Hormony kory nadnerczy:

• Mineralokortykosteroidy – aldosteron i kortykosteron. Hormony te są produkowane przez warstwę kłębkowa tą kory nadnerczy i regulują gospodarkę wodno-elektrolitową organizmu.

• Glikokortykosteroidy (GKS) – kortyzol (hydrokortyzon) i kortyzon. Wytwarzane są przez warstwę pasmowatą. Kortyzol wpływa na metabolizm węglowodanów i białek. Ponadto posiadają one właściwości p/zapalne i immunosupresyjne oraz w ograniczonym stopniu wpływają na gospodarkę wodno-elektrolitową.

• Hormony płciowe – androstendion, testosteron, estriol, estradiol. Hormony te są syntetyzowane przez warstwę siateczkowatą kory nadnerczy. Związkiem wyjściowym do produkcji hormonów steroidowych jest cholesterol.

Synteza i sekrecja glikokortykosteroidów (GKS):

Głównym bodźcem do syntezy i sekrecji glikokortykosteroidów (GKS) jest hormon ACTH wydzielany z przysadki mózgowej. Syntezę i sekrecję tego hormonu z kolei reguluje CRH produkowany przez podwzgórze (Hth) (sprzężenie zwrotne krótkie) oraz ilość krążących we krwi GKS (sprzężenie zwrotne długie).

Nie wolno gwałtownie odstawiać glikokortykosteroidów!!!

Czynnikami fizjologicznymi stymulującymi wydzielania CRH jest przegrzanie, oziębienie, zmęczenie, stany zapalne.

Aldosteron:

Kontrola sekrecji aldosteronu:

• - skład elektrolitowy osocza

• - układ RAA

Wzrost syntezy i sekrecji aldosteronu wywołują:

• - zmniejszenie poziomu Na i wzrost poziomu K we krwi

• - angiotensyna II (spadek sodu w osoczu aktywuje układ RAA i prowadzi do podniesienia poziomu angiotensyny II

Niedobór hormonów kory nadnerczy – Choroba Addisona:

• - pierwotna – brak hormonów kory nadnerczy (usunięcie operacyjne kory nadnerczy lub zniszczenie tkanki na skutek choroby

• - wtórna – brak ACTH (spowodowany najczęściej przez guzy przysadki lub operacyjne usunięcie przysadki mózgu)

Spadek produkcji hormonów kory nadnerczy obserwuje się także po zakażeniach lub długotrwałej terapii kortykosteroidami.

Niedobór glikokortykosteroidów:

• - niskie ciśnienie krwi

• - osłabienie?

• - depresja

• - anoreksja

• - utrata wagi

• - hipoglikemia

• - brunatne przebarwienia skóry i błon śluzowych

Niedobór mineralokortykosteroidów:

• - utrata Na, w mniejszym stopniu wody – utrata pociąga za sobą spadek ciśnienia, osmotyczności płynu zewnątrzkomórkowego i przemieszczeniem się płynów zewnątrzkomórkowych do wewnątrz komórki

• - spadek wydalania K i hiperkaliemia (może powodować zaburzenia rytmu serca)

Nadmiar hormonów kory nadnerczy:

Nadmiar glikokortykosteroidów (syndrom Cushinga):

Powstaje w wyniku nadmiernej, patologicznej sekrecji glikokortykosteroidów z kory nadnerczy lub długotrwałym podawaniem tych hormonów. Objawy zespołu Cushinga:

• lipodystrofia (nieprawidłowe ułożenie tkanki tłuszczowej w organizmie, np. księżycowata twarz, byczy kark, duży brzuch, stosunkowo cienkie nogi i ręce),

• skóra sucha i pergaminowa,

• bardzo łatwo powstają siniaki, zwiększenie kruchości naczyń krwionośnych,

• osteoporoza, spadek wchłaniania wapnia, wzrost wydalania wapnia, hamowanie osteoblastów, nasilenie osteoklastów,

• trudno gojące się rany (zaburzenia syntezy kolagenu),

• pod wpływem glikokortykosteroidów dochodzi do zaburzeń psychicznych (mania),

• nadciśnienie tętnicze,

• wzrost ciśnienia śródgałkowego,

• zamglone oczy, zaćma,

• zanik mięśni,

• tendencja do hiperglikemii,

• wzrost apetytu,

• ujemny bilans azotowy.

Nadmiar mineralokortykosteroidów – hiperaldosteronizm

• - pierwotny (syndrom Cohna) – nadreaktywność kory nadnerczy lub guzy (bez zwiększenia aktywności reninowej osocza)

• - wtórny – duża aktywność reniny i duży poziom angiotensyny II we krwi

Przyczyny:

• choroby nerek,

• marskość wątroby,

• niewydolność prawokomorowa z obrzękiem.

Objawy:

• nadmierne zatrzymywanie sodu,

• obrzęki,

• hipokaliemia,

• alkaloza,

• nadciśnienie tętnicze.

Podstawowe efekty działania glikokortykosteroidów:

• Metabolizm węglowodanów i białek – spadek wychwytu i zużycia glukozy przez tkanki, wzrost syntezy glukozy z kwasu pirogronowego i aminokwasów, wzrost magazynowania glikogenu, wzrost odkładania się tłuszczy, spadek syntezy białek, wzrost rozpadu białek głównie w mięśniach szkieletowych

• Ujemny bilans wapnia – spadek wchłaniania wapnia z przewodu pokarmowego i wzrost jego wydalania przez nerki, osłabiona funkcja osteoblastów i zwiększona aktywność osteoklastów (osteoporoza)

• Hamowanie syntezy i sekrecji ACTH i CRF

• W wysokich dawkach działanie typu aldosteronu, czyli zatrzymywanie sodu a wydalanie potasu.

• Działanie przeciwzapalne i immunosupresyjne glikokortykosteroidów:

• GKS hamują zarówno wczesne (zaczerwienie, ból, gorączka, obrzęki) jak i późne (gojenie się ran, reakcje proliferacji) objawy procesu zapalnego.

• GKS wpływają na występowanie procesów zapalnych bez względu na to, czy są wywołane przez mikroorganizmy, czynniki chemiczne lub fizyczne, względnie nieadekwatnej odpowiedzi układu immunologicznego (choroba autoimmunizacyjna).

• GKS kurczą bezpośrednio małe naczynia krwionośne (głównie włosowate i przedwłosowate) prowadząc do spadku przepuszczalności tych naczyń i spadku obrzęku. Osłabiają funkcje fibroblastów? – spadek produkcji kolagenu i glukozoaminoglikanów. Zwalniają procesy naprawcze (trudności w gojeniu się ran).

Wpływ GKS na syntezę i uwalnianie mediatorów procesu zapalnego:

• - spadek produkcji prostanoidów (PG i TX i LT – leukotrieny)

• - spadek wytwarzania cytokin prozapalnych (IL-1,2,4,5,6,8 oraz TNFγ)

• - spadek stężenia składników układu dopełniacza w osoczu

• - spadek uwalniania histaminy z bazofilów

• - spadek syntezy i uwalniania wolnych rodników z makrofagów i leukocytów obojętnochłonnych

GKS powodują z jednej strony spadek reakcji zapalnych i autoimmunizacyjnych, ale z drugiej osłabiają procesy naprawcze i ochronne aspekty odpowiedzi zapalnej.

GKS stanowią potężną broń w leczeniu procesu zapalnego oraz chorób z nadmierną aktywacją układu immunologicznego. Leki te stanowią jednak duże ryzyko w sytuacji gdy, hamują podstawowe reakcji obronne organizmu na infekcje oraz spadek procesów naprawczych.

Mechanizm działania glikokortykosteroidów:

• - pobudzają receptory wewnątrzkomórkowe – modyfikują transkrypcję genów

• - egzogenne GKS hamują ekspresję COX-2

• - prawdopodobnie hamują także transkrypcję genów dla fosfolipazy A2 oraz indukują syntezę białek przeciwzapalnych – lipokatyny-1

Zastosowanie:

• Leczenie substytucyjne w stanach niedoczynności kory nadnerczy, zaniku kory nadnerczy jej uszkodzeniu lub braku; w tym przypadku konieczne jest podawanie łączne GKS i mineralokortykosteroidów (MKS)

• Terapia przeciwzapalna lub immunosupresyjna – stany zapalne skóry, oczu, nosa, uszu, alergiczne zapalenie błony śluzowej i spojówek (podawanie miejscowe np. maści, krople), stany nadwrażliwości (wstrząsy anafilaktyczne po ukąszeniu owadów, wstrząsy polekowe i septyczne), w chorobach z komponentą zapalną i autoimmunizacyjną (choroby reumatyczne i gościec przewlekły, toczeń rumieniowaty, zapalenie gruczołu tarczowego na tle immunizacyjnym, niedokrwistość hemolityczna, pęcherzyca),

• ASTMA

Wziewne preparaty GKS:

• - miejscowa kontrola procesu zapalnego w drzewie oskrzelowym

• - bardzo mało działań niepożądanych obwodowych

• - leki: Budesonid, Beklometazon, Flutikazon, Cyklesonid

• - supresja przed przeszczepami – transplantologia

Zastosowanie GKS:

• P/nowotworowe w połączeniu z lekami cytostatycznymi w leczeniu niektórych nowotworów złośliwych np. ostre białaczki limfatyczne

• U pacjentów z guzami mózgu stosowany jest deksametazon w celu obniżenia obrzęku mózgu

• Składniki terapii p/wymiotnej w chemioterapii

GKS kryteria stosowania – indywidualne kryteria dawkowania:

• - jeśli możliwe stosować rano ze względu na małe ryzyko atrofii kory nadnerczy

• - nie odstawiać natychmiast – stopniowa redukcja dawek

• - nie stosować długotrwale