Podstawy poradnictwa kariery. Wojtasik B. 15.11.2012
Poradnictwo kariery dla młodzieży w resorcie oświaty.
Charakterystyka okresu dojrzewania.
Charakterystyka potencjału młodzieży i jak się do charakteryzuje.
Sytuacja związana z podejmowaniem decyzji o karierze – konstruowanie kariery.
Pomoc doradców w tym kontekście.
Charakterystyka okresu dojrzewania (adolescencji).
krystalizacja zainteresowań
Zainteresowanie, jest to względnie trwała obserwowalna dążność do poznania otaczającego świata, przybierająca postać ukierunkowanej aktywności poznawczej, o określonym nasileniu, przejawiająca się selektywnym stosunku do otaczających zjawisk. Pojawiają się około 15 roku życia, w wieku 17 -18 lat powoli się ustalają, ale stabilizacja zainteresowań następuje dopiero po 21 roku życia.
doradca powinien zbadać zainteresowania i predyspozycje zawodowe.
zainteresowania są niestabilne, nieskrystalizowane
zainteresowaniom ulegają wpływy z otoczenia młodego człowieka
są płytkie
nie ma sprecyzowanej dziedziny
stara się łapać po trochu z kilku dziedzin nie związanych ze sobą
są 3 grupy zainteresowania:
rzeczy
dane
ludźmi
do badań można wykorzystać wywiad, testy, autotesty, testy do diagnozy zainteresowania.
ustalenie własnych upodobań
okres niestabilny czasowo
występują zmiany fizyczne i psychiczne
wzmożona emocjonalność – nazywana też „burzą i naporem” „wiekiem konfliktów” „wiekiem problemów”.
zmiana hierarchii wartości, tj. negowanie pewnych wartości, a poszukiwanie nowych
szykanie celów oraz sensu życia
bunt przeciwko rzeczywistości
utrata wiary w siebie
poznawanie własnego charakteru
poczucie zagubienia, samotności
niepowodzenia i problemy rodzinne, szkolne, towarzyskie
konflikty o charakterze zewnętrznym
niepewny, nieśmiały
młodzież nie ma ugruntowanej samooceny i nawet małe niepowodzenia mogą burzyć wiarę we własne siły i możliwości
brak zdeterminowania, konsekwencji w działaniu
nadmierny krytycyzm
kształtowanie własnego obrazu osoby
stawianie sobie pytania Jaki jestem ?
osobowość dopiero się kształtuje
obecnie wydłuża się ten okres
zaczynamy wcześnie dojrzewać i staramy się jak najdłużej być w tym etapie edukacyjnym
okres trwa 10-12 – 20-24 lat
W literaturze etap ten jest różnie określany: dojrzewanie, dorastanie, wzrastanie, młodość czy też adolescencja. Jest to faza przechodzenia od dzieciństwa do dorosłości, której granice ujmowane są między 12. a 18 rokiem życia ulegają obecnie rozszerzeniu z jednej strony na skutek szybkiego dojrzewania młodzieży, z drugiej wydłużającego się okresu nauki i później osiąganej samodzielności.
mnogość pytań o swoje zainteresowania
pytania czego się oczekuje od życia
co chce się robić dalej
lek i niepewność przed przyszłością
bunt
widzenie świata w czarno - białych barwach
labilność emocjonalna
brak znajomości samego siebie
brak ukształtowania wartości
osłabiona osobowość
młodzi ludzie nie znają swoich predyspozycji zawodowych, mocnych i słabych stron swojego charakteru, zainteresowań, zdolności czy przeciwwskazań zdrowotnych do wyboru zawodu.
problem z wyborem drogi kształcenia.
Dodardza powinien zdabać:
- zdolności: sprawność do wykonywania czynności, diagnoza za pomocą testów.
ogólne: inteligencja, spostrzegawczość itp.
specjalistyczne: plastyczne, techniczne, muzyczne. itp.
- cechy charakteru.
introwertyk
sangwinik
choleryk
flegmatyk
ekstrawertyk
sangwinik nadaje się na doradcę
Zależność charakteru do danego typu pracy.
- stan zdrowie. 11. grup dyspanseryjnych.
dzieci z ryzyka okołoporodowego.
wady wrodzone
przewlekłe zaburzenia odżywiania i stany niedoborowe
zaburzenia w rozwoju somatycznym i psychicznym
wady i choroby narządu wzroku
wady refleksji
zaburzenia widzenia obuocznego
zaburzenia widzenia barwnego
przewlekłe choroby jamy nosowo gardłowej i uszu, zaburzenia słuchu i mowy
przewlekłe choroby układu oddechowego oraz astma i inne stany uczuleniowe
choroby i zaburzenia układu krążenia, choroba reumatyczna i choroby tkanki łącznej
przewlekłe choroby układu moczowego
trwałe uszkodzenia narządu ruchu i zaburzenia statyki ciała
inne choroby przewlekłe wymagające czynnej opieki.
Pierwsze decyzje zawodowe podejmują uczniowie już w gimnazjum, a więc gdy mają 15-16 lat, później w III klasie liceum mając 18 lub 19 lat.
Okres ten określa się mianem stadium poszukiwania, bądź piątą fazą i nazywa młodzieńczym kryzysem tożsamości.
W szczególnie trudnej sytuacji jest młodzież w wieku od 12 do 19 rż., która wielokrotnie musi dokonywać wyborów edukacyjno-zawodowych, nie będąc do nich przygotowana. A przecież decyzje te mogą stanowić o ich przyszłym życiu, karierze zawodowej, zmianie wzorów biografii.
Obecnie edukacja trwa przez całe życie, zatem trzeba dokonywać rozmaitych wyborów w różnych fazach życia. Wybory edukacyjne nastolatków są bardziej złożone, można mówić o trzech progach edukacyjnych, gdzie trzeba dokonać wyborów szkół: gimnazjalnych, ponadgimnazjalnych i wyższych.
próg edukacyjny, młodzież kończy szkołę podstawową (VI kl.)
sprawdzian kompetencji
wybór gimnazjum
próg edukacyjny, młodzież kończy gimnazjum (III kl.)
egzamin gimnazjalny
wybór szkoły ponadgimnazjalnej, innych ścieżek edukacyjnych
próg edukacyjny, młodzież kończy szkołę ponadgimnazjalną (III/IV kl.)
nowy egzamin maturalny, zawodowy
wybór kierunku studiów, szkół policealnych, innych ścieżek edukacyjnych.
Potencjalne przeszkody w realizacji projektów edukacyjnych:
problem z przekroczeniem progu na skutek niskich rezultatów edukacyjnych
zbyt wysoki poziom nauki na kolejnym szczeblu kształcenia
sytuacja finansowa, rodzina, zdrowotna.
Problemy życiowe człowieka można podzielić na instrumentalne i egzystencjalne. Pierwsze z nich mają charakter racjonalno – praktyczny w wymagają pomocy, która podlega na podejmowaniu konkretnych działań. Jej celem jest podnoszenie skuteczności, sprawności i osiąganie wymiernych korzyści. Natomiast problemy egzystencjalne stawiają przed człowiekiem pytania o rozumienie, odczuwanie i doszukiwanie się sensu zjawisk własnego życia.
Młodzież między 15 a 24 rż., może przejawiać problemy zawodowe związane m.in. z :
poznawaniem siebie
wyborem dróg kształcenia
wyborem zawodu
podnoszeniem kwalifikacji
szukaniem pracy
bezrobociem
wyborem partnera życiowego.
Młodzież oczekuje od doradcy konkretnych wskazówek a niekiedy nawet instrukcji. Problemy instrumentalne nie sprawiają dobrze przygotowanemu merytorycznie doradcy zbyt dużych trudności. Najczęściej ma on do dyspozycji rozmaite testy, sprawdziany wiedzy, dysponuje programami komputerowymi, scenariuszami warsztatów wyboru drogi zawodowej itp. i może udzielić kompetentnej szybkiej pomocy. Natomiast bardzo trudno zając się doradcy problemami egzystencjalnymi młodego pokolenia. Problemy takie: jak żyć? wymagają długofalowej pracy zrozumienia i zaakceptowania młodzieży, przeprowadzenia z nią wielu rozmów.
Innym problemem, który zgłasza młodzież jest trudność w zdawaniu egzaminów. Wielu młodych ludzi nie wie, jak zdawać egzaminy. Są osoby, które reagują na sytuację stresową zwiększonym działaniem, szybszym myśleniem i one właśnie najlepiej zdają egzaminy. Inni wszystko zapominają, są otępieni. Trzecia grupa to osoby, które uciekają a nie przystępują do egzaminu.
Podejmowanie decyzji edukacyjno – zawodowych w warunkach niepewności i ciągłych zmian na nowym rynku pracy
Podejmowanie decyzji edukacyjno – zawodowych jest utrudnione również dlatego, że ryzyko towarzyszy młodzieży w określeniu się na zmieniającym się niepewnym nowym rynku pracy.
Nastolatki które obawiają się niemożności znalezienie satysfakcjonującej pracy, konkurencji, bezrobocie, konieczności przekwalifikowania, problemów z utrzymaniem się z pracy w wybranym zawodzie (niskie płace), trudnej sytuacji osobistej i/lub materialnej, przeszkód zdrowotnych i fizycznych. Podają także przyczyny które w większym stopniu mogą zależeć od samej jednostki np. zbyt słabe własne zaangażowanie, niepowodzenia egzaminacyjne lub brak planów zawodowych.
Rola doradcy:
informowanie o możliwościach
informowanie o drogach rozwoju
pomoc w podjęciu decyzji
Specyfika poradnictwa zawodowego dla osób dorosłych
DEFINICJA BEZROBOCIA
Zgodnie z Ustawą o zatrudnieniu i przeciwdziałaniu bezrobociu - bezrobotny to osoba niezatrudniona i nie wykonująca innej pracy zarobkowej zdolna i gotowa do podjęcia zatrudnienia w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującego w danym zawodzie lub służbie, nie ucząca się w szkole w systemie dziennym, zarejestrowana we właściwym dla miejsca zameldowania rejonowym urzędzie pracy.
W literaturze przedmiotu brak jest jednoznacznej definicji pojęcia bezrobocia. W publikacjach z zakresu ekonomii bezrobocie traktowane jest jako kategoria analityczna rynku pracy i oznacza niezrealizowaną podaż pracy, która jest rezultatem braku równowagi między podażą siły roboczej a popytem na pracę. W publikacjach z zakresu nauk społecznych bezrobocie ujmowane jest od strony osób nim dotkniętych i oznacza stan bezczynności zawodowej osób będących w wieku produkcyjnym, zdolnych do pracy i wyrażających chęć jej odjęcia, które mimo poszukiwania jej nie znajdują.
Przyczyny bezrobocia:
niedopasowanie podaży pracy do struktury zmieniającego się popytu na towary i produkcję
postęp naukowo – technologiczny, który powoduje ogólny spadek zapotrzebowania na pracę wytwórczą lub zmniejsza zapotrzebowanie w odniesieniu do określonych zawodów, zastępując pracę człowieka przez maszyny i automaty
sezonowość – uzależnione od pory roku, występuje zwłaszcza w rolnictwie
Osobie tej przysługuje status bezrobotnego jeżeli:
ukończyła 18 lat z wyjątkiem młodocianych absolwentów,
kobieta nie ukończyła 60, a mężczyzna 65 lat,
nie nabyła prawa do emerytury lub renty inwalidzkiej, nie pobiera zasiłku przedemerytalnego, świadczenia przedemerytalnego, świadczenia rehabilitacyjnego, zasiłku chorobowego, macierzyńskiego, lub wychowawczego,
nie jest właścicielem lub posiadaczem nieruchomości rolnej, lub nie podlega ubezpieczeniu emerytalno-rentowemu z tytułu stałej pracy jako domownik w gospodarstwie rolnym,
jest osobą niepełnosprawną, której stan zdrowia pozwala na podjęcie zatrudnienia co najmniej w połowie obowiązującego wymiaru pracy,
nie jest osobą tymczasowo aresztowaną, lub nie odbywa kary pozbawienia wolności,
nie uzyskuje miesięcznie dochodu w wysokości przekraczającej połowy najniższego wynagrodzenia.
Zgodnie z teorią ekonomii bezrobocie jest normalnym zjawiskiem polegającym na tym, że na rynku pracy są osoby chcące pracować, ale pozostające bez zajęcia. Zjawisko to podlega podstawowym prawom ekonomii popytowo (ludzie szukający pracy) podażowej (pracodawcy poszukujący pracy).
Dorosłość
epoka rozwoju człowieka charakteryzująca się uzyskaniem przez jednostkę pełni dojrzałości psychicznej, zdrowia psychicznego, mądrości życiowej oraz szczytowych właściwości psychicznych.
Rozwój każdego człowieka jest różnorodnie uwarunkowany, co decyduje o ontologicznych różnicach poszczególnych osobowości. Jest to uzależnione od:
wyposażenie genetycznego
płci
dotychczasowych doświadczeń
środowiska
procesu wychowania
zdobytego poziomu wykształcenia
własnej aktywności i zdarzeń życiowych.
Stan wyuczonej bezradności – stan wyuczony, wytworzony przez narożnie na szkodliwe, nieprzyjemne sytuacje, w których nie ma możliwości ucieczki lub których nie da się uniknąć. Dotyczy najczęściej osób marginalizowanych, osób długofalowo korzystających ze wsparcia ośrodków pomocy społecznej jak osoby długotrwałe bezrobotne, dotknięte ubóstwem, bezdomne czy niepełnosprawne.
Teoria atrybucji – wyuczona bezradność to pesymistyczne do niczego nie prowadzące wyjaśnienia negatywnych zdarzeń. Bo owego pesymizmu wiodą 3 drogi (3 sposoby wyjaśnienia przyczyn niepomyślnych wydarzeń):
stabilne (długotrwałe)
wewnętrzne (coś związane z tobą)
globalne (coś wpływa na ciebie w rożnych sytuacjach).
Sytuacja osób bezrobotnych na rynku pracy:
Na obecną sytuację na rynku pracy mają wpływ takie zjawiska jak:
osłabienie tempa wzrostu gospodarczego
wchodzenie na rynek pracy licznych roczników wyżu demograficznego
przyśpieszenie procesów restrukturyzacyjnych w gospodarce i zatrudnieniu
dążenie przedsiębiorstw do obniżenia kosztów pracy w wyniku zwolnień pracowników
ograniczenie działań inwestycyjnych państwa na rynku pracy z powodu trudności budżetowych.
Charakterystyczną cechą polskiego bezrobocia jest jego długotrwałość. Nieomal połowa zarejestrowanych bezrobotnych pozostaje bez pracy ponad rok, a z tego ponad połowa powyżej dwóch lat. Ta grupa społeczna zagrożona jest trwałym i pogłębiającym się ubóstwem, a jej szanse na znalezienie stałego zatrudnienia i zarobków z toku na tok maleją. Długotrwała bezczynność zawodowa niesie ze sobą problemy z zagospodarowaniem czasu. Nadmiar czasu wolnego prowadzi do znudzenia i utraty chęci działania. Z upływem czasu coraz trudniej bezrobotnemu skontaktować się z pracodawcą. Długotrwałe bezrobocie wpływa destrukcyjnie na psychikę człowieka, pojawiają się kłopoty z koncentracją uwagi, występuje gorsza orientacja w rzeczywistości i poczucie niskiej wartości. Dotychczasowe wyobrażenie o sobie rozpada się.
Bezrobocie w Polsce charakteryzuje się:
zróżnicowaniem przestrzennym
trudną sytuacją młodzieży i absolwentów wynikającą z braku ofert pracy ale i często niechęci pracodawców do zatrudnienia osób nieposiadających wcześniejszych doświadczeń zawodowych
wysokim bezrobociem na wsi
trudnościami w znalezieniu pracy przez osoby w wieku powyżej 50 lat
wysokim poziomem bezrobocia długookresowego
wysokim odsetkiem osób niemających prawa do otrzymywania zasiłku dla bezrobotnych
niskim poziomem wykształcenia i brakiem kwalifikacji jako czynnikami potęgującymi trudności w znalezieniu pracy
wyższym odsetkiem bezrobotnych wśród kobiet
wysokim udziałem powrotnych i wielokrotnych bezrobotnych
Skutki bezrobocia odczuwają nie tylko jednostki ale i rodziny. Badania dowodzą, że znaczna część rodzin nim dotkniętych żyje na granicy nędzy, brakuje im środków na zaspokojenie podstawowych potrzeb w zakresie wyżywienia, mieszkania, higieny, zdrowia, ubrania czy korzystania z kultury.
Wśród psychologicznych konsekwencji bezrobocia K. Sarzyńska wymienia:
pogorszenie się dobrostanu psychologicznego – charakteryzuje się on poczuciem bezsilności, skłonnością do dewaluowania własnej osoby i swoich dokonań, utratą wiary w swoje siły i umiejętności, częstym występowaniem skłonności do depresji.
brak strukturalizacji życia codziennego. – automatyzm wykonywania codziennych czynności ulega zakłóceniu. Charakterystyczna mała aktywność bezrobotnego wynika z problemów z strukturalizowaniem czasu. Mając do dyspozycji dużą ilość czasu wolnego, nie potrafi on go korzystnie zagospodarować i w rezultacie czas zaczyna „przeciekać przez palce”. Przejawia się to spadkiem aktywności, biernością i zmniejszoną liczbą kontaktów społecznych.
koncentracja na sobie – charakteryzuje ją obniżona samoocena, wzrost niepewności, uzależnienie się od ocen innych ludzi. Problemy z tożsamością i samooceną wynikają z tego, że osoba bezrobotna traci grunt, który był jej znany.
izolacja społeczna i konflikty interpersonalne. wycofanie się z życia towarzyskiego spowodowane jest w pewnej mierze trudnościami finansowymi, ale w głównie powodują ją motywy psychologiczne.
Cechą charakterystyczną osób bezrobotnych jest ich bezradność wynikająca z poczucia bezsilności. Wynika to z faktu, że „osoby bezrobotne zazwyczaj mają za sobą wiele nieudanych prób rozwiązania swojej sytuacji zawodowej, co wzmacnia poczucie braku sprawstwa.
Poczucie umiejscowienia kontroli – zakłada, że w każdej populacji są jednostki posiadające poczucie wewnętrznej kontroli, czyli przekonanie, że to one w mniejszym lub większym stopniu mają wpływ na swoje życie, oraz jednostki z poczuciem zewnętrznej kontroli, które są przekonane, że w ich życiu niewiele zależy od nich samych.
Wewnętrzne poczucie kontroli związane jest z wiarą w możliwości samodzielnego rozwiązywania trudności, z traktowaniem sytuacji jako wyzwania, przyczynia się one do bardziej skutecznego, aktywnego działania. ułatwia proces uczenia się, podwyższa motywację osiągnięć. Natomiast zewnętrzne poczucie kontroli wynika z przeświadczenia, że to, czego człowiek doświadcza w życiu jest efektem oddziaływań czynników zewnętrznych.
Zjawisko wyuczonej bezradności – opiera się na przekonaniu człowieka, że podejmowane przez niego działania nie mają wpływu na to, co się będzie działo, w wyniku czego nie robi nic, aby zmienić swoją sytuację.
Jakie zachowania wpływają na wrodzoną bezradność:
dawanie gotowych rozwiązań
postawa roszczeniowa
brak zaangażowania
opór wobec zmian
przyzwyczajenie
adaptacja do sytuacji
brak motywacji do zmian
niska motywacja
szybki efekt
bierność, bezradność
zaniżona samoocena
Ramowy program treningu prowadzonego według koncepcji kursów dla bezrobotnych:
dobranie w miarę homogenicznej, ze względu na wykształcenie zawodowe i czas trwania bezrobocia grupy 12-18 uczestników.
Intensywna wymiana doświadczeń w grupie – analiza sytuacji zawodowej i życiowej.
Analiza własnej sytuacji zawodowej – małe grupy 3-4,
Analiza miejscowego rynku pracy- gromadzenie informacji o branżach w rejonie, o poszczególnych zakładach pracy ich produkcji, profilu zatrudnienia. Efektem tej pracy jest stworzona przez całą grupę mapa miejscowego rynku pracy, ze szczegółowymi informacjami o poszczególnych firmach, ich produkcji, profilu zatrudnienia.
Dokonanie swobodnego wyboru firmy w której odbędą 6-tygodniową praktykę w celu poznania nowego zawodu i zdobycia dodatkowych kwalifikacji lub odświeżenia umiejętności i kwalifikacji w starym zawodzie.
Faza teoretyczna – analiza przebiegu praktyki – wymiana doświadczeń
Odbycie 6 tygodniowej praktyki w wybranym przez siebie zakładzie w którym istnieje możliwość przyjęcia do pracy.
Kurs kończy się zwykle przyjęciem większości uczestników do pracy, dla tych zaś, którym się nie udało, trwa nadal faza wspieranego przez trenera prezentowania się kolejnym firmom, które poszukują pracowników.
Bezrobocie wpływa na młodzież:
obniża samoocenę
frustracja
brak zaangażowania w dalsze szkolenia
warunki materialne
brak możliwości uzależnienia się
odkładanie planów o rodzinie
migracje
dewiacje społeczne
depresja
zachwiane poczucie bezpieczeństwa
izolacja
Jak pracować z absolwentami:
proponować możliwości samorozwoju
kontakt z biurem karier
wzmacniać działąnia edukacyjne
docierać różnymi sposobami
podnosić kompetencje
Grupa klientów dorosłych jest bardzo zróżnicowana, należą do niej bowiem zarówno osoby aktualnie obecne na rynku pracy, jak i te, które przygotowują się do wejścia na rynek. Są to osoby, które właśnie otrzymały wypowiedzenie z pracy, długotrwale bezrobotne, pracownicy wypaleni, niezadowoleni ze swojej pracy, matki pracujące zawodowo, inne osoby planujące własną karierę i poszukujące pracy. Szczególną grupę wśród osób dorosłych korzystających z poradnictwa zawodowego stanowią kobiety powracające na rynek pracy po przerwie związanej z urodzeniem i wychowywaniem dzieci. Kobiety przeżywają często konfl ikty wynikające z pełnienia w życiu wielu ról. Jedną ze strategii ograniczania konfl iktów pomiędzy pracą a życiem prywatnym, rodzinnym jest opóźnienie okresu macierzyństwa lub zachowania takie, jak przerwanie pracy w krytycznym okresie wychowywania dzieci lub też dokonanie wyboru pozostania rodziną bezdzietną. Bardzo ważne jest na obecnym rynku, aby każda osoba, a w szczególności kobieta, poważnie podeszła do planowania własnej drogi życia i kariery. Dokonanie wyboru między tradycyjną a nietradycyjną rolą jest niejednokrotnie jedną z największych decyzji w życiu kobiety. Warto, aby kobiety pozostające w domu, przyjmujące na siebie wszystkie obowiązki związane z opieką i wychowywaniem dzieci, wcześniej oceniły możliwości powrotu na rynek pracy, sposoby zachowania uzyskanego poziomu kompetencji zawodowych. Kobiety planujące łączenie ról zawodowych i rodzinnych powinny ocenić możliwość dodatkowej lub zastępczej opieki nad dziećmi, możliwość skorzystania z elastycznego czasu pracy, zatrudnienia w niepełnym wymiarze godzin lub podjęcie takiej pracy zawodowej, która będzie im pozwalać na spędzanie czasu z dziećmi. Przeprowadzenie takiej oceny wymaga analizy potrzeb, uczuć, istniejących możliwości. Poradnictwo zawodowe dla kobiet powracających na rynek pracy w dużym stopniu zależy od tego, jak długo dana kobieta pozostawała bez pracy. Najważniejszymi celami w pracy doradczej z większością kobiet, które rozpoczynają pracę zawodową w średnim wieku lub powracają na rynek pracy po przerwie w zatrudnieniu są:
• wzmocnienie poczucia własnej wartości i umożliwienie sprawdzenia się w pracy poza domem. Wielu kobietom brakuje bowiem specyfi cznych umiejętności prezentowania własnej osoby, duża część posiadanej przez nie wiedzy zawodowej uległa zdezaktualizowaniu, często w sposób irracjonalny przekładają te braki na poczucie niskiej wartości;
• pomoc w zidentyfi kowaniu zmian w stylu życia, które mogą wystąpić w związku z podjęciem pracy zawodowej. Warto poruszyć kwestie związane z konsekwencjami podjęcia pracy dla stosunków małżeńskich, wychowania dzieci, podziału obowiązków w domu, wypoczynku, itp.;
• zapewnienie wsparcia i pomocy nie tylko w procesie poszukiwania pracy, ale również w początkowym okresie zatrudnienia, na etapie adaptacji do środowiska pracy.
Dużą rolę poradnictwo zawodowe odgrywa dla osób młodych, wkraczających dopiero na rynek pracy. Absolwentom towarzyszy często niepokój i lęk o przyszłość. Obawiają się konkurencji, przewidują, że mogą mieć problemy związane ze znalezieniem satysfakcjonującej pracy. Absolwenci zgłaszając się do doradców zawodowych potrzebują pomocy w zakresie:
• przygotowania do poszukiwania pracy;
• planowania dalszego kształcenia;
• uzyskania informacji zawodowych;
• konsultacji psychologicznych w sytuacji przedłużającego się czasu pozostawania bez pracy.
Przygotowanie do poszukiwania pracy wiąże się przede wszystkim z wyposażeniem osoby w umiejętność docierania do różnego typu informacji, przydatnych w procesie poszukiwania pracy. Doradca zachęca do samodzielnego poszukiwania informacji, pomaga osobie odnieść zgromadzone informacje do jej indywidualnej sytuacji. Sam doradca również stanowi dla osoby źródło informacji dotyczących tendencji rozwojowych rynku pracy, oczekiwań pracodawców, sposobów docierania do wolnych miejsc pracy. Młody człowiek w wyniku kontaktu z doradcą powinien nabyć umiejętność prezentowania własnej osoby poprzez odpowiedni sposób konstruowania dokumentów aplikacyjnych oraz podczas bezpośrednich kontaktów z potencjalnymi pracodawcami. Istotna jest również wiedza na temat procedur rekrutacyjnych i specyficznych sposobów selekcji kandydatów do pracy, zarówno w kraju jak i za granicą. Niektórzy absolwenci zgłaszają się do doradcy zawodowego w celu uzyskania pomocy w zakresie wyboru kierunku dalszego kształcenia. Może to dotyczyć wyboru szkoły policealnej, kierunku studiów magisterskich czy podyplomowych, specjalizacji czy kursów zawodowych. Sytuacją bardzo trudną dla młodych osób jest przedłużający się czas pozostawania bez pracy. Brak możliwości wykorzystywania zdobytej podczas procesu kształcenia wiedzy i umiejętności może prowadzić do spadku aktywności, zamknięcia się w sobie, poczucia braku wpływu na własne życie zawodowe. Doradca pracując z daną osobą dąży do odkrycia przyczyn jej długotrwałego pozostawania bez pracy. Programy pracy z absolwentami długotrwale pozostającymi bez pracy powinny być:
• rozłożone w czasie;
• wpływać na postawy;
• koncentrować się na ogólnym funkcjonowaniu osoby w życiu;
• wzmacniać znaczenie bycia w grupie; podkreślać znaczenie tworzenia sieci kontaktów;
• kształtować umiejętności społeczne.
Inną liczną grupę klientów dorosłych w poradnictwie zawodowym stanowią osoby powyżej 50 roku życia, spotykające na rynku pracy wiele problemów. Jest to grupa charakteryzująca się przeciętnie niskim poziomem wykształcenia i kwalifikacji w porównaniu do grup młodszych, a także mniejszą gotowością do podejmowania kształcenia ustawicznego. Zauważalne są również bariery ze strony pracodawców, niechętnie zatrudniających osoby starsze. Przeszkodę stanowi zły stan zdrowia. Na kontynuację pracy i odroczenie przejścia na emeryturę decydują się najczęściej te osoby, które nie mają kłopotów zdrowotnych. Przyczyną szybkiego rezygnowania z pracy zawodowej wśród osób 50+ jest również konieczność lub chęć sprawowania opieki nad innymi członkami rodziny. Tymczasem wczesne przejście na emeryturę prowadzi często do utraty więzi społecznych, może powodować poczucie osamotnienia i obniżenie nastroju. Wydłużanie aktywności zawodowej pracowników po 50 roku życia należy do priorytetowych działań krajów Unii Europejskiej. Do tej pory w Polsce nie podejmowano żadnych strategicznych działań ukierunkowanych na wspieranie zatrudnialności tej grupy pracobiorców. Wręcz przeciwnie dominowała polityka mniej lub bardziej oficjalnego zachęcania do przechodzenia na wcześniejsze emerytury. Obecnie podkreśla się rolę wprowadzania całościowych strategii kształcenia ustawicznego oraz uelastyczniania systemu zatrudniania osób 50+.
Praca z tymi osobami wymaga budowania indywidualnych planów wsparcia obejmujących:
• pomoc psychologiczną – rozbudzanie motywacji, wiary we własne możliwości;
• doradztwo zawodowe – rozpoznanie potencjalnych możliwości zawodowych;
• szkolenia – pozwalające na uzupełnienie już posiadanych lub zdobycie nowych kompetencji;
• przygotowanie do poszukiwania pracy na obecnym rynku.
Doradca w pracy z osobami dorosłymi, powinien pamiętać o złożonych i różnorodnych problemach, z jakimi się stykają. Praca zawodowa ściśle łączy się bowiem z sytuacją osobistą, rodzinną, zdrowotną. Wskazówki, które mogą być przydatne w pracy z osobami dorosłymi:
lokalizacja usług i godziny otwarcia, powinny umożliwiać ich odbiorcom dotarcie do nich; mogą to być np. usługi poradnictwa dla osób w wieku przedemerytalnym zlokalizowane w miejscach pracy, programy dla kobiet powiązane z programami ustawicznego kształcenia
na różnych poziomach edukacji, poradnictwo dla osób starszych w ośrodkach dla seniorów;
dostosowywanie rozwiązań do specyfi cznych sytuacji swoich klientów, doradca nie może pracować według schematu, osoba dorosła ma dużą potrzebę otrzymywania pomocy konkretnej i adekwatnej do problemu, który zgłasza;
wobec wielu dorosłych poradnictwo zawodowe musi być prowadzone w kontekście powiązań rodzinnych, ich decyzje uzależnione są od potrzeb ich małżonków, dzieci, czy innych członków rodziny; często kryzysy w rodzinie wpływają również na zmiany zawodowe;
wiele osób dorosłych, które czują się już ukształtowane zawodowo, potrzebują tylko pewnych informacji; doradcy powinni być ekspertami od zarządzania informacjami, udostępniać ich źródła, umożliwiać i zachęcać do samodzielnego docierania do potrzebnych danych;
precyzyjne ustalanie celów, które mogą być osiągnięte w wyniku porady; świat osoby która traci pracę, lub długo nie pracuje jest rozbity, zaburzona staje się struktura czasu, dlatego należy wspierać u takiej osoby odbudowywanie jej poczucia wpływu na rzeczywistość m.in. poprzez wyznaczanie konkretnych celów, planowanie i monitorowanie działań;
towarzyszenie klientowi w sytuacji wychodzenia na otwarty rynek pracy, tzn. udzielanie jasnych wskazówek, dostosowywanie ilości przekazywanych informacji do możliwości percepcyjnych osoby, poświęcenie czasu na omówienie nie tylko efektów podejmowanych przez osobę działań, ale również emocji, które pojawiały się podczas np. rozmowy z potencjalnym pracodawcą;
uwzględnianie wszystkich pomysłów, jakie osoba dotychczas miała odnośnie własnego życia zawodowego nawet, jeśli ich nie zrealizowała; być może powodem nie ukończenia szkoły, nie uzyskania określonych uprawnień były względy rodzinne, niektóre z tych pomysłów mogą na nowo zostać rozpatrzone;
szukanie spójności w dotychczasowym przebiegu pracy; nawet jeśli kolejne miejsca pracy traktowane były przez osobę doraźnie jako prace dorywcze, warto wyodrębnić te doświadczenia i sytuacje, które były korzystne i satysfakcjonujące, poszukać w nich spójności;
podkreślanie roli czasu w osiąganiu celów zawodowych; w szukaniu pomysłów na pracę poza własnymi predyspozycjami, zainteresowaniami istotne są też realia rynkowe; zadaniem doradcy zawodowego jest poruszanie wszystkich istotnych dla osoby kwestii – oczekiwań pracodawców, niedostatecznych kwalifikacji, złego stanu zdrowia, dojrzałego wieku, braku doświadczeń zawodowych, itp.; zrealizowanie pewnych pomysłów może być niemożliwe w krótkiej perspektywie czasowej, wówczas warto podkreślać to w tworzeniu indywidualnych planów działania; wspierać osobę w wyznaczaniu celów zarówno doraźnych jak i długoterminowych;
motywowanie do podejmowania samodzielnych działań związanych z szukaniem pracy; istotne jest to, żeby nie ulegać prośbom o wykonanie pewnych czynności, które na początku mogą wydawać się zbyt trudne, np. załatwienie spraw związanych z zarejestrowaniem się w urzędzie, znalezienie pewnych informacji w Internecie, napisanie za osobę życiorysu; należy być dostępnym, ale nie wyręczać osoby; warto dawać zadania do wykonania w domu, np. opisać kilka satysfakcjonujących doświadczeń zawodowych, zrobić zestawienie dotychczasowych miejsc pracy; ważne jest to, aby zachęcać do samodzielności oraz doceniać wykonane zadania; wyręczając osobę doradca nie uruchamia jej indywidualnego potencjału, nie daje przestrzeni do samodzielnego działania;
wykorzystanie w pracy z osobami aktywnymi, poszukującymi pracy, nastawionymi na rozwój ich wysokiej motywacji i gotowości do zmiany, poprzez odwoływanie się do ich zasobów, dobieranie odpowiednich form pracy.
S.S. Moore (E.L. Herr i S.H. Cramer, 2005) przedstawił sześć twierdzeń, które mogą wesprzeć praktyczne działania doradcy pracującego z osobami dorosłymi:
Dorosłość jest pełna konfliktów i wyborów. Dorośli powinni być przygotowani na zmiany w ich życiu.
Praca w zakresie rozwoju psychologicznego nie kończy się wraz z osiągnięciem dojrzałości – rozwój osobowości, kształtowanie charakteru, przystosowanie do interakcji ze środowiskiem zewnętrznym oraz samym sobą – wszystkie te procesy trwają dalej, również po ukończeniu 21 lat.
Z wiekiem ludzie coraz bardziej się od siebie różnią – rośnie poziom zróżnicowania jednostek.
Nie można oddzielić rozwoju kariery od rozwoju fizycznego, emocjonalnego i poznawczego. Rozwój kariery łączy się nierozerwalnie ze wszystkimi aspektami życia – wypoczynkiem, uczeniem się, wartościami, motywacją, stylem życia, koncepcją siebie.
Doradca może pomóc dorosłym uporać się ze zmianą pomagając im w identyfikacji i budowaniu własnych naturalnych mocnych stron.
Doradca służy pomocą, ale nie jest dozorcą. Jego rolą jest wsparcie, nauka, pomoc jednostce we wzmocnieniu własnego potencjału. Nie jest jego zadaniem skierowanie klienta w stronę, którą sam doradca uważa za słuszną i właściwą dla tej osoby. Ludzie sami są architektami własnego życia (…).
Praca doradcy z osobami niepełnosprawnymi.
Niepełnosprawni, w najszerszym znaczeniu, to ludzie, którzy nie są w stanie samodzielnie rozwiązywać swoich problemów życiowych, na skutek wad wrodzonych organicznych, urazów i przebytych chorób. Inaczej mówiąc osoba niepełnosprawna to osoba, u której uszkodzenie i niepełnosprawność organizmu spowodowały utrudnienie, ograniczenie lub uniemożliwienie wykonywania zadań życiowych i zawodowych oraz wypełnianie ról społecznych, biorąc pod uwagę jej płeć, wiek, czynniki środowiskowe.
Ustawa ustala trzy stopnie niepełnosprawności: znaczny, umiarkowany oraz lekki.
Do znacznego stopnia niepełnosprawności: zalicza się osobę z naruszoną sprawności organizmu, niezdolną do pracy albo zdolną do pracy jedynie w warunkach pracy chronionej i wymagającą, w celu pełnienia ról społecznych, stałej lub długotrwałej opieki i pomocy innych osób w związku z niezdolnością do samodzielnej egzystencji. (Art. 4 ust. 1. ustawy z dnia 27 sierpnia 1997r.)
Do umiarkowanego stopnia niepełnosprawności: zalicza się osobę z naruszoną sprawnością organizmu, niezdolną do pracy albo zdolną do pracy jedynie w warunkach pracy chronionej lub wymagającą czasowej albo częściowej pomocy innych osób w celu pełnienia ról społecznych. (Art. 4 ust. 2. ustawy z dnia 27 sierpnia 1997r.)
Do lekkiego stopnia niepełnosprawności: zalicza się osobę o naruszonej sprawności organizmu, powodującej w sposób istotny obniżenie zdolności do wykonywanej pracy, w porównaniu do zdolności, jaką wykazuje osoba o podobnych kwalifikacjach zawodowych z pełną sprawnością psychiczną i fizyczną, lub mającą ograniczenia w pełnieniu ról społecznych, dające się kompensować przy pomocy wyposażenia w przedmioty ortopedyczne, środki pomocnicze lub środki techniczne. (Art. 4 ust.3. ustawy z dnia 27 sierpnia 1997r.)
Rehabilitacja, w medycynie przywracanie sprawności fizycznej, psychicznej i społecznej (także zawodowej), utraconej wskutek schorzeń i urazów, przez stosowanie działań usprawniających i terapeutycznych.
Rehabilitacja, przywrócenie praw utraconych na mocy wyroku sądowego lub zatarcie skutków skazania. Także uniewinnienie skazanej osoby na skutek ujawnienia nieprawidłowości w procesie. Przywrócenie komuś dobrej opinii, oczyszczenie z niesłusznych zarzutów.
Rehabilitacja
kompleksowe działanie na rzecz osoby niepełnosprawnej fizycznie lub psychicznie.
jej zadaniem jest przywrócenie pełnej lub maksymalnej do osiągnięcia sprawności fizycznej lub psychicznej, jak również zdolności do pracy oraz do brania czynnego udziału w życiu społecznym.
obejmuje rehabilitację ruchową, której zadaniem jest usprawnianie osób z dysfunkcją narządu ruchu.
specjalistą z zakresu rehabilitacji ruchowej jest fizjoterapeuta, który stosuje w procesie usprawniania metody fizjoterapii.
Rehabilitacja jest procesem medyczno-społecznym, którego celem jest przywrócenie człowiekowi niepełnosprawnemu utraconych funkcji w przebiegu choroby, a także wad rozwojowych i wrodzonych.
Innymi słowy rehabilitacja osób niepełnosprawnych oznacza zespół działań, w szczególności organizacyjnych, leczniczych, psychologicznych, technicznych, szkoleniowych, edukacyjnych i społecznych, zmierzających do osiągnięcia, przy aktywnym uczestnictwie tych osób, możliwie najwyższego poziomu ich funkcjonowania, jakości życia i integracji społecznej. Twórcami współczesnego, polskiego modelu rehabilitacji byli Profesorowie Wiktor Dega i Marian Weiss.
Rehabilitacja rozumiana jest jako ciągły, trwający proces społeczny, wynikający z działania różnych instytucji samorządowych, ogólnopaństwowych, charytatywnych, fundacji - a jej celem jest stworzenie takich warunków by osoba niepełnosprawna mogła powrócić do pełni zdrowia, a w wypadku braku takiej możliwości wykształciła mechanizmy kompensacyjne, które zastąpiłyby utracone funkcje organizmu. Tak rozumiana rehabilitacja powinna umożliwić szybki powrót osoby niepełnosprawnej do rodziny i całego społeczeństwa. Osiągnięcie tego celu możliwe jest poprzez realizację zadań rehabilitacji leczniczej, zawodowej i społecznej. Motorem rehabilitacji społecznej i zawodowej staje się wieloaspektowa, wczesna rehabilitacja lecznicza. Procesem naturalnym w rozwoju społeczeństwa powinna być pełna integracja osób sprawnych i niepełnosprawnych. Ta wielowątkowość pojęcia rehabilitacji nabiera szczególnego znaczenia w przypadku osób po skomplikowanych, wielonarządowych urazach, ze schorzeniami prowadzącymi do dysfunkcji wielu organów, z trwałymi uszkodzeniami narządów, czy chorobami przewlekłymi.
Rehabilitacja zawodowa ma celu ułatwienie osobie niepełnosprawnej uzyskania i utrzymania odpowiedniego zatrudnienia i awansu zawodowego przez umożliwienie jej korzystania z poradnictwa zawodowego, szkolenia zawodowego i pośrednictwa pracy. Głównym jednak celem rehabilitacji zawodowej jest włączenie osób niepełnosprawnych w otwarty rynek pracy.
polega na zapewnieniu osobie niepełnosprawnej poradnictwa zawodowego. Zajmuje się przywróceniem zdolności do aktywności zawodowej osób niepełnosprawnych. Możliwości zarobkowania, twórczego działania są naturalną potrzebą człowieka. Rolą rehabilitacji zawodowej jest, więc zrealizowanie tego postulatu poprzez naukę zawodu możliwego do wykonywania przy panującej dysfunkcji inwalidy. Może to być preorientacja zawodowa, czy kształcenie dzieci i młodzieży od podstaw w zakresie pracy zawodowej. Rolą rehabilitacji zawodowej będzie też odpowiednie przystosowanie stanowisk pracy dla ludzi niepełnosprawnych, tworzenie warunków pracy chronionej, a w szczególnie trudnych sytuacjach stworzenie warunków do pracy chałupniczej. Ma na celu uaktywnianie zawodowo osób niepełnosprawnych.
Rehabilitacja zawodowa oznacza „udzielanie osobie niepełnosprawnej takich usług, jak: poradnictwo zawodowe, szkolenie zawodowe i zatrudnienie, aby umożliwić jej uzyskanie, utrzymanie i awans w odpowiedniej pracy, a przez to umożliwić jej integrację lub reintegrację w normalne życie społeczne”. (Majewski T. 1995) Jak wynika z tej definicji, finalnym celem rehabilitacji zawodowej jest włączenie osób z niepełnosprawnością we wszystkie sfery życia społecznego, w tym również w aktywność zawodową.
Dla realizacji celu rehabilitacji zawodowej, jakim jest uzyskanie i utrzymanie pracy, szczególnie istotne są dwie usługi: pośrednictwo pracy i poradnictwo zawodowe. Zgodnie z ustawą o promocji zatrudnienia (…) pośrednictwo pracy polega w szczególności na udzielaniu pomocy bezrobotnym i poszukującym pracy w uzyskaniu odpowiedniego zatrudnienia oraz pracodawcom w pozyskaniu pracowników o poszukiwanych kwalifikacjach zawodowych, na pozyskiwaniu ofert pracy, informowaniu bezrobotnych i poszukujących pracy oraz pracodawców o aktualnej sytuacji i przewidywanych zmianach na lokalnym rynku pracy (art. 36). Pośrednictwo pracy dla bezrobotnych i poszukujących pracy realizowane przez powiatowe urzędy pracy jest prowadzone nieodpłatnie, zgodnie z zasadami: dostępności usług, dobrowolności, równości i jawności. Szczególnie istotna jest zasada równości oznaczająca obowiązek udzielania wszystkim poszukującym pracy pomocy w znalezieniu zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej bez względu na płeć, wiek, niepełnosprawność, rasę, pochodzenie etniczne, narodowość, orientację seksualną, przekonania polityczne i wyznanie religijne lub przynależność związkową. Zasada ta oznacza faktyczny zakaz dyskryminacji osób z niepełnosprawnością w pośrednictwie pracy.
Twórcy Polskiego modelu rehabilitacji nadali jej charakterystyczne właściwości:
1. Powszechność.
Rehabilitacja musi być powszechna, to znaczy dostępna bezpłatnie każdemu, kto jej potrzebuje. Obejmować musi wszystkie dyscypliny medyczne. Bezpłatność rehabilitacji niweluje często konieczność utrzymywania niepełnosprawnych przez ogół społeczeństwa.
2. Wczesne zapoczątkowanie.
Rozpoczęcie wczesne procesu rehabilitacji już w trakcie leczenia, wpływanie na kształt programu leczenia prowadzi do skrócenia czasu leczenia i poprawy jego wyników. Wcześnie zapoczątkowana rehabilitacja prowadzi do szybszego powrotu utraconych funkcji przez chorego lub wykształcenie takich mechanizmów kompensacyjnych, które utraconą funkcję organizmu zastąpią lub uzupełnią. Wczesna rehabilitacja obejmuje też zagadnienia profilaktyki leczniczej.
3. Zespołowość (kompleksowość).
Rehabilitacja zwłaszcza w przypadkach osób ciężko poszkodowanych musi być prowadzona przez zespół wielospecjalistyczny. Zespół wielu specjalistów obejmuje lekarzy ze specjalności charakterystycznych dla danego schorzenia, pielęgniarek, rehabilitantów, służby pomocnicze, psychologów, nauczycieli, pedagogów specjalnych, pracowników socjalnych i innych.
4. Ciągłość.
Rehabilitacja musi być ciągła i nieprzerwana. Rehabilitacja medyczna jest w ścisłym związku z rehabilitacją socjalną i zawodową. Ciągłość rehabilitacji oznacza, że obejmuje ona osoby w trakcie leczenia szpitalnego, przejmuje ich w opiece ambulatoryjnej i kontynuowana jest dalej w trakcie pobytu osoby niesprawnej w domu.
Poradnictwo zawodowe dla osób niepełnosprawnych
4.1. Co to jest poradnictwo zawodowe (rehabilitacyjne) dla osób niepełnosprawnych?
W myśl ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy (…), poradnictwo zawodowe polega na udzielaniu bezrobotnym i poszukującym pracy pomocy w wyborze odpowiedniego zawodu i miejsca zatrudnienia oraz pracodawcom w doborze kandydatów do pracy na stanowiska wymagające szczególnych predyspozycji psychofizycznych, w szczególności na:
udzielaniu informacji o zawodach, rynku pracy oraz możliwościach szkolenia i kształcenia;
udzielaniu porad z wykorzystaniem standaryzowanych metod ułatwiających wybór zawodu, zmianę kwalifikacji, podjęcie lub zmianę zatrudnienia, w tym badaniu zainteresowań i uzdolnień zawodowych;
kierowaniu na specjalistyczne badania psychologiczne i lekarskie umożliwiające wydawanie opinii o przydatności zawodowej do pracy i zawodu albo kierunku szkolenia;
inicjowaniu, organizowaniu i prowadzeniu grupowych porad zawodowych dla bezrobotnych i poszukujących pracy;
udzielaniu pracodawcom pomocy w doborze kandydatów do pracy spośród bezrobotnych i poszukujących pracy oraz we wspieraniu rozwoju zawodowego pracodawcy i jego pracowników przez udzielanie porad zawodowych. (Art. 38)
Cechy i kompetencje doradcy zawodowego dla osób niepełnosprawnych
Doradca zawodowy jest przede wszystkim fachowcem, który pomaga osobie niepełnosprawnej poznać siebie i nauczyć się tę wiedzę o sobie, swoich oczekiwaniach i pragnieniach wykorzystywać przy podejmowaniu decyzji jej dotyczących. Doradca ma pomóc osobie niepełnosprawnej dojść do takiego stanu, w którym osiągnie ona możliwie najwyższą produktywność, zadowolenie z życia i włączy się w swoje środowisko społeczne. Doradca powinien charakteryzować się określonymi cechami i te cechy rozwijać w sobie w toku przygotowania do zawodu i rozwoju w zawodzie. Przede wszystkim chodzi o stosunek do drugiego człowieka. Musi być zainteresowany jego dobrem, musi być wrażliwy na uczucia innych, musi optymistycznie postrzegać możliwości i motywacje innych ludzi oraz charakteryzować się wysokim poziomem kultury osobistej. Mieć wiarę w możliwość współdziałania i współpracy. Ze względu na charakter pracy od doradcy oczekuje się wysokiego poziomu intelektualnego, dojrzałości emocjonalnej, twórczej postawy, wyobraźni i wytrwałości. Musi on wzbudzać zaufanie, mieć zdolności pedagogiczne, perswazyjne, mediacyjne, a także umiejętność trafnego osądu. Musi umieć akceptować odmienność, zachowywać równowagę emocjonalną, wykazywać chęć podejmowania wyzwań. Potrzebne są także umiejętności organizacyjne oraz umiejętność efektywnego rozwiązywania problemów (Łuszczyński C., 1982).
Doradca, jak każdy pracownik sfery społecznej, powinien charakteryzować się wysokim poziomem etycznym. Ze względu jednak na fakt, że w pracy z klientem wchodzi w posiadanie informacji o charakterze osobistym, często intymnym, musi szczególnie przestrzegać takich zasad, jak ochrona informacji pozyskanej od klienta, przyjęcie postawy jego adwokata, unikanie konfliktu z osobą, której się doradza oraz okazywać jej szacunek i lojalność. Warto też zwrócić uwagę na niebezpieczeństwo stereotypowego myślenia, na jakie narażeni są doradcy zawodowi. Przy stereotypowym podejściu do klienta doradca będzie podkreślał oraz uwypuklał różnice między swoim niepełnosprawnym klientem a osobami sprawnymi, a co za tym idzie, będzie koncentrował się nie na możliwościach a na ograniczeniach. Tak realizowane poradnictwo nie stwarza przesłanek sukcesu.
Generalnie doradca powinien w pracy z klientem kierować się następującymi zasadami (Parzęcki R., 1999): odpowiedzialnością za efekty działań; przestrzeganiem godności ludzkiej; kompetencjami, co oznacza, że tylko na ich podstawie powinien działać, powinien także posiadać zdolność uznania własnej niekompetencji w niektórych sprawach i potrzebę skorzystania z pomocy specjalistów; przestrzegać tajemnice klienta; informacje uzyskane od klienta mogą być udzielane tylko za zgodą zainteresowanego lub jego prawnego opiekuna i tylko w zakresie niezbędnym; zaufaniem w stosunkach z klientem, lojalnością
Taki zestaw kompetencji zaproponowało Amerykańskie Narodowe Stowarzyszenie Rehabilitacyjne (Łuszczyński R., 1982), zgodnie z nim niezbędna wiedza obejmuje:
Znajomość norm prawnych, zwłaszcza z zakresu prawa pracy, prawa administracyjnego, ubezpieczeń czy pomocy społecznej; zakres wiedzy powinien umożliwić doradcy znalezienie odpowiednich przepisów, zasięgnięcie porady specjalisty z danej dziedziny a przede wszystkim podejmowanie decyzji zgodnie z obowiązującym prawem.
2) Podstawy psychologii, które mają ułatwić kontakt z klientem, zrozumienie jego problemów, rozpoznanie stanów, które wymagają ingerencji specjalisty. Wiedza z zakresu psychologii ma też umożliwić doradcy kompetentne przeprowadzenie testów.
3) Wiedzę pedagogiczną, w szczególności do pracy z klientem młodym, zamierzającym dopiero wejść na rynek pracy czy też takim, dla którego szansą jest kształcenie instytucjonalne. Może być ona wykorzystana nie tylko do wskazania kierunku i formy kształcenia czy szkolenia zawodowego ale też do pobudzania aspiracji edukacyjnych, do wskazywania klientowi dalszej ścieżki kształcenia.
4) Metody pracy socjalnej, zarówno z indywidualnym przypadkiem, jak i pracy z rodziną czy metodą środowiskową. Praca z klientem może okazać się bardziej skuteczna jeśli w rozwiązywanie problemów uda się zaangażować osoby z bezpośredniego otoczenia osoby z niepełnosprawnością.
5) Wiedzę obejmującą zagadnienia związane z pracą i funkcjonowaniem rynku pracy, zwłaszcza na poziomie lokalnym. Obejmuje ona znajomość zawodów i czynności dominujących w danym zawodzie. Potrzebna jest wiedza o zawodach deficytowych jak i nadwyżkowych, o możliwości znalezienia pracy dla osoby niepełnosprawnej. Niezbędna jest znajomość programów rehabilitacji zawodowej i społecznej realizowanych na poziomie lokalnym czy regionalnym.
6) Wiedzę z zakresu polityki społecznej, która obejmuje zarówno politykę zatrudnienia, zabezpieczenia społecznego, w tym ubezpieczeń, pomocy społecznej, ochrony zdrowia i rehabilitacji.
7) Znajomość zagadnień z zakresu organizacji przedsiębiorstw, ich struktury zatrudnienia; taka wiedza może być przydatna do określenia możliwości zatrudnienia w wybranym zawodzie.
8) Znajomość instytucji, zarówno z sektora rządowego jak pozarządowego, których zadaniem jest wspieranie osób z różnorodnymi problemami, w tym lub w szczególności osób z niepełnosprawnością.
9) Elementy wiedzy w zakresie fizjologii i anatomii, w szczególności o wpływie urazu lub choroby na fizjologię człowieka, na jego zachowania. Dla zapewnienia bezpieczeństwa ważna jest też umiejętność rozpoznawania przejawów zaburzeń psychofizycznych.
W pracy z niepełnosprawnym klientem niezbędne są także następujące umiejętności:
1) Umiejętność komunikowania się, stosowania różnych metod komunikacji, pozyskiwania zaufania, oddziaływania na postawy osób z niepełnosprawnością.
2) Umiejętność analizy zawodów od strony wymogów fizycznych, psychicznych i emocjonalnych, umiejętność konfrontowania wymagań zawodów z możliwościami i ograniczeniami konkretnych klientów.
3) Umiejętność prowadzenia poradnictwa indywidualnego i grupowego.
4) Umiejętność gromadzenia i oceny informacji na temat przeszłości, wcześniejszych doświadczeń klienta, także umiejętność ochrony pozyskiwanych informacji przed osobami nieuprawnionymi.
5) Umiejętność planowania pracy oraz współdziałania ze specjalistami dla zwiększenia efektywności działań.
6) Umiejętność współpracy z pracodawcami oraz pozyskiwania ich do działań na rzecz aktywizacji osób niepełnosprawnych, przekonywania ich o potencjale osób z niepełnosprawnością.
Ważnym zadaniem dla poradnictwa zawodowego, w odniesienu do młodzieży niepełnisprawnej, jest ocena przydatności ucznia do konkretnego zawodu, kilku zawodów, formułowanie zaleceń dotyczących wyborów najbardziej mu odpowiadających, biorąc za podstawę tej oceny wyniki badań fizjologicznej wydolności i sprawności tego ucznia. Dane z badania lekarskiego zestawione z wymaganiami, jakie stawia przez ustrojem zawód pozwalają w spobów obiektywny określić przydatność zawodową.
Przydatność do danego zawodu zależ przede wszystkim od tego, w jakim stopniu stan określonego narządu jest zgodny lub jet niezgodny z wymaganiami obciążeniami, jakie wynikają z wykonywania zawodu.
W podejmowaniu decyzji, dotyczącej przydatność zawodowej kandydata do danego zawodu, z określonymi zaburzeniami organizmu, kierujemy się dwiema, na pozór przeciwstawnymi zasadami. Z jednej strony niezbędna jest ochrona chorego organizmu jako całości lub jego czesći przed negatywnymi wpływami danej pracy – praca zawodowa i związane z nią działalność nie może stwarzać sytuacji uszkadzających lib pogłębiających istniejące zaburzenia stanu zdrowia, sytuacji wymagających nadmiernych wysiłków ze strony uszkodzonego narządu czy układu. Z drugiej jednak strony młodych organizm ma duże możliwości kompensacyjne, zwłaszcza przy silnej motywacji do działania.
Trudności zatrudnienia:
obawa o utratę zasiłku
obawa przed tym, że się nie sprawdzi
nadopiekuńczość w rodzinie
brak wsparcia rodziny przy zatrudnieniu
niechęć do doskonalenia się
bariera edukacyjna
niski poziom przystosowania
niski poziom kompetencji społecznych
brak wiedzy niepełnosprawnych o możliwościach zatrudnienia
bariery architektoniczne
zły stan zdrowia
częste zwolnienia
rozbudowana biurokracja
niestabilne prawo zatrudnienia
niska jakość doradcy zawodowego w pomocy osobom niepełnosprawnym
Doradca powinien wiedzieć:
stopień niepełnosprawność
orzeczenie
doświadczenie na rynku pracy
kwalifikacje
motywacje do pracy
przebieg choroby
rodzaj niepełnosprawności: wrodzona/ nabyta
motywować pozytywnie cechy
większa odpowiedzialność za motywowanie osoby niepełnosprawnej
oczekiwania osoby niepełnosprawne
powinien posiadać ogólną wiedze biomedyczną
kontakt z rodziną
Poradnictwo zawodowe dla osób niepełnosprawnych powinno kierować się kilkoma ważnymi zasadami (Stąsiek K., Zięcina-Banek M., 199):
1) Projektowanie przyszłości zawodowej osoby niepełnosprawnej powinno opierać się na funkcjach i sprawnościach, które nie zostały uszkodzone oraz uwzględniać wszelkie ograniczenia wynikające z niepełnosprawności.
2) Powinno ono zapewnić indywidualizację i kompleksowość porady zawodowej w oparciu o interdyscyplinarne badanie. Dobór odpowiedniej pracy polega bowiem na dostosowaniu czynności odpowiadających kwalifikacjom i możliwościom osoby, bez szkody dla jej zdrowia.
3) Nie należy przypisywać zawodów czy stanowisk pracy do osób z określonym rodzajem niepełnosprawności, ale dobierać zawód i pracę w oparciu o analizę cech psychofizycznych, oczekiwań i możliwości konkretnej osoby.
4) Jeśli doradca ma profesjonalnie pomagać, nie wolno mu proponować rozwiązań powierzchownych, doraźnych.
5) Doradca powinien klientowi udzielać informacji o możliwych rozwiązaniach, zgłaszać różne propozycje, interpretować możliwości, ale nie formułować dyrektyw oraz poleceń.
6) Powinien przede wszystkim umieć formułować właściwe pytania, by klient, odpowiadając na nie, sam znajdował rozwiązania swoich problemów. Ważne jest pozytywne myślenie: co jest możliwe a nie to, co możliwe nie jest.
7) Zasadą naczelną jest jednak traktowanie klienta bez dyskryminacji.
Wynika to zarówno z praw człowieka uznanych przez społeczność międzynarodową, jak z Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej czy innych ustaw. Liczne regulacje Międzynarodowej Organizacji Pracy dotyczą pośrednio lub bezpośrednio poradnictwa zawodowego dla osób niepełnosprawnych. Zapisana w tych dokumentach zasada niedyskryminacji uznawana jest za kluczową. (Problemy Rehabilitacji Społecznej i Zawodowej Osób Niepełnosprawnych Nr 3/1996).