§ 1. Rozporządzenie określa szczegółowy sposób wykonywania przez kuratorów sądowych uprawnień i obowiązków w sprawach rodzinnych i nieletnich oraz w sprawach karnych.
§ 2. Powierzenie kuratorowi sądowemu sprawowania nadzoru powinno nastąpić bezzwłocznie, nie później niż w ciągu 14 dni od dnia uprawomocnienia się orzeczenia albo od dnia zwrotu akt sądowi I instancji lub otrzymania orzeczenia do wykonania.
§ 3. 1. Kurator rodzinny, któremu powierzono sprawowanie nadzoru:
1) zaznajamia się z aktami sprawy i innymi niezbędnymi źródłami informacji o podopiecznym, a w szczególności z przebiegiem dotychczasowych nadzorów;
2) nawiązuje pierwszy kontakt z podopiecznym, nie później niż w ciągu 7 dni od daty wpływu prawomocnego orzeczenia do zespołu kuratorskiej służby sądowej;
3) poucza podopiecznego o prawach i obowiązkach wynikających z orzeczenia sądu oraz omawia sposób i terminy ich realizacji;
4) planuje wobec podopiecznego oddziaływania profilaktyczno-resocjalizacyjne i opiekuńczo-wychowawcze;
5) współpracuje z rodziną podopiecznego w zakresie oddziaływań, o których mowa w pkt 4;
6) udziela podopiecznemu pomocy w organizowaniu nauki, pracy i czasu wolnego oraz w rozwiązaniu trudności życiowych;
7) kontroluje zachowanie podopiecznego w miejscu zamieszkania, pobytu, nauki i pracy;
8) współdziała z organizacjami, instytucjami, stowarzyszeniami i innymi podmiotami, których celem działania jest pomoc podopiecznym.
2. W przypadku niemożności nawiązania kontaktu, o którym mowa w ust. 1 pkt 2, kurator niezwłocznie w formie pisemnej zawiadamia sąd, podając przyczyny.
3. Przebieg nadzoru i podejmowane na bieżąco czynności kurator rodzinny dokumentuje w karcie czynności nadzoru, prowadzonej osobno dla każdego podopiecznego, w której wpisuje datę, miejsce i rodzaj czynności, uzyskane dokumenty i informacje oraz ich źródła, a także własne uwagi i zamierzenia w zakresie sprawowania nadzoru.
§ 4. 1. Kurator rodzinny składa sądowi pierwsze sprawozdanie z objęcia nadzoru, nie później niż w ciągu 14 dni od dnia nawiązania kontaktu z podopiecznym, kolejne zaś sprawozdania z przebiegu nadzoru - na żądanie sądu lub w terminach określonych przez sąd.
2. W sprawozdaniu z objęcia nadzoru kurator rodzinny przedstawia diagnozę środowiskową, zamierzenia resocjalizacyjne, metody prowadzenia nadzoru, warunki osobiste i bytowe podopiecznego, zadania do realizacji, prognozę resocjalizacyjną oraz podaje źródła informacji o podopiecznym.
3. W sprawozdaniu z zakończenia nadzoru kurator rodzinny opisuje jego przebieg, ze szczególnym uwzględnieniem realizacji planu pracy z podopiecznym oraz oceny wykonania obowiązków i postawy podopiecznego w okresie nadzoru.
§ 5. Zawodowy kurator rodzinny wykonując obowiązki i uprawnienia w zakresie nadzoru ponadto:
1) sprawuje nadzory w sprawach trudnych lub wymagających bezzwłocznego podjęcia czynności;
2) kontroluje prawidłowość i efektywność sprawowania nadzorów oraz innych czynności zleconych sądowym kuratorom społecznym, przedstawicielom stowarzyszeń, organizacji i instytucji oraz osobom godnym zaufania, a ponadto, w uzasadnionych przypadkach, zgłasza sądowi potrzebę wystąpienia do organu statutowego stowarzyszenia, organizacji lub instytucji z wnioskiem o zmianę przedstawiciela wyznaczonego do wykonywania czynności związanych z nadzorem;
3) udziela pomocy kuratorom społecznym i innym osobom sprawującym nadzory zwłaszcza poprzez udzielanie instruktażu w zakresie metod i form pracy oraz organizowanie szkoleń dla tych osób;
4) pozyskuje osoby do sprawowania funkcji sądowego kuratora społecznego;
5) informuje kierownika zespołu kuratorskiej służby sądowej o nieprawidłowym sprawowaniu funkcji przez sądowego kuratora społecznego, a organy nadrzędne stowarzyszeń i organizacji - o sposobie sprawowania nadzoru przez ich przedstawicieli;
6) sygnalizuje jednostkom nadrzędnym organów i instytucji państwowych, organów samorządu terytorialnego oraz organom statutowym stowarzyszeń i organizacji przypadki bezzasadnej odmowy udzielenia kuratorowi sądowemu żądanej pomocy;
7) przygotowuje i występuje do sądu z odpowiednio uzasadnionymi wnioskami w sprawie zmiany orzeczenia sądu i dołącza do nich akta nadzoru i inne stosowne dokumenty;
8) uczestniczy w posiedzeniach wykonawczych sądu, dotyczących podopiecznych.
§ 6. 1. Kurator rodzinny, przeprowadzając wywiad środowiskowy, zwany dalej "wywiadem", ustala okoliczności określone przez sąd lub sędziego albo kontroluje sposób wykonywania orzeczenia przez uprawnione podmioty.
2. Do przeprowadzania wywiadu przez kuratora rodzinnego stosuje się odpowiednio przepisy § 1 ust. 1 i 2, § 2, § 3, § 4 i § 7 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 11 czerwca 2003 r. w sprawie regulaminu czynności w zakresie przeprowadzania wywiadu środowiskowego oraz wzoru kwestionariusza tego wywiadu (Dz. U. Nr 108, poz. 1018).
§ 7. Po przeprowadzeniu wywiadu kurator rodzinny:
1) sporządza pisemne sprawozdanie z wywiadu zawierające:
a) imię i nazwisko osoby przeprowadzającej wywiad,
b) opis wykonywanych czynności i stwierdzonych okoliczności wynikających z zarządzenia o przeprowadzeniu wywiadu,
c) datę przeprowadzenia wywiadu,
d) podpis osoby przeprowadzającej wywiad;
2) składa sprawozdanie z wywiadu w terminie 14 dni od otrzymania zarządzenia o jego przeprowadzeniu, chyba że w zarządzeniu wyznaczony został inny termin;
3) uzupełnia wywiad na polecenie sądu.
§ 8. Przepisów § 6 i 7 nie stosuje się do wywiadów przeprowadzanych na podstawie ustawy o postępowaniu w sprawach nieletnich.
§ 9. Kurator rodzinny, do którego sąd zwrócił się o przymusowe odebranie osoby podlegającej władzy rodzicielskiej lub pozostającej pod opieką:
1) powiadamia o terminie swoich czynności osoby, o których mowa w art. 5989 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. - Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296, z późn. zm.1));
2) żąda, w razie potrzeby, pomocy odpowiednich instytucji, w tym organów opieki społecznej;
3) sporządza do akt sprawy pisemną notatkę z przebiegu tej czynności.
§ 10. 1. Kurator rodzinny, któremu zlecono obecność przy kontaktach rodziców z dziećmi, ustalonych przez sąd opiekuńczy, stawia się w określonym w postanowieniu sądu terminie i miejscu i jest obecny przez cały czas trwania kontaktu, zapewniając, by kontakt ten nie trwał dłużej, niż postanowił sąd.
2. Z każdej obecności przy kontaktach, o których mowa w ust. 1, kurator rodzinny niezwłocznie składa sądowi pisemną notatkę.
§ 11. Kurator zawodowy dla dorosłych, realizując czynności związane z organizowaniem i kontrolowaniem wykonywania kary ograniczenia wolności oraz pracy społecznie użytecznej orzeczonej w zamian nieściągalnej grzywny:
1) utrzymuje stały kontakt z zakładami pracy, w których wykonywana jest nieodpłatna kontrolowana praca na cele społeczne;
2) pozyskuje zakłady pracy, placówki służby zdrowia lub opieki społecznej oraz instytucje lub organizacje niosące pomoc charytatywną, względnie reprezentujące społeczność lokalną, dla przyjęcia skazanego w celu wykonywania nieodpłatnej kontrolowanej pracy na cele społeczne;
3) organizuje i prowadzi szkolenia oraz instruktaże dla pracowników zakładów pracy, wyznaczonych do organizowania pracy skazanych i dozorowania jej przebiegu;
4) kontroluje przestrzeganie przez wyznaczone zakłady pracy ustalonych zasad organizacji pracy skazanych i wypełnianie innych obowiązków z tytułu wykonywania kary ograniczenia wolności lub pracy społecznie użytecznej;
5) wzywa skazanego do złożenia wyjaśnień dotyczących przebiegu odbywania kary, udziela ostrzeżeń lub podejmuje inne środki dyscyplinujące w przypadku uchylania się od pracy lub niewłaściwego jej wykonywania;
6) powiadamia wyznaczony zakład pracy o podejmowanych wobec skazanego decyzjach lub postanowieniach sądu;
7) kontroluje sposób wykonywania kary w miejscu pracy oraz prawidłowość wywiązywania się przez skazanego z nałożonych na niego obowiązków;
8) występuje do sądu z wnioskiem o:
a) określenie rodzaju lub miejsca pracy, jeżeli nie zostały one wskazane w wyroku,
b) zmniejszenie liczby godzin pracy w miesiącu,
c) zmianę sposobu wykonywania kary,
d) orzeczenie wykonania kary zastępczej,
e) zwolnienie z reszty kary;
9) uczestniczy w posiedzeniach sądu, dotyczących osób skazanych na karę ograniczenia wolności oraz dotyczących wykonywania pracy społecznie użytecznej.
§ 12. Kurator dla dorosłych, realizując czynności związane z kontrolą skazanego w okresie próby oraz kontrolą sprawcy przestępstwa, w stosunku do którego warunkowo umorzono postępowanie karne lub zawieszono wykonanie kary:
1) zbiera co najmniej raz na 6 miesięcy informacje o zachowaniu skazanego lub sprawcy przestępstwa, chyba że sąd zarządzi inaczej;
2) przeprowadza wywiad przed wystąpieniem do sądu z jednym z wniosków, o których mowa w art. 173 § 2 pkt 2 lub 4 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. - Kodeks karny wykonawczy (Dz. U. Nr 90, poz. 557, z późn. zm.2));
3) występuje do instytucji i właściwych urzędów oraz osób fizycznych w celu uzyskania informacji o sposobie realizacji nałożonych na skazanego lub sprawcę przestępstwa obowiązków;
4) przyjmuje od skazanego lub sprawcy przestępstwa informacje o przebiegu okresu próby i sposobie wykonywania nałożonych obowiązków oraz dokonuje ich weryfikacji;
5) bezzwłocznie powiadamia sąd o popełnieniu przestępstwa lub o innym rażącym naruszeniu porządku prawnego przez skazanego lub sprawcę przestępstwa.
§ 13. Kurator dla dorosłych, realizując czynności związane z przygotowaniem skazanego do życia po zwolnieniu z zakładu karnego, po otrzymaniu decyzji komisji penitencjarnej lub orzeczenia sądu penitencjarnego:
1) sporządza we współdziałaniu ze skazanym oraz w oparciu o analizę akt penitencjarnych i akt sprawy karnej oraz rozpoznanie sytuacji rodzinnej i środowiskowej skazanego - program wolnościowy;
2) przygotowuje środowisko rodzinne i społeczne do powrotu skazanego;
3) współorganizuje pomoc postpenitencjarną poprzez rozpoznanie potrzeb skazanego i jego rodziny oraz kształtowanie umiejętności samodzielnego rozwiązywania trudności życiowych, współdziałając ze skazanym i służbą penitencjarną zakładów karnych, a ponadto organami administracji rządowej i samorządu terytorialnego oraz podmiotami, o których mowa w art. 38 § 1 Kodeksu karnego wykonawczego;
4) współdziała ze stowarzyszeniami, fundacjami, organizacjami, instytucjami i innymi podmiotami, których celem działania jest pomoc w społecznej readaptacji skazanych.
§ 14. Kurator zawodowy dla dorosłych, utrzymujący kontakt ze skazanym, któremu udzielono przerwy w wykonaniu kary pozbawienia wolności:
1) sprawdza raz na 3 miesiące, czy skazany wykorzystuje przerwę zgodnie z celem jej udzielenia i wykonuje nałożone na niego obowiązki;
2) żąda od skazanego niezbędnych informacji, dotyczących przerwy;
3) w przypadku niezgłoszenia się skazanego najpóźniej w ciągu 7 dni od zwolnienia z zakładu karnego lub stwierdzenia okoliczności, o której mowa w art. 156 § 3 Kodeksu karnego wykonawczego, powiadamia niezwłocznie sąd penitencjarny lub składa wniosek o odwołanie przerwy w karze.
§ 15. Kurator zawodowy dla dorosłych ponadto:
1) sygnalizuje sądowi przyczyny przewlekłości postępowania wykonawczego lub innych uchybień stwierdzonych w działalności pozasądowych organów wykonawczych oraz potrzebę zobowiązania Policji do udzielenia kuratorowi stosownej pomocy w wykonywaniu czynności;
2) składa odpowiednio uzasadnione wnioski w sprawie zmiany orzeczenia sądu;
3) uczestniczy w posiedzeniach sądu, dotyczących osób znajdujących się w okresie próby, pod dozorem lub tych, na które nałożono obowiązek utrzymywania kontaktów z zawodowym kuratorem sądowym;
4) współdziała z organizacjami, instytucjami, stowarzyszeniami i innymi podmiotami, których celem działania jest pomoc w społecznej readaptacji skazanych;
5) sygnalizuje jednostkom nadrzędnym organów i instytucji państwowych, organów samorządu terytorialnego oraz organom statutowym stowarzyszeń i organizacji przypadki bezzasadnej odmowy udzielenia kuratorowi sądowemu żądanej pomocy;
6) prowadzi na bieżąco dokumentację pracy ze skazanym.
§ 16. Rozporządzenie wchodzi w życie po upływie 30 dni od dnia ogłoszenia.
O zawodzie kuratora sądowego
Zadaniem kuratora sądowego jest realizacja zadań o charakterze wychowawczo-resocjalizacyjnym, diagnostycznym, profilaktycznym i kontrolnym, które kurator wykonuje w ramach realizowania orzeczeń sądu.
Kuratorzy sądowi
dzielą się na dwie grupy: kuratorów zawodowych i kuratorów społecznych. Kuratorzy zawodowi, którzy wykonują orzeczenia w sprawach karnych są kuratorami dla dorosłych, natomiast kuratorzy zajmujący się orzeczeniami w sprawach rodzinnych i nieletnich są kuratorami rodzinnymi.
Kuratorzy sądowi w ramach swoich uprawnień mogą w godzinach 7:00-22:00 odwiedzać podopiecznych w ich miejscach pobytu, żądać informacji i niezbędnych wyjaśnień jeśli zajdzie taka potrzeba, przeprowadzają wywiad środowiskowy. Współpracują także z placówkami, które zajmują się resocjalizacją, opieką, wychowaniem, leczeniem i świadczeniem pomocy społecznej.
Kuratorzy zawodowi mogą pracować w stopniu:
kuratora zawodowego
starszego kuratora zawodowego
kuratora specjalisty
Kolejne stopnie służbowe kuratorzy mogą uzyskać po 3 latach wyróżniającej się pracy, od dnia ostatniego awansu.
Miejscem pracy kuratorów są zamknięte placówki i zakłady, w których przebywają podopieczni kuratorów, tj. zakłady karne, placówki opiekuńczo-wychowawcze, placówki leczniczo-rehabilitacyjne oraz środowisko, w jakim na co dzień przebywają osoby objęte nadzorem kuratora sądowego.
Jak zostać kuratorem sądowym
Chcąc zostać kuratorem sądowym zawodowym należy spełnić poniższe warunki:
posiadać obywatelstwo polskie
korzystać z pełni praw cywilnych i obywatelskich
być nieskazitelnego charakteru
być zdolnym ze względu na stan zdrowia do pełnienia obowiązków kuratora zawodowego
ukończyć wyższe studia magisterskie z zakresu nauk pedagogicznych, psychologicznych, socjologicznych lub prawnych albo inne wyższe studia magisterskie i studia podyplomowe z zakresu nauk pedagogicznych, psychologicznych, socjologicznych lub prawnych
odbyć aplikację kuratorską
zdać egzamin kuratorski
Aplikacje kuratorskie można odbywać w placówkach sądu okręgowego. Należy wówczas dostarczyć do prezesa danego sądu następujące dokumenty:
podanie o przyjęcie na aplikację
życiorys i list motywacyjny
kwestionariusz osobowy
odpis dyplomu poświadczający ukończenie wymaganych studiów
informację z Krajowego Rejestru Karnego
świadectwo zdrowia
Aplikacja kuratorska trwa 12 miesięcy, podczas których kandydat na kuratora zapoznaje się z zasadami funkcjonowania i działalnością sądu, zakładów penitencjarnych, placówek opiekuńczo-wychowawczych i leczniczo-terapeutycznych, poznaje zasady pracy kuratora sądowego – jego zadania, metody pracy, sposoby resocjalizacji. Dodatkowo bierze udział w rozprawach sądowych, naradach dla kuratorów sądowych, współpracuje z placówkami resocjalizacyjnymi czy wychowawczymi. Aplikant przez cały okres nauki podlega opiece patrona, którym jest kurator zawodowy. Nadzoruje on pracę aplikanta i wyznacza plan przebiegu aplikacji.
Egzamin kuratorski
odbywa się w ostatnim miesiącu trwania aplikacji i składa się z części pisemnej oraz ustnej. W części pisemnej należy opracować analizę akt sprawy i przygotować stosowny wniosek procesowy lub inne pismo, którego przygotowanie należy do zadań kuratora sądowego.
Osoby, które uzyskają pozytywną ocenę z pierwszej części egzaminu mogą przystąpić do następnego etapu. W części ustnej sprawdzana jest znajomość metodyki pracy kuratora sądowego, organizacji wymiaru sprawiedliwości, przepisów prawnych dotyczących działalności kuratorów sądowych oraz innych wiadomości potrzebnych do wykonywania zawodu kuratora sądowego.
Kuratorzy sądowi rodzinni w szczególności:
Sprawują nadzory w sprawach opiekuńczych, dotyczących:
ograniczenia władzy rodzicielskiej (art. 109 § 2 pkt 3 k.r.o.),
Sprawują nadzory nad nieletnimi w związku z:
zastosowaniem środka wychowawczego, określonego w art. 6 pkt 5 u.p.n.[2].,
warunkowym zwolnieniem z zakładu poprawczego,
warunkowym odstąpieniem od umieszczenia w zakładzie poprawaczym,
warunkowym zawieszeniem umieszczenia w zakładzie poprawczym,
Kontrolują wykonywanie kurateli lub opieki nad osobami częściowo lub całkowicie ubezwłasnowolnionymi.
Sprawują nadzory wobec osób uzależnionych od alkoholu, zobowiązanych do leczenia odwykowego.
Przeprowadzają na zarządzenie sądu szereg wywiadów środowiskowych na różnym etapie postępowania sądowego oraz w sprawach, pozostających w kompetencji sądu rodzinnego i cywilnego. W szczególności:
w sprawach opiekuńczych, dot. osób małoletnich,
w sprawach małżeńskich (np. w sprawach o rozwiązanie małżeństwa lub separację),
o zezwolenie na zawarcie małżeństwa przez osobę małoletnią,
w sprawach nieletnich,
w sprawach o przysposobienie małoletniego.
Biorą udział w ustanowionych przez sąd kontaktach rodziców z małoletnimi dziećmi.
Wykonują orzeczenie sądu o przymusowym odebraniu osoby podlegającej władzy rodzicielskiej lub pozostającej pod opieką.
kierują oraz pracują w ośrodku kuratorskim.
Prawa i obowiązki
Kuratorzy sądowi działają przy sądach rejonowych. Natomiast kurator okręgowy, do którego zadań należy m.in. wykonywanie działań niezbędnych dla prawidłowego funkcjonowania kuratorskiej służby sądowej w okręgu, koordynowanie działalności kuratorów sądowych na terenie swego działania, czy też kontrola i ocena pracy kuratorów sądowych - działa przy sądzie okręgowym.
Wykonując swoje obowiązki służbowe, kurator zawodowy ma prawo do:
odwiedzania w godzinach od 7[00] do 22[00] osób objętych postępowaniem w miejscu ich zamieszkania lub pobytu, a także w zakładach zamkniętych,
żądania okazania przez osobę objętą postępowaniem dokumentu pozwalającego na stwierdzenie jej tożsamości,
żądania niezbędnych wyjaśnień i informacji od podopiecznych objętych dozorem, nadzorem lub inną formą kontroli zleconej przez sąd,
przeglądania akt sądowych i sporządzania z nich odpisów w związku z wykonywaniem czynności służbowych oraz dostępu do dokumentacji dotyczącej podopiecznego i innych osób objętych postępowaniem,
żądania od Policji oraz innych organów lub instytucji państwowych, organów samorządu terytorialnego, stowarzyszeń i organizacji społecznych w zakresie ich działania, a także od osób fizycznych pomocy w wykonywaniu czynności służbowych.
Powyższe uprawnienia również przysługują kuratorowi społecznemu w związku z wykonywaniem przez niego czynności zleconych przez sąd lub kuratora zawodowego.