Bank Światowy - cele i ich realizacja

W XX wieku stosunki międzypaństwowe uległy globalizacji. Po II wojnie światowej powstał projekt stworzenia nowego, ogólnoświatowego ładu gospodarczego, przygotowany przez administrację amerykańską. Plan zakładał stworzenie:
• organizacji zajmującej się regulacjami z zakresu handlu światowego (trudności z
utworzeniem Międzynarodowej Organizacji Handlu sprawiły, że przez blisko 50 lat tę funkcję sprawował Układ Ogólny w Sprawie Ceł i Handlu (GATT), a od 1995 Światowa Organizacja Handlu)
• Międzynarodowego Banku Odbudowy i Rozwoju, zwanego Bankiem Światowym
• Międzynarodowego Funduszu Walutowego.
W rozbudowanej formie istnieją one do chwili obecnej, powstały także nowe, często regionalne organizacje, skupiające państwa o podobnych potrzebach i możliwościach.
Stopniowo eliminowane są granice ekonomiczne między krajami. Stosunki handlowe między różnymi gospodarkami narodowymi odznaczają się podobną swobodą jak istniejące na rynkach wewnętrznych. Ogranicza się bariery dyskryminacyjne. Najwięcej w tej dziedzinie zrobiono w Europie. Silne związki istniejące pomiędzy gospodarkami państw Europy Zachodniej rozciągają się na kraje Europy Środkowej i Wschodniej. Oznacza to konieczność dostosowania ich systemów gospodarczych i prawnych do wymogów wspólnotowych, zaakceptowania zasad współpracy międzynarodowej oraz przygotowania się do zmagań na silnie konkurencyjnym rynku. Nagrodą będzie możliwość korzystania z wielu przywilejów i szansa przyspieszenia rozwoju. Procesy integracyjne w Europie nie przebiegają w izolacji od systemu światowego zwłaszcza, że państwa Europy aktywnie w nim uczestniczą. Reprezentacja wspólnotowa bierze udział w pracach organizacji międzynarodowych, np. Banku Światowego, Międzynarodowego Funduszu Walutowego, Światowej Organizacji Handlu.
Od początku lat 90. ma w nich też swoje miejsce Polska. Praca w tych znacznych organizacjach międzynarodowych ułatwiła osiągnięcie głównego celu polskiej racji stanu - członkostwa w Unii Europejskiej.

Międzynarodowy Bank Odbudowy i Rozwoju, zw. Bankiem Światowym (BŚ)
Decyzja o jego powstaniu (a także Międzynarodowego Funduszu Walutowego) zapadła w 1944 roku w Bretton Woods. Działanie rozpoczął 27 grudnia 1945 roku. Siedziba znajduje się w Waszyngtonie. BŚ jest organizacją wyspecjalizowaną w systemie Narodów Zjednoczonych.
Miał służyć pomocą i wsparciem zniszczonym przez działania II wojny światowej gospodarkom Europy Zachodniej. Pojawienie się Planu Marshalla pozwoliło na zwrócenie działalności Banku na rzecz rozwoju Azji, Afryki, Ameryki Łacińskiej, a od końca lat 80-tych kraje Europy Środkowej i Wschodniej.
Głównym celem BŚ jest wspieranie rozwoju gospodarki rynkowej przy jednoczesnym zwalczaniu ubóstwa. Pożyczki i kredyty są także przeznaczane na finansowanie zmian struktury gospodarczej, służących jej stabilizacji i podnoszeniu efektywności. BŚ finansuje również pomoc techniczną i doradztwo. IBRD, prowadzi również analityczne prace badawcze na temat stanu gospodarek określonych krajów i całej gospodarki światowej. Karta BŚ (zw. Artykułami Porozumienia) określa warunki i zasady członkostwa. Jedynie członkowie Międzynarodowego Funduszu Walutowego mogą uzyskać członkostwo BŚ. Kraj jest reprezentowany przez Gubernatora (zazwyczaj ministra finansów lub szefa Banku Centralnego). Obecnie BŚ ma 181 członków. Wkład kapitałowy wnoszony przez nich jest zróżnicowany. Największym udziałowcem są Stany Zjednoczone (17%). Państwa nie otrzymują dywidend od swoich wkładów; są one przeznaczane na wsparcie Międzynarodowej Agencji Rozwoju. Źródłem funduszy oprócz kapitału udziałowców, zatrzymywanych zysków są środki zdobywane przez BŚ na międzynarodowych rynkach kapitałowych (np. BŚ sprzedaje obligacje funduszom emerytalnym, firmom ubezpieczeniowym, korporacjom, innym bankom, osobom prywatnym).
Zdobyte przez BŚ środki osiągają w ciągu roku wartość ok. 15-17 mld USD.
Kredyty BŚ wymagają gwarancji rządowych. Środki uzyskiwane z BŚ to kredyty długoterminowe na 15-20 lat, przeważnie o pięcioletniej karencji. Oprocentowanie jest ustalane co 6 miesięcy (w oparciu o średnią kosztów uzyskania). Od 1989 wynosi ok. 7%.
Kredyty Banku są dodatkowo obłożone commitment fee, czyli opłatą pobieraną od niewykorzystanej części kredytu i która wynosi od 1989 roku 0,25%. Reguły wykorzystania takiego kredytu nie są ścisłe - rząd może go częściowo przeznaczyć na wsparcie budżetu lub deficytu bilansu płatniczego. Wówczas jest to kredyt o charakterze finansowym. Otrzymanie kolejnej części jest uwarunkowane spełnianiem postawionych warunków.
Kredyty BŚ mogą mieć charakter celowy - wtedy są przeznaczane na duże projekty infrastrukturalne lub produkcyjne. Kredyty pośrednie są dostępne w postaci linii kredytowych; pożyczkobiorcą jest wówczas bank pośredniczący, a ostatecznym odbiorcą jest realizator małego projektu). Procedura przyznawania środków BŚ jest złożona. Zazwyczaj składa się z 6 etapów:
1. Identyfikacja - rząd ubiegający się o pożyczkę, wstępnie przedstawia projekt (wyjątkowo stroną prezentującą może być przedstawiciel BŚ);
2. Przygotowanie - zainteresowana strona musi zbadać aspekt techniczny, ekonomiczny, społeczny i środowiskowy projektu (często pomaga w tym BŚ);
3. Oszacowanie - na tym etapie BŚ dokonuje własnego oszacowania projektu. Służą temu zespoły pracowników BŚ i konsultantów zw. misjami. Misja bada walor techniczny, instytucjonalny, ekonomiczny i finansowy projektu. Rocznie BŚ przeprowadza 150-200 misji oceniających na miejscu warunki realizacji projektu (istnieją także Stałe Misje, np. Misja BŚ w Polsce);
4. Negocjacje i przedłożenie Radzie - BŚ przedstawia raport, który staje się podstawą do negocjacji z pożyczkobiorcą. Po negocjacjach, z uwzględnionymi poprawkami, raport oraz dokumenty pożyczkowe przedstawiane są do zaakceptowania Radzie Dyrektorów Wykonawczych;
5. Realizacja i nadzór - BŚ sprawdza przebieg realizacji projektu, sposoby wykorzystania uzyskanych środków;
6. Ocena- po zakończeniu realizacji projektu Departament Oceny Operacji BŚ dokonuje porównania kosztów, korzyści i efektywności projektu.
Termin Bank Światowy odnosi się również do trzech instytucji, które są powiązane ze sobą pod względem organizacyjnym, ale są niezależne finansowo. Łącznie określa się je mianem Grupy Banku Światowego:
• Międzynarodowe Stowarzyszenie Rozwoju (International Development Association, IDA powstała w 1960 roku, skupia obecnie 161 państw. IDA udziela niskoprocentowych pożyczek najuboższym krajom świata (okres spłat pożyczek wynosi 30-40 lat z dziesięcioletnim okresem karencji). Środki IDA pochodzą z dywidend BŚ i spłat kredytów IDA.
• Agencja Międzynarodowych Gwarancji Inwestycyjnych (Multilateral lnvestment
Guarantee Agency, MIGA, powstała w 1988 roku, skupia 152 państwa. Wspiera inwestycje prywatne w krajach rozwijających się oraz ubezpieczenia inwestycji od ryzyka ekonomicznego Wspiera doradztwem rządy zabiegające o inwestycje prywatne. Rocznie gwarancje MIGA sięgają 2 mld USD.
• Międzynarodowa Korporacja Finansowa (International Finance Corporation, IFC
powstała w 1956 roku, skupia 174 państwa. Wspiera rozwój gospodarczy państw rozwijających się poprzez udzielanie bezpośrednich pożyczek dla sektora prywatnego. Nie są wymagane gwarancje rządowe (w przeciwieństwie do pożyczek BŚ).
Rocznie Korporacja udziela pożyczek o wartości 2 mld USD. IFC ma także prawo do udziałów kapitałowych (do 30%) w przedsiębiorstwach, którym udziela pożyczek. IFC tworzy także konsorcja udzielające pożyczek.
Polska w Banku Światowym
Polska przystąpiła ponownie do BŚ (i MFW) w 1986 roku. Gubernatorem Polski w BŚ jest Prezes Narodowego Banku Polskiego. Obowiązek wykonywania warunków umów (spłat rat i odsetek) spoczywa na Skarbie Państwa. W latach 1990-1996 Polska otrzymała od BŚ kredyty o wartości 3.374 mld USD, z czego 46% stanowią pożyczki na dostosowania strukturalne. Mogą one zasilać budżet. Natomiast pożyczki na rozwój instytucjonalny sektora finansowego oraz dostosowania w rolnictwie mogą być skierowane na spłaty zadłużenia w Klubie Londyńskim (Polska wykorzystała tę możliwość w 1994 roku). Środki przeznaczone do wykorzystania sektorowego są wykorzystywane w Polsce przez sektor energetyczny, transportowy, rolniczy, ochrony środowiska (w ramach Światowego Funduszu Ochrony Środowiska ) i administracji.
W roku 1997 opracowana została trzyletnia strategia pomocy BŚ dla Polski. BŚ uwzględnił w niej dążenia naszego kraju do struktur europejskich (podobnie czynił już od roku 1990). Stwierdzono, że dostęp Polski do międzynarodowych rynków kapitałowych polepsza się. Zaangażowanie BŚ się zmniejszało, także na rzecz instytucji związanych z Unią Europejską (np. Europejski Bank Inwestycyjny), a teraz (po uzyskaniu członkostwa w UE) funduszy strukturalnych. BŚ coraz słabiej jest zaangażowany finansowo, ale pozostał ważnym doradcą gospodarczym. Do 2000 r. BŚ skupiał swoje wysiłki na wsparciu wzrostu gospodarczego, rozwoju sektora prywatnego i ochronie środowiska. Nowe projekty obejmują także modernizację kopalń, rozwój regionalny, rozwój autostrad. BŚ swoją obecność w Polsce łączy z pracą innych instytucji. Polska jest największym partnerem IFC w Europie Środkowej i Wschodniej. Dotychczas wsparcie finansowe i pomoc techniczną otrzymywały projekty w sektorze telekomunikacji, handlu, gazownictwa i hutnictwa. Plany IFC w Polsce do roku 2000 zawierały realizację strategii BŚ (IFC jest jej współautorką). Istotnym elementem jest wsparcie sektorów wymagających dostosowań do wymogów UE. Plany obejmowały wsparcie prywatnych funduszy emerytalnych, prywatyzację i modernizację sektora stołowego oraz rozwój przemysłu rolno-spożywczego.