Wykład 1.

Rachunkowość zarządcza zdefiniowana jest jako proces identyfikacji, pomiaru, analizy, przygotowania i komunikowania informacji finansowych i niefinansowych dla potrzeb zarządzania przedsiębiorstwem, a w szczególności w celu wsparcia procesu podejmowania decyzji w przedsiębiorstwie.

Inna definicja rachunkowości określa się jako system gromadzenia, agregacji, klasyfikacji, analizy, prezentowania informacji finansowych i niefinansowych wspomagających kierownictwo przedsiębiorstwa w podejmowaniu decyzji i kontroli ich realizacji.

Rachunkowość zarządcza ma charakter wewnętrzny. Jej najważniejszym zadaniem jest dostarczanie informacji ekonomicznych kierownictwu przedsiębiorstwa, które mają ułatwić podejmowanie decyzji w danych warunkach. Jest dyscypliną praktyczną ukierunkowaną na wspomaganie procesu zarządzania przedsiębiorstwem.

Rachunkowość zarządcza dzieli się na:

1) operacyjną – jej zadaniem jest dostarczanie informacji na potrzeby operacyjnego zarządzania. Informacje te mają za zadanie stwarzać podstawy do podejmowania krótkookresowych decyzji gospodarczych. Powinna dostarczać informacji do podejmowania takich decyzji jak: określenie struktury asortymentowej produkcji, ustalanie cen sprzedaży produktów

2) strategiczną – podporządkowana zarządzaniu strategicznemu przedsiębiorstwa, wspomaga proces zarządzania strategicznego. Realizowana przez najwyższy szczebel zarządzania. Informuje przełożonych przez RZiS, umożliwiając podejmowanie decyzji długookresowych, tj. określenie przedmiotu działalności, kierunki rozwoju, wybór technologii wytwarzania i zmian organizacyjnych.

Celem rachunkowości zarządczej jest poprawa WF przedsiębiorstwa, poprawa efektywności zarządzania zasobami przedsiębiorstwa, optymalizacja kosztów, poprawa kondycji finansowej.

Rachunkowość zarządcza dostarcza informacji do zarządzania, uczestniczy w procesie zarządzania (ogólnie przyspiesza podejmowanie decyzji).

Instrumenty rachunkowości zarządczej:

1) tradycyjne – rachunek kosztów pełnych, analiza punktu krytycznego, analiza odchyleń od planu

2) nowoczesne:

a) zrównoważona karta wyników – strategiczna karta wyników. Jest instrumentem, dzięki któremu dochodzi do umiejscowienia długookresowej strategii firmy w systemie zarządzania jednostką poprzez mechanizmy pomiaru. Mechanizm ten składa się z 4 perspektyw: perspektywa finansowa; per. klienta; per. procesów wewnętrznych; per. rozwoju

b) analiza porównawcza pozycji konsumentów – benchmarking. Jego podstawową ideą jest porównywanie własnych wyników z wynikami innych przedsiębiorstw

c) zarządzanie działaniami – to system rachunku kosztów ukierunkowany na zarządzanie przedsiębiorstwa w układzie działań. W rachunku kosztów działań uznaje się, że wykonywanie działań przy wytworzeniu i sprzedaży produktów jest przyczyną powstania kosztów

d) budżetowanie oparte na rachunku kosztów działań

e) rachunek kosztów łańcuchów wartości – analiza kosztów oparta na koncepcji łańcucha wartości Portera rozszerzona o analizę łańcuchów dostaw, kanałów dystrybucji i nabywców

f) analiza czynników kosztotwórczych – to analiza długotrwałych czynników powstawania kosztów

g) rachunek rentowności klientów – analiza kosztów obsługi klienta

h) rachunek kosztów cyklu życia

i) rachunek kosztów docelowych (target costing)

j) Kaizen costing – system redukcji kosztów poprzez ciągłe wprowadzanie, udoskonalanie procesu technologicznego oraz ocenę pracy (obniżka kosztów i poprawa wydajności na poszczególnych stanowiskach pracy)

k) rachunek kosztów jakości – zarządzanie jakością ma duży wpływ na sytuację, gdy firma stosuje nowoczesne systemy zarządzania zapasami (dokładnie na czas).

Koszt wytworzenia składniku majątku obejmuje koszty bezpośrednie produkcji poszczególnych produktów gotowych, a także produkcji i półproduktów oraz przypadającą na okres ich wytworzenia uzasadnioną część kosztów pośrednich produkcji.

Do kosztów wytworzenia, po których wycenia się aktywa, nie zalicza się kosztów ogólnych zarządu, tj. kosztów działalności jednostki jako całości oraz zarządzania nią, kosztów sprzedaży produktów gotowych, towarów i innych rzeczowych składników majątku, jak taż powstałych kosztów operacyjnych i kosztów operacji finansowych.

Koszty wydziałowe nieuzasadnione trafiają do RZiS (PKO lub koszt wytworzenia sprzedanych produktów).

W rachunkowości finansowej przez koszty rozumie się celowe zmniejszenia aktywów lub zwiększenia zobowiązań konieczne do wytworzenia i sprzedaży produktów czy świadczenia usług w ramach normalnej działalności organizacyjnej.

Wg ustawy o rachunkowości z dn. 29.09.1994 koszty jako uprawdopodobnione zmniejszenie w okresie sprawozdawczym korzyści ekonomicznych o wiarygodnie określonej wartości w formie zmniejszenia wartości aktywów albo zwiększenia wartości zobowiązań i rezerw, które doprowadzają do zmniejszenia kapitału własnego albo zwiększają jego niedobór w inny sposób niż wycofanie środków przez udziałowców lub właścicieli.

Przepływ kosztów w przedsiębiorstwie produkcyjnym

Koszty produkcji Produkty w toku Wyroby gotowe Koszt wytworzenia sprzed. prod.

Koszty sprzedaży --------------------------------------------- Koszty sprzedaży

Koszty zarządu ----------------------------------------------------- Koszty zarządu

Kategorie kosztów: BILANS RZiS

Wykład 2. Wydatki a koszty.

Wydatek oznacza każdy rozchód środków pieniężnych z kasy lub rachunku bankowego jednostki gospodarczej w związku z zapłatą za określone dobra lub usługi oraz w związku z regulowaniem różnych zobowiązań jednostki.

Wydatki:

- niestanowiące kosztów: podatek dochodowy, dywidenda, spłata rat kredytu

- wydatki stanowiące koszty.

Wydatki stanowiące koszty:

- wydatek nastąpił wcześniej niż koszt – zapłata za zakupione materiały

- wydatek nastąpił w tym samym okresie co koszt – wydanie materiału do zużycia

- wydatek nastąpił później niż koszt – zapłata czynszu.

Kryteria klasyfikacji kosztów:

1) koszty wg rodzajów:

a) amortyzacja aktywów trwałych

b) zużycie materiałów i energii

c) usługi obce

d) wynagrodzenia

e) ubezpieczenia społ. i in. świadczenia

f) inne koszty rodzajowe

g) podatki i opłaty

2) koszty wg faz działalności:

a) koszty fazy zaopatrzenia (koszty zakupu)

b) koszty fazy produkcji

c) koszty fazy zbytu (koszty sprzedaży)

d) koszty ogólne funkcjonowania jednostki (zarządu, handlowe)

3) koszty wg układu kalkulacyjnego:

a) podstawowy sposób podziału kosztów:

- koszty produktu (tworzą wartość produktu)

- koszty okresu (nie tworzą wartości produktu, odnoszone na WF)

b) wg kryterium związku kosztu z produktem:

- koszty pośrednie

- koszty bezpośrednie

4) koszty wg ich reagowania na zmiany:

a) koszty zmienne

b) koszty stałe.

Układy ewidencyjne kosztów: 4 ; 5 ; 4 i 5 łącznie (pełna ewidencja kosztów).

Rozliczenia kosztów:

1) RMK – w przypadku gdy określone koszty odnoszą się do wielu okresów sprawozdawczych lub dotyczą innego okresu niż okres, w których zostały poniesione, są one przedmiotem rozliczeń międzyokresowych – podlegają rozliczeniu w czasie. Stosowanie rozliczeń w czasie ma za zadanie zachowanie współmierności ponoszonych kosztów, uzyskiwanych przychodów, co ma szczególne znaczenie dla ustalenia WF.

Wyróżnia się 2 rodzaje RMK:

a) czynne RMK – występują, gdy jednostka gospodarcza ponosi koszty dotyczące przyszłych okresów sprawozdawczych, np. koszty remontu ŚT, koszty zakupu materiałów niezaliczonych w cenę materiałów, opłacone z góry czynsze, koszty ubezpieczeń majątkowych.

Saldo konta RMK czynne trafia do bilansu w pozycje aktywów: krótkoterminowe rozliczenia międzyokresowe.

b) bierne RMK – występują, gdy do kosztów bieżącego okresu sprawozdawczego zalicza się koszty, których wydatkowanie nastąpi w okresach przyszłych. Tego typu rozliczenia polegają na tworzeniu rezerw w ciężar kosztów na takie składniki kosztów, które są przewidywane do poniesienia w przyszłości – rezerwy na nie poniesione, jeszcze koszty związane z dostawami energii, usługami komunikacyjnymi, odprawy emerytalne, naprawy gwarancyjne.

Saldo konta RMK bierne trafia do bilansu w pozycje pasywów: pozostałe rezerwy na zobowiązania.

2) Rozliczenia kosztów zakupu materiałów:

Do kosztów zakupu materiałów zalicza się koszty bezpośrednio związane z zakupem materiałów ponoszone przez jednostkę do momentu przyjęcia materiałów do magazynu. Zalicza się tu: koszty załadunku, wyładunku, ubezpieczenie materiałów.

Koszty zakupu materiałów można rozliczać w zależności od przyjętej przez jednostkę zasady bilansowej wyceny zapasów materiałów. Do podstawowych metod wyceny zapasów materiałów dopuszczonych przez UoR należą:

- wycena wg ceny nabycia

- wycena wg ceny zakupu.

W jednostkach, które materiały z zakupu wyceniają wg cen nabycia, koszty zakupu tych materiałów zwiększają tę cenę.

W jednostkach, które przyjmą zasadę ujmowania na koncie 310 kosztów wg cen zakupu (a więc bez kosztów zakupu) wartość tych kosztów aktywuje się jako koszty dotyczące przyszłych okresów lub zalicza bezpośrednio w koszty bieżącego okresu sprawozdawczego.

3) Rozliczenie kosztów świadczeń międzypodmiotowych (koszty produkcji pomocniczej).

Podmiotami wewnętrznymi o charakterze pomocniczym najczęściej są wydziały transportowe, remontowe i informatyczne.

Koszty generowane przez wydziały pomocnicze należy rozliczyć na koniec tego okresu. Procedura ta polega na podziale kosztów poszczególnych wydziałów pomocniczych pomiędzy te wszystkie podmioty wewnątrz przedsiębiorstwa, które korzystały z ich świadczeń.

4) Rozliczenie kosztów wydziałowych:

K. wydziałowe rozlicza się na przedmioty kalkulacji przy pomocy kluczy podziałowych. Kluczem rozliczeniowym kosztów jest pewna wielkość pomocnicza stanowiąca podstawę sumy rozliczenia kosztów pośrednich pomiędzy poszczególne obiekty odniesienia kosztów.

Istnieje podział na koszty wydziałowe:

a) stałe – amortyzacja urządzeń, maszyn

- uzasadnione – mają wpływ na koszt wytworzenia produktu

- nieuzasadnione – nie mają wpływu na koszty okresu

b) zmienne – mają wpływ na koszt wytworzenia produktu.

Rachunek kalkulacyjny kosztów.

Po zgrupowaniu kosztów w układzie rodzajowym oraz przypisaniu ich miejscom powstawania, koszty są rozliczone na nośniki kosztów. Sprowadza się to do podziału ogółu kosztów poniesionych przez przedsiębiorstwo w okresie sprawozdawczym na koszty produkcji gotowej i produkcji niezakończonej, i koszty wytworzenia poszczególnych produktów. Wymaga to szeregu czynności obliczeniowych tzw. rachunku kalkulacyjnego lub kalkulacji.

Najważniejszy cel kalkulacji to ustalenie kosztu jednostkowego wytworzenia produktu lub usługi.

Typowy układ kalkulacyjny kosztów:

Koszty bezpośrednie:

1) materiały bezpośrednie

2) paliwa i energia technologiczna

3) koszty zakupu

4) wynagrodzenia bezpośrednie

5) narzuty na wynagrodzenia bezpośr.

6) inne koszty bezpośrednie

Razem koszty bezpośrednie

7) Koszty wydziałowe uzasadnione

Koszt wytworzenia

8) Koszty ogólnego zarządu

Całkowity koszt wytworzenia

9) Koszty sprzedaży

Całkowity koszt własny

Wykład 3.

Rachunek kosztów pełnych a rachunek kosztów zmiennych.

Rachunek kosztów jest procesem ustalania kosztów prowadzenia działalności gosp. polegającej na wytwarzaniu i sprzedaży wyrobów lub świadczeniu usług.

RK obejmuje również procedury analizy kosztów z pkt widzenia źródeł ich pochodzenia, racjonalności, struktury, poziomu oraz przeznaczenia.

Przedmiotem RK są koszty.

Podmiotem RK jest jednostka gosp. prowadząca działalność gosp.

Rachunek kosztów pełnych – cechą charakterystyczną RKP jest podział kosztów wytworzenia na koszty bezpośrednie i pośrednie.

Rachunek kosztów zmiennych – cechą charakterystyczną jest podział na koszty zmienne i stałe.

Koszt wytworzenia produktów ma znaczenie przy sporządzaniu bilansu i RZiS. Systemem RK odpowiadającym wymogom obligatoryjnej sprawozdawczości finansowej jest RK pełnych, wykorzystywany głównie w kalkulacji jednostkowej kosztów wytworzenia produktów (jest on uważany za tradycyjny RK).

Marża brutto – różnica między przychodami ze sprzedaży produktów a kosztami wytworzenia sprzedanych produktów.

Problemowy rachunek decyzyjny

Aby podjąć prawidłową decyzję, zarządzający jednostką powinni mieć informacje nt. kosztów lub korzystać z informacji wspomagających rozwiązywanie konkretnego problemu.

Jeżeli rozwiązanie problemu decyzyjnego wiąże się z analizą pewnych opcji i wyborem najlepszej, wówczas wykorzystuje się problemowe rachunki decyzyjne.

Typologia kosztów w modelu decyzyjnym

1) koszty istotne i nieistotne

2) koszty utracone (zapadłe)

3) koszty utraconych korzyści

4) koszty krańcowe (marginalne)

Wykład 4.

Tworzenie cen i decyzje cenowe:

Założenia ogólne dla tworzenia decyzji cenowych:

1) w praktyce jednostki gosp. istnieją dwa podejścia do tworzenia cen: zewnętrzne (rynkowe) i wewnętrzne (na bazie rachunku kosztów)

2) racjonalnie skonstruowana cena produktu jednostki gosp. powinna ilustrować wartość zasobów zużytych na wytworzenie produktu lub usługi lub przeznaczonych na pozyskanie towaru od producenta

3) cena powinna obejmować dwa elementy, tj. jednostkowy koszt wytworzenie/cenę nabycia oraz narzut zysku

4) zakres jednostkowego kosztu wytworzenia (szerszy, zwężony) oraz sposób naliczania zysku wynika głównie z przyjętych strategii cenowych

5) tworzenie ceny wynika z przyjętych strategii cenowych (marketing, analiza rynku), jednak dane w tym zakresie są dostarczane przez rachunkowość.

Istnieją dwa rodzaje cen: transakcyjne (zewn.) i transferowe (wewn.)

Metody tworzenia cen:

Istnieją 2 grupy formuł tworzenia cen, tj. ceny oparte na RK pełnych i ceny oparte na RK zmiennych.

Formuły bazujące na RK pełnych zakładają włączenie w cenę maksymalnie dużo składników kosztów wytworzenia produktu/usługi. Są to:

- formuła „koszt plus…”

- formuła „koszt plus zysk od kapitału”

Formuły bazujące na RK zmiennych zakładają włączenie w cenę zawężony zakres kosztów produktu; jest to minimalna formuła oparta o marżę brutto.

Formuła cenowa „koszt plus…”

Założenia: cenę tworzy się poprzez dodanie do k. jednostkowego określonej kwoty zysku, traktowanej jako % podstawy kalkulacji

- warianty formuły

A) metoda pełnych kosztów własnych – obejmuje najszerszy zakres kosztów; zaleta – prostota; wada: jak sensownie rozliczyć koszty ogólne na 1 produkt?

B) metoda pełnych kosztów wytworzenia – przyjmuj jako podstawę ustalenia ceny pełne koszty wytworzenia; zaleta: nie rozlicza się kosztów pośrednich; wada: ile narzucić zysku, aby zdołał on pokryć koszty pośrednie, aby nie ponieść straty.

Podsumowanie metod:

- zaleta: łatwe w obliczeniu

- wada: formuła oparta tylko na kosztach prowadzi do błędnego koła popytowo-cenowego

Metoda koszt plus zysk od kapitału

- podstawą tej metody jest założenie, że celem każdego działania jest osiąganie zysku z zainwestowanego kapitału

$$p = koszt\ jednostkowy + r*\frac{KA\ (naklasy\ kapitalowe)}{Q\ (liczba\ wyrobow)}$$

$$r\left( stopa\ zwrotu\ z\ zainwestowanego\ kapitalu \right) = \ \frac{Zn\ (zysk\ netto)}{\text{KA}}$$

Formuła oparta o marżę brutto – formuła bazująca na kosztach zmiennych

Przesłanki formuły:

1) koszy stałe, jako pochodne decyzji długookresowych, są nieistotne dla ustalenia ceny

2) o poziomie ceny decydują koszty zmienne, reagują na zmiany w rozmiarach produkcji i sprzedaży

$$cena = \ \frac{\text{MB}}{X} + v$$

MB – łączna marża brutto

X – wolumen produkcji
v – jednostkowe koszty zmienne

Wykład 5.

Analiza zależności: produkcja – koszty – zysk – analiza progu rentowności.

Analiza BEP to metoda systematycznego badania relacji pomiędzy zmianami wielkości sprzedaży, produkcji oraz zmianami w poziomie przychodów ze sprzedaży, poniesionych kosztów i uzyskanego WF.

( p – v ) * x = marża brutto

p – cena

v – jednostkowy koszt zmienny

x – wielkość sprzedaży

$$\text{BEP}_{\text{il}} = \frac{f}{p - v}$$

f – koszty stałe

BEP(ilościowy) – w szt. – próg rentowności ilościowy; wielkość sprzedaży, gdzie przychody ze sprzedaży = kosztom; marża = koszty stałe.

BEP_wart = BEP_il * p

BEP(wartościowy) – w zł – próg rentowności wartościowy; wartość sprzedaży, jaką trzeba osiągnąć, by pokryć koszty; marża brutto = koszty stałe.

Strefa bezpieczeństwa – określa wartość sprzedaży, o jaką możemy obniżyć przychody ze sprzedaży, aby firma nie poniosła strat

STR = p * X₁ − BEP_wart

X₁ – planowa/rzeczywista ilość sprzedaży

Koszty w problematycznych rachunkach decyzyjnych.

Typologia kosztów w modelu decyzyjnym:

1) koszty istotne i nieistotne

2) koszty utracone (zapadłe)

3) koszty utraconych korzyści

4) koszty krańcowe (marginalne)

ad.1) koszty istotne i nieistotne – koszty pomocne przy podejmowaniu decyzji;

koszty:

- istotne – przyszłe

- nieistotne – minione – nie mają wpływu na podejmowanie decyzji

ad.2) koszty utracone (zapadłe) – nieistotne; nie mogą być zmienione przyszłymi decyzjami; poniesione lub które musimy ponieść; np. ubezpieczenia samochodowe, opłaty parkingowe

ad.3) koszty utraconych korzyści – korzyści, które ponieślibyśmy, gdybyśmy zaniechali jedno działanie na rzecz drugiego działania (muszą być liczone jako pozycja kalkulacyjna w drugim wariancie)

ad.4) koszty krańcowe – koszty, które musimy ponieść na wytworzenia dodatkowej jednostki produktu

$$K_{m} = \frac{\text{ΔK}}{\text{ΔX}}$$