stowarzyszania, włącznie z prawem tworzenia i przystępowania do związków zawodowych

• Prawo do małżeństwa i założenia rodziny

• W dalszych latach uzupełniano Konwencję Protokołami dodatkowymi, m.in.

- Protokół 6 (w sprawie zniesienia kary śmierci- Strasburg, 28 IV 1983)

- Protokół 13 (dot. zniesienia kary śmierci bez względu na okoliczności- Wilno, 3 V 2002)

• Ważna jest kwestia stosunku Konwencji do systemu prawa wewnętrznego poszczególnych krajów

- Konwencja jako część własnego systemu prawnego: w RP art. 87 i 91 Konstytucji

- Konwencja na zewnątrz porządku prawnego danego kraju

RADA EUROPY

• Powstała w 1949r.

• Międzynarodowa, polityczna organizacja promująca jedność państw członkowskich w sprawach gospodarczych, społecznych, kulturalnych i narodowych

• Siedziba: Strasburg

• RE działa poprzez dwa ciała: Komitet Ministrów i Zgromadzenie Parlamentarne

UNIA EUROPEJSKA

• Ponadnarodowa instytucja, której przepisy prawne wiążą prawnie państwa członkowskie

• Europejska Wspólnota Węgla i Stali (1951)→Europejska Wspólnota Energii Atomowej (1957)→ Traktat Rzymski (1957) i powstanie tzw. Wspólnego Rynku→ 1993 wejście w życie Traktatu z Maastricht (1992) i zmiana nazwy Wspólnota Europejska na Unia Europejska

• Traktat Rzymski powołał 4 ciała:

(1) Radę Ministrów

(2) Komisję Europejską

(3) Parlament Europejski

(4) Trybunał Sprawiedliwości (najwyższa władza sądownicza z siedzibą w Luksemburgu)

• Do 30.04.2004r. tworzyło ją 15 państw: Austria, Belgia, Dania, Finlandia, Francja, Grecja, Hiszpania, Holandia, Irlandia, Luksemburg, Niemcy, Portugalia, Szwecja, Wielka Brytania, Włochy

• 1.05.2004r przyjęcie 10 państw: Polska, Czechy, Słowacja, Słowenia, Węgry, Litwa, Łotwa, Estonia, Cypr, Malta

• 1.01.2007r przyjęcie 2 państw: Bułgaria i Rumunia

PRAWA CZŁOWIEKA

• Konstytucjonalizm= zasada władzy ograniczonej

• Państwo prawa- art. 2 Konstytucji

- Reguły gry pomiędzy jednostką i władzą są jasne, stabilne i powszechnie znane

• Prawa i wolności człowieka występują wyłącznie w relacjach jednostki z państwem

- Z państwem kontaktujemy się poprzez jego instytucje: urzędy państwowe i samorządowe, szkołę, sądownictwo itd.

- Wertykalne działanie praw człowieka

• Prawa człowieka to prawa indywidualne, a nie zbiorowe

• Większość praw materialnych to prawa ograniczone

• Wyjątki: wolność od tortur i wolność od niewolnictwa

• Kiedy dopuszczalne są ograniczenia?

• Ze względu na konkretne cele, można to zrobić jedynie ustawą;

• dopuszczalne jest jedynie najmniejsze ograniczenie wystarczające do ochrony dobra; z którym realizacja prawa znalazła się w kolizji;

• forma ograniczenia musi być dopuszczana w demokratycznym społeczeństwie wolnych ludzi (por. art. 233 Konstytucji RP)

Dwie grupy praw człowieka ze względu na ich charakter

• Prawa materialne- konkretne wolności i prawa przysługujące człowiekowi (np. wolność sumienia, wyznania, wyboru miejsca pobytu itd.)

• Prawa proceduralne- dostępne człowiekowi sposoby działania i związane z nimi instytucje, pozwalające jednostce wyegzekwować od rządzących przestrzeganie wolności i realizację praw

• W obrębie praw materialnych wyróżnia się:

- Prawa (prawa pozytywne) to obowiązek rządzących zrobienia czegoś czynnie na rzecz każdego z nas

- Wolności (prawa negatywne) to nałożone na rządzących zakazy ingerowania w określone obszary naszego życia (np. wolność słowa, wyznania itd)

Jeśli mam prawo, to obowiązkiem władzy jest coś dla mnie zrobić, jeśli przysługuje mi wolność, państwo ma się od działania wstrzymać

Prawa człowieka według kryterium przedmiotowego

• Prawa i wolności osobiste- chronią autonomię człowieka i nie pozwalają państwu na ingerencję w sferę jego wolności; są najbardziej generalne, uniwersalne i dotyczą wszystkich ludzi (np. prawo do życia, wolności, uczciwego procesu sądowego,

• Prawa polityczne- pozwalają jednostce w sposób wolny uczestniczyć w życiu społeczności: głosować, wybierać władze, stanowić prawo, stowarzyszać się  

• Prawa proceduralne- tworzą instrumenty ochrony praw jednostkowych

• Prawa socjalne- stwarzają jednostce minimum bezpieczeństwa socjalnego, pozwalając człowiekowi, by dopominał się od państwa minimum pewnych dóbr czy świadczeń

Prawa człowieka rozgrywają się w relacjach jednostki z państwem

• Trzy podejścia do natury tych stosunków:

(1) władza jest pierwotna i to ona w swej łaskawości nadaje ludziom pewne prawa (por. konstytucje komunistyczne)

(2) model umowy społecznej

(3) ludzie utworzyli państwo i powołali władzę, dobrowolnie ograniczyli niektóre ze swoich prawa (=rządzącym wolno tylko to, na co im prawo zezwala, ludziom zaś wszystko, czego prawo nie zakazuje)

GODNOŚĆ

• godność osobowa a godność osobista

  • Godność osobowa (godność osoby ludzkiej)= związana jest z istotą człowieczeństwa, wynika z faktu bycia człowiekiem, posiada ją i niemowlę, które niczego dobrego ani złego w życiu jeszcze nie dokonało, i największy zbrodniarz (M. Nowicki)

  • Godność osobista= honor, który zależy wyłącznie od naszego postępowania, od tego, czy jesteśmy szlachetni, czy postępujemy nieuczciwie

• art. 30 Konstytucji RP

WOLNOŚĆ- dwie koncepcje

Historyczne uwarunkowania, inna sytuacja ludzi w Ameryce Północnej i Europie u schyłku XVIIIw., gdy kształtowała się współczesna koncepcja praw człowieka

• Wolność od państwa (Ameryka)

• Wolność przez państwo (Europa)

RÓWNOŚĆ

• Padając z ust polityków słowo „równość” ma rozmaite znaczenie:

  • W ustach komunisty- równość należnych świadczeń, warunków życia („wszyscy mamy takie same żołądki, a więc wszystkim należy się to samo”)

  • W ustach socjalisty- równość szans

  • W ustach liberała- równość praw (bliskie zakazowi dyskryminacji) i równość przed prawem

• Rozważania nad równością i wolnością są punktem wyjścia do formułowania katalogów praw materialnych i budowania instytucji i procedur gwarantujących przestrzeganie przez państwo treści tych katalogów (praw prodecuralnych)

Krajowe instytucje ochrony praw człowieka

• Sądy (powszechne, administracyjne, konstytucyjne)

• Rzecznik Praw Obywatelskich

• Instytucje obywatelskiej inicjatywy ustawodawczej i obywatelskiego referendum

• Obywatelskie prawo skargi do Trybunału Konstytucyjnego

• Bezpośrednie stosowanie przez instytucje państwa konstytucji i międzynarodowych traktatów tyczących praw człowieka

• Działające w oparciu o dobrą legislację NGO-sy

• Prawo do petycji itd. (por. art. 77-81 Konstytucji RP)

Międzynarodowe instytucje ochrony praw człowieka

• ONZ-owski system ochrony praw człowieka: Komitet Praw Człowieka ONZ (Genewa)

• Europejski system ochrony praw człowieka: Europejski Trybunał Praw Człowieka (Strasburg)

LITERATURA

Konstytucja Rzeczpospolitej Polskiej

Art. 2.

Rzeczpospolita Polska jest demokratycznym państwem prawnym, urzeczywistniającym zasady sprawiedliwości społecznej.

WOLNOŚCI I PRAWA OSOBISTE

Art. 38.

Rzeczpospolita Polska zapewnia każdemu człowiekowi prawną ochronę życia.

Art. 39.

Nikt nie może być poddany eksperymentom naukowym, w tym medycznym, bez dobrowolnie wyrażonej zgody.

Art. 40.

Nikt nie może być poddany torturom ani okrutnemu, nieludzkiemu lub poniżającemu traktowaniu i karaniu. Zakazuje się stosowania kar cielesnych.

Art. 41.

1. Każdemu zapewnia się nietykalność osobistą i wolność osobistą. Pozbawienie lub ograniczenie wolności może nastąpić tylko na zasadach i w trybie określonych w ustawie.

2. Każdy pozbawiony wolności nie na podstawie wyroku sądowego ma prawo odwołania się do sądu w celu niezwłocznego ustalenia legalności tego pozbawienia. O pozbawieniu wolności powiadamia się niezwłocznie rodzinę lub osobę wskazaną przez pozbawionego wolności.

3. Każdy zatrzymany powinien być niezwłocznie i w sposób zrozumiały dla niego poinformowany o przyczynach zatrzymania. Powinien on być w ciągu 48 godzin od chwili zatrzymania przekazany do dyspozycji sądu. Zatrzymanego należy zwolnić, jeżeli w ciągu 24 godzin od przekazania do dyspozycji sądu nie zostanie mu doręczone postanowienie sądu o tymczasowym aresztowaniu wraz z przedstawionymi zarzutami.

4. Każdy pozbawiony wolności powinien być traktowany w sposób humanitarny.

5. Każdy bezprawnie pozbawiony wolności ma prawo do odszkodowania.

Art. 42.

1. Odpowiedzialności karnej podlega ten tylko, kto dopuścił się czynu zabronionego pod groźbą kary przez ustawę obowiązującą w czasie jego popełnienia. Zasada ta nie stoi na przeszkodzie ukaraniu za czyn, który w czasie jego popełnienia stanowił przestępstwo w myśl prawa międzynarodowego.

2. Każdy, przeciw komu prowadzone jest postępowanie karne, ma prawo do obrony we wszystkich stadiach postępowania. Może on w szczególności wybrać obrońcę lub na zasadach określonych w ustawie korzystać z obrońcy z urzędu.

3. Każdego uważa się za niewinnego, dopóki jego wina nie zostanie stwierdzona prawomocnym wyrokiem sądu.

Art. 43.

Zbrodnie wojenne i zbrodnie przeciwko ludzkości nie podlegają przedawnieniu.

Art. 44.

Bieg przedawnienia w stosunku do przestępstw, nie ściganych z przyczyn politycznych, popełnionych przez funkcjonariuszy publicznych lub na ich zlecenie, ulega zawieszeniu do czasu ustania tych przyczyn.

Art. 45.

1. Każdy ma prawo do sprawiedliwego i jawnego rozpatrzenia sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki przez właściwy, niezależny, bezstronny i niezawisły sąd.

2. Wyłączenie jawności rozprawy może nastąpić ze względu na moralność, bezpieczeństwo państwa i porządek publiczny oraz ze względu na ochronę życia prywatnego stron lub inny ważny interes prywatny. Wyrok ogłaszany jest publicznie.

Art. 46.

Przepadek rzeczy może nastąpić tylko w przypadkach określonych w ustawie i tylko na podstawie prawomocnego orzeczenia sądu.

Art. 47.

Każdy ma prawo do ochrony prawnej życia prywatnego, rodzinnego, czci i dobrego imienia oraz do decydowania o swoim życiu osobistym.

Art. 48.

1. Rodzice mają prawo do wychowania dzieci zgodnie z własnymi przekonaniami. Wychowanie to powinno uwzględniać stopień dojrzałości dziecka, a także wolność jego sumienia i wyznania oraz jego przekonania.

2. Ograniczenie lub pozbawienie praw rodzicielskich może nastąpić tylko w przypadkach określonych w ustawie i tylko na podstawie prawomocnego orzeczenia sądu.

Art. 49.

Zapewnia się wolność i ochronę tajemnicy komunikowania się. Ich ograniczenie może nastąpić jedynie w przypadkach określonych w ustawie i w sposób w niej określony.

Art. 50.

Zapewnia się nienaruszalność mieszkania. Przeszukanie mieszkania, pomieszczenia lub pojazdu może nastąpić jedynie w przypadkach określonych w ustawie i w sposób w niej określony.

Art. 51.

1. Nikt nie może być obowiązany inaczej niż na podstawie ustawy do ujawniania informacji dotyczących jego osoby.

2. Władze publiczne nie mogą pozyskiwać, gromadzić i udostępniać innych informacji o obywatelach niż niezbędne w demokratycznym państwie prawnym.

3. Każdy ma prawo dostępu do dotyczących go urzędowych dokumentów i zbiorów danych. Ograniczenie tego prawa może określić ustawa.

4. Każdy ma prawo do żądania sprostowania oraz usunięcia informacji nieprawdziwych, niepełnych lub zebranych w sposób sprzeczny z ustawą.

5. Zasady i tryb gromadzenia oraz udostępniania informacji określa ustawa.

Art. 52.

1. Każdemu zapewnia się wolność poruszania się po terytorium Rzeczypospolitej Polskiej oraz wyboru miejsca zamieszkania i pobytu.

2. Każdy może swobodnie opuścić terytorium Rzeczypospolitej Polskiej.

3. Wolności, o których mowa w ust. 1 i 2, mogą podlegać ograniczeniom określonym w ustawie.

4. Obywatela polskiego nie można wydalić z kraju ani zakazać mu powrotu do kraju.

5. Osoba, której pochodzenie polskie zostało stwierdzone zgodnie z ustawą, może osiedlić się na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej na stałe.

Art. 53.

1. Każdemu zapewnia się wolność sumienia i religii.

2. Wolność religii obejmuje wolność wyznawania lub przyjmowania religii według własnego wyboru oraz uzewnętrzniania indywidualnie lub z innymi, publicznie lub prywatnie, swojej religii przez uprawianie kultu, modlitwę, uczestniczenie w obrzędach, praktykowanie i nauczanie. Wolność religii obejmuje także posiadanie świątyń i innych miejsc kultu w zależności od potrzeb ludzi wierzących oraz prawo osób do korzystania z pomocy religijnej tam, gdzie się znajdują.

3. Rodzice mają prawo do zapewnienia dzieciom wychowania i nauczania moralnego i religijnego zgodnie ze swoimi przekonaniami. Przepis art. 48 ust. 1 stosuje się odpowiednio.

4. Religia kościoła lub innego związku wyznaniowego o uregulowanej sytuacji prawnej może być przedmiotem nauczania w szkole, przy czym nie może być naruszona wolność sumienia i religii innych osób.

5. Wolność uzewnętrzniania religii może być ograniczona jedynie w drodze ustawy i tylko wtedy, gdy jest to konieczne do ochrony bezpieczeństwa państwa, porządku publicznego, zdrowia, moralności lub wolności i praw innych osób.

6. Nikt nie może być zmuszany do uczestniczenia ani do nieuczestniczenia w praktykach religijnych.

7. Nikt nie może być obowiązany przez organy władzy publicznej do ujawnienia swojego światopoglądu, przekonań religijnych lub wyznania.

Art. 54.

1. Każdemu zapewnia się wolność wyrażania swoich poglądów oraz pozyskiwania i rozpowszechniania informacji.

2. Cenzura prewencyjna środków społecznego przekazu oraz koncesjonowanie prasy są zakazane. Ustawa może wprowadzić obowiązek uprzedniego uzyskania koncesji na prowadzenie stacji radiowej lub telewizyjnej.

Art. 55.

1. Ekstradycja obywatela polskiego jest zakazana, z wyjątkiem przypadków określonych w ust. 2 i 3.

2. Ekstradycja obywatela polskiego może być dokonana na wniosek innego państwa lub sądowego organu międzynarodowego, jeżeli możliwość taka wynika z ratyfikowanej przez Rzeczpospolitą Polską umowy międzynarodowej lub ustawy wykonującej akt prawa stanowionego przez organizację międzynarodową, której Rzeczpospolita Polska jest członkiem, pod warunkiem że czyn objęty wnioskiem o ekstradycję:

1) został popełniony poza terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, oraz

2) stanowił przestępstwo według prawa Rzeczypospolitej Polskiej lub stanowiłby przestępstwo według prawa Rzeczypospolitej Polskiej w razie popełnienia na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, zarówno w czasie jego popełnienia, jak i w chwili złożenia wniosku.

1. Nie wymaga spełnienia warunków określonych w ust. 2 pkt 1 i 2 ekstradycja mająca nastąpić na wniosek sądowego organu międzynarodowego powołanego na podstawie ratyfikowanej przez Rzeczpospolitą Polską umowy międzynarodowej, w związku z objętą jurysdykcją tego organu zbrodnią ludobójstwa, zbrodnią przeciwko ludzkości, zbrodnią wojenną lub zbrodnią agresji.

2. Ekstradycja jest zakazana, jeżeli dotyczy osoby podejrzanej o popełnienie bez użycia przemocy przestępstwa z przyczyn politycznych lub jej dokonanie będzie naruszać wolności i prawa człowieka i obywatela.

3. W sprawie dopuszczalności ekstradycji orzeka sąd.

Art. 56.

1. Cudzoziemcy mogą korzystać z prawa azylu w Rzeczypospolitej Polskiej na zasadach określonych w ustawie.

2. Cudzoziemcowi, który w Rzeczypospolitej Polskiej poszukuje ochrony przed prześladowaniem, może być przyznany status uchodźcy zgodnie z wiążącymi Rzeczpospolitą Polską umowami międzynarodowymi.

WOLNOŚCI I PRAWA POLITYCZNE

Art. 57.

Każdemu zapewnia się wolność organizowania pokojowych zgromadzeń i uczestniczenia w nich. Ograniczenie tej wolności może określać ustawa.

Art. 58.

1. Każdemu zapewnia się wolność zrzeszania się.

2. Zakazane są zrzeszenia, których cel lub działalność są sprzeczne z Konstytucją lub ustawą. O odmowie rejestracji lub zakazie działania takiego zrzeszenia orzeka sąd.

3. Ustawa określa rodzaje zrzeszeń podlegających sądowej rejestracji, tryb tej rejestracji oraz formy nadzoru nad tymi zrzeszeniami.

Art. 59.

1. Zapewnia się wolność zrzeszania się w związkach zawodowych, organizacjach społeczno-zawodowych rolników oraz w organizacjach pracodawców.

2. Związki zawodowe oraz pracodawcy i ich organizacje mają prawo do rokowań, w szczególności w celu rozwiązywania sporów zbiorowych, oraz do zawierania układów zbiorowych pracy i innych porozumień.

3. Związkom zawodowym przysługuje prawo do organizowania strajków pracowniczych i innych form protestu w granicach określonych w ustawie. Ze względu na dobro publiczne ustawa może ograniczyć prowadzenie strajku lub zakazać go w odniesieniu do określonych kategorii pracowników lub w określonych dziedzinach.

4. Zakres wolności zrzeszania się w związkach zawodowych i organizacjach pracodawców oraz innych wolności związkowych może podlegać tylko takim ograniczeniom ustawowym, jakie są dopuszczalne przez wiążące Rzeczpospolitą Polską umowy międzynarodowe.

Art. 60.

Obywatele polscy korzystający z pełni praw publicznych mają prawo dostępu do służby publicznej na jednakowych zasadach.

Art. 61.

1. Obywatel ma prawo do uzyskiwania informacji o działalności organów władzy publicznej oraz osób pełniących funkcje publiczne. Prawo to obejmuje również uzyskiwanie informacji o działalności organów samorządu gospodarczego i zawodowego a także innych osób oraz jednostek organizacyjnych w zakresie, w jakim wykonują one zadania władzy publicznej i gospodarują mieniem komunalnym lub majątkiem Skarbu Państwa.

2. Prawo do uzyskiwania informacji obejmuje dostęp do dokumentów oraz wstęp na posiedzenia kolegialnych organów władzy publicznej pochodzących z powszechnych wyborów, z możliwością rejestracji dźwięku lub obrazu.

3. Ograniczenie prawa, o którym mowa w ust. 1 i 2, może nastąpić wyłącznie ze względu na określone w ustawach ochronę wolności i praw innych osób i podmiotów gospodarczych oraz ochronę porządku publicznego, bezpieczeństwa lub ważnego interesu gospodarczego państwa.

4. Tryb udzielania informacji, o których mowa w ust. 1 i 2, określają ustawy, a w odniesieniu do Sejmu i Senatu ich regulaminy.

Art. 62.

1. Obywatel polski ma prawo udziału w referendum oraz prawo wybierania Prezydenta Rzeczypospolitej, posłów, senatorów i przedstawicieli do organów samorządu terytorialnego, jeżeli najpóźniej w dniu głosowania kończy 18 lat.

2. Prawo udziału w referendum oraz prawo wybierania nie przysługuje osobom, które prawomocnym orzeczeniem sądowym są ubezwłasnowolnione lub pozbawione praw publicznych albo wyborczych.

Art. 63.

Każdy ma prawo składać petycje, wnioski i skargi w interesie publicznym, własnym lub innej osoby za jej zgodą do organów władzy publicznej oraz do organizacji i instytucji społecznych w związku z wykonywanymi przez nie zadaniami zleconymi z zakresu administracji publicznej. Tryb rozpatrywania petycji, wniosków i skarg określa ustawa.

WOLNOŚCI I PRAWA EKONOMICZNE, SOCJALNE I KULTURALNE

Art. 64.

1. Każdy ma prawo do własności, innych praw majątkowych oraz prawo dziedziczenia.

2. Własność, inne prawa majątkowe oraz prawo dziedziczenia podlegają równej dla wszystkich ochronie prawnej.

3. Własność może być ograniczona tylko w drodze ustawy i tylko w zakresie, w jakim nie narusza ona istoty prawa własności.

Art. 65.

1. Każdemu zapewnia się wolność wyboru i wykonywania zawodu oraz wyboru miejsca pracy. Wyjątki określa ustawa.

2. Obowiązek pracy może być nałożony tylko przez ustawę.

3. Stałe zatrudnianie dzieci do lat 16 jest zakazane. Formy i charakter dopuszczalnego zatrudniania określa ustawa.

4. Minimalną wysokość wynagrodzenia za pracę lub sposób ustalania tej wysokości określa ustawa.

5. Władze publiczne prowadzą politykę zmierzającą do pełnego, produktywnego zatrudnienia poprzez realizowanie programów zwalczania bezrobocia, w tym organizowanie i wspieranie poradnictwa i szkolenia zawodowego oraz robót publicznych i prac interwencyjnych.

Art. 66.

1. Każdy ma prawo do bezpiecznych i higienicznych warunków pracy. Sposób realizacji tego prawa oraz obowiązki pracodawcy określa ustawa.

2. Pracownik ma prawo do określonych w ustawie dni wolnych od pracy i corocznych płatnych urlopów; maksymalne normy czasu pracy określa ustawa.

Art. 67.

1. Obywatel ma prawo do zabezpieczenia społecznego w razie niezdolności do pracy ze względu na chorobę lub inwalidztwo oraz po osiągnięciu wieku emerytalnego. Zakres i formy zabezpieczenia społecznego określa ustawa.

2. Obywatel pozostający bez pracy nie z własnej woli i nie mający innych środków utrzymania ma prawo do zabezpieczenia społecznego, którego zakres i formy określa ustawa.

Art. 68.

1. Każdy ma prawo do ochrony zdrowia.

2. Obywatelom, niezależnie od ich sytuacji materialnej, władze publiczne zapewniają równy dostęp do świadczeń opieki zdrowotnej finansowanej ze środków publicznych. Warunki i zakres udzielania świadczeń określa ustawa.

3. Władze publiczne są obowiązane do zapewnienia szczególnej opieki zdrowotnej dzieciom, kobietom ciężarnym, osobom niepełnosprawnym i osobom w podeszłym wieku.

4. Władze publiczne są obowiązane do zwalczania chorób epidemicznych i zapobiegania negatywnym dla zdrowia skutkom degradacji środowiska.

5. Władze publiczne popierają rozwój kultury fizycznej, zwłaszcza wśród dzieci i młodzieży.

Art. 69.

Osobom niepełnosprawnym władze publiczne udzielają, zgodnie z ustawą, pomocy w zabezpieczaniu egzystencji, przysposobieniu do pracy oraz komunikacji społecznej.

Art. 70.

1. Każdy ma prawo do nauki. Nauka do 18 roku życia jest obowiązkowa. Sposób wykonywania obowiązku szkolnego określa ustawa.

2. Nauka w szkołach publicznych jest bezpłatna. Ustawa może dopuścić świadczenie niektórych usług edukacyjnych przez publiczne szkoły wyższe za odpłatnością.

3. Rodzice mają wolność wyboru dla swoich dzieci szkół innych niż publiczne. Obywatele i instytucje mają prawo zakładania szkół podstawowych, ponadpodstawowych i wyższych oraz zakładów wychowawczych. Warunki zakładania i działalności szkół niepublicznych oraz udziału władz publicznych w ich finansowaniu, a także zasady nadzoru pedagogicznego nad szkołami i zakładami wychowawczymi, określa ustawa.

4. Władze publiczne zapewniają obywatelom powszechny i równy dostęp do wykształcenia. W tym celu tworzą i wspierają systemy indywidualnej pomocy finansowej i organizacyjnej dla uczniów i studentów. Warunki udzielania pomocy określa ustawa.

5. Zapewnia się autonomię szkół wyższych na zasadach określonych w ustawie.

Art. 71.

1. Państwo w swojej polityce społecznej i gospodarczej uwzględnia dobro rodziny. Rodziny znajdujące się w trudnej sytuacji materialnej i społecznej, zwłaszcza wielodzietne i niepełne, mają prawo do szczególnej pomocy ze strony władz publicznych.

2. Matka przed i po urodzeniu dziecka ma prawo do szczególnej pomocy władz publicznych, której zakres określa ustawa.

Art. 72.

1. Rzeczpospolita Polska zapewnia ochronę praw dziecka. Każdy ma prawo żądać od organów władzy publicznej ochrony dziecka przed przemocą, okrucieństwem, wyzyskiem i demoralizacją.

2. Dziecko pozbawione opieki rodzicielskiej ma prawo do opieki i pomocy władz publicznych.

3. W toku ustalania praw dziecka organy władzy publicznej oraz osoby odpowiedzialne za dziecko są obowiązane do wysłuchania i w miarę możliwości uwzględnienia zdania dziecka.

4. Ustawa określa kompetencje i sposób powoływania Rzecznika Praw Dziecka.

Art. 73.

Każdemu zapewnia się wolność twórczości artystycznej, badań naukowych oraz ogłaszania ich wyników, wolność nauczania, a także wolność korzystania z dóbr kultury.

Art. 74.

1. Władze publiczne prowadzą politykę zapewniającą bezpieczeństwo ekologiczne współczesnemu i przyszłym pokoleniom.

2. Ochrona środowiska jest obowiązkiem władz publicznych.

3. Każdy ma prawo do informacji o stanie i ochronie środowiska.

4. Władze publiczne wspierają działania obywateli na rzecz ochrony i poprawy stanu środowiska.

Art. 75.

1. Władze publiczne prowadzą politykę sprzyjającą zaspokojeniu potrzeb mieszkaniowych obywateli, w szczególności przeciwdziałają bezdomności, wspierają rozwój budownictwa socjalnego oraz popierają działania obywateli zmierzające do uzyskania własnego mieszkania.

2. Ochronę praw lokatorów określa ustawa.

Art. 76.

Władze publiczne chronią konsumentów, użytkowników i najemców przed działaniami zagrażającymi ich zdrowiu, prywatności i bezpieczeństwu oraz przed nieuczciwymi praktykami rynkowymi. Zakres tej ochrony określa ustawa.

ŚRODKI OCHRONY WOLNOŚCI I PRAW

Art. 77.

1. Każdy ma prawo do wynagrodzenia szkody, jaka została mu wyrządzona przez niezgodne z prawem działanie organu władzy publicznej.

2. Ustawa nie może nikomu zamykać drogi sądowej dochodzenia naruszonych wolności lub praw.

Art. 78.

Każda ze stron ma prawo do zaskarżenia orzeczeń i decyzji wydanych w pierwszej instancji. Wyjątki od tej zasady oraz tryb zaskarżania określa ustawa.

Art. 79.

1. Każdy, czyje konstytucyjne wolności lub prawa zostały naruszone, ma prawo, na zasadach określonych w ustawie, wnieść skargę do Trybunału Konstytucyjnego w sprawie zgodności z Konstytucją ustawy lub innego aktu normatywnego, na podstawie którego sąd lub organ administracji publicznej orzekł ostatecznie o jego wolnościach lub prawach albo o jego obowiązkach określonych w Konstytucji.

2. Przepis ust. 1 nie dotyczy praw określonych w art. 56.

Art. 80.

Każdy ma prawo wystąpienia, na zasadach określonych w ustawie, do Rzecznika Praw Obywatelskich z wnioskiem o pomoc w ochronie swoich wolności lub praw naruszonych przez organy władzy publicznej.

Art. 81.

Praw określonych w art. 65 ust. 4 i 5, art. 66, art. 69, art. 71 i art. 74-76 można dochodzić w granicach określonych w ustawie.

OBOWIĄZKI

Art. 82.

Obowiązkiem obywatela polskiego jest wierność Rzeczypospolitej Polskiej oraz troska o dobro wspólne.

Art. 83.

Każdy ma obowiązek przestrzegania prawa Rzeczypospolitej Polskiej.

Art. 84.

Każdy jest obowiązany do ponoszenia ciężarów i świadczeń publicznych, w tym podatków, określonych w ustawie.

Art. 85.

1. Obowiązkiem obywatela polskiego jest obrona Ojczyzny.

2. Zakres obowiązku służby wojskowej określa ustawa.

3. Obywatel, któremu przekonania religijne lub wyznawane zasady moralne nie pozwalają na odbywanie służby wojskowej, może być obowiązany do służby zastępczej na zasadach określonych w ustawie.

Art. 86.

Każdy jest obowiązany do dbałości o stan środowiska i ponosi odpowiedzialność za spowodowane przez siebie jego pogorszenie. Zasady tej odpowiedzialności określa ustawa.

Art. 87.

1. Źródłami powszechnie obowiązującego prawa Rzeczypospolitej Polskiej są: Konstytucja, ustawy, ratyfikowane umowy międzynarodowe oraz rozporządzenia.

2. Źródłami powszechnie obowiązującego prawa Rzeczypospolitej Polskiej są na obszarze działania organów, które je ustanowiły, akty prawa miejscowego.

Art. 91.

1. Ratyfikowana umowa międzynarodowa, po jej ogłoszeniu w Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej, stanowi część krajowego porządku prawnego i jest bezpośrednio stosowana, chyba że jej stosowanie jest uzależnione od wydania ustawy.

2. Umowa międzynarodowa ratyfikowana za uprzednią zgodą wyrażoną w ustawie ma pierwszeństwo przed ustawą, jeżeli ustawy tej nie da się pogodzić z umową.

3. Jeżeli wynika to z ratyfikowanej przez Rzeczpospolitą Polską umowy konstytuującej organizację międzynarodową, prawo przez nią stanowione jest stosowane bezpośrednio, mając pierwszeństwo w przypadku kolizji z ustawami.

Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności

ROZDZIAŁ I

Prawa i wolności

Artykuł 2

Prawo do życia

1. Prawo każdego człowieka do życia jest chronione przez ustawę. Nikt nie może być umyślnie

pozbawiony życia, wyjąwszy przypadki wykonania wyroku sądowego skazującego za przestępstwo,

za które ustawa przewiduje taką karę.

2. Pozbawienie życia nie będzie uznane za sprzeczne z tym artykułem, jeżeli nastąpi w wyniku

bezwzględnie koniecznego użycia siły:

a) w obronie jakiejkolwiek osoby przed bezprawną przemocą;

b) w celu wykonania zgodnego z prawem zatrzymania lub uniemożliwienia ucieczki osobie,

pozbawionej wolności zgodnie z prawem;

c) w działaniach podjętych zgodnie z prawem w celu stłumienia zamieszek lub powstania.

Artykuł 3

Zakaz tortur

Nikt nie może być poddany torturom ani nieludzkiemu lub poniżającemu traktowaniu albo karaniu.

Artykuł 4

Zakaz niewolnictwa i pracy przymusowej

1. Nikt nie może być trzymany w niewoli lub w poddaństwie.

2. Nikt nie może być zmuszony do świadczenia pracy przymusowej lub obowiązkowej.

3. W rozumieniu tego artykułu pojęcie "praca przymusowa lub obowiązkowa" nie obejmuje:

a) żadnej pracy, jakiej wymaga się zwykle w ramach wykonywania kary pozbawienia wolności

orzeczonej zgodnie z postanowieniami artykułu 5 niniejszej Konwencji lub w okresie

warunkowego zwolnienia;

b) żadnej służby o charakterze wojskowym, bądź służby wymaganej zamiast obowiązkowej

służby wojskowej w tych krajach, które uznają odmowę służby wojskowej ze względu na

przekonania;

c) żadnych świadczeń wymaganych w stanach nadzwyczajnych lub klęsk zagrażających życiu

lub dobru społeczeństwa;

d) żadnej pracy ani świadczeń stanowiących część zwykłych obowiązków obywatelskich.

Artykuł 5

Prawo do wolności i bezpieczeństwa osobistego

1. Każdy ma prawo do wolności i bezpieczeństwa osobistego. Nikt nie może być pozbawiony wolności,

z wyjątkiem następujących przypadków i w trybie ustalonym przez prawo:

a) zgodnego z prawem pozbawienia wolności w wyniku skazania przez właściwy sąd;

b) zgodnego z prawem zatrzymania lub aresztowania w przypadku niepodporządkowania się

wydanemu zgodnie z prawem orzeczeniu sądu lub w celu zapewnienia wykonania określonego

w ustawie obowiązku;

c) zgodnego z prawem zatrzymania lub aresztowania w celu postawienia przed właściwym

organem, jeżeli istnieje uzasadnione podejrzenie popełnienia czynu zagrożonego karą lub

jeżeli jest to konieczne w celu zapobieżenia popełnieniu takiego czynu lub uniemożliwienia

ucieczki po jego dokonaniu;

d) pozbawienia nieletniego wolności na podstawie zgodnego z prawem orzeczenia w celu

ustanowienia nadzoru wychowawczego lub zgodnego z prawem pozbawienia nieletniego

wolności w celu postawienia go przed właściwym organem;

e) zgodnego z prawem pozbawienia wolności osoby w celu zapobieżenia szerzeniu przez nią

choroby zakaźnej, osoby umysłowo chorej, alkoholika, narkomana lub włóczęgi;

f) zgodnego z prawem zatrzymania lub aresztowania osoby w celu zapobieżenia jej

nielegalnemu wkroczeniu na terytorium państwa lub osoby, przeciwko której toczy się

postępowanie o wydalenie lub ekstradycję.

2. Każdy, kto został zatrzymany, powinien zostać niezwłocznie i w zrozumiałym dla niego języku

poinformowany o przyczynach zatrzymania i o stawianych mu zarzutach.

3. Każdy zatrzymany lub aresztowany zgodnie z postanowieniami ustępu 1 lit. c) niniejszego artykułu

powinien zostać niezwłocznie postawiony przed sędzią lub innym urzędnikiem uprawnionym przez

ustawę do wykonywania władzy sądowej i ma prawo być sądzony w rozsądnym terminie albo

zwolniony na czas postępowania. Zwolnienie może zostać uzależnione od udzielenia gwarancji

zapewniających stawienie się na rozprawę.

4. Każdy, kto został pozbawiony wolności przez zatrzymanie lub aresztowanie, ma prawo odwołania się

do sądu w celu ustalenia bezzwłocznie przez sąd legalności pozbawienia wolności i zarządzenia

zwolnienia, jeżeli pozbawienie wolności jest niezgodne z prawem.

5. Każdy, kto został pokrzywdzony przez niezgodne z treścią tego artykułu zatrzymanie lub

aresztowanie, ma prawo do odszkodowania.

Artykuł 6

Prawo do rzetelnego procesu sądowego

1. Każdy ma prawo do sprawiedliwego i publicznego rozpatrzenia jego sprawy w rozsądnym terminie

przez niezawisły i bezstronny sąd ustanowiony ustawą przy rozstrzyganiu o jego prawach i

obowiązkach o charakterze cywilnym albo o zasadności każdego oskarżenia w wytoczonej przeciwko

niemu sprawie karnej. Postępowanie przed sądem jest jawne, jednak prasa i publiczność mogą być

wyłączone z całości lub części rozprawy sądowej ze względów obyczajowych, z uwagi na porządek

publiczny lub bezpieczeństwo państwowe w społeczeństwie demokratycznym, gdy wymaga tego

dobro małoletnich lub gdy służy to ochronie życia prywatnego stron albo też w okolicznościach

szczególnych, w granicach uznanych przez sąd za bezwzględnie konieczne, kiedy jawność mogłaby

przynieść szkodę interesom wymiaru sprawiedliwości.

2. Każdego oskarżonego o popełnienie czynu zagrożonego karą uważa się za niewinnego do czasu

udowodnienia mu winy zgodnie z ustawą.

3. Każdy oskarżony o popełnienie czynu zagrożonego karą ma co najmniej prawo do:

a) niezwłocznego otrzymania szczegółowej informacji w języku dla niego zrozumiałym o istocie i

przyczynie skierowanego przeciwko niemu oskarżenia;

b) posiadania odpowiedniego czasu i możliwości do przygotowania obrony;

c) bronienia się osobiście lub przez ustanowionego przez siebie obrońcę, a jeśli nie ma

wystarczających środków na pokrycie kosztów obrony - do bezpłatnego korzystania z pomocy

obrońcy wyznaczonego z urzędu, gdy wymaga tego dobro wymiaru sprawiedliwości;

d) przesłuchania lub spowodowania przesłuchania świadków oskarżenia oraz żądania obecności

i przesłuchania świadków obrony na takich samych warunkach jak świadków oskarżenia;

e) korzystania z bezpłatnej pomocy tłumacza, jeżeli nie rozumie lub nie mówi językiem używanym

w sądzie.

Artykuł 7

Zakaz karania bez podstawy prawnej

1. Nikt nie może być uznany za winnego popełnienia czynu polegającego na działaniu lub zaniechaniu

działania, który według prawa wewnętrznego lub międzynarodowego nie stanowił czynu

zagrożonego karą w czasie jego popełnienia. Nie będzie również wymierzona kara surowsza od tej,

którą można było wymierzyć w czasie, gdy czyn zagrożony karą został popełniony.

2. Niniejszy artykuł nie stanowi przeszkody w sądzeniu i karaniu osoby winnej działania lub zaniechania,

które w czasie popełnienia stanowiły czyn zagrożony karą według ogólnych zasad uznanych przez

narody cywilizowane.

Artykuł 8

Prawo do poszanowania życia prywatnego i rodzinnego

1. Każdy ma prawo do poszanowania swojego życia prywatnego i rodzinnego, swojego mieszkania i

swojej korespondencji.

2. Niedopuszczalna jest ingerencja władzy publicznej w korzystanie z tego prawa, z wyjątkiem

przypadków przewidzianych przez ustawę i koniecznych w demokratycznym społeczeństwie z uwagi

na bezpieczeństwo państwowe, bezpieczeństwo publiczne lub dobrobyt gospodarczy kraju, ochronę

porządku i zapobieganie przestępstwom, ochronę zdrowia i moralności lub ochronę praw i wolności

innych osób.

Artykuł 9

Wolność myśli, sumienia i wyznania

1. Każdy ma prawo do wolności myśli, sumienia i wyznania; prawo to obejmuje wolność zmiany

wyznania lub przekonań oraz wolność uzewnętrzniania indywidualnie lub wspólnie z innymi,

publicznie lub prywatnie, swego wyznania lub przekonań przez uprawianie kultu, nauczanie,

praktykowanie i czynności rytualne.

2. Wolność uzewnętrzniania wyznania lub przekonań może podlegać jedynie takim ograniczeniom,

które są przewidziane przez ustawę i konieczne w społeczeństwie demokratycznym z uwagi na

interesy bezpieczeństwa publicznego, ochronę porządku publicznego, zdrowia i moralności lub

ochronę praw i wolności innych osób.

Artykuł 10

Wolność wyrażania opinii

1. Każdy ma prawo do wolności wyrażania opinii. Prawo to obejmuje wolność posiadania poglądów oraz

otrzymywania i przekazywania informacji i idei bez ingerencji władz publicznych i bez względu na

granice państwowe. Niniejszy przepis nie wyklucza prawa Państw do poddania procedurze zezwoleń

przedsiębiorstw radiowych, telewizyjnych lub kinematograficznych.

2. Korzystanie z tych wolności pociągających za sobą obowiązki i odpowiedzialność, może podlegać

takim wymogom formalnym, warunkom, ograniczeniom i sankcjom, jakie są przewidziane przez

ustawę i niezbędne w społeczeństwie demokratycznym w interesie bezpieczeństwa państwowego,

integralności terytorialnej lub bezpieczeństwa publicznego, ze względu na konieczność zapobieżenia

zakłóceniu porządku lub przestępstwu, z uwagi na ochronę zdrowia i moralności, ochronę dobrego

imienia i praw innych osób oraz ze względu na zapobieżenie ujawnieniu informacji poufnych lub na

zagwarantowanie powagi i bezstronności władzy sądowej.

Artykuł 11

Wolność zgromadzania się i stowarzyszania się

1. Każdy ma prawo do swobodnego, pokojowego zgromadzania się oraz do swobodnego

stowarzyszania się, włącznie z prawem tworzenia związków zawodowych i przystępowania do nich

dla ochrony swoich interesów.

2. Wykonywanie tych praw nie może podlegać innym ograniczeniom niż te, które określa ustawa i które

są konieczne w społeczeństwie demokratycznym z uwagi na interesy bezpieczeństwa państwowego

lub publicznego, ochronę porządku i zapobieganie przestępstwu, ochronę zdrowia i moralności lub

ochronę praw i wolności innych osób. Niniejszy przepis nie stanowi przeszkody w nakładaniu

zgodnych z prawem ograniczeń w korzystaniu z tych praw przez członków sił zbrojnych, policji lub

administracji państwowej.

Artykuł 12

Prawo do zawarcia małżeństwa

Mężczyźni i kobiety w wieku małżeńskim mają prawo do zawarcia małżeństwa i założenia rodziny,

zgodnie z ustawami krajowymi regulującymi korzystanie z tego prawa.

Artykuł 13

Prawo do skutecznego środka odwoławczego

Każdy, czyje prawa i wolności zawarte w niniejszej Konwencji zostały naruszone, ma prawo do

skutecznego środka odwoławczego do właściwego organu państwowego, także wówczas, gdy

naruszenia dokonały osoby wykonujące swoje funkcje urzędowe.

Artykuł 14

Zakaz dyskryminacji

Korzystanie z praw i wolności wymienionych w niniejszej Konwencji powinno być zapewnione bez

dyskryminacji wynikającej z takich powodów, jak płeć, rasa, kolor skóry, język, religia, przekonania

polityczne i inne, pochodzenie narodowe lub społeczne, przynależność do mniejszości narodowej,

majątek, urodzenie bądź z jakichkolwiek innych przyczyn.

Artykuł 15

Uchylenie stosowania zobowiązań w stanie niebezpieczeństwa publicznego

1. W przypadku wojny lub innego niebezpieczeństwa publicznego zagrażającego życiu narodu, każda z

Wysokich Układających się Stron może podjąć środki uchylające stosowanie zobowiązań

wynikających z niniejszej Konwencji w zakresie ściśle odpowiadającym wymogom sytuacji, pod

warunkiem, że środki te nie są sprzeczne z innymi zobowiązaniami wynikającymi z prawa

międzynarodowego.

2. Na podstawie powyższego przepisu nie można uchylić zobowiązań wynikających z artykułu 2, z

wyjątkiem przypadków śmierci będących wynikiem zgodnych z prawem działań wojennych oraz

zobowiązań zawartych w artykułach 3, 4 (ustęp 1) i 7.

3. Każda z Wysokich Układających się Stron, korzystając z prawa do uchylenia zobowiązań,

poinformuje wyczerpująco Sekretarza Generalnego Rady Europy o środkach, które podjęła, oraz

powodach ich zastosowania. Informować będzie również Sekretarza Generalnego Rady Europy,

kiedy podjęte środki przestaną działać, a przepisy Konwencji będą w pełni stosowane.

Artykuł 16

Ograniczenia działalności politycznej cudzoziemców

Żadnego z postanowień artykułów 10, 11 i 14 nie można uznać za wyłączające prawo Wysokiej

Układającej się Strony do ograniczenia działalności politycznej cudzoziemców.

Artykuł 17

Zakaz nadużycia praw

Żadne z postanowień niniejszej Konwencji nie może być interpretowane jako przyznanie jakiemukolwiek

państwu, grupie lub osobie prawa do podjęcia działań lub dokonania aktu zmierzającego do zniweczenia

praw i wolności wymienionych w niniejszej Konwencji albo ich ograniczenia w większym stopniu, niż to

przewiduje Konwencja.

Artykuł 18

Granice stosowania ograniczeń praw

Ograniczenia praw i wolności, na które zezwala niniejsza Konwencja, nie będą stosowane w innych

celach niż te, dla których je wprowadzono.

ROZDZIAŁ II

Europejski Trybunał Praw Człowieka

Artykuł 19

Utworzenie Trybunału

W celu zapewnienia przestrzegania zobowiązań wynikających dla Wysokich Układających się Stron z

Konwencji i jej Protokołów tworzy się Europejski Trybunał Praw Człowieka, zwany dalej "Trybunałem".

Działa on w sposób stały.

Artykuł 20

Liczba sędziów

Trybunał składa się z sędziów, których liczba równa jest liczbie Wysokich Układających się Stron.

Artykuł 21

Wymogi sprawowania urzędu

1. Sędziowie powinni być ludźmi o najwyższym poziomie moralnym i muszą albo posiadać kwalifikacje

wymagane do sprawowania wysokiego urzędu sędziowskiego, albo być prawnikami o uznanej

kompetencji.

2. Sędziowie zasiadają w Trybunale we własnym imieniu.

3. W okresie sprawowania urzędu sędziowie nie mogą prowadzić żadnej działalności, która nie daje się

pogodzić niezawisłością, bezstronnością oraz z wymaganiami piastowania urzędu w pełnym

wymiarze czasu ; wszelkie kwestie wynikające ze stosowania niniejszego ustępu rozstrzyga sam

Trybunał.

Artykuł 22

Wybór sędziów

1. Sędziów wybiera Zgromadzenie Parlamentarne w odniesieniu do każdej Wysokiej Układającej się

Strony, większością głosów, z listy trzech kandydatów przedstawionych przez Wysoką Układającą

się Stronę.

2. Taką samą procedurę stosuje się w celu uzupełnienia składu Trybunału w przypadku przystąpienia

nowych Wysokich Układających się Stron oraz przy obsadzaniu wakujących miejsc.

Artykuł 23

Kadencja

1. Sędziowie są wybierani na okres sześciu lat. Mogą oni być wybrani ponownie. Jednak kadencja

połowy sędziów wybranych w pierwszych wyborach upływa po trzech latach.

2. Sędziowie, których kadencja ma upłynąć z końcem początkowego okresu trzech lat, są wyznaczeni w

drodze losowania przez Sekretarza Generalnego Rady Europy bezpośrednio po ich wyborze.

3. Aby zapewnić, jeśli to możliwe, odnawianie kadencji połowy składu sędziowskiego co trzy lata,

Zgromadzenie Parlamentarne może przed rozpoczęciem procedury każdych kolejnych wyborów

postanowić, że kadencja lub kadencje jednego lub większej liczby sędziów, którzy mają zostać

wybrani, będzie inna niż sześcioletnia, jednak nie dłuższa niż dziewięć lat i nie krótsza niż trzy lata.

4. W przypadkach gdy chodzi nie więcej niż jeden mandat i gdy Zgromadzenie Parlamentarne zastosuje

poprzedni ustęp, przydział mandatów zostanie dokonany w drodze losowania przez Sekretarza

Generalnego Rady Europy bezpośrednio po zakończeniu wyborów.

5. Sędzia wybrany na miejsce sędziego, którego kadencja jeszcze nie upłynęła, sprawuje swój urząd

przez okres pozostający do zakończenia kadencji swego poprzednika.

6. Kadencja sędziów upływa z chwilą ukończenia przez nich wieku 70 lat.

7. Sędziowie sprawują swój urząd do czasu ich zastąpienia. Zajmują się oni jednak nadal sprawami,

które zaczęli rozpoznawać.

Artykuł 24

Odwoływanie

Żaden sędzia nie może być odwołany ze swojego urzędu, chyba że pozostali sędziowie postanowią

większością dwóch trzecich głosów, że przestał on spełniać stawiane wymogi.

Artykuł 25

Kancelaria i sekretarze prawni

Trybunał posiada Kancelarię, której funkcje i organizację określa regulamin Trybunału. Trybunał korzysta

z pomocy sekretarzy prawnych.

Artykuł 26

Zgromadzenie Plenarne Trybunału

Zgromadzenie Plenarne Trybunału:

a) wybiera swojego Prezesa i jednego lub dwóch Wiceprezesów na okres trzech lat; mogą oni być

wybrani ponownie;

b) tworzy Izby, ustanowione na czas wyznaczony;

c) wybiera Prezesów Izb Trybunału; mogą oni być wybrani ponownie;

d) uchwala regulamin Trybunału

e) wybiera Szefa Kancelarii i jednego lub więcej Zastępców Szefa Kancelarii.

Artykuł 27

Komitety, Izby i Wielka Izba

1. W celu rozpatrzenia wniesionych spraw, Trybunał zasiada w składzie Komitetów trzech sędziów, Izb

siedmiu sędziów i Wielkiej Izby siedemnastu sędziów. Komitety tworzone są przez Izby Trybunału na

czas wyznaczony.

2. W składzie Izby i Wielkiej Izby zasiada z urzędu sędzia wybrany z ramienia zainteresowanego

Państwa-Strony lub, w braku takiego sędziego albo gdy nie jest on w stanie zasiadać, inna osoba

wybrana przez zainteresowane Państwo do pełnienia funkcji sędziego.

3. W składzie Wielkiej Izby zasiada także Prezes Trybunału, Wiceprezes, Prezesi Izb oraz inni

sędziowie wybrani zgodnie z regulaminem Trybunału. W przypadku przekazania sprawy do Wielkiej

Izby w trybie art. 43 żaden sędzia ze składu Izby, która wydała wyrok, nie zasiada w składzie Wielkiej

Izby, z wyjątkiem Prezesa Izby i sędziego, który zasiadał z ramienia zainteresowanego

Państwa-Strony.

Artykuł 28

Uznanie niedopuszczalności przez Komitety

Komitet może, na zasadzie jednomyślności, uznać za niedopuszczalną lub skreślić z listy spraw skargę

indywidualną wniesioną na podstawie artykułu 34, jeśli taka decyzja może zostać podjęta bez dalszego

rozpoznawania. Decyzja taka jest ostateczna.

Artykuł 29

Decyzje Izb w sprawie dopuszczalności i przedmiotu

1. Jeśli żadna decyzja nie została podjęta na podstawie w art. 28, decyzję w sprawie dopuszczalności i

przedmiotu skargi indywidualnej, wniesionej w trybie art. 34, podejmuje Izba.

2. W sprawie dopuszczalności i przedmiotu skarg międzypaństwowych wniesionych w trybie art. 33

decyduje Izba.

3. Decyzję w sprawie dopuszczalności podejmuje się odrębnie, chyba że Trybunał, w wyjątkowych

przypadkach, postanowi inaczej.

Artykuł 30

Zrzeczenie się właściwości na rzecz Wielkiej Izby

Jeśli w sprawie toczącej się przed Izbą pojawia poważne zagadnienie dotyczące interpretacji Konwencji

lub jej Protokołów, lub jeśli rozstrzygnięcie takiego zagadnienia może doprowadzić do sprzeczności z

wyrokiem wydanym wcześniej przez Trybunał, Izba może, w każdym czasie przed wydaniem swego

wyroku, zrzec się swojej właściwości na rzecz Wielkiej Izby, chyba że sprzeciwia się temu jedna ze stron.

Artykuł 31

Uprawnienia Wielkiej Izby

Wielka Izba:

a) rozstrzyga skargi wniesione w trybie artykułu 33 albo na podstawie artykułu 34, jeśli sprawa

została jej przekazana przez Izbę na podstawie artykułu 30 lub jeśli sprawa została jej

przekazana w trybie artykułu 43, oraz

b) rozpatruje wnioski o wydanie opinii doradczych przedłożone w trybie artykułu 47.

Artykuł 32

Właściwość Trybunału

1. Trybunał jest właściwy do rozpoznania wszystkich spraw dotyczących interpretacji i stosowania

Konwencji i jej Protokołów, które zostaną mu przedłożone na podstawie artykułów 33, 34 i 47.

2. Spór dotyczący właściwości Trybunału rozstrzyga sam Trybunał.

Artykuł 33

Sprawy międzypaństwowe

Każda z Wysokich Układających się Stron może wnieść skargę do Trybunału, jeśli uważa, że inna

Wysoka Układająca się Strona naruszyła postanowienia Konwencji lub jej Protokołów.

Artykuł 34

Skargi indywidualne

Trybunał może przyjmować skargi każdej osoby, organizacji pozarządowej lub grupy jednostek, która

uważa, że stała się ofiarą naruszenia przez jedną z Wysokich Układających się Stron praw zawartych w

Konwencji lub jej Protokołach. Wysokie Układające się Strony zobowiązują się nie przeszkadzać w żaden

sposób skutecznemu wykonywaniu tego prawa.

Artykuł 35

Wymogi dopuszczalności

1. Trybunał może rozpatrywać sprawę dopiero po wyczerpaniu wszystkich środków odwoławczych,

przewidzianych prawem wewnętrznym, zgodnie z powszechnie uznanymi zasadami prawa

międzynarodowego, i jeśli sprawa została wniesiona w ciągu sześciu miesięcy od daty podjęcia

ostatecznej decyzji.

2. Trybunał nie rozpatruje żadnej skargi wniesionej w trybie artykułu 34, która:

a) jest anonimowa, lub

b) jest co do istoty identyczna ze sprawą już rozpatrzoną przez Trybunał lub ze sprawą, która

została poddana innej międzynarodowej procedurze dochodzenia lub rozstrzygnięcia, i jeśli

skarga nie zawiera nowych, istotnych informacji.

3. Trybunał uznaje za niedopuszczalną każdą skargę indywidualną wniesioną w trybie artykułu 34, jeśli

uważa, że skarga nie daje się pogodzić z postanowieniami Konwencji lub jej Protokołów, jest w

sposób oczywisty nieuzasadniona lub stanowi nadużycie prawa do skargi.

4. Trybunał odrzuca każdą skargę, którą uzna za niedopuszczalną w myśl niniejszego artykułu.

Trybunał może tak zdecydować w każdej fazie postępowania.

Artykuł 36

Interwencja strony trzeciej

1. We wszystkich sprawach rozpatrywanych przez Izbę lub Wielką Izbę, Wysoka Układająca się Strona,

której obywatelem jest skarżący, ma prawo do przedkładania pisemnych uwag i do uczestnictwa w

rozprawach.

2. Prezes Trybunału może, w interesie wymiaru sprawiedliwości, zaprosić każdą Wysoką Układającą

się Stronę, która nie jest stroną w postępowaniu, lub każdą zainteresowaną osobę inną niż osoba

skarżąca, do przedkładania pisemnych uwag i do uczestnictwa w rozprawach.

Artykuł 37

Skreślenie skargi z listy

1. Trybunał może w każdej fazie postępowania zdecydować o skreśleniu skargi z listy spraw, jeżeli

okoliczności prowadzą do wniosku, że:

a) skarżący nie podtrzymuje swej skargi, lub

b) spór został już rozstrzygnięty, lub

c) z jakiejkolwiek innej przyczyny ustalonej przez Trybunał nie jest uzasadnione dalsze

rozpoznawanie skargi.

Jednakże Trybunał kontynuuje rozpatrywanie skargi, jeśli wymaga tego poszanowanie praw człowieka w

rozumieniu Konwencji i jej Protokołów.

2. Trybunał może podjąć decyzję, o ponownym wpisaniu skargi na listę spraw, jeśli uzna, że

okoliczności uzasadniają takie postępowanie.

Artykuł 38

Rozpatrywanie skarg i procedura polubownego załatwiania

1. Jeśli Trybunał uzna skargę za dopuszczalną:

a) Kontynuuje on rozpatrywanie sprawy z udziałem przedstawicieli stron i, jeśli zachodzi potrzeba,

podejmuje dochodzenie, a zainteresowane Państwa udzielą dla jego skutecznego

przeprowadzenia wszelkich niezbędnych ułatwień;

b) pozostaje on do dyspozycji zainteresowanych stron celem polubownego załatwienia sprawy na

zasadach poszanowania praw człowieka w rozumieniu Konwencji i jej Protokołów.

2. Postępowanie prowadzone w trybie ustępu 1 lit. b) jest poufne.

Artykuł 39

Osiągnięcie polubownego załatwienia

Jeśli zdołano doprowadzić do polubownego załatwienia sprawy, Trybunał skreśla skargę z listy spraw w

formie decyzji, która ogranicza się do krótkiego przedstawienia faktów i przyjętego rozwiązania.

Artykuł 40

Publiczne rozprawy i dostęp do dokumentów

1. Rozprawy są publiczne, chyba że Trybunał zdecyduje inaczej ze względu na wyjątkowe okoliczności.

2. Dokumenty złożone u Szefa Kancelarii są publicznie dostępne, chyba że Prezes Trybunału

zdecyduje inaczej.

Artykuł 41

Słuszne zadośćuczynienie

Jeśli Trybunał stwierdzi, że nastąpiło naruszenie Konwencji lub jej Protokołów oraz jeśli prawo

wewnętrzne zainteresowanej Wysokiej Układającej się Strony pozwala tylko na częściowe usunięcie

konsekwencji tego naruszenia, Trybunał orzeka, gdy zachodzi potrzeba, słuszne zadośćuczynienie

pokrzywdzonej stronie.

Artykuł 42

Wyroki Izb

Wyroki Izb stają się ostateczne zgodnie z postanowieniami artykułu 44 ustęp 2.

Artykuł 43

Przekazanie do Wielkiej Izby

1. W okresie trzech miesięcy od daty wydania wyroku przez Izbę każda ze stron postępowania może, w

wyjątkowych przypadkach, wnioskować o przekazanie sprawy do Wielkiej Izby.

2. Zespół pięciu sędziów Wielkiej Izby przyjmie wniosek, jeśli sprawa ujawnia poważne zagadnienie

dotyczące interpretacji lub stosowania Konwencji i jej Protokołów lub poważną kwestię o znaczeniu

ogólnym.

3. Jeśli zespół przyjął wniosek, sprawę rozstrzyga Wielka Izba w drodze wyroku.

Artykuł 44

Ostateczne wyroki

1. Wyrok Wielkiej Izby jest ostateczny.

2. Wyrok Izby staje się ostateczny :

a) jeśli strony oświadczają, że nie będą wnioskować przekazania sprawy do Wielkiej Izby, lub

b) trzy miesiące od daty wydania wyroku, jeśli nie złożono wniosku o przekazanie sprawy do

Wielkiej Izby, lub

c) jeśli zespół Wielkiej Izby odrzuci wniosek o przekazanie w trybie artykułu 43.

3. Ostateczny wyrok podlega opublikowaniu.

Artykuł 45

Uzasadnienie wyroków i decyzji

1. Wyroki, jak również decyzje uznające skargi za dopuszczalne lub niedopuszczalne, zawierają

uzasadnienie.

2. Jeśli wyrok w całości lub w części nie wyraża jednomyślnej opinii sędziów, każdy sędzia jest

uprawniony do załączenia opinii odrębnej.

Artykuł 46

Moc obowiązująca oraz wykonanie wyroków

1. Wysokie Układające się Strony zobowiązują się do przestrzegania ostatecznego wyroku Trybunału

we wszystkich sprawach, w których są stronami.

2. Ostateczny wyrok Trybunału przekazuje się Komitetowi Ministrów, który czuwa nad jego

wykonaniem.

Artykuł 47

Opinie doradcze

1. Trybunał może, na wniosek Komitetu Ministrów, wydawać opinie doradcze w kwestiach prawnych

dotyczących wykładni Konwencji i jej Protokołów.

2. Powyższe opinie nie mogą dotyczyć treści i zakresu praw i wolności określonych w rozdziale I

Konwencji i w jej Protokołach ani jakichkolwiek innych zagadnień, które Trybunał lub Komitet

Ministrów mogłyby rozpatrywać w wyniku postępowania podjętego na podstawie postanowień

Konwencji.

3. Decyzje Komitetu Ministrów w sprawie wniosku o opinię doradczą Trybunału podejmowane są

większością głosów przedstawicieli uprawnionych do zasiadania w Komitecie.

Artykuł 48

Kompetencja doradcza Trybunału

Trybunał rozstrzyga, czy wniosek o wydanie opinii doradczej przedłożony przez Komitet Ministrów mieści

się w jego kompetencji określonej w artykule 47.

Artykuł 49

Uzasadnienie opinii doradczych

1. Opinia doradcza Trybunału zawiera uzasadnienie.

2. Jeśli opinia doradcza w całości lub w części nie wyraża jednomyślnej opinii sędziów, każdy sędzia

jest uprawniony do załączenia opinii odrębnej.

3. Opinię doradczą przekazuje się Komitetowi Ministrów.

Artykuł 50

Koszty działalności Trybunału

Koszty działalności Trybunału ponosi Rada Europy.

Artykuł 51

Przywileje i immunitety sędziów

Sędziowie są uprawnieni w czasie pełnienia swoich funkcji, do korzystania z przywilejów i immunitetów

przewidzianych w artykule 40 Statutu Rady Europy i w porozumieniach zawartych na jego podstawie.

ROZDZIAŁ III

Postanowienia różne

Artykuł 52

Zasięganie informacji przez Sekretarza Generalnego

Na żądanie Sekretarza Generalnego Rady Europy każda Wysoka Układająca się Strona złoży

wyjaśnienie w sprawie sposobu, w jaki jej prawo wewnętrzne zapewnia skuteczne stosowanie wszystkich

postanowień niniejszej Konwencji.

Artykuł 53

Ochrona uznanych praw człowieka

Żadne z postanowień niniejszej Konwencji nie będzie interpretowane jako ograniczające lub wyłączające

jakiekolwiek prawa człowieka lub podstawowe wolności, które mogą być zagwarantowane przez ustawę

każdej Wysokiej Układającej się Strony lub jakąkolwiek inną umowę, której Państwo to jest Stroną.

Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych

CZĘŚĆ II

Artykuł 2

1. Każde z Państw-Stron niniejszego Paktu zobowiązuje się przestrzegać i zapewnić wszystkim

osobom, które znajdują się na jego terytorium i podlegają jego jurysdykcji, prawa uznane w

niniejszym Pakcie, bez względu na jakiekolwiek różnice, takie jak: rasa, kolor skóry, płeć, język,

religia, poglądy polityczne lub inne, pochodzenie narodowe lub społeczne, sytuacja majątkowa,

urodzenie lub jakiekolwiek inne okoliczności.

2. Państwa-Strony niniejszego Paktu zobowiązują się podjąć, zgodnie z własnym trybem

konstytucyjnym i postanowieniami niniejszego Paktu, odpowiednie kroki mające na celu przyjęcie

tego rodzaju środków ustawodawczych lub innych, jakie okażą się konieczne w celu realizacji praw

uznanych w niniejszym Pakcie, jeżeli nie jest to już przewidziane w obowiązujących przepisach

prawnych lub w inny sposób.

3. Każde z Państw-Stron niniejszego Paktu zobowiązuje się:

a) zapewnić każdej osobie, której prawa lub wolności uznane w niniejszym Pakcie zostały

naruszone, skuteczny środek ochrony prawnej, nawet gdy naruszenie to zostało dokonane przez

osoby działające w charakterze urzędowym;

b) zapewnić, aby prawo każdego człowieka do takiego środka ochrony prawnej było określone

przez właściwe władze sądowe, administracyjne lub ustawodawcze albo przez jakąkolwiek inną

właściwą władzę, przewidzianą w systemie prawnym danego Państwa, oraz rozwijać możliwości

ochrony praw na drodze sądowej;

c) zapewnić realizowanie przez właściwe władze środków ochrony prawnej, gdy zostały one

przyznane.

CZĘŚĆ III

Artykuł 6

1. Każda istota ludzka ma przyrodzone prawo do życia. Prawo to powinno być chronione przez ustawę.

Nikt nie może być samowolnie pozbawiony życia.

2. W krajach, w których kara śmierci nie została zniesiona, wyrok śmierci może być wydany jedynie za

najcięższe zbrodnie, zgodnie z ustawą, która obowiązywała w chwili popełnienia zbrodni i nie narusza

postanowień niniejszego Paktu i Konwencji o zapobieganiu i karaniu zbrodni ludobójstwa. Kara ta

może być wykonana tylko na podstawie prawomocnego wyroku wydanego przez właściwy sąd.

3. W przypadku gdy pozbawienie życia stanowi zbrodnię ludobójstwa, jest oczywiste, że żadne

postanowienie niniejszego artykułu nie upoważnia żadnego Państwa-Strony niniejszego Paktu do

uchylania się w jakikolwiek sposób od zobowiązań przyjętych przez nie na podstawie postanowień

Konwencji o zapobieganiu i karaniu zbrodni ludobójstwa.

4. Każdy skazany na śmierć ma prawo ubiegać się o ułaskawienie lub zamianę kary. Amnestia,

ułaskawienie lub zamiana kary śmierci mogą być zastosowane we wszystkich przypadkach.

5. Wyrok śmierci nie będzie wydany w odniesieniu do przestępstw popełnionych przez osoby w wieku

poniżej 18 lat i nie będzie wykonywany w stosunku do kobiet ciężarnych.

6. Nie można powoływać się na żadne postanowienie niniejszego artykułu w celu opóźnienia lub

niedopuszczenia do zniesienia kary śmierci przez jakiekolwiek Państwo-Stronę niniejszego Paktu.

Artykuł 7

Nikt nie będzie poddawany torturom lub okrutnemu, nieludzkiemu albo poniżającemu traktowaniu lub

karaniu. W szczególności nikt nie będzie poddawany, bez swej zgody swobodnie wyrażonej,

doświadczeniom lekarskim lub naukowym.

Artykuł 8

1. Nie wolno nikogo trzymać w niewoli; niewolnictwo i handel niewolnikami, we wszystkich formach, są

zakazane.

2. Nie wolno nikogo trzymać w poddaństwie.

)Nie wolno nikogo zmuszać do pracy przymusowej lub obowiązkowej;

b) punkt a) niniejszego ustępu nie może być interpretowany jako zakazujący wykonywania ciężkiej

pracy zgodnie z wyrokiem właściwego sądu w krajach, w których pozbawienie wolności

połączone z ciężkimi robotami może być orzeczone jako kara za zbrodnie;

c) w rozumieniu niniejszego ustępu wyrażenie "praca przymusowa lub obowiązkowa" nie obejmuje:

I. wszelkiej pracy lub świadczeń nie wymienionych w punkcie b), a zwykle wymaganych od

osób pozbawionych wolności na skutek prawomocnego orzeczenia sądu lub od osób w

okresie warunkowego zwolnienia od takiego pozbawienia wolności;

II. wszelkich świadczeń o charakterze wojskowym, a w krajach uznających uchylanie się od

służby wojskowej ze względów religijnych, wszelkich świadczeń na rzecz Państwa

wymaganych przez ustawę od osób uchylających się;

III. wszelkich świadczeń wymaganych w przypadkach wyjątkowej sytuacji albo klęski

zagrażającej życiu lub dobrobytowi społeczeństwa;

IV. wszelkiej pracy lub świadczeń stanowiących część normalnych obowiązków

obywatelskich.

Artykuł 9

1. Każdy ma prawo do wolności i bezpieczeństwa osobistego. Nikt nie może być samowolnie

aresztowany lub zatrzymany. Nikt nie może być pozbawiony wolności inaczej, jak tylko na zasadach i

w trybie ustalonym przez ustawę.

2. Osobę aresztowaną należy poinformować w chwili aresztowania o przyczynach aresztowania i w

krótkim czasie powiadomić o wysuwanych przeciwko niej zarzutach.

3. Osoba aresztowana lub zatrzymana pod zarzutem dokonania przestępstwa powinna być w krótkim

czasie postawiona przed sędzią lub przed inną osobą ustawowo uprawnioną do sprawowania władzy

sądowej i powinna być osądzona w rozsądnym terminie lub zwolniona. Nie powinno stanowić ogólnej

zasady, że osoby oczekujące na rozprawę mają być zatrzymane w areszcie, lecz zwolnienie ich

może być uzależnione od gwarancji zapewniających ich stawienie się na rozprawę, w każdej innej

fazie postępowania sądowego oraz - w razie potrzeby - w celu wykonania wyroku.

4. Każdy pozbawiony wolności przez aresztowanie lub zatrzymanie ma prawo odwołania się do sądu w

celu niezwłocznego orzeczenia przez sąd o legalności zatrzymania i zarządzenia zwolnienia, jeżeli to

zatrzymanie okaże się bezprawne.

5. Każdy, kto został bezprawnie aresztowany lub zatrzymany, ma prawo do odszkodowania, którego

może dochodzić w drodze sądowej.

Artykuł 10

1. Każda osoba pozbawiona wolności będzie traktowana w sposób humanitarny i z poszanowaniem

przyrodzonej godności człowieka.

) Osoby oskarżone będą, oprócz wyjątkowych okoliczności, oddzielone od osób skazanych i będą

podlegały innemu traktowaniu, odpowiadającemu ich statusowi osób nie skazanych;

b) oskarżeni młodociani będą oddzieleni od dorosłych i możliwie jak najszybciej postawieni przed

sądem celem osądzenia.

3. System penitencjarny obejmować będzie traktowanie więźniów, którego zasadniczym celem będzie

ich poprawa i rehabilitacja społeczna. Przestępcy młodociani będą oddzieleni od dorosłych i

traktowani stosownie do swego wieku i statusu prawnego.

Artykuł 11

Nikt nie może być pozbawiony wolności jedynie z powodu niemożności wywiązania się z zobowiązań

umownych.

Artykuł 12

1. Każdy człowiek przebywający legalnie na terytorium jakiegokolwiek Państwa będzie miał prawo, w

obrębie tego terytorium, do swobody poruszania się i wolności wyboru miejsca zamieszkania.

2. Każdy człowiek ma prawo opuścić jakikolwiek kraj, włączając w to swój własny.

3. Wymienione wyżej prawa nie mogą podlegać żadnym ograniczeniom, z wyjątkiem tych, które są

przewidziane przez ustawę, są konieczne do ochrony bezpieczeństwa państwowego, porządku

publicznego, zdrowia lub moralności publicznej, albo praw i wolności innych i są zgodne z

pozostałymi prawami uznanymi w niniejszym Pakcie.

4. Nikt nie może być samowolnie pozbawiony prawa wjazdu do swego własnego kraju.

Artykuł 13

Cudzoziemiec przebywający legalnie na terytorium Państwa-Strony niniejszego Paktu może być z niego

wydalony jedynie w wykonaniu decyzji podjętej zgodnie z ustawą i będzie miał prawo, jeżeli ważne

względy bezpieczeństwa państwowego nie przemawiają przeciw temu, przedłożyć argumenty przeciwko

swemu wydaleniu oraz domagać się ponownego zbadania swej sprawy przez właściwe władze albo

osobę lub osoby specjalnie przez te władze wyznaczone i być przed nimi w tym celu reprezentowanym.

Artykuł 14

1. Wszyscy ludzie są równi przed sądami i trybunałami. Każdy ma prawo do sprawiedliwego i

publicznego rozpatrzenia sprawy przez właściwy, niezależny i bezstronny sąd, ustanowiony przez

ustawę, przy orzekaniu co do zasadności oskarżenia przeciw niemu w sprawach karnych bądź co do

jego praw i obowiązków w sprawach cywilnych. Prasa i publiczność mogą być wykluczone z całości

lub części rozprawy sądowej ze względu na moralność, porządek publiczny lub bezpieczeństwo

państwowe w demokratycznym społeczeństwie albo jeżeli interes życia prywatnego stron tego

wymaga, albo w stopniu, w jakim sąd uzna to za bezwzględnie konieczne w szczególnych

okolicznościach, kiedy jawność mogłaby przynieść szkodę interesom sprawiedliwości; jednakże

każde orzeczenie sądu wydane w jakiejkolwiek sprawie karnej lub cywilnej będzie publicznie

ogłoszone, z wyjątkiem przypadków, gdy wymaga tego interes młodocianych lub gdy sprawa dotyczy

sporów małżeńskich albo opieki nad dziećmi.

2. Każda osoba oskarżona o popełnienie przestępstwa ma prawo być uważana za niewinną aż do

udowodnienia jej winy zgodnie z ustawą.

3. Każda osoba oskarżona o popełnienie przestępstwa ma prawo, na zasadach pełnej równości, co

najmniej do następujących gwarancji:

a) otrzymania niezwłocznie szczegółowej informacji w języku dla niej zrozumiałym o rodzaju i

przyczynie oskarżenia;

b) dysponowania odpowiednim czasem i możliwościami w celu przygotowania obrony i

porozumienia się z obrońcą przez siebie wybranym;

c) rozprawy bez nieuzasadnionej zwłoki;

d) obecności na rozprawie, bronienia się osobiście lub przez obrońcę przez siebie wybranego; do

otrzymania informacji, jeżeli nie posiada obrońcy, o istnieniu powyższego prawa oraz posiadania

obrońcy wyznaczonego dla niej w każdym przypadku, kiedy interesy sprawiedliwości tego

wymagają, bez ponoszenia kosztów obrony w przypadkach, kiedy oskarżony nie posiada

dostatecznych środków na ich pokrycie;

e) przesłuchania lub spowodowania przesłuchania świadków oskarżenia i zapewnienia obecności i

przesłuchania świadków obrony na tych samych warunkach, co świadków oskarżenia;

f) korzystania z bezpłatnej pomocy tłumacza, jeżeli oskarżony nie rozumie lub nie mówi językiem

używanym w sądzie;

g) nieprzymuszania do zeznawania przeciwko sobie lub do przyznania się do winy.

4. W stosunku do młodocianych postępowanie powinno brać pod uwagę ich wiek oraz potrzebę

wpływania na ich reedukację.

5. Każda osoba skazana za przestępstwo ma prawo odwołania się do sądu wyższej instancji w celu

ponownego rozpatrzenia orzeczenia o winie i karze zgodnie z ustawą.

6. Jeżeli prawomocne orzeczenie skazujące zostało następnie uchylone lub nastąpiło ułaskawienie na

podstawie nowych lub nowo ujawnionych faktów, które niezbicie wykazały, że zaszła omyłka sądowa,

wówczas osobie, która poniosła karę w wyniku takiego skazania, będzie przyznane odszkodowanie

zgodnie z ustawą, chyba że zostanie udowodnione, iż osoba ta ponosi całkowicie lub częściowo winę

za nieujawnienie w porę nieznanego faktu.

7. Nikt nie może być ponownie ścigany lub karany za przestępstwo, za które już raz został prawomocnie

skazany lub uniewinniony zgodnie z ustawą i procedurą karną danego kraju.

Artykuł 15

1. Nikt nie może być skazany za czyn lub zaniechanie, które w myśl prawa wewnętrznego lub

międzynarodowego nie stanowiły przestępstwa w chwili ich popełnienia. Nie może być również

zastosowana kara surowsza od tej, którą można było wymierzyć w chwili popełnienia przestępstwa.

Jeżeli po popełnieniu przestępstwa ustanowiona zostanie przez ustawę kara łagodniejsza za takie

przestępstwo, przestępca będzie miał prawo z tego korzystać.

2. Nic w niniejszym artykule nie ogranicza sądzenia i karania jakiejkolwiek osoby za jakikolwiek czyn lub

zaniechanie, które w chwili ich popełnienia stanowiły przestępstwo w myśl ogólnych zasad prawa

uznanych przez społeczność międzynarodową.

Artykuł 16

Każdy ma prawo do uznawania wszędzie jego podmiotowości prawnej.

Artykuł 17

1. Nikt nie może być narażony na samowolną lub bezprawną ingerencję w jego życie prywatne,

rodzinne, dom czy korespondencję, ani też na bezprawne zamachy na jego cześć i dobre imię.

2. Każdy ma prawo do ochrony prawnej przed tego rodzaju ingerencjami i zamachami.

Artykuł 18

1. Każdy ma prawo do wolności myśli, sumienia i wyznania. Prawo to obejmuje wolność posiadania lub

przyjmowania wyznania lub przekonań według własnego wyboru oraz do uzewnętrzniania

indywidualnie czy wspólnie z innymi, publicznie lub prywatnie, swej religii lub przekonań przez

uprawianie kultu, uczestniczenie w obrzędach, praktykowanie i nauczanie.

2. Nikt nie może podlegać przymusowi, który stanowiłby zamach na jego wolność posiadania lub

przyjmowania wyznania albo przekonań według własnego wyboru.

3. Wolność uzewnętrzniania wyznania lub przekonań może podlegać jedynie takim ograniczeniom,

które są przewidziane przez ustawę i są konieczne dla ochrony bezpieczeństwa publicznego,

porządku, zdrowia lub moralności publicznej albo podstawowych praw i wolności innych osób.

4. Państwa-Strony niniejszego Paktu zobowiązują się do poszanowania wolności rodziców lub, w

odpowiednich przypadkach, opiekunów prawnych do zapewnienia swym dzieciom wychowania

religijnego i moralnego zgodnie z własnymi przekonaniami.

Artykuł 19

1. Każdy człowiek ma prawo do posiadania bez przeszkód własnych poglądów.

2. Każdy człowiek ma prawo do swobodnego wyrażania opinii; prawo to obejmuje swobodę

poszukiwania, otrzymywania i rozpowszechniania wszelkich informacji i poglądów, bez względu na

granice państwowe, ustnie, pismem lub drukiem, w postaci dzieła sztuki bądź w jakikolwiek inny

sposób według własnego wyboru.

3. Realizacja praw przewidzianych w ustępie 2 niniejszego artykułu pociąga za sobą specjalne

obowiązki i specjalną odpowiedzialność. Może ona w konsekwencji podlegać pewnym

ograniczeniom, które powinny być jednak wyraźnie przewidziane przez ustawę i które są niezbędne

w celu:

a) poszanowania praw i dobrego imienia innych;

b) ochrony bezpieczeństwa państwowego lub porządku publicznego albo zdrowia lub moralności

publicznej.

Artykuł 20

1. Wszelka propaganda wojenna powinna być ustawowo zakazana.

2. Popieranie w jakikolwiek sposób nienawiści narodowej, rasowej lub religijnej, stanowiące podżeganie

do dyskryminacji, wrogości lub gwałtu, powinno być ustawowo zakazane.

Artykuł 21

Uznaje się prawo do spokojnego zgromadzania się. Na wykonywanie tego prawa nie mogą być nałożone

ograniczenia inne niż ustalone zgodnie z ustawą i konieczne w demokratycznym społeczeństwie w

interesie bezpieczeństwa państwowego lub publicznego, porządku publicznego bądź dla ochrony

zdrowia lub moralności publicznej albo praw i wolności innych osób.

Artykuł 22

1. Każdy ma prawo do swobodnego stowarzyszania się z innymi, włącznie z prawem do tworzenia i

przystępowania do związków zawodowych w celu ochrony swych interesów.

2. Na wykonywanie tego prawa nie mogą być nałożone ograniczenia inne niż przewidziane przez

ustawę i konieczne w demokratycznym społeczeństwie w interesie bezpieczeństwa państwowego lub

publicznego, porządku publicznego bądź dla ochrony zdrowia lub moralności publicznej albo praw i

wolności innych osób. Niniejszy artykuł nie stanowi przeszkody w nałożeniu ograniczeń zgodnych z

ustawą na wykonywanie tego prawa przez członków sił zbrojnych i policji.

3. Żadne z postanowień niniejszego artykułu nie uprawnia Państw-Stron Konwencji Międzynarodowej

Organizacji Pracy z 1948 r. dotyczącej wolności związkowej i ochrony praw związkowych do

podejmowania kroków ustawodawczych lub stosowania prawa w sposób, który naruszałby gwarancje

przewidziane w tej Konwencji.

Artykuł 23

1. Rodzina jest naturalną i podstawową komórką społeczeństwa i ma prawo do ochrony ze strony

społeczeństwa i Państwa.

2. Uznaje się prawo mężczyzn i kobiet w wieku małżeńskim do zawarcia małżeństwa i założenia

rodziny.

3. Żaden związek małżeński nie może być zawarty bez swobodnie wyrażonej i pełnej zgody przyszłych

małżonków.

4. Państwa-Strony niniejszego Paktu podejmą odpowiednie kroki w celu zapewnienia równych praw i

obowiązków małżonków w odniesieniu do zawarcia małżeństwa, podczas jego trwania i przy jego

rozwiązaniu. W przypadku rozwiązania małżeństwa należy podjąć środki w celu zapewnienia

dzieciom niezbędnej ochrony.

Artykuł 24

1. Każde dziecko, bez żadnej dyskryminacji ze względu na rasę, kolor skóry, płeć, język, religię,

pochodzenie narodowe lub społeczne, sytuację majątkową lub urodzenie, ma prawo do środków

ochrony, jakich wymaga status małoletniego, ze strony rodziny, społeczeństwa i Państwa.

2. Każde dziecko powinno być zarejestrowane niezwłocznie po urodzeniu i posiadać nazwisko.

3. Każde dziecko ma prawo do nabycia obywatelstwa.

Artykuł 25

Każdy obywatel ma prawo i możliwości, bez żadnej dyskryminacji, o której mowa w artykule 2, i bez

nieuzasadnionych ograniczeń:

a) uczestniczenia w kierowaniu sprawami publicznymi bezpośrednio lub za pośrednictwem

swobodnie wybranych przedstawicieli;

b) korzystania z czynnego i biernego prawa wyborczego w rzetelnych wyborach,

przeprowadzanych okresowo, opartych na głosowaniu powszechnym, równym i tajnym,

gwarantujących wyborcom swobodne wyrażenie woli;

c) dostępu do służby publicznej w swoim kraju na ogólnych zasadach równości.

Artykuł 26

Wszyscy są równi wobec prawa i są uprawnieni bez żadnej dyskryminacji do jednakowej ochrony

prawnej.

Jakakolwiek dyskryminacja w tym zakresie powinna być ustawowo zakazana oraz powinna być

zagwarantowana przez ustawę równa dla wszystkich i skuteczna ochrona przed dyskryminacją z takich

względów, jak: rasa, kolor skóry, płeć, język, religia, poglądy polityczne lub inne, pochodzenie narodowe

lub społeczne, sytuacja majątkowa, urodzenie lub jakiekolwiek inne okoliczności.

Artykuł 27

W Państwach, w których istnieją mniejszości etniczne, religijne lub językowe, osoby należące do tych

mniejszości nie mogą być pozbawione prawa do własnego życia kulturalnego, wyznawania i

praktykowania własnej religii oraz posługiwania się własnym językiem wraz z innymi członkami danej

grupy.

CZĘŚĆ IV

Artykuł 28

1. Powołuje się Komitet Praw Człowieka (zwany dalej w niniejszym Pakcie "Komitetem"). Składa się on

z osiemnastu członków i sprawuje funkcje wymienione poniżej.

2. Komitet składa się z obywateli Państw-Stron niniejszego Paktu, którzy powinni być ludźmi o wysokim

poziomie moralnym i uznanej kompetencji w dziedzinie praw człowieka, przy czym należy uwzględnić

celowość udziału pewnej liczby osób o doświadczeniu prawniczym.

3. Członkowie Komitetu są wybierani i pełnią swe funkcje we własnym imieniu.

Artykuł 29

1. Członkowie Komitetu są wybierani w tajnym głosowaniu z listy osób, odpowiadających wymogom

określonym w artykule 28, które zostaną w tym celu zgłoszone przez Państwa-Strony niniejszego

Paktu.

2. Każde z Państw-Stron niniejszego Paktu może zgłosić najwyżej dwie osoby. Osoby te powinny być

obywatelami Państwa zgłaszającego.

3. Ta sama osoba może być zgłoszona ponownie.

Artykuł 30

1. Pierwsze wybory odbędą się nie później niż w sześć miesięcy od dnia wejścia w życie niniejszego

Paktu.

2. Co najmniej na cztery miesiące przed terminem każdych wyborów do Komitetu, z wyjątkiem wyborów

mających na celu obsadzenie wakatu ogłoszonego zgodnie z artykułem 34, Sekretarz Generalny

Organizacji Narodów Zjednoczonych skieruje do Państw-Stron niniejszego Paktu pisemne

zaproszenie do zgłoszenia kandydatów na członków Komitetu w ciągu trzech miesięcy.

3. Sekretarz Generalny Organizacji Narodów Zjednoczonych sporządza alfabetyczną listę wszystkich

zgłoszonych w ten sposób kandydatów, ze wskazaniem Państw, które ich zgłosiły, i przedkłada ją

Państwom-Stronom niniejszego Paktu nie później niż na miesiąc przed terminem każdych wyborów.

4. Wybory członków Komitetu odbywają się na posiedzeniu Państw-Stron niniejszego Paktu, zwołanym

przez Sekretarza Generalnego Organizacji Narodów Zjednoczonych w siedzibie Organizacji. Na

posiedzeniu tym, dla którego quorum wynosi dwie trzecie Państw-Stron niniejszego Paktu, za

wybranych uznani zostaną ci kandydaci, którzy otrzymają największą liczbę głosów i bezwzględną

większość głosów przedstawicieli Państw-Stron obecnych i głosujących.

Artykuł 31

1. W skład Komitetu nie może wejść więcej niż jeden obywatel tego samego Państwa.

2. W wyborach do Komitetu uwzględniona będzie zasada sprawiedliwego podziału geograficznego i

reprezentacji różnych form cywilizacji, jak również podstawowych systemów prawnych.

Artykuł 32

1. Członkowie Komitetu wybierani są na okres czterech lat. Mogą oni być ponownie wybrani, jeżeli ich

kandydatury zostaną ponownie zgłoszone. Jednakże mandat dziewięciu spośród członków Komitetu

wybranych w pierwszych wyborach wygasa po upływie dwóch lat; niezwłocznie po pierwszych

wyborach nazwiska tych dziewięciu członków Komitetu zostaną wybrane drogą losowania przez

przewodniczącego posiedzenia, o którym mowa w artykule 30, ustęp 4.

2. Po wygaśnięciu mandatu wybory zostaną przeprowadzone zgodnie z postanowieniami poprzednich

artykułów niniejszej części Paktu.

Artykuł 33

1. Jeżeli według jednomyślnej opinii pozostałych członków jeden z członków Komitetu przestał

wykonywać swe funkcje z jakiejkolwiek innej przyczyny niż czasowa nieobecność, Przewodniczący

Komitetu zawiadomi o tym Sekretarza Generalnego Organizacji Narodów Zjednoczonych, który

ogłosi wakat w składzie Komitetu.

2. W przypadku śmierci lub rezygnacji jednego z członków Komitetu Przewodniczący niezwłocznie

zawiadomi Sekretarza Generalnego Organizacji Narodów Zjednoczonych, który ogłosi wakat od dnia

śmierci lub od dnia, od którego rezygnacja pociąga za sobą skutki prawne.

Artykuł 34

1. W przypadku ogłoszenia wakatu zgodnie z artykułem 33 oraz jeżeli mandat członka, który ma być

zastąpiony, nie wygasa w ciągu sześciu miesięcy od dnia ogłoszenia wakatu, Sekretarz Generalny

Organizacji Narodów Zjednoczonych zawiadomi o tym wszystkie Państwa-Strony niniejszego Paktu,

które mogą w ciągu dwóch miesięcy zgłosić zgodnie z artykułem 29 kandydatów w celu wypełnienia

wakatu.

2. Sekretarz Generalny Organizacji Narodów Zjednoczonych sporządzi listę alfabetyczną osób w ten

sposób zgłoszonych i przedłoży ją Państwom-Stronom niniejszego Paktu. Następnie zostaną

przeprowadzone wybory w celu obsadzenia wakującego miejsca, zgodnie z odpowiednimi

postanowieniami tej części niniejszego Paktu.

3. Członek Komitetu wybrany w celu wypełnienia wakatu ogłoszonego zgodnie z artykułem 33 będzie

piastował swe funkcje przez okres, jaki pozostał do czasu wygaśnięcia kadencji członka, którego

miejsce stało się wakujące w Komitecie zgodnie z postanowieniami wymienionego artykułu.

Artykuł 35

Członkowie Komitetu otrzymują, za zgodą Zgromadzenia Ogólnego Organizacji Narodów Zjednoczonych,

wynagrodzenie z funduszów Organizacji Narodów Zjednoczonych na zasadach i warunkach, jakie ustali

Zgromadzenie Ogólne, uwzględniając wagę zadań Komitetu.

Artykuł 36

Sekretarz Generalny Organizacji Narodów Zjednoczonych zapewni niezbędny personel i środki

materialne konieczne do efektywnego wykonywania funkcji Komitetu przewidzianych w niniejszym

Pakcie.

Artykuł 37

1. Sekretarz Generalny Organizacji Narodów Zjednoczonych zwoła pierwsze posiedzenie Komitetu w

siedzibie Organizacji Narodów Zjednoczonych.

2. Po pierwszym posiedzeniu Komitet zbiera się w każdym przypadku przewidzianym w jego

regulaminie.

3. Komitet zbiera się normalnie w siedzibie Organizacji Narodów Zjednoczonych lub w Biurze

Organizacji Narodów Zjednoczonych w Genewie.

Artykuł 38

Każdy z członków Komitetu przed objęciem swych funkcji składa na posiedzeniu otwartym Komitetu

uroczyste oświadczenie, iż będzie wykonywał swe obowiązki w sposób bezstronny i sumienny.

Artykuł 39

1. Komitet wybiera swoje biuro na okres dwóch lat. Członkowie biura mogą być ponownie wybrani.

2. Komitet ustali swój regulamin, który będzie zawierał m. in. następujące postanowienia:

a) 12 członków stanowi quorum,

b) decyzje Komitetu są podejmowane większością głosów obecnych członków.

Artykuł 40

1. Państwa-Strony niniejszego Paktu zobowiązują się do przedkładania sprawozdań na temat środków

przedsięwziętych przez nie w celu realizacji praw uznanych w niniejszym Pakcie oraz postępu

dokonanego w dziedzinie korzystania z tych praw:

a) w ciągu roku od dnia wejścia w życie niniejszego Paktu dla tych Państw-Stron,

b) następnie na każde wezwanie Komitetu.

2. Wszystkie sprawozdania zostaną przedłożone Sekretarzowi Generalnemu Organizacji Narodów

Zjednoczonych, który przekaże je Komitetowi do rozpatrzenia. Sprawozdania powinny wskazywać

czynniki i trudności - o ile takie istnieją - wpływające na realizację niniejszego Paktu.

3. Sekretarz Generalny Organizacji Narodów Zjednoczonych może w porozumieniu z Komitetem

przekazać organizacjom wyspecjalizowanym kopie tych części sprawozdań, które mogą dotyczyć

ich zakresu działalności.

4. Komitet bada sprawozdania przedłożone przez Państwa-Strony niniejszego Paktu. Przekazuje on

Państwom-Stronom swoje sprawozdania wraz z takimi uwagami natury ogólnej, jakie uzna za

właściwe.

Komitet może również przekazać te uwagi wraz z kopiami sprawozdań, jakie otrzymał od Państw-Stron

niniejszego Paktu, Radzie Gospodarczej i Społecznej.

5. Państwa-Strony niniejszego Paktu mogą przedłożyć Komitetowi komentarze do uwag, jakie mogą

być uczynione zgodnie z ustępem 4 niniejszego artykułu.

Artykuł 41

1. Zgodnie z niniejszym artykułem Państwo-Strona niniejszego Paktu może w każdej chwili oświadczyć,

że uznaje właściwość Komitetu do przyjmowania i rozważania zawiadomień, w których jedno

Państwo-Strona twierdzi, że inne Państwo-Strona nie wypełnia swych zobowiązań wynikających z

niniejszego Paktu.

Zawiadomienia, o których mowa niniejszym artykule, będą przyjmowane i rozważane tylko w

przypadku, gdy zostaną przedłożone przez Państwo-Stronę, które złożyło oświadczenie uznające

właściwość Komitetu wobec niego. Komitet nie będzie przyjmował żadnych zawiadomień, jeśli będą

one dotyczyły Państwa-Strony, które nie złożyło takiego oświadczenia. Zawiadomienia przyjęte

zgodnie z niniejszym artykułem będą rozpatrywane w trybie następującym:

a) w przypadku, gdy jedno z Państw-Stron niniejszego Paktu uważa, że inne Państwo-Strona nie

wykonuje postanowień niniejszego Paktu, może mu ono zwrócić na to uwagę drogą pisemnego

zawiadomienia; Państwo otrzymujące zawiadomienie dostarczy w ciągu trzech miesięcy od dnia

jego otrzymania Państwu, które je przesłało, wyjaśnienie lub inne oświadczenie na piśmie

naświetlające sprawę, które powinno zawierać w stopniu, w jakim to jest możliwe i celowe,

informacje dotyczące wewnętrznej procedury oraz środków odwoławczych już zastosowanych,

będących w toku stosowania lub dostępnych w tej sprawie;

b) jeżeli sprawa nie zostanie rozstrzygnięta ku zadowoleniu obu zainteresowanych Państw-Stron w

ciągu sześciu miesięcy od dnia otrzymania przez Państwo otrzymujące pierwszego

zawiadomienia, każde z tych Państw będzie miało prawo skierować sprawę do Komitetu przez

zawiadomienie Komitetu oraz drugiego Państwa;

c) Komitet rozpatruje przekazaną mu sprawę tylko po upewnieniu się, że dostępne wewnętrzne

środki odwoławcze zostały zastosowane i wyczerpane w tej sprawie zgodnie z ogólnie uznanymi

zasadami prawa międzynarodowego; zasada ta nie ma zastosowania w przypadku

nieuzasadnionej zwłoki w przeprowadzeniu postępowania odwoławczego;

d) Komitet rozpatruje zawiadomienia, o których mowa w niniejszym artykule, na posiedzeniach przy

drzwiach zamkniętych;

e) z zastrzeżeniem postanowień punktu c) Komitet powinien udostępnić zainteresowanym

Państwom-Stronom swe dobre usługi, dążąc do polubownego rozstrzygnięcia sprawy w oparciu

o poszanowanie praw człowieka i podstawowych wolności uznanych w niniejszym Pakcie;

f) w każdej przekazanej mu sprawie Komitet może zwrócić się do wspomnianych w punkcie b

zainteresowanych Państw-Stron o dostarczenie mu wszelkich informacji dotyczących danej

sprawy;

g) zainteresowane Państwa-Strony wspomniane w punkcie b) mają prawo być reprezentowane

podczas rozpatrywania sprawy przez Komitet oraz składać uwagi ustnie lub pisemnie bądź w obu

formach;

h) Komitet powinien w ciągu dwunastu miesięcy od otrzymania zawiadomienia, o którym mowa w

punkcie b), przedłożyć sprawozdanie:

I. jeżeli zostało osiągnięte rozstrzygnięcie zgodnie z postanowieniami punktu e), Komitet

ograniczy swe sprawozdanie do krótkiego przedstawienia faktów i osiągniętego

rozstrzygnięcia;

II. jeżeli nie zostało osiągnięte rozstrzygnięcie zgodnie z postanowieniem punktu e), Komitet

ograniczy swe sprawozdanie do krótkiego przedstawienia faktów; pisemne uwagi

Państw-Stron oraz protokół zawierający uwagi ustne, poczynione przez zainteresowane

Państwa-Strony, zostaną załączone do sprawozdania.

W każdej sprawie sprawozdanie powinno być przekazane zainteresowanym

Państwom-Stronom.

2. Postanowienia niniejszego artykułu wejdą w życie z chwilą złożenia oświadczenia, o którym mowa w

ustępie 1, przez dziesięć Państw-Stron niniejszego Paktu. Oświadczenia takie powinny być złożone

przez Państwa-Strony Sekretarzowi Generalnemu Organizacji Narodów Zjednoczonych, który

przekaże ich kopie innym Państwom-Stronom. Oświadczenie może zostać w każdej chwili wycofane

w drodze notyfikacji skierowanej do Sekretarza Generalnego. Wycofanie takie nie przeszkadza w

rozpatrzeniu sprawy będącej przedmiotem zawiadomienia już przekazanego zgodnie z

postanowieniami niniejszego artykułu; po otrzymaniu przez Sekretarza Generalnego Organizacji

Narodów Zjednoczonych notyfikacji o wycofaniu oświadczenia nie będą przyjmowane dalsze

zawiadomienia od jakichkolwiek Państw-Stron, chyba że zainteresowane Państwo-Strona złożyło

ponowne oświadczenie.

Artykuł 42

) Jeżeli sprawa przedłożona Komitetowi zgodnie z artykułem 41 nie zostanie rozstrzygnięta ku

zadowoleniu zainteresowanych Państw-Stron, Komitet może, po uprzednim uzyskaniu zgody

zainteresowanych Państw-Stron, powołać Komisję Pojednawczą ad hoc (zwaną dalej "Komisją");

Komisja świadczy swe dobre usługi zainteresowanym Państwom-Stronom w celu polubownego

rozstrzygnięcia sprawy w oparciu o poszanowanie niniejszego Paktu;

b) Komisja składa się z pięciu osób wyznaczonych zgodnie z porozumieniem pomiędzy

zainteresowanymi Państwami-Stronami; jeżeli zainteresowane Państwa-Strony nie osiągną w ciągu

trzech miesięcy porozumienia odnośnie do części lub całości składu Komisji, wówczas ci członkowie

Komisji, co do których nie osiągnięto porozumienia, zostaną wybrani w tajnym głosowaniu

większością dwóch trzecich głosów członków Komitetu spośród nich samych.

2. Członkowie Komisji pełnią swe funkcje w imieniu własnym. Nie mogą oni być obywatelami

zainteresowanych Państw-Stron ani obywatelami Państwa nie będącego stroną niniejszego Paktu,

ani też obywatelami Państwa-Strony, które nie złożyło oświadczenia, przewidzianego w artykule 41.

3. Komisja wybiera swego Przewodniczącego oraz przyjmuje własny regulamin.

4. Posiedzenia Komisji odbywają się normalnie w siedzibie Organizacji Narodów Zjednoczonych lub w

Biurze Organizacji Narodów Zjednoczonych w Genewie. Mogą one jednak odbywać się w innych

dogodnych miejscach, które Komisja ustali w porozumieniu z Sekretarzem Generalnym Organizacji

Narodów Zjednoczonych i zainteresowanymi Państwami-Stronami.

5. Sekretariat powołany zgodnie z artykułem 36 obsługuje również komisje powołane na podstawie

niniejszego artykułu.

6. Informacje otrzymane i rozpatrzone przez Komitet powinny być udostępnione Komisji, która może

wezwać zainteresowane Państwa-Strony do dostarczania wszelkich innych uzupełniających

informacji dotyczących danej sprawy.

7. Po rozpatrzeniu sprawy we wszystkich jej aspektach, lecz w każdym razie nie później niż w

dwanaście miesięcy od dnia przedłożenia jej tej sprawy, Komisja przedstawia sprawozdanie

Przewodniczącemu Komitetu celem przekazania go zainteresowanym Państwom-Stronom:

b) jeżeli Komisja nie jest w stanie zakończyć rozpatrywania sprawy w ciągu dwunastu miesięcy,

ograniczy swe sprawozdanie do krótkiego przedstawienia stanu rozpatrywania sprawy;

c) jeżeli zostało osiągnięte polubowne rozstrzygnięcie sprawy w oparciu o poszanowanie praw

człowieka, uznanych w niniejszym Pakcie, Komisja ograniczy swe sprawozdanie do krótkiego

przedstawienia faktów i osiągniętego rozstrzygnięcia;

d) jeżeli rozstrzygnięcie w myśl punktu b) nie zostanie osiągnięte, sprawozdanie Komisji powinno

zawierać ustalenia we wszystkich kwestiach faktycznych dotyczących sporu między

zainteresowanymi Państwami-Stronami, a także pogląd Komisji odnośnie do możliwości

osiągnięcia polubownego rozstrzygnięcia sprawy. Sprawozdanie powinno również zawierać

uwagi pisemne oraz protokół uwag ustnych poczynionych przez zainteresowane

Państwa-Strony;

e) jeżeli Komisja przedłoży sprawozdanie zgodnie z punktem c), zainteresowane Państwa-Strony

zawiadomią, w ciągu trzech miesięcy od dnia otrzymania tego sprawozdania, Przewodniczącego

Komitetu, czy akceptują treść sprawozdania Komisji.

8. Postanowienia niniejszego artykułu nie ograniczają obowiązków Komitetu przewidzianych w artykule

41.

9. Zainteresowane Państwa-Strony pokryją w równym stopniu wszelkie wydatki członków Komisji

zgodnie z preliminarzem, który zostanie sporządzony przez Sekretarza Generalnego Organizacji

Narodów Zjednoczonych.

10. Sekretarz Generalny Organizacji Narodów Zjednoczonych jest upoważniony do pokrycia - w razie

potrzeby - wydatków członków Komisji, zanim zainteresowane Państwa-Strony dokonają ich zwrotu

zgodnie z ustępem 9 niniejszego artykułu.

Artykuł 43

Członkowie Komitetu i Komisji Pojednawczej ad hoc, wyznaczeni zgodnie z postanowieniami artykułu 41,

korzystają z ułatwień, przywilejów i immunitetów, jakie przysługują ekspertom działającym z ramienia

Organizacji Narodów Zjednoczonych, zgodnie z postanowieniami odpowiednich rozdziałów Konwencji

dotyczącej przywilejów i immunitetów Narodów Zjednoczonych.

Artykuł 44

Postanowienia dotyczące wykonania niniejszego Paktu stosuje się bez uszczerbku dla sposobów

postępowania w dziedzinie praw człowieka określonych przez - lub na podstawie aktów konstytucyjnych i

konwencji Organizacji Narodów Zjednoczonych i organizacji wyspecjalizowanych oraz nie stanowią

przeszkody w stosowaniu przez Państwa-Strony niniejszego Paktu innych sposobów załatwiania sporów,

zgodnie z ogólnymi bądź szczegółowymi porozumieniami międzynarodowymi, obowiązującymi w

stosunkach między nimi.

Artykuł 45

Komitet przedkłada Zgromadzeniu Ogólnemu Organizacji Narodów Zjednoczonych, za pośrednictwem

Rady Gospodarczej i Społecznej, roczne sprawozdania ze swej działalności.

Artykuł 46

Żadne z postanowień niniejszego Paktu nie może być interpretowane jako naruszające postanowienia

Karty Narodów Zjednoczonych oraz statutów organizacji wyspecjalizowanych, określających

odpowiednie obowiązki różnych organów Organizacji Narodów Zjednoczonych i organizacji

wyspecjalizowanych w odniesieniu do spraw, których dotyczy niniejszy Pakt.

Artykuł 47

Żadne z postanowień niniejszego Paktu nie może być interpretowane jako naruszające przyrodzone

prawo wszystkich narodów do pełnego i swobodnego posiadania i użytkowania ich bogactw i zasobów

naturalnych.

BLOK III

JAK WINNO WYGLĄDAĆ POSTĘPOWANIE W SPRAWACH NIELETNICH W ŚWIETLE REGULACJI MIĘDZYNARODOWYCH?

• Zwrócenie uwagi na problem krzywdzenia dzieci dawniej i obecnie

• Przedstawienie zagadnień dotyczących praw dziecka i międzynarodowych standardów ochrony praw dziecka

• Wprowadzenie w problematykę systemów postępowania z nieletnimi sprawcami przestępstw

KRZYWDZENIE DZIECI

• Co roku około 300 mln przypadków maltretowania dzieci

• Krzywdzenie dzieci jest fenomenem, który jest w naszym świecie powszechny od czasu, gdy ludzie zaczęli rejestrować swoją historię

• Systematyczne studia nad historią dzieciństwa zapoczątkował w latach 60. XX w. P. Aries, który dowiódł, iż do połowy XVIII w. nie rozumiano odrębności i specyfiki dzieciństwa, traktujące je co najwyżej jako okres słabości fizycznej i moralnej wymagający ‘naprawienia’ przez surowe wychowanie

• Periodyzacja stosunków pomiędzy rodzicami (opiekunami) a dziećmi na przestrzeni dziejów według De Mause’a:

  • Okres dzieciobójstwa (od Starożytności do IV wieku n.e.)

  • Okres porzucenia (IV-XIII w.)

  • Okres obojętności (XIV-XVII w.)

  • Okres narzucenia (XVIII w.)

  • Okres uspołecznienia (XIX-pierwsza połowa XX w.)

  • Okres pomocy (druga połowa XX w.)

• Zdaniem autora do XVIII w. Stosunki pomiędzy rodzicami a dziećmi naznaczone były okrucieństwem, opuszczeniem, obojętnością (= obowiązująca norma kulturowa w zakresie traktowania dzieci)

• Dziecko od zarania dziejów znajdowało się na pozycji istoty:

  • Zależnej od świata dorosłych

  • Bezwzględnie podporządkowanej dorosłym

• Dziecko było zdane na łaskę i niełaskę

• Nikt nie kwestionował:

  • Stosowania wobec dzieci kar cielesnych→ coś oczywistego & powszechnego

  • Pozycji dziecka jako istoty niższej i podporządkowanej

• Toksyczna pedagogika→ opierała się na sztywnych regułach (J. Bradshaw, 1994, s. 18):

  • Dorośli są władcami zależnego dziecka

  • Mają oni wyłącznie prawo do określania, co jest dobre, a co złe dla dziecka

  • Rodzice zasługują na szacunek, ponieważ są rodzicami

  • Dzieci nie mają prawa do szacunku

  • Dzieci muszą bezwzględnie słuchać rodziców

  • Dziecięca wola powinna być złamana tak szybko, jak tylko jest to możliwe

  • Posłuszeństwo czyni dziecko silnym

  • Reagowanie na potrzeby dziecka jest niewłaściwe

  • Surowość i chłód w stosunku do dziecka dają mu dobre przygotowanie do życia

  • Ciało jest czymś brudnym i wstrętnym

  • Rodzice zawsze mają rację

• Opierając się na tych sztywnych regułach ranimy dziecko- skarzemy je na negatywne uczucia

• Toksyczna pedagogika nie zdominowała wszystkich wychowawców→ Janusz Korczak

• 4 rodzaje krzywdzenia:

  • Fizyczne

  • Emocjonalne

  • Seksualne

  • zaniedbywanie

• Współczesne przypadki- dzieci ofiary przemocy

CZY DZIECKO MA PRAWA?

• Zasadnicze zmiany w traktowaniu dzieci przyniósł dopiero wiek XIX

• Przypadek Mary Hellen Wilson (8 lat) (1874r.)

• Od 1880r. pierwsze towarzystwa międzynarodowe (np. kryminologów, sędziów dla nieletnich, opieki nad dziećmi opuszczonymi i bezdomnymi, zapobiegania cierpienia dzieci)

• 1920 pierwsza Deklaracja Praw Dziecka (Deklaracja Genewska)

• 1946 UNESCO Organizacja NZ ds. Oświaty, Nauki i Kultury (United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization)

• 1946 UNICEF Międzynarodowy Fundusz NZ Pomocy Dzieciom (United Nations Children’s Fund)→ od filantropijnej organizacji międzynarodowej nastawionej na pomoc doraźną do nowatorskiej instytucji do spraw opieki nad dzieckiem

• 1948 Powszechna Deklaracja Praw Człowieka

• 1950 Europejska Konwencja Praw Człowieka

• 1959 Deklaracja Praw Dziecka

• 1966 Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych

• 1989 Konwencja o Prawach Dziecka

• Pojęcie to należy odnosić do relacji państwo-dziecko, co oznacza obowiązki państwa w zakresie ochrony praw dziecka

• W świetle powyższego chodzi zatem nie tyle o sytuacje, w których np. dorosły skrzywdzi dziecko czy jedno dziecko skrzywdzi inne, ile o gwarancje ochrony przed krzywdzeniem i możliwości dochodzenia praw równe dla wszystkich

• Zasada konstytucyjna (art. 72 par. 1 i 3) stanowi, iż RP zapewnia ochronę praw dziecka i organy władzy publicznej oraz osoby odpowiedzialne za dziecko są obowiązane do wysłuchania i w miarę możliwości uwzględnienia zdania dziecka

• Według Elżbiety Czyż

• PRAWA DZIECKA to generalnie prawa człowieka, ograniczone przez brak zdolności do czynności prawnych- osób niepełnoletnich

MIĘDZYNARODOWE STANDARDY PRAW DZIECKA:

KONWENCJA PRAW DZIECKA:

• Rola Polski w powstaniu Konwencji

  • Projekt Konwencji został przygotowany przez Polskę w 1979r.

  • Pracowano nad nią 10 lat i jej ostateczna wersja odbiega od przedłożonego projektu

  • Szukano formuły, która byłaby na tyle uniwersalna, aby zyskać akceptację większości państw

• Konwencja ustanawia status dziecka oparty na następujących założeniach:

  • Dziecko jest samodzielnym podmiotem i ze względu na swoją niedojrzałość psychiczną i fizyczną wymaga szczególnej opieki i ochrony prawnej

  • Dziecko jako istota ludzka wymaga poszanowania jego tożsamości, godności i prywatności

  • Rodzina jest najlepszym środowiskiem wychowania dziecka

  • Państwo powinno wspierać rodzinę, ale nie wyręczać w jej funkcjach

• Tworząc katalog praw dziecka kierowano się następującymi zasadami:

• Zasadą dobra dziecka, która oznacza, że wszystkie działania muszą być podejmowane z uwzględnieniem najlepiej pojętego interesu dziecka

• Zasadą równości, oznaczającą, że wszystkie dzieci niezależnie od ich cech (kolor skóry, płeć, narodowość itp.) są równe wobec prawa

• Zasadą poszanowania praw i odpowiedzialności obojga rodziców, która oznacza, że państwo szanuje autonomię rodziny i ingeruje tylko w szczególnie uzasadnionych przypadkach

• Zasadą pomocy państwa, oznaczającą, że państwo zobowiązane jest do wspierania i zabezpieczenia socjalnego rodzin, w szczególności potrzebujących pomocy

• Katalog praw przyznany dziecku:

  • Prawa i wolności osobiste

  • Prawa socjalne

  • Prawa kulturalne

  • Prawa polityczne

• Art. 40 ochrona i specjalne traktowanie „dziecka podejrzanego, oskarżonego bądź uznanego winnym pogwałcenia prawa karnego”

• Katalog praw zawartych w Konwencji można traktować jako standard, do którego państwa-strony powinny dążyć. Rząd przygotowując strategię działania w zakresie opieki i wychowania dzieci, musi uwzględniać normy konwencyjne. Rolą organizacji pozarządowych zajmujących się ochroną praw dzieci jest przypominanie władzy o zobowiązaniach wynikających z ratyfikacji Konwencji

• Polska podpisała Konwencję 26.01.1990r., ale z jej ratyfikacją zwlekano ponad półtora roku (obowiązuje od 7.07.1991r.)

• Polska złożyła dwa zastrzeżenia i dwie deklaracje do Konwencji

Dokumenty dotyczące postępowania w sprawach nieletnich

• Jednym ze wskaźników stanu przestrzegania praw człowieka jest sposób traktowania przestępców, szczególnie nieletnich. Podstawowe dokumenty międzynarodowe w tym zakresie to:

  • Wskazania NZ dot. Zapobiegania przestępczości nieletnich (tzw. wskazanie Rijadskie)- rezolucja ZO 45/112

  • Wzorcowe Reguły Minimum NZ dot. Wymiaru Sprawiedliwości wobec Nieletnich (tzw. Reguły Pekińskie)- rezolucja ZO 40/33 z 1990r.

  • Reguły NZ dot. Ochrony nieletnich pozbawionych wolności- rezolucja ZO 45/113

Reguły Minimalne (Reguły Pekińskie)

• Uniwersalny standard modelu postępowania w sprawach nieletnich. Reguły wskazują, że młodzi, znajdujący się w początkowym stadium rozwoju osobowości, dla rozwoju fizycznego i intelektualnego oraz dla włączenia się w życie społeczne potrzebują szczególnej uwagi, pomocy oraz ochrony prawnej gwarantującej im spokój, wolność, godność i bezpieczeństwo. Odpowiednia polityka społeczna, zapewniająca opiekę i pomoc dzieciom i młodzieży oraz ich rodzicom, umożliwiająca realizację ich potrzeb, została uznana przez Reguły za najpewniejszy sposób zapobiegania dewiacyjnym zachowaniom nieletnich (A. Grześkowiak)

Traktowanie nieletnich w świetle Konwencji o Prawach Dziecka, Reguł Minimalnych ONZ i Ustawy o postępowaniu w sprawach nieletnich (Upn): porównanie

	Konwencja	Reguły Minimalne	Upn
Pojęcie nieletniości	Art.1	R. 2.2	Art. 1
Granice wiekowe	Art. 40 pkt. 3a	R. 4	Art. 1 Brak dolnej
Zatrzymanie/ aresztowanie	Art.37	R.13	Art. 27(schronisko) Art. 40 (PID)
Środki stosowane wobec nieletnich	Art. 40 pkt. 3b, pkt. 4	R. 11, 18, 19	Art. 6, 7 (rodzice), 21 (zasada oportunizmu)
Kara	Art. 37	R. 17	Art.5 (art. 10 kk)

Współczesne systemy traktowania nieletnich

Ewolucja systemów postępowania z nieletnimi

• Do końca XIX wieku

  • Nieodpowiedzialność karna w stosunku do młodszych dzieci

  • Pośrednia kategoria między nieodpowiedzialnością a warunkową odpowiedzialnością karną→ odrębne instytucje wychowawcze

  • Hołdowanie zasadom prawa właściwego dla dorosłych

  • Czym były spowodowane zmiany?

    • Nowe kierunki w doktrynie prawa karnego

    • Wzrost społecznego zainteresowania dziećmi zaniedbanymi

    • Rozwój instytucji prawnych (zakłady poprawcze i wychowawcze, sądy dla nieletnich)

• Po II wojnie

  • Odrębne jurysdykcje dla nieletnich

  • Systemy postępowania z nieletnimi opierają się na:

    • Wyspecjalizowanym sądownictwie dla nieletnich→ANGLIA, FRANCJA, WŁOCHY

    • Organach sądowych o charakterze administracyjnym (np. Komisje) i sądach zwykłych→ PAŃSTWA SKANDYNAWSKIE

    • Sądach dla nieletnich i komisjach społecznych→BELGIA

• Technika modelowa i pojęcie modelu jako podstawa systematyzacji systemów prawnych

• Model jest swego rodzaju wzorcem, a ten można wyodrębnić na podstawie analizy konkretnych systemów prawnych

Co decyduje o charakterze systemu traktowania nieletnich?

• Podstawowe zasady, na których opiera się system zasad i odpowiedzialności nieletnich (według A. Walczak- Żochowskiej):

  • Charakter reakcji państwa na czyn przestępczy nieletniego (ukaranie, zapobieganie)

  • Odrębność zasad odpowiedzialności nieletnich w stosunku do zasad odpowiedzialności dorosłych (nieletni jako odrębna kategoria przestępców; nieletni= dorosły)

  • Charakter i zasady działania organów rozpatrujących sprawy nieletnich (np. sądowe, pozasądowe- komisje społeczne), jego organów pomocniczych (np. kuratorzy), organy zajmujące się wykonywaniem orzeczonych środków

  • Katalog (wychowawcze, poprawcze) i kryteria doboru środków (kara, resocjalizacja) stosowanych wobec nieletnich

Współczesne systemy traktowania nieletnich: trzy modele

• Model traktowania nieletnich jako jedna z wyspecjalizowanych dziedzin prawa karnego (Włochy, Niemcy)

• Model resocjalizacyjny z elementami odpowiedzialności karnej (Polska, Anglia)

• Model resocjalizacyjny (Szwecja, Norwegia)

LITERATURA

UNESCO – do jej zadań należy prowadzenie działalności sprzyjającej wzajemnemu poznaniu i zrozumieniu między narodami, popieranie rozwoju oświaty, nauki i kultury w całym świecie, ochrona dorobku kulturowego oraz rozwijanie współpracy i wymiany kulturalnej między narodami. W dziedzinie oświaty i wychowanie szczególną funkcję pełni włączona do UNESCO w 1969 r Międzynarodowe Biuro Oświaty z siedzibą w Genewie. Zajmuje się ono problemami komparatystyki oświatowej i organizuje sesje międzynarodowych konferencji oświaty. Sesje te w których uczestniczą ministrowie oświaty krajów członkowskich UNESCO stanowią międzynarodowe forum wymiany poglądów i opinii, prezentowania osiągnięć i sygnalizowanie trudności napotkanych na drodze rozwoju oświaty w poszczególnych krajach. Obrady każdej sesji kończy uchwalenie rekomendacji która wskazuje zadanie do oświaty na świecie w rożnych dziedzinach działalności edukacyjnej. Należy wyróżnić dwie grupy rekomendacji – charakterze administracyjnym i pedagogicznym. Rekomendacje o charakterze administracyjnym dotyczą planowania i zarządzania oświatą, organizacji placówek o charakterze wychowawczym, opiekuńczym i prewencyjno resocjalizacyjnym, wszystkich szczebli, finansowania oświaty, organizowania inspekcji szkolnej, poradnictwa zawodowego i psychologiczno – pedagogicznego itd. Rekomendacje o charakterze pedagogicznym dotyczą konstrukcji programów, nauczania i wychowania, doskonalenia dydaktyki poszczególnych przedmiotów, zapobiegania an alfabetyzacji dorosłych i badań edukacyjnych. Oprócz działań ogólnoświatowych UNESCO realizuje także europejski program rozwoju oświaty. Przeznaczony jest on dla wszystkich europejskich państw, w tym naturalnie dla państw UE. Szczególny nacisk położono w nim na ratyfikowanie europejskiej konwencji o wzajemnym uznawaniu dyplomów studiów wyższych, nauczanie języków obcych, ujednolicenie kształcenia nauczycieli, edukację w pokoju i zgodnie z respektowaniem praw człowieka oraz oświatę dorosłych i jej wpływ na proces kształcenia ustawicznego. Analizując programy i wyznaczone kierunki działania widać podobieństwa w celach i koncepcjach UE, RE, OCDE, UNESCO. Ideą przewodnią tych programów jest dążenie do ekonomicznej i kulturalnej integracji krajów Europy z zachowanie, pełnej tożsamości narodowej. Szczególną uwagę zwraca się na model kształcenia ucznia i nauczyciela, kształcenie ustawiczne oraz równouprawnienie rasy, płci i wyznanie. Charakterystyczny jest brak koncepcji oragizacyjnego ujednolicani struktur szkolnych. Natomiast wyraźnie widoczny jest nurt edukacyjny, stawiający sobie za cel wychowanie Europejczyka świadomego własnych narodowych korzeni i kierującego się ideą respektowania praw człowieka.

UNICEF – Fundusz Narodów Zjednoczonych Pomocy Dzieciom. Jest kontynuatorką Międzynarodowego Związku Pomocy dzieciom a więc promotorem praw dziecka do opieki, wychowanie i bezpieczeństwa społecznego obejmującym swoją działalnością prawie wszystkie kraje świata. Projektodawcą UNICEF był Polak, Rajchman, który prowadził akcje na rzecz powołanie instytucji mającej na celu niesienie pomocy dzieciom – ofiarom wojny. W rezolucji przedstawiono że UNICEF ma być organizacją apolityczną i każda pomoc dzieciom ma być udzielania zależnie Od ich potrzeb bez dyskryminacji z powody rasy, wyznania, narodowości, statusu społecznego lub przekonań politycznych. Pierwsze programy UNICEF miały na celu poprawę sytuacji dzieci pochodzących z krajów dotkniętych II wojną światową, za pośrednictwem tej organizacji dostarczano im żywność, odzież, leki, oraz surowce i sprzęt do odbudowy zniszczonego przemysłu spożywczego i farmaceutycznego. Ponadto do zasad polityki UNICEF został włączony obowiązek udzielania pomocy w sytuacjach zagrożenia na skutek klęsk żywiołowych i konfliktów zbrojnych. W latach i XX w, UNICEF stał się jedną z najbardziej aktywnych agend Organizacji Narodów Zjednoczonych, która pomagała rozwiązywać problemy związane z oświatą. Zgodnie z założeniami programów UNICEF edukacja nieformalna może być organizowana przez różnego typu instytucje pozaszkolne, organizacje, stowarzyszenia i specjalne służby społeczne. Polska od początku istnienia tej organizacji bierze aktywny, udział w inicjowaniu i wytyczaniu polityki UNICEF. Dotuje UNICEF płacąc coroczne składki członkowskie, organizuje różnorodne kursy dla stypendystów UNICEF w SGPiS oraz w Instytucie Matki i Dziecka, udziela pomocy krajom rozwijanym się i dotkniętym klęskami żywiołowymi.

WAO - jest jedną z najważniejszych międzynarodowych organizacji opiekuńczo – wychowawczych o największym zasięgu geograficznym oraz dużej efektywności działań opiekuńczo – wychowawczych i profilaktycznych. Istotnym elementem programowym Stowarzyszenia jest rozpowrzechnanie idei wychowania dzieci w duchu pokoju, braterstwa i tolerancji. Całokształtem działalności Stowarzyszczenia kieruje kilkunastoosobowy komitet wykonawczy z siedzibą w Brukseli a o środki finansowe umożliwiające realizacji konkretnych programów opiekuńczych i edukacyjnych torszcza się przede wszystkim sponsorzy.

IFCO –promocja rodzinnych form opieki głównie rodzin zastępczych dla dzieci pozbawionych opieki rodziny naturalnej także wymiana doświadczeń miedzy tymi którzy ta opiekę bezpośrednio sprawuje a tymi którzy SA jej podmiotem a wiec dziećmi i młodzieżą. Członkami Organizacji są stowarzyszenia organizacja pozarządowe skupiające rodziny zastępcze ich dzieci które działają na poziomie regionalnym, kolanym a także federacyjnym w większości krajów Europy i Ameryki i SA odpowiedzialne za opiekę w danym kraju..

FICE – główne cele nowo powołanej organizacji uznano: wymianę doświadczeń zawodowych, upowszechnienie nowych koncepcji socjopedagogicznym wychowania poza srodkowiskiem rodzinnym. W praktyce chodziło i lansowanie idei wspólnot dziecięcych której realizacja służyła za kryterium oceny kandydatów do FICE z kolejnych państw.

Trzy modele post. z nieletnimi:

- model traktowania nieletnich… - cecha charakterystyczna tego modelu jest oparcie systemu zasad i postępowania z nieletnimi na pojęciu „nieletni przestępca” albo „nieletni winny”.. Ustanowienie takich środków które mają na celu nie tylko resocjalizację ale również ukarania nieletniego. Kryteriami doboru środków są z jednej strony właściwości osobiste sprawcy i jego środowisko z drugiej strony – charakter i stopień niebezpieczeństwa popełnionego przez niego czynu.

- model resocjalizacyjny – rozwiązania w nim stanowią kompromis pomiędzy rozwiązaniami charakterystycznymi dla systemu opartego na pojęciu „nieletni przestępca” a równocześnie przyjętymi przez system oparty na pojęciu „nieletni z zagrożeniu” lub „ nieletni przystosowany społecznie”. Cechą charakterystyczną tego modelu jest wprowadzenie obok tradycyjnego pojęcia „nieletni winny”, „nieletni w zagrożeniu”/ Oznacza to objęcie ochroną prawną nie tylko tych nieletnich którzy swym zachowaniem naruszyli normy prawa karnego, ale także wszystkich typu nieletnich, u których występują inne objawy nieprzystosowania społecznego.

- model resocjalizacyjny – oparty wyłącznie na pojęciu „nieletni nieprzystosowany społecznie” kładą nacisk przede wszystkim na rozszerzenie działalności profilaktycznej i doskonalenie pracy resocjalizacyjnej. Cechą charakterystyczna tego modelu jest całkowite odejście od pojęcia „nieletni przestępca” . Naruszenie przez niego norm prawa karnego postrzegane jest jako jeden z objawów zakłóceń procesu socjalizacji, wymagający udzielenia nieletniemu oraz jego rodzinie pomocy.

Reguły Pekińskie:

1. Państwa członkowskie powinny – zgodnie z ich ogólnym interesem – działać na rzecz pomnażania pomyślności nieletnich i ich rodzin.

2. Państwa członkowskie powinny dążyć do stwarzania warunków które zapewniają nieletniemu pożyteczną egzystencję w społeczeństwie, warunki te powinny sprzyjać temu aby w okresie życia, kiedy nieletni w największym stopniu jest podatny na angażowanie się w zachowania dewiacyjne, rozwój jego osobowości i edukacji mógł przebiegać w sposób możliwie oddalony od naruszeń prawa i przestępczości.

3. Odpowiednio dużą wagę należy poświęcać pozytywnym środkom oddziaływania, obejmującym pełne włączenie wszystkich możliwych czynników; członków rodzin, wolontariuszy i innych grup osób z otoczenia nieletniego a także szkołę i różne instytucje środowiskowe – celem zapewnienia pomyślności nieletnich należy na mieć na względzie potrzebę ograniczenia interwencji przewidzianych przez prawo oraz skuteczne, sprawiedliwe i humanitarne postępowanie z nieletnimi będącymi z nim w konflikcie.

4. Wymiar sprawiedliwości wobec nieletnich należy pojmować jako integralną część procesu rozwojowego każdego kraju; w ogólnych ramach sprawiedliwości społecznej dla całej młodzieży przyczynia się on jednocześnie do jej ochrony i zapewnienia pokojowego ładu w społeczeństwie.

5. Szczegóły stosowania powyższych reguł zalezą od warunków gospodarczych społecznych i kulturowych istniejących w każdym państwie członkowskim.

6. Działanie instytucji wymiaru sprawiedliwości wobec nieletnich należy systematycznie rozwijać i koordynować również w celu podtrzymania i podnoszenia kwalifikacji personelu tych instytucji co dotyczy w szczególności nastawienia i postawy personelu oraz stosowanych metod.

LITERATURA

Konwencja o Prawach dziecka

Artykuł 1

Dla celów niniejszej Konwencji "dziecko" oznacza każdą istotę ludzką w wieku poniżej osiemnastu

lat, chyba że zgodnie z prawem odnoszącym się do dziecka uzyska ono wcześniej pełnoletność.

Artykuł 12

1. Państwa-Strony zapewniają dziecku, które jest zdolne do kształtowania swych własnych

poglądów, prawo do swobodnego wyrażania własnych poglądów we wszystkich sprawach

dotyczących dziecka, przyjmując te poglądy z należytą wagą, stosownie do wieku oraz

dojrzałości dziecka.

2. W tym celu dziecko będzie miało w szczególności zapewnioną możliwość wypowiadania się

w każdym postępowaniu sądowym i administracyjnym dotyczącym dziecka, bezpośrednio

lub za pośrednictwem przedstawiciela bądź odpowiedniego organu, zgodnie z zasadami

proceduralnymi prawa wewnętrznego.

Artykuł 13

1. Dziecko będzie miało prawo do swobodnej wypowiedzi: prawo to ma zawierać swobodę

poszukiwania, otrzymania i przekazywania informacji oraz idei wszelkiego rodzaju, bez

względu na granice, w formie ustnej, pisemnej bądź za pomocą druku, w formie

artystycznej lub z wykorzystaniem każdego innego środka przekazu według wyboru

dziecka.

2. Wykonanie tego prawa może podlegać pewnym ograniczeniom, lecz tylko takim, które są

przewidziane przez prawo i które są konieczne:

a. dla poszanowania praw lub reputacji innych osób,

albo

b. dla ochrony bezpieczeństwa narodowego lub porządku publicznego (ordre public), bądź

zdrowia publicznego albo moralności.

Artykuł 14

1. Państwa-Strony będą respektowały prawo dziecka do swobody myśli, sumienia i wyznania.

2. Państwa-Strony będą respektowały prawa i obowiązki rodziców, oraz tam gdzie jest to

stosowne, opiekunów prawnych, odnośnie ukierunkowania dziecka, w zakresie jego praw,

w sposób zgodny z rozwijającymi się zdolnościami dziecka.

3. Swoboda wyrażania wyznawanej religii lub przekonań może podlegać tylko takim

ograniczeniom, które są przewidziane prawem i są konieczne dla ochrony bezpieczeństwa i

porządku publicznego (ordre public), zdrowia lub moralności społeczeństwa, bądź

podstawowych praw i wolności innych osób

Artykuł 15

1. Państwa-Strony uznają prawa dziecka do swobodnego zrzeszania się oraz wolności

pokojowych zgromadzeń.

2. Na wykonywanie tych praw nie mogą być nakładane jakiekolwiek ograniczenia z wyjątkiem

tych, które są zgodne z prawem i które są konieczne w społeczeństwie demokratycznym do

zapewnienia interesów bezpieczeństwa publicznego, porządku publicznego (ordre public),

ochrony zdrowia bądź moralności społecznej lub ochrony praw i wolności innych osób.

Artykuł 16

1. Żadne dziecko nie będzie podlegało arbitralnej lub bezprawnej ingerencji w sferę życia

prywatnego, rodzinnego lub domowego, czy w korespondencję, ani bezprawnym

zamachom na jego honor i reputację.

1. Dziecko ma prawo do ochrony prawnej przeciwko tego rodzaju ingerencji lub zamachom.

Ustawa o postępowaniu…

Art. 1.

§ 1. Przepisy ustawy stosuje się w zakresie:

1) zapobiegania i zwalczania demoralizacji – w stosunku do osób, które nie

ukończyły lat 18;

2) postępowania w sprawach o czyny karalne – w stosunku do osób, które dopuściły

się takiego czynu po ukończeniu lat 13, ale nie ukończyły lat 17;

3) wykonywania środków wychowawczych lub poprawczych – w stosunku do

osób, względem których środki te zostały orzeczone, nie dłużej jednak niż

do ukończenia przez te osoby lat 21.

§ 2. Ilekroć w ustawie jest mowa o:

1) „nieletnich” – rozumie się przez to osoby, o których mowa w § 1;

2) „czynie karalnym” – rozumie się przez to czyn zabroniony przez ustawę jako:

a) przestępstwo lub przestępstwo skarbowe albo

b) wykroczenie określone w art. 51, 621), 69, 74, 76, 85, 87, 119, 122, 124,

133 lub 143 Kodeksu wykroczeń.

Art. 2.

Przewidziane w ustawie działania podejmuje się w wypadkach, gdy nieletni wykazuje

przejawy demoralizacji lub dopuści się czynu karalnego.

Art. 3.

§ 1. W sprawie nieletniego należy kierować się przede wszystkim jego dobrem, dążąc

do osiągnięcia korzystnych zmian w osobowości i zachowaniu się nieletniego

oraz zmierzając w miarę potrzeby do prawidłowego spełniania przez rodziców

lub opiekuna ich obowiązków wobec nieletniego, uwzględniając przy

tym interes społeczny.

§ 2. W postępowaniu z nieletnim bierze się pod uwagę osobowość nieletniego, a w

szczególności wiek, stan zdrowia, stopień rozwoju psychicznego i fizycznego,

cechy charakteru, a także zachowanie się oraz przyczyny i stopień demoralizacji,

charakter środowiska oraz warunki wychowania nieletniego.

Art. 3a.

§ 1. W każdym stadium postępowania sąd rodzinny może, z inicjatywy lub za zgodą

pokrzywdzonego i nieletniego, skierować sprawę do instytucji lub osoby

godnej zaufania w celu przeprowadzenia postępowania mediacyjnego.

§ 2. Instytucja lub osoba godna zaufania sporządza, po przeprowadzeniu postępowania

mediacyjnego, sprawozdanie z jego przebiegu i wyników, które sąd rodzinny

bierze pod uwagę, orzekając w sprawie nieletniego.

§ 3. Minister Sprawiedliwości określi, w drodze rozporządzenia, szczegółowe zasady

i tryb przeprowadzania mediacji, regulując zwłaszcza warunki, jakim powinny

odpowiadać instytucje i osoby uprawnione do jej przeprowadzania,

sposób rejestracji tych instytucji i osób oraz szkolenia mediatorów, zakres i

warunki udostępniania im akt sprawy, formę i zakres sprawozdania z przebiegu

i wyników postępowania mediacyjnego, mając na względzie wychowawczą

rolę postępowania mediacyjnego, interes pokrzywdzonego, dobrowolność i

poufność mediacji oraz fachowość i bezstronność mediatora.

Art. 4.

§ 1. Każdy, kto stwierdzi istnienie okoliczności świadczących o demoralizacji nieletniego,

w szczególności naruszanie zasad współżycia społecznego, popełnienie

czynu zabronionego, systematyczne uchylanie się od obowiązku szkolnego

lub kształcenia zawodowego, używanie alkoholu lub innych środków w celu

wprowadzenia się w stan odurzenia, uprawianie nierządu, włóczęgostwo,

udział w grupach przestępczych, ma społeczny obowiązek odpowiedniego

przeciwdziałania temu, a przede wszystkim zawiadomienia o tym rodziców

lub opiekuna nieletniego, szkoły, sądu rodzinnego, Policji lub innego właściwego

organu.

§ 2. Każdy, dowiedziawszy się o popełnieniu czynu karalnego przez nieletniego,

ma społeczny obowiązek zawiadomić o tym sąd rodzinny lub Policję.

§ 3. Instytucje państwowe i organizacje społeczne, które w związku ze swą działalnością

dowiedziały się o popełnieniu przez nieletniego czynu karalnego ściganego

z urzędu, są obowiązane niezwłocznie zawiadomić o tym sąd rodzinny

lub Policję oraz przedsięwziąć czynności niecierpiące zwłoki, aby nie dopuścić

do zatarcia śladów i dowodów popełnienia czynu.

Art. 4a.

Podmioty współdziałające z sądem rodzinnym, a w szczególności: instytucje państwowe,

społeczne lub jednostki samorządowe oraz osoby godne zaufania, w zakresie swego działania, udzielają na żądanie sądu rodzinnego informacji niezbędnych w

toku postępowania.

Dział II

Środki zapobiegania i zwalczania demoralizacji i przestępczości nieletnich

Art. 5.

Wobec nieletniego mogą być stosowane środki wychowawcze oraz środek poprawczy

w postaci umieszczenia w zakładzie poprawczym; kara może być orzeczona tylko

w wypadkach prawem przewidzianych, jeżeli inne środki nie są w stanie zapewnić

resocjalizacji nieletniego.

Art. 6.

Wobec nieletnich sąd rodzinny może:

1) udzielić upomnienia;

2) zobowiązać do określonego postępowania, a zwłaszcza do naprawienia wyrządzonej

szkody, do wykonania określonych prac lub świadczeń na rzecz

pokrzywdzonego lub społeczności lokalnej, do przeproszenia pokrzywdzonego,

do podjęcia nauki lub pracy, do uczestniczenia w odpowiednich zajęciach

o charakterze wychowawczym, terapeutycznym lub szkoleniowym, do

powstrzymania się od przebywania w określonych środowiskach lub miejscach

albo do zaniechania używania alkoholu lub innego środka w celu

wprowadzania się w stan odurzenia;

3) ustanowić nadzór odpowiedzialny rodziców lub opiekuna;

4) ustanowić nadzór organizacji młodzieżowej lub innej organizacji społecznej,

zakładu pracy albo osoby godnej zaufania – udzielających poręczenia za

nieletniego;

5) zastosować nadzór kuratora;

6) skierować do ośrodka kuratorskiego, a także do organizacji społecznej lub

instytucji zajmujących się pracą z nieletnimi o charakterze wychowawczym,

terapeutycznym lub szkoleniowym, po uprzednim porozumieniu się z tą organizacją

lub instytucją;

7) orzec zakaz prowadzenia pojazdów;

8) orzec przepadek rzeczy uzyskanych w związku z popełnieniem czynu karalnego;

9) orzec umieszczenie w młodzieżowym ośrodku wychowawczym albo w rodzinie

zastępczej zawodowej, która ukończyła szkolenie przygotowujące do

sprawowania opieki nad nieletnim;

10) orzec umieszczenie w zakładzie poprawczym;

11) zastosować inne środki zastrzeżone w niniejszej ustawie do właściwości sądu

rodzinnego, jak również zastosować środki przewidziane w Kodeksie rodzinnym

i opiekuńczym, z wyłączeniem umieszczenia w rodzinie zastępczej

spokrewnionej, rodzinie zastępczej niezawodowej, rodzinnym domu dziecka,

placówce wsparcia dziennego, placówce opiekuńczo-wychowawczej i

regionalnej placówce opiekuńczo-terapeutycznej.

BLOK IV

• Więzień, aresztowany, ukarany, więzienie

• Więźniowie- osoby, które na mocy prawomocnego wyroku sądu powszechnego lub wojskowego znaleźli się w więzieniu lub areszcie wojskowym, jak również ci, którzy zostali tymczasowo aresztowani oraz ci, którzy zostali ukarani (izolacyjną karą porządkową)

Będą nas interesowały osoby, które zostały poddane izolacji karnej

• ‘Osoba pozbawiona wolności’= ‘więzień’→ pojęcia obejmujące szeroki zakres: (1) skazany (2) ukarany (obywający karę aresztu za wykroczenia) (3) tymczasowo aresztowany (4) zatrzymany w izbie zatrzymań (5) osoba ukarana izolacyjną karą porządkową (6) nieletni umieszczony w zakładzie poprawczym lub w schronisku dla nieletnich

KAŻDA Z WYMIENIONYCH OSÓB POZOSTAJE W DYSPOZYCJI ORGANÓW PAŃSTWA, KTÓRE SZEROKO I GŁĘBOKO INGERUJE W ICH PRAWA I WOLNOŚCI

Populacja więzienna

• Państwa Europy Środkowo-Wschodniej→ w początkach lat 90. XX wieku zaczęto notować wzrost populacji więziennej (największy na Białorusi, w Chorwacji, Republice Czeskiej, Rumunii i Słowacji). Pociągnęło to za sobą szereg problemów, m.in.:

  • Fizyczny stan infrastruktury więziennej

  • Ograniczenie alternatyw pozasądowych

  • Niemożność znalezienia odpowiedniej pracy dla więźniów

  • Niedobór kadr (odpowiednich i wykwalifikowanych)

  • Niemożność wprowadzenia wielu standardów ONZ i RE dotyczących kierowania placówkami penitencjarnymi i postępowania z więźniami

• 31.08.2011

  • Ogółem tymczasowo aresztowani, skazani i ukarani→ 81544 osób, w tym 2595 kobiet

    • Tymczasowo aresztowani→ 8571 osób (w tym 393 kobiet)

    • Skazani→ 72459 osób (w tym 2170 kobiet)

    • Ukarani→ 514 osób (w tym 32 kobiet)

Adaptacja do warunków więziennych

• W okresie odbywania kary pozbawienia wolności skazani nie mają możliwości zaspokojenia wielu potrzeb socjalnych, czego efektem są ich problemy z adaptacją do warunków więziennych oraz readaptacją społeczną (Dzięcioł, 2004, s. 370)

• Z punktu widzenia w/w potrzeb pobyt w zakładzie karnym można podzielić na trzy fazy (Machel, 2003; Dzięcioł, 2004):

(1) Faza związana z osadzeniem

(2) Faza przystosowania się

(3) Faza przygotowania do wolności

Faza związana z osadzeniem

• Najważniejsze potrzeby socjalne ujawniające się w tej fazie to:

  • opieka nad rodziną i utrata pracy

• Cel interwencji podejmowanej w miejscu zamieszkania skazanego: wzmacnianie tych elementów, które będą sprzyjały jego przyszłej readaptacji społecznej (np. więź z rodziną)

• Skazani mają możliwość współudziału w opracowaniu programu indywidualnego oddziaływania resocjalizacyjnego i odbywania kary pozbawienia wolności w systemie programowanego oddziaływania

  • ustala się zwłaszcza: rodzaje zatrudnienia i nauczania skazanych, ich kontakty, przede wszystkim z rodziną i innymi osobami bliskimi, wykorzystanie czasu wolnego, możliwości wywiązywania się z ciążących na nich obowiązków oraz inne przedsięwzięcia niezbędne dla przygotowania skazanych do powrotu do społeczeństwa (Kodeks Karny Wykonawczy, art. 95 §2 i §3)

Faza przystosowania

• Ułożenie życia w więzieniu, tj.:

  • osadzeni starają się respektować regulamin więzienny i polecenia personelu, ubiegają się o nagrody, troszczą się o utrzymanie dobrych relacji z rodziną, ubiegają się o prace i naukę

• Najważniejsze potrzeby socjalne tej fazy to:

  • zdobywanie i/lub poszerzanie kompetencji zawodowych, utrzymywanie więzi z rodziną i społecznie akceptowanych kontaktów towarzyskich.

• Cel interwencji: kształtowanie u osób z przeszłością kryminalną umiejętności (np. zawodowych i interpersonalnych) niezbędnych do życia na wolności.

  • Realizowanie programów resocjalizacyjnych (por. Marczak, 2009)

Faza przygotowania do wolności

• Potrzeby socjalne tej fazy są dziedziczone po fazach poprzednich i przyjmują zwielokrotnioną postać

• Działania socjalne:

  • pomoc w znalezieniu pracy, mieszkania, dalszym kształceniu oraz w zaadaptowaniu się do życia rodzinnego i grupowego

Wpływ uwięzienia na funkcjonowanie rodziny

• Cztery etapy największego stresu i trudności, przez które przechodzą rodziny:

  • Aresztowanie

  • Skazanie

  • Okres uwięzienia

  • Okres przed i po zwolnieniu

Aresztowanie

• Moment aresztowania i oddzielenia od rodziny jest odczuwany szczególnie boleśnie, gdy ma to miejsce po raz pierwszy

  • szok i niedowierzanie

• (Często) między aresztowaniem a skazaniem upływa kilka czy więcej miesięcy→ stałe źródło stresu dla zatrzymanej osoby i jej rodziny

  • Niemożliwe jest podejmowanie konkretnych planów na przyszłość (=życie jest w stanie zawieszenia)

Skazanie

• Wiele rodzin jest nieprzygotowanych na wydanie wyroku i dlatego w momencie, kiedy ma to miejsce prezentuje objawy szoku

• Bliscy nie znają odpowiedzi na wiele istotnych pytań:

  • Gdzie znajduje się zakład karny, w którym członek rodziny będzie umieszczony?

  • Co to są „godziny wizyt”?

  • Czy dzieci mogą odwiedzać skazanego rodzica?

  • Czy można do niego pisać listy?

  • Jak uwięziony sobie poradzi?

  • Czy wszystko z nim/ nią będzie w porządku?

  • Czy pozostająca na wolności rodzina da sobie radę?

Uwięzienie

• Trauma przeżywana przez rodziny w początkowym okresie uwięzienia jest porównywana z problemami doświadczanymi przez rodziny, które utraciły ukochaną osobę z powodu jej śmierci.

  • Rodziny mogą odczuwać ambiwalentne uczucia w stosunku do pozbawionego wolności.

• Muszą radzić sobie ze stygmatyzacją

• Problemy materialne

• Samotność, odczuwana dotkliwie w sytuacjach wiążących się z podejmowaniem nowych ról i obowiązków, tj. samotnego rodzica, osoby utrzymującej dyscyplinę, głównego żywiciela rodziny

• Co i w jaki sposób powiedzieć dzieciom o pobycie rodzica w więzieniu?

Okres przed i po zwolnieniu

• Czas następujący przed i po zwolnieniu przez wielu autorów bywa określany jako szczególnie oszałamiający i traumatyczny dla rodzin przestępców, którym towarzyszy zaniepokojenie i lęk

• Przejście od „rodziny, której członek przebywa w więzieniu” do „rodziny z byłym więźniem” jest dramatyczne, gdyż wiąże się z generalnymi zmianami we wszystkich zasadach funkcjonowania systemu rodzinnego, wypracowanymi podczas pobytu kobiety i/lub mężczyzny w zakładzie karnym

Prawa więźnia

• Pozbawienie wolności jest stosunkiem prawnym zachodzącym między osobą pozbawioną wolności (więźniem) a państwem (właściwymi jego organami). Składają się nań szczegółowe prawa i obowiązki obu stron. Istotne znaczenie ma tu stosunek zakładowy, czyli wzajemne relacje między więźniem i administracją więzienną (Z. Hołda)

• Jaki charakter mają prawa więźnia?

  • Prawa materialne i proceduralne

  • Prawa (prawa pozytywne) i wolności (prawa negatywne)

  • Prawa ogólne i specjalne

  • Prawa więźniów: pozytywne prawa (najczęściej) specjalne

• Co dzieje się z prawami osoby, która zostaje umieszczona w izolacji?

• 4 kategorie praw przysługujących więźniowi:

(1)   Prawa, które zostały mu odebrane lub znacznie ograniczone (np. prawo do zmiany miejsca pobytu)

(2)   Prawa, które przysługują więźniowi w takim samym zakresie, w jakim przysługują one innym ludziom (np. prawo do sądu, wolność od tortur)

(3)  Prawa, które przysługują więźniowi, ale w ograniczonym zakresie, a zadaniem instytucji powołanych do tego (np. sądów) jest ustalenie granic tych praw (np. prawo do wyznawania własnej religii)

(4)   Prawa, które są typowymi prawami przysługującymi tylko osobom pozbawionym wolności (np. prawo do resocjalizacji)

Prawa więźnia w świetle dokumentów międzynarodowych

• Reguły Minimalne Postępowania z Więźniami ONZ 1955

• Europejskie Reguły Więzienne Rada Europy 1987

• Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych (art. 10- w jaki sposób powinna być wykonywana kara pozbawienia wolności)

• Europejska Konwencja Praw Człowieka (art. 3-godziwe warunki izolacji; art. 5- gwarancje legalności zatrzymania)

• Orzecznictwo Europejskiego Trybunału Praw Człowieka

Prawa więźnia w świetle dokumentów krajowych

• Konstytucja z 2 kwietnia 1997r.

  • art. 30 (poszanowanie godności)

  • art. 40 (wolność od tortur)

  • art. 41 (standard traktowania każdej osoby pozbawionej wolności)

Prawa więźnia w świetle dokumentów krajowych

• Kodeks karny wykonawczy (pierwotna wersja obowiązywała od 1.09.1998 do 31.08.2003)

  • Katalog praw i obowiązków więźnia→ art. 101-120 kkw (ale trzeba pamiętać, że prawa i obowiązki określone są także pośrednio), podstawowy katalog praw skazanego- art. 102 i 103 kkw- są to prawa sensu stricto, dotyczą one pięciu dziedzin życia w ZK: (1) warunków bytowych (2) łączności ze światem zewnętrznym, a zwłaszcza z rodziną i innymi osobami bliskimi (3) aktywność skazanego w czasie odbywania kary (4) wolności religijnej (5) gwarancji praworządnego wykonania kary

  • Ochrona praw więźniów- trzy instytucje: (1) sądowa kontrola decyzji administracji więziennej (art. 7) (2) sędziowski nadzór penitencjarny (art. 32 i nast.) (3) kontrola sprawowana przez nadrzędne organa Służby Więziennej (art. 178 § 2)

• Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości w sprawie regulaminu organizacyjno-porządkowego wykonywania kary pozbawienia wolności (25.08.2003)

• Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości w sprawie regulaminu organizacyjno-porządkowego wykonywania tymczasowego aresztowania (25.08.2003)

• Działalność Rzecznika Praw Obywatelskich

• Wyspecjalizowane organizacje pozarządowe

  • Helsińska Fundacja Praw Człowieka

LITERATURA

Stańdo – Kawecka- Prawne podstawy resocjalizacji

Wzorcowe Reguły Minimum… Uchwalone zostały przez I Kongres Narodów Zjednoczonych w sprawie Zapobiegania Przestępczości i Postępowania z Przestępcami. Określają warunki minimalne postepowania z więźniami uznane Narody Zjednoczone za dopuszczalne w oparciu o powszechne akceptowane poglądy i zasadnicze elementy najbardziej adekwatnych systemów. Część I Reguł dotyczy ogólnego zarządzania zakładami penitencjarnymi i odnosi się do wszystkich kategorii uwięzionych zatrzymanych, tymczasowo aresztowanych, skazanych w sprawach karnych i w sprawach cywilnych, osadzonych w zakładach izolacyjnych w związku z orzeczeniem środka poprawczego lub środka zabezpieczającego. Zawarte w tej części reguły określają minimalne standardy postępowania z więźniami w zakresie warunków bytowych, opieki medycznej, dyscypliny i karania utrzymywania kontaktów ze światem zewnętrznym. Część II obejmuje zasady odnoszące się do poszczególnych kategorii uwięzionych.

Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych- dla ochrony praw osób pozbawionych wolności istotny jest zwłaszcza art.7 i 10, który zakazuje tortur oraz okrutnego nieludzkiego albo poniżającego traktowania lub karania. Wskazuje na potrzebe traktowania osób pozbawionych wolności w sposób humanitarny i z poszanowaniem przyrodzonej godności osoby ludzkiej oraz na potrzebę indywidualizacji postępowania penitencjarnego ze szczególnym uwzględnieniem oddzielenia oskarżonych od skazanych i nieletnich od dorosłych.

EKPC – przewiduje dwa rodzaje skarg : państwowe, indywidualne. Wśród podstawowych praw człowieka, wymienia się prawo do wolności od tortur oraz nieludzkiego lub poniżającego traktowania albo karania. Ma charakter absolutny. Prawa człowieka do poszanowania jego życia prywatnego, zycia rodzinnego, mieszkania i korespondencji.

Konwencja przeciwko Torturom – def. Tortury w Konwencji – czyny, które dotkliwy ból, cierpienie, fizyczne, psychiczne są świadomie zadawane osobie w takich celach, jak uzyskanie jej od niej lub os osoby trzeciej informacji lub zeznania, ukaranie jej za czyn, który ona lub osoba trzecia popełniła lub o którego popełnienie jest podejrzana albo zastraszenie lub zmuszenie jej lub osoby trzeciej ….

Komitet przeciwko Torturom