Wprowadzenie – Rynki Finansowe

Rynek finansowy – rynek, na którym zawierane są transakcje instrumentami finansowymi. Transakcje na rynku finansowym polegają na czasowym przekazaniu przez tzw. podmioty nadwyżkowe (pożyczkodawców) wolnych środków pieniężnych na rzecz podmiotów deficytowych (pożyczkobiorców). Wymiana nadwyżek finansowych pomiędzy podmiotami deficytowymi i nadwyżkowymi odbywa się na 3 sposoby:

• W drodze bezpośredniej wymiany

• Za pośrednictwem rynku finansowego

• Z wykorzystaniem pośredników finansowych, np. banków

Płynność rynku – „łatwość zawierania transakcji” – płynność rynku rośnie wraz ze wzrostem liczby uczestników rynku. Wzrost skali zawieranych transakcji sprzyja natomiast stabilności cen. Płynne rynki finansowe to rynki względnie bezpieczne, ponieważ stwarzają możliwość szybkiej zamiany posiadanych aktywów na inne

Po co działają pośrednicy finansowi?

• Obniżają koszty transakcyjne – czyli czas i pieniądze wydane na przeprowadzenie transakcji finansowej, które stanowią główny problem dla ludzi, którzy dysponują nadwyżkami funduszy i chcą je pożyczyć

• Niwelują asymetrię informacji na rynku finansowym, która polega na tym, że jedna strona nie posiada wystarczającej wiedzy na temat drugiej w celu podjęcia właściwej decyzji

Płynność instrumentów finansowych – oznacza szybkość i łatwość zamiany jednego instrumentu na inny, bez znacznej utraty wartości. Miarą płynności może być np. liczba zawartych transakcji i wolumen obrotu.

• Klasycznym miernikiem płynności na rynku walutowym jest spread, czyli różnica między kursem sprzedaży a kursem kupna. Im szerszy spread tym niższa płynność rynku

Cechy sprawnie działającego rynku finansowego:

• Równy dostęp do informacji

• Płynność

• Duża liczba uczestników

• Podzielność

Modele sektora finansowego:

Cecha	ANGLOSASKI	NIEMIECKO-JAPOŃSKI
Rodzaj rynku-finansowanie	Kapitałowy, anonimowy Finansowanie wewnętrzne Nacisk na krótkookresowe pasywne stosunki pomiędzy instytucjami finansowymi i przedsiębiorstwami niefinansowymi Brak udziału banków w kapitale przedsiębiorstwa	Kredytowy, zintegrowany Finansowanie zewnętrzne oparte na indywidualnie negocjowanych kredytach bankowych Nacisk na długookresowe, aktywne bliskie stosunki miedzy instytucjami finansowymi Udział banków w kapitale przedsiębiorstw
Rodzaje banków	Specjalistyczne	Uniwersalne
Typy i rola instytucji Finansowych	Wysoka specjalizacja instytucji Banki zorientowane na krótkoterminową działalność pożyczkową Duża skłonność do tworzenia innowacji finansowych	Niski stopień specjalizacji Banki nastawione na długookresową działalność pożyczkową Niższa skłonność do tworzenia innowacji finansowych

Funkcje rynków finansowych:

• Alokacja kapitału – dotyczy przemieszczania się instrumentów finansowych pomiędzy określonymi uczestnikami rynku

• Mobilizacja kapitału – dotyczy skupienia się kapitału u określonych uczestników rynku finansowego

• Transformacja kapitału – dotyczy zmiany formy instrumentu finansowego

• Wyceny kapitału – najsilniej realizowana na rynku kapitałowym, dotyczy realnej wyceny przedsiębiorstwa poprzez wprowadzenie jego akcji na giełdę

Klasyfikacja rynków finansowych:

Kryterium rodzaju instrumentów finansowych będących przedmiotem obrotu

• Rynek pieniężny

• Rynek instrumentów pochodnych

• Rynek kapitałowy

• Rynek walutowy

• Rynek depozytowo-kredytowy

Kryterium podmiotu oferującego instrumenty finansowe

• Rynek pierwotny – następuje sprzedaż instrumentu pierwszym nabywcom, kontakt emitenta z pierwszym nabywcom

• Rynek wtórny – obrót pomiędzy kolejnymi inwestorami. Nie ma źródła finansowania dla pierwszego emitenta

Kryterium dostępności oferowanych instrumentów

• Rynek publiczny – oferta jest skierowana do anonimowego adresata lub do 100 osób

• Rynek prywatny – rynek emisji na którym kontaktuje się emitent z pierwszym nabywcą

Kryterium terminu rozliczenia transakcji

• Rynek natychmiastowy (spot, kasowy) – towary sprzedawane są za gotówkę i dostarczane nie zwłocznie po rozliczeniu transakcji

• Rynek terminowy – zawierane są na nim kontrakty terminowe, które zostaną wykonane w ściśle określonym terminie w przyszłości

Kryterium pojedynczej transakcji

• Rynek detaliczny – gospodarstwa domowe, przedsiębiorstwa

• Rynek hurtowy – operacje mają charakter pakietowy

Asymetria informacji – sytuacja, w której jeden podmiot gospodarczy posiada lepszą (tzn. pełniejszą i dokładniejszą) informację na temat dobra, niż inny podmiot

Pokusa nadużycia (ang. Moral Hazard) – Działanie na własną korzyść, ale na cudze ryzyko. Odnosi się do sytuacji w której dwa podmioty uzgadniają warunki umowy, jednak w trakcje jej trwania, jeden z podmiotów posiadających przewagę informacyjną podejmuje działania sprzeczne z tą umową. Przykłady na rynku finansowym:

• Wynagrodzenia prezesów

• Akordowy system sprzedaży

• Audytorzy wynagradzani przez audytowanych

• Finansowanie bankrutujących państw

Instrumenty finansowe

Instrument finansowy – Forma zobowiązania jednego podmiotu względem drugiego. Kontrakt pomiędzy dwoma stronami regulujący zależność finansową w jakiej obie strony pozostają

Papier wartościowy – Dokument o ściśle określonej przez prawo formie, stwierdzający określone prawa majątkowe, które przysługują jego posiadaczowi. Z faktu posiadania dokumentu wynika możliwość realizacji tego prawa

Elementy tradycyjnego papieru wartościowego:

• Płaszcz – strona tytułowa, zawierająca nazwę emitenta, nominał, serię i numer oraz wymagane prawem informacje

• Arkusz kuponowy – służy do pobierania procentów i dywidend. Składa się z odcinków

• Talon – pozwala otrzymać nowy arkusz kuponowy i talon

Podział instrumentów finansowych wg. ustawy o obrocie instrumentami finansowymi:

Będące papierami wartościowymi	Niebędące papierami wartościowymi
Akcje Obligacje Prawa do akcji Czeki Weksle Warranty subskrypcyjne Kwity depozytowe Certyfikaty inwestycyjne	Tytuły uczestnictwa w instytucjach zbiorowego inwestowania Instrumenty rynku pieniężnego (lokaty) Finansowe kontrakty terminowe (Forward, Swapy) Opcje Pochodne instrumentów towarowych

Podział papierów wartościowych:

Ze względu na rodzaj praw zawartych w papierach wartościowych

• Papiery wierzytelnościowe (dłużne) – zostały wyemitowane w celu zaciągnięcia zobowiązania przez emitenta u nabywcy danego instrumentu

• Papiery udziałowe (własnościowe) – dają posiadaczowi prawo do części majątku emitenta

Ze względu na sposób przenoszenia tytułu własności

• Na okaziciela – nie wskazują osoby uprawnionej, a do przeniesienia własności takiego dokumentu wystarczy jego wydanie

• Na zlecenie – to takie, które osobę upoważnioną wskazują w postaci podmiotu imiennie wymienionego w papierach oraz każdego, na kogo zostają przeniesione prawa z tych papierów w drodze indosu – czyli dokonanego oświadczenia osoby uprawnionej, zbywającej dokument (czeki, weksle)

• Imienne – uprawniają jedynie osoby imiennie oznaczone w papierach

Ze względu na pełnione funkcje gospodarcze

• Lokacyjne papiery wartościowe

• Dowodowe papiery wartościowe

• Rozliczeniowe papiery wartościowe

Ze względu na długość okresu do wykupu

• Krótkoterminowe

• Średnioterminowe

• Długoterminowe

Ze względu na charakter dochodu

• Papiery przynoszące stały dochód

• Papiery przynoszące zmienny dochód

Instrumenty finansowe w konkretnych rynkach

Rynek pieniężny	Rynek kapitałowy	Rynek instrumentów pochodnych	Rynek walutowy
Bony skarbowe Bony pieniężne Weksle, czeki Depozyty bankowe Krótkoterminowe papiery dłużne	Akcje, obligacje Certyfikaty inwestycyjne Listy zastawne Hipoteczne listy zastawne	Kontrakty futures i forward Swapy Warranty Opcje	Waluty Dewizy Transakcje kasowe Transakcje terminowe

Rynek pieniężny

Rynek pieniężny – rynek na którym przedmiotem obrotu są instrumenty finansowe o pierwotnym terminie zapadalności powyżej jednego roku. Występują tutaj instrumenty o najwyższym stopniu płynności.

Uczestnicy rynku pieniężnego

Strona podażowa	Strona popytowa
Skarb Państwa Narodowy Bank Polski Banki komercyjne Instytucje finansowe Przedsiębiorstwa	Narodowy Bank Polski Banki komercyjne Przedsiębiorstwa Instytucje finansowe Osoby fizyczne

Podstawowy cel działalności Narodowego Banku Polskiego - podstawowym celem działalności NBP jest utrzymanie stabilnego poziomu cen, przy jednoczesnym wspieraniu polityki gospodarczej Rządu, o ile nie ogranicza to podstawowego celu NBP

Rezerwa obowiązkowa 3,5% - obowiązek utrzymywania środków pieniężnych na rachunku w banku centralnym. Ciąży on na bankach komercyjnych. Ustalona przez Radę Polityki Pieniężnej 3,5%

Operacje otwartego rynku - polegają na zakupie lub sprzedaży przez bank centralny krótkoterminowych papierów wartościowych w celu przywrócenia równowagi na rynku

Operacja repo - zakup papierów wartościowych przez bank centralny od banków komercyjnych z przyrzeczeniem ich odsprzedania w określonym terminie i po określonej cenie. Instrumentem najczęściej wykorzystywanym są bony skarbowe

Operacja revers repo - sprzedaż papierów wartościowych przez bank centralny bankom komercyjnym z przyrzeczeniem ich odkupu w określonym terminie po określonej cenie

Kredyt refinansowy - udzielany jest z przeznaczeniem na spłatę zaciągniętych wcześniej kredytów, najczęściej hipotecznych. Następuje przeniesienie zobowiązania z jednego banku do drugiego, zachowana jest „celowość” konkretnego kredytu

Kredyt lombardowy - udzielany jest jednostkom gospodarczym pod zastaw ruchomości, w tym głównie papierów wartościowych, towarów, metali szlachetnych

Kredyt redyskontowy - polega na udzielaniu przez bank centralny bankom komercyjnym kredytów zabezpieczonych zdyskontowanych przez te banki wekslami. Kredyt krótkoterminowy, zwykle z terminem do 90 dni, i w terminie wykupu weksli powinien zostać spłacony

Operacje sell-buy-back - operacje rynku warunkowego, podobne do operacji Repo, z tą różnicą, że zawierane są w dwóch odrębnych umowach (na zakup i na sprzedaż)

Stopa depozytowa 1% - określa oprocentowanie depozytów przyjmowanych przez NBP od banków komercyjnych na krótki okres

Stopa referencyjna 2% - określa minimalną cenę, po jakiej bank centralny organizuje operacje otwartego rynku na rynku międzybankowym

Stopa lombardowa 3% - określa oprocentowanie depozytu lombardowego, którego bank centralny udziela bankom komercyjnym na poprawę ich płynności. Jest on najczęściej jednodniowy, udzielany pod zastaw papierów wartościowych

Stopa redyskontowa 2,25% - określa oprocentowanie kredytu, który NBP udziela bankom komercyjnym pod zastaw weksli handlowych przyjętych przez te banki do dyskonta

WIBOR – stopa procentowa po jakiej banki udzielają pożyczek innym bankom, ustalana w każdy dzień roboczy po godz. 11.00

WIBID – roczna stopa procentowa jaką banki zapłacą za środki przyjęte w depozyt od innych banków, ustana w każdy dzień roboczy po godzinie 11.00

LIBOR- stopa procentowa kredytów udzielanych na rynku międzybankowym w Londynie, która jest ustalana o godzinie 11.00

EURIBOR – stopa procentowa kredytów udzielanych na rynku europejskim, ustalana o godzinie 11.00 w Brukseli

Weksel – papier wartościowy, posiadający cechy ściśle przez prawo określone w którym wystawca albo sam przyrzeka zapłatę określonej sumy pieniężnej, albo poleca zapłatę osobie trzeciej. Wystawca przyjmuje bezwarunkową odpowiedzialność za zapłatę weksla i poddaje się wszelkim rygorom prawa wekslowego

Cechy zobowiązania wekslowego

• Samoistne, czyli niezależne od przyczyny postawania tego zobowiązania

• Prawa zawarte w wekslu można przenosić na inne osoby

• Przy zobowiązaniach wekslowych występuje tzw. odpowiedzialność solidarna osób podpisanych na wekslu

• Tryb egzekwowania należności wekslowych jest szybki i uproszczony, wykorzystuje tzw. rygor wekslowy

Informacje dotyczące weksli

Trasant	Osoba wystawiająca weksel, zobowiązująca się do zapłacenia sumy wekslowej (weksel własny) lub polecająca zapłacenie sumy wekslowej trasatowi (weksel ciągniony)
Trasat	Osoba, której wystawca weksla trasowanego poleca zapłacenie sumy wekslowej (płatnik)
Remitent	Osoba, na rzecz której lub na której zlecenie zapłata ma być dokonana
Weksel sola	Wystawca zobowiązuje się do zapłaty określonej kwoty
Weksel trasowany	Wystawca wskazuje dłużnika mającego zapłacić sumę wekslową
Akcept	Weksel na którym bank umieścił swój podpis gwarantujący spłatę wierzytelności
Indosowanie	Przenoszenie praw z weksla na Indos
Indos	Przelanie prawa własności weksla lub czeku na inną osobę przez umieszczenie na odwrocie odpowiedniej notatki z podpisem lub tylko podpisu
Indosant	Osoba przenosząca prawa z weksla za pomocą indosu na inną osobę
Indosatariusz	Osoba nabywająca weksel na podstawie indosu
Dyskontowanie	Realizowanie weksla przed terminem wykupu, z odliczeniem dyskonta
Dyskonto	Potrącenie odsetek przy zakupie papieru wartościowego
Weksel in blacno	Tzw. weksel nie zupełny; dokument zawierający co najmniej podpis wystawcy weksla złożony w celu zaciągnięcia zobowiązania wekslowego
Deklaracja wekslowa	Pisemna umowa oparta na prawie wekslowym, określająca prawa i obowiązki stron zobowiązania wekslowego
Awal	Poręczenie wekslowe
Protest weksla	Notarialnie stwierdzony fakt nie zapłacenia weksla
Weksel na rzecz
Weksel na zlecenie	Wystawca weksla zgadza się na zmianę pożyczkodawcy

Elementy weksla

• Nazwa „weksel” w samym tekście dokumentu, w języku, w jakim go wystawiono

• Polecenie bezwarunkowe zapłacenia oznaczonej sumy pieniężnej

• Nazwisko osoby, która ma zapłacić (trasata)

• Oznaczenie terminu i miejsca płatności

• Nazwisko osoby, na której rzecz lub na której zlecenie zapłata ma być dokonana

• Oznaczenie daty i miejscy wystawienia weksla

• Podpis wystawcy weksla

Funkcje weksla

• Funkcja kredytowa – możliwość rozłożenia w czasie zobowiązania finansowego

• Funkcja płatnicza – wykorzystanie go jako substytutu środków pieniężnych

• Funkcja gwarancyjna – daje możliwość wykorzystania przez wierzyciela dodatkowego zobowiązania finansowego w zabezpieczeniu

• Funkcja obiegowa – polega na wykorzystaniu weksla na zlecenie i trasowane do dokonywania obrotu pieniężnego

• Funkcja refinansowania – dotyczy możliwości wykorzystania weksla do zaciągania kolejnych kredytów

Czek – pisemna dyspozycja wystawcy czeku (trasanta), udzielona bankowi prowadzącemu jego rachunek (trasatowi), aby ten obciążył jego rachunek kwotą, na którą czek został wystawiony, oraz wypłacił tę kwotę osobie wskazanej na czeku (czek imienny) lub okazicielowi (czek na okaziciela)

Rodzaje czeków

• Gotówkowe

• Bezgotówkowe

  • Czeki rozrachunkowe – czeki bez potwierdzenia, którymi możemy dokonać płatności

  • Czeki bankierskie – czeki potwierdzone, dające wierzycielowi gwarancję otrzymania zapłaty do określonego terminu i do określonej kwoty

Terminy ważności czeku

• 10 dni – w przypadku czeków krajowych

• 20 dni – jeżeli czek wystawiono w innym kraju, niż kraj, w którym jest płatny, ale miejsca wystawienia i płatności położone są w tej samej części świata

• 70 dni – jeżeli miejsca płatności i wystawienia czeku znajdują się w różnych krajach, położonych w innych częściach świata

Ustawowe elementy czeku

• Nazwa „czek” w samym teksie dokumentu, w języku w jakim go wystawiono

• Polecenie bezwarunkowe zapłacenia określonej sumy pieniężnej

• Oznaczenie miejsca płatności

• Oznaczenie daty i miejsca wystawienia czeku

• Podpis wystawcy czeku

Bony Skarbowe (weksle skarbowe) – krótkoterminowe papiery wartościowe (najczęściej o terminie zapadalności 13, 26, 52 tygodnie) emitowane przez Skarb Państwa, zwane również wekslami skarbowymi. Emitowane w celu zarządzania płynnością Budżetu. Po raz pierwszy zostały wyemitowane w maju 1991 roku. Od 1995 roku mają postać zdematerializowaną. – ujmowane są w Rejestrze Papierów Wartościowych w formie zapisu elektrycznego.

• Wartość nominalna – wielokrotność 10.000zł

• Papier wartościowy nabywany z dyskontem

• Papiery wartościowe o zerowym stopniu ryzyka (w pełni gwarantowane przez Państwo)

• Emitentem jest Ministerstwo Finansów, agentem emisji Narodowy Bank Polski

• Emitowane na okaziciela

• Funkcjonują na rynku pierwotnym (rynek przetargów organizowanych przez NBP) i na rynku wtórnym (inne banki komercyjne, towarzystwa emerytalne, towarzystwa ubezpieczeniowe itp.)

Bony komercyjne– inne nazwy to: krótkoterminowe skrypty dłużne przedsiębiorstw, krótkoterminowe obligacje przedsiębiorstw. Bony komercyjne są krótkoterminowymi papierami dłużnymi o zapadalności do 1 roku. Przyjmuje postać weksla.

• Emitowane są przez przedsiębiorstwa

• Jedne z najmniej bezpiecznych instrumentów na rynku, ich bezpieczeństwo wzrasta, kiedy przyjmują postać bonów bankowych

• Celem emisji jest poprawa płynności przedsiębiorstwa

• Nominał w Polsce wynosi od 10.000 do 1 miliona zł

Zalety dla emitenta to korzystny sposób pozyskania kapitału po niższym koszcie niż w wypadku zaciągnięcia kredytu. Zalety dla inwestora to możliwość przedterminowego zbycia nabytych papierów na rynku wtórnym oraz ograniczone ryzyko w porównaniu z zakupem akcji

Różnice między bankowymi papierami wartościowymi a lokatami

Lokaty	Bankowe papiery wartościowe
Mogą być wcześniej zerwane Nie mogą być przedmiotem zastawu lub obrotu (sprzedaży) Są gwarantowane przez BFG	Mogą być wcześniej odkupione tylko jeśli dopuszczają to warunki emisji Mogą być przedmiotem zastawu i obrotu Niektóre ich rodzaje nie są gwarantowane przez BFG

Różnice pomiędzy lokatą a rachunkiem oszczędnościowym

Lokata	Rachunek oszczędnościowy
Zawierana na określony czas Zazwyczaj oprocentowana w stosunku rocznym Wycofanie środków przed zdeklarowanym terminem skutkuje utratą odsetek	Nie ma ograniczenia czasowego Oprocentowany wg. zmiennej stopy procentowej, odsetki naliczane co miesiąc lub codziennie Możliwość dostępu do gromadzonych środków w dowolnym momencie bez utraty odsetek

Certyfikaty depozytowe – Krótkoterminowe Bankowe Papiery Dłużne (obligacje krótkoterminowe oraz bankowe papiery wartościowe, instrumenty emitowane na podstawie ustawy Prawo Bankowe.

Jest to papier wartościowy emitowany przez banki komercyjne w celu finansowania jego działalności.

Papier ten stwierdza zdeponowanie pewnej sumy pieniężnej wg. określonej stopy procentowej na ustalony okres.

Stopa procentowa zazwyczaj jest wyższa od bonów skarbowych, ponieważ ryzyko niewypłacalności jest wyższe.

• Emitowane są na okaziciela w okrągłych, najczęściej wysokich kwotach

• Termin wykupu – najczęściej do 1 roku, zdarza się do 5 lat

• Oprocentowanie

  • O stałym oprocentowaniu

  • Zmiennym oprocentowaniu

  • Z dyskontem

Rynek walutowy

Krajowe środki płatnicze – pieniądze, które są prawnym środkiem płatniczym (waluta polska) oraz pełniące funkcję płatniczą weksle, czeki, czeki podróżnicze, akredytywy i polecenia wypłat, przekazy i inne dokumenty bankowe i finansowe płatne w walucie polskiej

Zagraniczne środki płatnicze

• Waluty obce – pieniądze będące prawnym środkiem płatniczym w innych krajach oraz międzynarodowe jednostki rozrachunkowe

• Dewizy – pełniące funkcję płatniczą weksle, czeki, czeki podróżne, akredytywy, polecenia wypłat, przekazy i inne dokumenty bankowe i finansowe płatne w walutach obcych

Kurs walutowy – cena jednej waluty wyrażona w drugiej walucie. Funkcje kursu walutowego:

• Informacyjna – kurs waluty dostarcza bezpłatnej informacji osobom fizycznym i prawnym o cenie walut obcych

• Cenotwórcza – polega na przenoszeniu, poprzez kurs waluty, zagranicznego układu cen na krajowy wraz ze wszystkimi wynikającymi stąd konsekwencjami dla gospodarki krajowej. Funkcja ta występuje przy istnieniu wymienialności walut i może być ograniczona przez system ceł, opłat itp.

Waluta bazowa i kwotowana – walutą bazową jest pierwsza waluta w kwotowaniu, natomiast druga waluta jest walutą kwotowaną (zmienną)

Dla kwotowania:

• EUR/USD – EUR jest walutą bazową, a USD walutą kwotowaną

• PLN/USD – PLN jest walutą bazową, a USD walutą kwotowaną

Kurs walutowy informuje, za ile kreator jest skłonny kupić lub sprzedaż walutę bazową za walutę kwotowaną. Przykład:

3,9260 – 3,9275

3,9260 / 75

BID OFFER

Rodzaje kwotowań

• Kwotowanie bezpośrednie – wyrażone w danym kraju waluty obcej w jednostkach monetarnych waluty krajowej, np. USD/PLN w Polsce

• Kwotowanie pośrednie – wyrażenie w danym kraju waluty krajowej w jednostkach monetarnych waluty obcej, np. PLN/USD w Polsce

Marża i Spread – różnicę między kursem BID (kupna) i OFFER (sprzedaży) nazywana jest spreadem. Marża to wielkość, jaką bank dodaje do kursu sprzedaży i odejmuje od kursu kupna waluty na rynku międzybankowym

Aprecjacja, Deprecjacja, Dewaluacja, Rewaluacja

• Aprecjacja – wzmocnienie waluty krajowej na skutek działania rynku

• Deprecjacja – osłabienie waluty krajowej na skutek działania rynku

• Dewaluacja – urzędowe obniżenie wartości waluty krajowej przez władze monetarne

• Rewaluacja – urzędowe wzmocnienie waluty krajowej przez władze monetarne

Pozycje walutowe przyjmowane przez uczestników rynku dewizowego

• Długa pozycja walutowa – występuje, gdy suma wszystkich wpływów w danej walucie obcej przewyższa sumę wszystkich wpływów w tej walucie (nadwyżka aktywów w walutach obcych nad pasywami w walutach obcych). Kiedy spodziewamy się wzrostu kursu danej waluty obcej to kupujemy ją za PLN

Długą pozycją walutową są:

• Waluty obce na rachunku bankowym

• Składniki kapitału denominowane w walutach obcych

• Należności w walutach obcych

• Krótka pozycja walutowa – występuje, gdy suma wszystkich wpływów w danej walucie jest mniejsza niż suma wszystkich wypływów w tej walucie (nadwyżka pasywów w walutach obcych nad aktywami w walutach obcych). Kiedy spodziewamy się spadku kursu danej waluty obcej to sprzedajemy ją za PLN.

  • Krótką pozycją walutową są zobowiązania w walutach obcych

Cechy rynku walutowego

• Zdecentralizowany pod względem technicznym i ekonomicznym

• Nie istnieje w sensie fizycznym

• Cenami na rynku walutowym są kursy walut

• Pod względem rozmiarów – największy rynek na świecie

• Zdecydowana większość wszystkich obrotów przechodzi przez banki

• Funkcjonuje przez 24 godziny na dobę

Podział rynku walutowego

• Bieżący (spot market) – bieżące transakcje walutowe związane z wymianą towarów, usług i ruchem kapitałów

• Terminowy (futures, forward market) – terminowe transakcje walutowe

• Wolny – swobodna wymiana walut, brak ograniczeń państwowych, kurs rynkowy, waluty w pełni wymienialne

• Reglamentowany – brak swobodnej wymiany walut, państwowy monopol walutowy, czarny rynek dewizowy, waluta niewymienialna

• Pośredni (=heterogeniczny) – wybrane sfery obrotu dewizowego reglamentowane przez państwo, zewnętrzna wymienialność walut, najczęściej występujący typ rynku dewizowego

Uczestnicy rynku walutowego

• Banki centralne i administracje skarbu państwa

• Brokerzy walutowi

Instrumenty rynku walutowego

• Transakcje spot

• Instrumenty pochodne (terminowe) walutowe: forward, futures, swap

• Ponadto do instrumentów rynku walutowego można zaliczyć również: banknoty, czeki, weksle, karty płatnicze, pieniądz bankowy

Rynek Kapitałowy

Obrót zorganizowany – obrót papierami wartościowymi lub innymi instrumentami finansowymi dokonywany na terytorium RP na rynku regulowanym albo w alternatywnym systemie obrotu

Rynek zorganizowany – miejsce, gdzie odbywa się obrót instrumentami finansowymi na rynku regulowanym albo w alternatywnym systemie obrotu

Rynek regulowany – segment rynku zorganizowanego, podlegający nadzorowi Komisji, działający w sposób stały jako system obrotu instrumentami finansowymi dopuszczonymi do obrotu regulowanego, gdzie inwestorzy przy zawieraniu transakcji mają zapewniony powszechny i równy dostęp do informacji rynkowej w tym samym czasie oraz jednakowe warunki nabywania i zbywania tych instrumentów

Podstawowe instrumentu rynku kapitałowego

Instrumenty o charakterze dłużnym

• Obligacje : korporacyjne, skarbowe, komunalne

• Listy zastawne : hipoteczne, publiczne

Instrumenty o charakterze udziałowym

• Akcje

• Kwity depozytowe

Instrumenty o charakterze pochodnym

• Prawo poboru

• Prawo do akcji

Instrumenty związane z instytucjami zbiorowego inwestowania

• Jednostki uczestnictwa

• Certyfikaty inwestycyjne

• Tytuły uczestnictwa ETF

Obligacja – jest papierem wartościowym zaliczanym do instrumentów dłużnych, ponieważ emitent stwierdza w nim, że jest dłużnikiem posiadacza obligacji (obligatariusza) i zobowiązuje się wobec niego do spełnienia określonego świadczenia

• Obligatariusz – beneficjent obligacji, podmiot udzielający kredytu emitentowi obligacji

• Emitent obligacji – podmiot zgłaszający popyt na kapitał

Świadczenia z tytułu obligacji

Świadczenie może mieć charakter pieniężny, niepieniężny i mieszany. Najpopularniejszą formą świadczenia jest świadczenie pieniężne – czyli zwrot pożyczonego kapitału w określonym terminie oraz zapłata odsetek. Inne formy świadczenia:

• Prawo do udziału w przyszłych zyskach emitenta

• Prawo do zamiany obligacji na akcje emitenta

• Prawo pierwszeństwa nabycia emitowanych w przyszłości akcji emitenta lub też prawo do wskazania kandydata na członka rady nadzorczej emitenta

Podstawowe pojęcia związane z obligacją

• Wartość nominalna obligacji – wartość określona na dokumencie, który potwierdza wyemitowanie obligacji. Jest to jednocześnie wartość, którą emitent zobowiązuje się wypłacić po upływie terminu określonego w obligacji

• Wartość rynkowa obligacji – rzeczywista wartość obligacji, tzn. jej cena na giełdzie

• Termin wykupu – termin po upływie którego emitent jest zobowiązany wykupić obligację, tzn. zwrócić dług zaciągnięty u posiadacza obligacji

• Odsetki (kupon) – są płacone posiadaczowi obligacji co pewien ustalony okres do momentu wykupu (nie od wszystkich rodzajów obligacji są płacone odsetki – obligacje zerokuponowe)

• Cena emisyjna – cena, po której obligacja jest sprzedawana w momencie emisji jej pierwszemu posiadaczowi

• Kurs obligacji – podawany w procentach wartości nominalnej obligacji i nie obejmuje odsetek, które narastają każdego dnia (począwszy od dnia, w którym dokonana była poprzednia płatność odsetek)

• Cena rozliczeniowa obligacji – ostateczna cena, jaką płaci się w transakcji za obligację, cena ta obejmuje również odsetki narosłe od ostatniej płatności

Podział obligacji ze względu na emitenta

Obligacje

• Dłużne papiery skarbowe

  • Obligacje skarbowe (emitent: skarb państwa)

• Dłużne papiery poza skarbowe

  • Komunalne-municypalne (emitent: JST, gminy i miasta)

  • Przedsiębiorstw (emitent: przedsiębiorstwa)

Obligacje detaliczne

• Obligacje dwuletnie DOS

• Obligacje trzyletnie TZ

• Obligacje czteroletnie COI

• Obligacje dziesięcioletnie EDO

List zastawny – dłużny papier wartościowy emitowany przez banki hipoteczne prowadzącą działalność polegającą na udzielaniu kredytów zabezpieczonych hipoteką. Emitent zobowiązuje się do zwrotu nabywcy listu wartości nominalnej wraz z odsetkami. Podobnie jak w przypadku obligacji, list zastawny może być papierem wartościowym imiennym lub na okaziciela

Rodzaje listów zastawnych

• Hipoteczny list zastawny – instrument w przypadku którego podstawą emisji (innymi słowy zabezpieczeniem) jest hipoteka

• Publiczny list zastawny – papier wartościowy, w przypadku którego podstawą emisji (zabezpieczeniem wierzytelności wynikającej z listu) są wierzytelności banku-emitenta z tytułu kredytów udzielonych lub zabezpieczonych przez ustawowo określone podmioty o szczególnej wiarygodności (np. Narodowy Bank Polski)

Akcja - dokument świadczący o udziale jego właściciela w kapitale spółki akcyjnej. Papier wartościowy łączący w sobie prawa o charakterze majątkowym i niemajątkowym, wynikające z uczestnictwa akcjonariusza w spółce akcyjnej

Rodzaje akcji

• Zwykłe

• Uprzywilejowane

  • Co do głosu – dają ich posiadaczom )akcjonariuszom) prawo do więcej niż jednego głosu na Walnym Zgromadzeniu Akcjonariuszy

  • Co do dywidendy

  • Co do udziału w masie likwidacyjnej

Prawa akcjonariusza

Prawa korporacyjne	Prawa majątkowe
Prawo głosu na Walnym Zgromadzeniu Akcjonariuszy Prawo do kontroli zarządzania spółką Prawo wyborcze Prawo mniejszości	Prawo własności Prawo do udziału w zysku spółki Prawo do udziału w podziale majątku spółki w przypadku jej likwidacji Prawo do zakupu akcji nowej emisji

Prawo korporacyjne – prawo do kontroli zarządzania spółką – bezpośrednio akcjonariusze wykonują to prawo przez głosowanie w trakcie Walnego Zgromadzenia Akcjonariuszy nad udzieleniem absolutorium członkom organów spółki (zarządu i rady nadzorczej). Mogą to czynić także poprzez wgląd w dokumenty spółki przygotowane na walne zgromadzenie, przede wszystkim roczne sprawozdanie finansowe z działalności spółki. Mają prawo też do zadawania na walnym zgromadzeniu pytań członkom zarządu i rady nadzorczej

Prawo korporacyjne – prawo głosu na walnym zgromadzeniu – na jedną akcję przypada jeden głos na walnym zgromadzeniu. Wpływ na podejmowanie decyzji zależy od liczby posiadanych akcji. Prawo głosu przysługuje od dnia pełnego pokrycia akcji, chyba, że statut stanowi inaczej

Prawo korporacyjne – prawo wyborcze

• Bierne – oznacza, że akcjonariusz może zostać wybrany do zarządu lub rady nadzorczej spółki, której akcje posiada

• Czynne – sprowadza się do głosowania w wyborach członków władz spółki

Prawo korporacyjne – prawo mniejszości – akcjonariusz reprezentujący co najmniej 1/10 kapitału zakładowego, może żądać zwołania nadzwyczajnego walnego zgromadzenia, a także umieszczenia określonych spraw w porządku obrad najbliższego walnego zgromadzenia

Prawo majątkowe – prawo do dywidendy – prawo do udziały w zysku spółki przeznaczonym do podziału między akcjonariuszy

Prawo majątkowe – prawo własności – akcjonariusz jest współwłaścicielem przedsiębiorstwa, uczestniczy w jego rozwoju lub ponosi konsekwencje upadku

Prawo majątkowe – prawo do udziału w majątku spółki w przypadku likwidacji – kwota pozostała po pokryciu wszelki zobowiązań podlega podziałowi proporcjonalnie do wartości nominalnej posiadanych przez akcjonariuszy akcji

Prawo majątkowe – prawo poboru akcji nowej emisji – jeżeli spółka zdecyduje się podwyższyć kapitał zakładowy przez emisję nowych akcji, dotychczasowi akcjonariusze mają prawo pierwszeństwa w obejmowaniu nowych akcji (proporcjonalnie do posiadanej już liczby akcji). Prawo poboru może być przedmiotem obrotu giełdowego jako samodzielny papier wartościowy

Split (podział) akcji – operacja przeprowadzana przez spółkę akcyjną, polegająca na tym, że następuje obniżenie wartości nominalnej akcji przy zachowaniu tej samej wielkości kapitału akcyjnego

• Odpowiednio obniża się wtedy wartość rynkowa akcji

• Split często ma na celu zwiększenie płynności obrotu daną akcją

Przykład: akcje pewnej spółki na giełdzie kosztują 400zł. Wartość nominalna każdej akcji wynosi 10zł. W sumie jest 1 milion akcji. Spółka dokonuje splitu, obniżając wartość nominalna do 1zł. W ten sposób w efekcie tego na rynku jest 10 milionów akcji, każda o wartości nominalnej 1zł, zaś wartość rynkowa akcji wynosi 40zł.

Prawo poboru – prawo do nabywania akcji kolejnych emisji proporcjonalnie do liczby akcji już posiadanych z pierwszeństwem przed innymi inwestorami nie będącymi akcjonariuszami danej spółki. Możliwości posiadacza prawa poboru:

• Wykonać prawo poboru i kupić akcje nowej emisji

• Sprzedać prawo poboru innemu inwestorowi

• Zatrzymać prawo poboru aż do dnia jego ustania i nie wykonać go

Prawo do Akcji (PDA) – papier wartościowy z którego wynika uprawnienie do otrzymywania akcji nowej emisji spółki publicznej. Prawo do akcji powstaje z chwilą dokonania przydziału tych akcji i wygasa z chwilą zarejestrowania w depozycie papierów wartościowych lub z dniem uprawomocnienia się postanowienia sądu rejestrowego odmawiającego wpisu podwyższenia kapitału zakładowego do rejestru przedsiębiorców

• PDA jest więc papierem wartościowym wypełniającym lukę czasową, która powstaje pomiędzy momentem przydzielenia akcji akcjonariuszowi, a chwilą ich rejestracji. Są one w pewnym sensie substytutem akcji. Zamiana praw do akcji na akcje następuje automatycznie w wyznaczonym dniu, bez ingerencji posiadacza PDA

• PDA można obracać na giełdzie w okresie, w którym podwyższenie kapitału akcyjnego nie zostało jeszcze zarejestrowane

• PDA daje takie same uprawnienia posiadaczowi wobec spółki, jakie posiada akcjonariusz

• W wyniku zastosowania PDA inwestor otrzymuje tyle praw do akcji, ile zostało mu przydzielonych akcji

Kwity depozytowe – papiery wartościowe wystawiane na rynku zagranicznym na podstawie akcji spółki notowanych w kraju jej siedziby. Podstawowym celem emisji kwitów depozytowych jest umożliwienie instytucjom zagranicznym inwestycji w papiery wartościowe spółki, której siedziba znajduje się na terytorium obcego państwa. Jest to uproszczony sposób na obecność spółki na zagranicznym rynku papierów wartościowych

Klasyfikacja kwitów depozytowych

• Narodowe kwity depozytowe – wprowadzone z inicjatywy instytucji nadzorującej funkcjonowanie rynku kapitałowego w danym kraju, np. Holenderskie Kwity Depozytowe

• Globalne Kwity Depozytowe – stanowią 2 co do wielkości grupę. Nazwa ‘globalne’ sugeruje, że z założenia kwity te uczestniczą w obrocie na dwóch lub kilku rynkach równolegle

Wady i zalety kwitów depozytowych

Zalety

Wady

Prostsza i tańsza forma obecności firm na giełdach zagranicznych Umożliwiają pozyskanie kapitału na rynkach zagranicznych i mogą być wykorzystywane w procesach fuzji i przejęć przedsiębiorstw Mogą być doskonałym instrumentem marketingowym Notowanie kwitów depozytowych na giełdach zagranicznych pozwala na dywersyfikację bazy inwestorów Rozproszenie kapitału akcyjnego na rynku krajowym i zagranicznym utrudnia przejęcie kontroli w spółce

Wraz z wejściem spółki na rynki zagraniczne, zwiększa się ryzyko wrogiego przejęcia, wynika to z różnic w rozmiarach przedsiębiorstw w krajach wysoko rozwiniętych i w krajach określanych jako wschodzące rynki

Jednostka uczestnictwa – tytuł prawny do udziału w aktywach netto (czyli ogółem pomniejszonych o zobowiązania) funduszu inwestycyjnego otwartego lub specjalistycznego otwartego. Jednostki uczestnictwa są zbywane przez fundusz każdemu, kto wniesie opłatę w określonej wysokości, jednak nie są papierami wartościowymi i nie mogą być zbywane przez ich posiadaczy na rzecz osób trzecich. Jednostki uczestnictwa podlegają dziedziczeniu, mogą też być przedmiotem zabezpieczenia zobowiązań

• Cechą charakterystyczną jednostek uczestnictwa jest ich podzielność

Certyfikat inwestycyjny - instrument finansowy emitowany przez zamknięty fundusz inwestycyjny, stanowi swego rodzaju udział w funduszu inwestycyjnym. Certyfikaty inwestycyjne, poprzez to, że stanowią udziały w funduszu inwestycyjnym zamkniętym, przypominają akcje. Certyfikaty inwestycyjne mogą być na okaziciela lub imienne

• Certyfikaty inwestycyjne na okaziciela reprezentują jednostkowe prawa majątkowe. Oznacza to zakaz wprowadzania uprzywilejowanej pozycji dla pewnych uczestników i dyskryminowania pozostałych w zakresie praw zawartych w certyfikacie

• Certyfikaty inwestycyjne imienne – możliwe jest przyznanie certyfikatom poszczególnych serii różnych uprawnień w określonym zakresie

Niepodzielność certyfikatu inwestycyjnego – wyklucza to możliwość kreowania i obracania ułamkowymi częściami certyfikatu

• Certyfikat inwestycyjny jest papierem wartościowym o mieszanym charakterze, oznacza to, że posiadacze mają prawo do części dochodów lub przychodów funduszu, ale również mają prawo do udziału i głosowania w radzie inwestorów lub zgromadzeniu inwestorów oraz prawo pierwszeństwa do objęcia nowych certyfikatów inwestycyjnych kolejnej emisji

• Certyfikat inwestycyjny jest papierem wartościowym więc może być przedmiotem transakcji kupna i sprzedaży, a tym samym może być przedmiotem obrotu na rynku wtórnym (giełdowym lub pozagiełdowym)

Tytuły uczestnictwa ETF – otwarty fundusz inwestycyjny, którego celem jest dążenie do odzwierciedlenia zachowania określonego indeksu giełdowego. Ma on możliwość stałej kreacji i umarzania, zwanych tytułami uczestnictwa, które są podobnie jak akcje: papierami wartościowymi notowanymi na giełdzie papierów wartościowych

Instrumenty pochodne

Instrumenty pochodne – instrument finansowy, którego wartość zależy od wartości innego instrumentu bazowego, na który instrument pochodny został wystawiony. Instrumentem bazowym mogą być:

• Ceny obligacji

• Kursy wymiany walut

• Stopy procentowe

• Inne instrumenty pochodne

• Indeksy giełdowe

Funkcje instrumentów pochodnych

• Hedging – zabezpieczenie – transakcje zawierane w celu ograniczenia strat wynikających z inwestycji na rynku kasowym, czyli zabezpieczenie inwestora przed zmianami ceny instrumentu podstawowego

• Spekulacja – zawierane w celu osiągnięcia zysku wynikającego z przekonania o wzroście lub spadku wartości instrumentu pochodnego, uzyskanie ponadprzeciętnych dochodów przy założeniu, że inwestor poniesie ryzyko większe niż przeciętne

• Arbitraż – zawierane w celu osiągnięcia zysku bez ponoszenia ryzyka dzięki jednoczesnemu zawarciu transakcji na rynku kasowym i terminowym

Podział instrumentów pochodnych

Ze względu na miejsce dokonywania obrotu

Pochodne giełdowe	Pochodne pozagiełdowe
Są przedmiotem obrotu na zorganizowanych giełdach, są to kontrakty standaryzowane, cechuje je duża płynność Opcje Kontrakty futures Warranty	Często konstruowane przez banki, dostosowywane do indywidualnych potrzeb klienta, płynność raczej ograniczona Opcje Kontrakty forward Swapy

Ze względu na profil ryzyka

Symetryczne	Niesymetryczne
Obie strony kontraktu mają takie same prawa i obowiązki, oraz ponoszą podobne ryzyko Kontrakty forward Futures Swapy	Instrumenty o niesymetrycznym profilu ryzyka Opcje Warranty

Kontrakt forward – umowa kupna lub sprzedaży określonego aktywu w określonym dniu w przyszłości, po określonej cenie. Jedna ze stron zobowiązuje się do dostarczenia określonej ilości danego przedmiotu w ustalonej chwili w przyszłości, druga zaś jest zobowiązana do uiszczenia w chwili przyjmowania dostawy określonej opłaty, tzw. ceny terminowej

Pojęcia związane z kontraktem forward

• Otwarcie pozycji – każde nowe wejście na rynek – bez względu na to, czy jest to kupno czy sprzedaż

• Zamknięcie pozycji – wygaśnięcie kontraktu lub wcześniejsze zlikwidowanie pozycji

• Pozycja długa – zajmuje ją ta strona, która godzi się na zakup określonego rodzaju aktywów, w określonym dniu w przyszłości, po określonej cenie

• Pozycja krótka – zajmuje ją ta strona, która zobowiązuje się do sprzedaży aktywów po określonej cenie, w określonym dniu w przyszłości

Cechy kontraktu forward

• Nie występują w obrocie giełdowym i nie mają określonych standardów oraz powszechnie przyjętych warunków obrotu

• Moment dostawy, rodzaj przedmiotu, cena forward są indywidualnie negocjowane między dwiema stronami każdej umowy

• Kończą się z reguły fizyczną dostawą przedmiotu kontraktu w określonym terminie

• Wiążą się z ryzykiem (rynkowym i kontrahenta)

• Mogą wymagać zabezpieczenia, gwarantującego się wywiązanie przeciwnej strony kontraktu ze zobowiązań

Kontrakty futures – umowa kupna lub sprzedaży określonych aktywów w określonym momencie w przyszłości po określonej cenie. Obrót odbywa się na giełdach w systemie ciągłym, co zapewnia odpowiednią płynność, dzięki czemu każda pozycja może zostać zamknięta w dowolnym momencie przed upływem ważności kontraktu. Powinien określać między innymi:

• Rodzaj aktywa pierwotnego, który jest podstawą umowy

• Wielkość kontraktu, czyli ilość aktywów

• Termin dostawy aktywów

• Miejsce dostawy aktywów określane jest przez giełdę

• Cenę kontraktu futures w dniu zawarcia kontraktu

Cechy i ceny kontraktu futures

Cechy	Ceny
Obrót giełdowy Standaryzacja – ściśle określona ilość przedmiotu kontraktu oraz termin dostawy Codzienne rozliczanie kontraktu na zasadzie marking to market Zawierane wyłącznie za pośrednictwem izby rozrachunkowej	Cena w dniu zawarcia kontraktu – po takiej cenie zostanie zawarta transakcja w przyszłości Cena na rynku – taki sam kontrakt zawarty dzień później ma prawdopodobnie inną cenę Cena bieżąca przedmiotu kontraktu

Opcje – instrument dający jej nabywcy prawo do:

• Kupna (opcja kupna) lub sprzedaży (opcja sprzedaży) w przyszłym terminie po określonej z góry cenie zwanej opcją wykonania określonej ilości instrumentu bazowego dla tej opcji

Opcja to transakcja pomiędzy dwoma inwestorami:

• Nabywcą opcji – holder (inwestorem zajmującym pozycję długą)

• Wystawcą opcji – writer (inwestorem zajmującym pozycję krótką)

Nabywca opcji za swoje prawo płaci sprzedawcy opcji (wystawcy) premię opcyjną (cena opcji) w zamian za premię wystawca przyjmuje zobowiązanie do:

• Sprzedaży instrumentu bazowego (w przypadku opcji kupna)

• Kupna instrumentu bazowego (w przypadku opcji sprzedaży) na żądanie posiadacza opcji

Instrumenty bazowe na opcje

• Waluta

• Akcje

• Obligacje, bony skarbowe

• Indeksy rynkowe

• Towary

• Inne instrumenty finansowe

Pojęcia związane z opcją

• Instrument bazowy – instrument na który została wypisana opcja

• Termin wygaśnięcia opcji – termin, po upływie którego opcja nie może być wykonana i traci swoja ważność

• Termin wykonania opcji – termin w którym opcja jest wykonana

• Wystawienie opcji – proces sprzedaży opcji

Cena opcji i czynniki ją kształtujące

• Cena wykonania (cena rozliczeniowa) – to cena, po jakiej opcja będzie mogła być realizowana przez inwestora. Ustalana w momencie wystawienia opcji i nie zmienia się

• Cena opcji (premia) – cena praw, które nabywa posiadacz opcji (dotyczy przyszłych warunków sprzedaży bądź kupna zmieniająca się w czasie)

• Cena instrumentu bazowego – bieżąca wartość rynkowa instrumentu, którego opcja dotyczy

Swap – transakcja polegająca na jednoczesnym dokonaniu zakupi i sprzedaży podobnych instrumentów bazowych za równoważną kwotę, przy czym wymiana warunków finansowania zapewnia obu stronom możliwe największe korzyści ekonomiczne.

Inaczej mówiąc swap to transakcja miedzy dwoma stronami, w której jedna ze stron zobowiązuje się do dokonywania płatności na rzecz drugiej i jednocześnie druga strona zobowiązuje się do dokonywania płatności na rzecz pierwszej

Cechy i rodzaje swapów

Cechy	Rodzaje
Negocjowane indywidualnie na rynku pozagiełdowym Dostosowywane do specyficznych wymagań Dostępnie głównie dla dużych korporacji i banków Występuje ryzyko kredytowe związane z niewypłacalnością partnera	Procentowe Towarowe Indeksowe Inne

Zalety i wady stosowania transakcji swapowych

Zalety	Wady
Zmniejszenie kosztów finansowania Elastyczność Jednorazowa transakcja Ubezpieczenie	Nie są wystandaryzowane Duże ryzyko kredytowe

BID – kurs kupna waluty bazowej za walutę kwotowaną przez bank

OFFER – kurs sprzedaży waluty bazowej za walutę kwotowaną przez bank