Pojęcie celów kształcenia.

Cele kształcenia - kierunkowskazy, świadomie założone skutki, które chcemy osiągnąć w procesie kształcenia; działania, które mają doprowadzić do danego stanu rzeczy.

Znaczenie celów kształcenia w procesie edukacyjnym.

- stanowią podstawowy czynnik wyznaczający rozwiązania innych elementów procesu kształcenia. Są wyznacznikiem doboru i układu treści kształcenia, podstawowym kryterium w doborze metod, form organizacyjnych i środków dydaktycznych.

- stanowią podstawę planowania i organizowania działań uczestników procesu kształcenia

- są kryterium oceny efektywności procesu dydaktycznego.

Rodzaje celów kształcenia:

I podział wg czasu:

• Potencjalne – funkcjonują one do momentu rozpoczęcia procesu dydaktyczno-wychowawczego, czyli do czasu zanim zacznie się je osiągać

• Aktualne – symbolizują one rozpoczęcie procesu edukacyjnego (do realizacji włącza się nauczyciel i uczniowie)

II podział wg przedmiotu i podmiotu kształcenia:

• Rzeczowe (przedmiotowe) – oznaczają określenie zmian w zasobie wiedzy, umiejętnościach jej stosowania w praktycznych i teoretycznych działaniach uczniów.

• Podmiotowe – mamy na uwadze zmiany w rozwoju sprawności umysłowych, postaw i systemu wartości wywołane procesem dydaktyczno-wychowawczym.

III podział wg stopnia ogólności:

• Ogólne – wyrażają to, co ma być „produktem końcowym” tego procesu (wyrażone w kategoriach funkcji).

• Pośrednie – otrzymuje się w rezultacie podziału celów ogólnych wyrażonych w kategoriach funkcji na składniki w postaci czynności.

• Szczegółowe – precyzyjne sposoby wyrażania ogólnych celów w postaci zadań, pytań, problemów, poleceń. Operacyjne cele kształcenia to opisy zachowań uczniów, jakie mają oni przejawiać po ukończeniu lekcji.

IV podział wg sfer osobowości:

• Poznawcze – dotyczą zmian w sferze poznawczej osobowości

• Emocjonalne (afektywne) – dotyczy zmian w sferze afektywnej osobowości

• Psychomotoryczne – dotyczą zmian w sferze psychoruchowej osobowości

Cechy celów kształcenia:

KONSTYTUTYWNE:

• Wykonalność (realność) – dające się zrealizować

• Logiczność – pozbawione wewnętrznych sprzeczności

• Dostrzegalność – określone tak, aby można było ustalić stan ich wykonania

• Wymierność – określone tak, aby można było dostrzec, czy dany cel został zrealizowany, czy nie

• Rzeczowość i precyzyjność – cele powinny zawierać syntetyczny opis tego, co chcemy osiągnąć.

SPECYFICZNE CECHY CELÓW SZCZEGÓŁOWYCH:

• Są sformułowane z punktu widzenia ucznia

• Opisuje, co uczeń potrafi zrobić po zakończeniu procesu kształcenia np. uczeń umie nazwać, rozpoznać, zastosować, przeanalizować itp.

• Wymieniają warunki ograniczające, które muszą być spełnione np.: ograniczenie czasu, ograniczenie liczby błędów, ograniczenie dotyczące tego, co może być stosowane jako pomoc przy wykonaniu zadania itp.

• Reprezentują różne typy zachowania ucznia

Klasyfikacja celów kształcenia.

CELE KSZTAŁCENIA OGÓLNEGO WG W. OKONIA:

Strona rzeczowa:

• Opanowanie ogólnej wiedzy o przyrodzie, społeczeństwie, technice i sztuce

• Ogólne przygotowanie do działalności praktycznej w świecie i jego przekształcenia

• Kształtowanie świadomości oraz opartych na niej postaw i naukowych przekonań.

Strona osobowościowa (podmiotowa)

• Ogólny rozwój sprawności umysłowej, zdolności poznawczych ze szczególnym uwzględnieniem myślenia oraz uzdolnień twórczych.

• Rozwój potrzeb kulturalnych, motywacji i zainteresowań poznawczych: społecznych, estetycznych i technicznych.

• Wdrażanie do samokształcenia i pracy nad sobą przez całe życie.

TAKSONOMIA CELÓW W. OKONIA:

• Wiadomości o faktach i zależnościach między nimi

• Rozwiązywanie zagadnień teoretycznych i praktycznych

• Samodzielne dokonywanie oceny

• Samodzielne stosowanie wiedzy w nowych sytuacjach.

TAKSONOMIA CELÓW NAUCZANIA WG B. NIEMIERKI:

I. Wiadomości:

1) zapamiętywanie wiadomości

2) zrozumienie wiadomości

II. Umiejętności:

3) stosowanie wiadomości w sytuacjach typowych (znanych)

4) stosowanie wiadomości w sytuacjach problemowych (nowych, nieznanych)

TAKSONOMIA B. S. BLOOMA ODNOSZĄCA SIĘ DO SFERY POZNAWCZEJ:

I. Wiedza (wiadomości) – znajomość faktów, terminologii, znaków konwencjonalnych, klasyfikacji, pojęć ogólnych, teorii, zasad, praw

II. Rozumienie – transfer, interpretacja, ekstrapolacja – wnioskowanie o całej grupie na podstawie wyników badań dotyczących tylko części.

III. Zastosowanie – metod, reguł, pojęć ogólnych

IV. Analiza – umiejętność dokonywania podziału całości na elementy, ustalania hierarchii tych elementów i stosunków między nimi, analiza elementów, analiza stosunków między nimi.

V. Synteza – tworzenie całości z danych elementów w celu uzyskania nowej struktury, wytworzenie własnego dzieła, opracowanie planu działania, stworzenie obrazu całości na podstawie częściowych danych.

VI. Ewaluacja – ocena na podstawie kryteriów wewnętrznych i zewnętrznych.

CELE W DZIEDZINIE EMOCJONALNEJ WG TAKSONOMII BLOOMA:

• Recepcja – świadomość, chęć odbierania, uwaga skierowana bądź wybiórcza.

• Działanie (reagowanie) – akceptacja, chęć działania, satysfakcja z działania

• Wartościowanie – akceptacja wartości, wybór wartości, zaangażowanie w wartości wybrane

• Organizacja – pojęciowe ujęcie (koncepcja) wartości, tworzenie systemu wartości.

• Wybór własnego systemu wartości (charakteryzowanie) – podporządkowanie postępowania wartościom, przekształcanie systemów wartości w pogląd na świat

KATEGORIA CELÓW W DZIEDZINIE PSYCHOMOTORYCZNEJ WG E. HARROW:

• Czynności odruchowe

• Ruchy podstawowe

• Umiejętności percepcyjne

• Umiejętności fizyczne

• Ruchy wyćwiczone

• Komunikowanie się bezsłowne

Operacjonalizacja celów kształcenia.

Operacjonalizacja celów kształcenia to zmiana postaci ogólnej celów na postać szczegółową (operacyjną).

Cele kształcenia

Opisowe i taksonomiczne ujęcie celów kształcenia

Trzy sposoby ujęcia celów kształcenia:

Tradycyjne – przedstawia się w nim charakterystykę jednego lub więcej celów, nie stosując żadnej klasyfikacji.

Opisowe – obejmuje zestawienia celów ułatwiające osobom odpowiedzialnym za działalność dydaktyczną (np. Nauczycieli) orientację w tym, do czego ma zmierzać ta działalność, lecz nie stanowią wystarczającego układu odniesienia do mierzenia jej wyników.

Taksonomiczne – wzorowane na przyrodoznawstwie, zmierza do ścisłego, kompletnego i rozłącznego ujęcia celów kształcenia, z założeniem, że poszczególne pozycje taksonomiczne mogą stać się przedmiotem pomiaru. Pozycje te ujmuje się genetycznie, funkcjonalnie, bądź ze względu na wyniki końcowe.

Taksonomia celów kształcenia – hierarchiczna klasyfikacja wybranej dziedziny celów kształcenia. Można wyróżnić cztery takie dziedziny:

• emocjonalną

• poznawczą

• światopoglądową

• praktyczną

Dziedziny wg Niemierko:

DZIEDZINA EMOCJONALNA (MOTYWACYJNA)

Cztery kategorie celów:

Uczestnictwo w działaniu

Polega na świadomym i uważnym odbieraniu określonego rodzaju bodźców oraz wykonywaniu czynności odpowiadających przyjętej roli, jednak bez wykazywania inicjatywy. Uczeń ani nie unika danego rodzaju działania, ani go tez nie podejmuje z własnej woli. Chętnie natomiast dostosowuje się do sytuacji.

Podejmowanie działania

Oznacza samorzutne rozpoczynanie danego działania i wewnętrznym zaangażowaniu w wykonywanie odpowiednich czynności. Uczeń nie tylko dopasowuje się do sytuacji, w jakiej się znalazł, ale i organizuje je w pewien sposób.

Nastawienie na działanie

Jest konsekwentnym wykonywaniem danego rodzaju działania na skutek trwałej potrzeby wewnętrznej i dodatniego wartościowania jego wyników. Uczeń jest zwolennikiem tego działania i zachęca do niego innych, poglądom jego brak jednak szerszego uogólnienia i pełnej spoistości.

System działania

Oznacza regulowanie określonego typu działalności za pomocą harmonijnie uporządkowanego zbioru zasad postępowania, z którymi uczeń identyfikuje się do tego stopnia, że można je uznawać za cechy jego osobowości. Uczeń nie zawodzi w trudnych sytuacjach, jego działania odznaczają się skutecznością i swoistością.

DZIEDZINA POZNAWCZA

• Zapamiętanie wiadomości

• Przypominanie sobie pewnych terminów, faktów, praw i teorii naukowych.

• Zrozumienie wiadomości

Wyraża się przedstawieniem wiadomości w innej formie, niż były zapamiętane, podporządkowaniem i streszczaniem, czynieniem podstawą prostego wnioskowania.

• Stosowanie wiadomości w sytuacjach typowych

• Obejmuje praktyczne posługiwanie się wiadomościami wg podanych uprzednio wzorów.

• Stosowanie sytucji w sytuacjach problemowych

• Obejmuje formułowanie problemów, dokonywanie analizy i syntezy nowych zjawisk, formułowanie planu działania, tworzenie oryginalnych przedmiotów i wartościowanie przedmiotów wg pewnych kryteriów.

DZIEDZINA ŚWIATOPOGLĄDOWA

Kategorie celów kształcenia:

Przekonanie o prawdziwości wiedzy

Oznacza zaufanie do prawdziwości określonej informacji o rzeczywistości, ale bez jej wartościowania, a tym bardziej angażowania się w jej stosowanie. Uczeń nie kwestionuje tej informacji co można uznać już za wstępne osiągnięcie światopoglądowe.

Przekonanie o wartości wiedzy

Pojawia się tu zaufanie do danego rodzaju informacji jako źródła poznania i pożytku, ale jeszcze bliżej nieokreślonego. Uczeń wykazuje szacunek dla tej wiedzy i dla ludzi, którzy ją posiadają, sam jednak zajmuje się czymś innym, dość dalekim od jej stosowania.

Nastawienie do zastosowania wiedzy

To konsekwentne dążenie do wykorzystania danego rodzaju informacji w celu zaspokojenia ważnych potrzeb i spełnienia uznanych powinności. Każda okazja do poszerzenia i zastosowania wiedzy na obecny temat jest przez ucznia dobrze wykorzystywana, i w tym okresie daje przykład innym członkom grupy.

System zastosowań wiedzy

Stanowi działanie zharmonizowane z osobowością posiadacza danego rodzaju informacji w sposób pełny i niezawodny. Uczeń staje się działaczem, „kapłanem danej wiary”, organizatorem na rzecz jej upowszechniania.

DZIEDZINA PRAKTYCZNA (PSYCHOMOTORYCZNA)

Naśladowanie działania

Jest to planowe spostrzeganie przedmiotów i wzorowych działań związanych z tymi przedmiotami oraz etapowe wykonywanie własnych działań z systematyczną kontrolą.

Odtwarzanie działania

Wykonywanie działania praktycznego w całości bez konieczności jednoczesnego obserwowania wzoru, ale z niewielką jeszcze skutecznością i płynnością. Uczeń koryguje działanie na podstawie własnych doświadczeń i jest w stanie ćwiczyć je samodzielnie.

Sprawność działania w stałych warunkach

Dokładne wykonywanie wyuczonego działania praktycznego i osiąganie zamierzonego wyniku, jeżeli istotne okoliczności tego działania się nie zmieniają. Ewentualna zmiana sytuacji, a zwłaszcza potrzeba koordynacji tego działania z innymi czynnościami, zakłóca jednak jego płynności, a dostosowanie do zmiany pochłania wiele energii.

Sprawność działania w zmiennych warunkach

Automatyzacja działania pozwalająca na uzyskanie najwyższej skuteczności przy bardzo niewielkim nakładzie energii i czasu. Struktura działania jest elastyczna, a jego powiązanie z innymi działaniami jest harmonijne.