Polityka ekonomiczna to świadome oddziaływanie władz państwowych oraz instytucji i organizacji międzynarodowych na gospodarkę, jej dynamikę, strukturę, funkcjonowanie i stosunki ekonomiczne

To aktywne oddziaływanie państwa na procesy gospodarcze i społeczne przez formułowanie celów i środków ich realizacji, priorytetów i kształtowania sprzyjających jej postaw jednostkowych i społecznych.

Całokształt sposobów i środków oddziaływania państwa na tempo, kierunku i struktury gospodarki z punktu widzenia przyjętych celów na podstawie analizy uwarunkować wewnętrznych i międzynarodowych oraz wiedzy na temat możliwości do zastosowania dla realizacji tych celów określonych środków i mechanizmów ekonomicznych.

Ustalanie celów działania dla całej gospodarki i określenie hierarchii ich ważności przez formułowanie zasad wykorzystania zasobów w kraju dla osiągnięcia tych celów

System ekonomiczny to zbór powszechnie obowiązujących norm prawnych oraz ogólnie akceptowanych zasad regulujących postępowanie wszystkich uczestników procesu gospodarczego.

Ustrój społeczno-gospodarczy- kryterium własności środków produkcji

• Indywidualistyczny (kapitalistyczny)-zasadnicza forma własności środków produkcji i trwałych dóbr konsumpcyjnych jest jednostka prywatna

• Kolektywistyczny-dominuje własność państwowa i innych organizacji publicznoprawnych

Modele systemów ekonomicznych-

• Indywidualistyczno-kompetytywny (kapitalizm rynkowy)-

• Indywidualistyczno-planowy

• Kolektywistyczno-planowy (realny socjalizm) to własność publiczna, Planowanie centralne odgrywa tu kluczową rolę

• Kolektywistyczno-kompetytywny (socjalizm rynkowy) to własność prywatna. Rynek tu odgrywa kluczową rolę

Uwarunkowania ustrojowo-systemowe

• Ustrój społeczno-gospodarczy-w zależności od ustroju prowadzi się politykę ekonomiczną

• Struktury państwowo-administracyjne i społeczne-trójpodział władzy, rodzaj władzy ze względu administracyjnych

• Rozwiązania systemowe a gospodarcze, czyli system gospodarczy

Uwarunkowania zewnętrzne

• Przynależność do międzynarodowych ugrupowań i organizacji

• Stosunki międzynarodowe

• Koniunktura międzynarodowa

Uwarunkowania wewnętrzne:

• Stan i struktura zasobów przyrodniczych, majątkowych, ludzkich

• Zagospodarowanie przestrzenne kraju

• Stosunki narodowościowe

• Wewnętrzna sytuacja polityczna kraju

Cele polityki gospodarczej – wiążą się z dążeniami do pomnażana bogactwa kraju i powiększania materialnych podstaw dobrobytu społecznego

Cele generalne

• Dobrobyt–zaspokojenie na wysokim poziomie potrzeb biologicznych i społecznych ludności. Wzrost gospodarczy staje się wić jednym z podstawowych kierunków polityki gospodarczej

• Wolność

• Sprawiedliwość

• Pewność

Ekonomiczne (operacyjne)

• Efektywne wykorzystanie zasobów

• Wzrost gospodarczy

• Przemiany strukturalne-rozwój gałęzi będących nośnikami postępu naukowo-technicznego, zdolnych do ekspansji na rynku światowym

• Stabilność cen- przeciwdziałanie tendencją inflacyjnym i określenie tzw. Celu inflacyjnego, czyli uznanej za dopuszczalną w danym czasie stopy inflacji

• Wzrost przedsiębiorczości – zapewnienie swobody prowadzenia działalności oraz wspieranie jej przez postęp naukowy

• Wzrost udziału w międzynarodowym podziale pracy

• Wyskoki poziom zatrudnienia

• Równowaga bilansu płatniczego

Społeczne

• Sprawiedliwy podział dochodu-podział dochodu narodowego i liczne elementy pozamaterialne

• Gwarancja zatrudnienia

• Dostęp do edukacji i kultury

• Zapewnienie ochrony zdrowia

• Zabezpieczenie społeczne

Interakcja celów

• Identyczność

• Harmonia

• Neutralność

• Antynomia

• Sprzeczność

Polityka wzrostu gospodarczego
Polityki:

• Wzrostu -dynamizowanie społecznego procesu gospodarczego w skali długookresowej, przeciwdziałanie siłom i zjawiskom, które mogłyby wzrost hamować lub osłabić

• Strukturalna-zmierza do przekształcenia układu relacji i proporcji występujących między poszczególnymi sektorami, działami i gałęziami gospodarki oraz rodzajami produkcji społecznej a jej całością, przez wspieranie rozwoju wybranych sektorów i gałęzi

• Regionalna-oddziaływanie państwa na proces rozwoju oraz zagospodarowania przestrzennego regionów

• Ekologiczna

Polityka sektorowa – oddziaływanie państwa na poszczególne sektory i gałęzie polityki narodowej

• Przemysłowa

• Rolna (agrarna)

• Handlowa (polityka handlu zagranicznego)

• Mieszkaniowa (komunalna)

• Komunikacyjna

Polityki instrumentalne- podział ze względu na rodzajów sposobów, mechanizmów, których używa się w oddziaływaniu na gospodarkę

• Pieniężna-polityka emisyjna i kredytowa – regulacja podaży pieniądza

• Budżetowa (skarbowa)- polityka podatkowa i celna

• Zatrudnienia

• Cenowo-dochodowa- oddziaływanie na płace, ceny i dochody

• Naukowo-innowacyjna – stymulowanie badań naukowych oraz zapewnienie sprawnego wdrażania nauki i techniki do praktyki gospodarczej

Gospodarka narodowa

To wszystkie gospodarstwa indywidualne i zespołowe w sferze produkcji, usług, podziału, obrotu i konsumpcji na terytorium państwa

Region gospodarczy oddzielony od innych regionów granicą państwową na której suwerenny rząd może, jeżeli uzna to za potrzebne, kontrolować ruch rzeczy i ludzi

Układy strukturalne

• Rodzajowy (przedmiotowy)

PKD-Polska Klasyfikacja Działalności

• Przestrzenny

Państwo, Województwo, Powiat, Gmina

Nuts-

1-makroregiony, kilka województw

2-województwo

3-podregion, grupa powiatów

4-powiat

3 -gmina

• Własnościowo-podmiotowy

• Instytucjonalny - ze względu na cel i funkcje

Przedsiębiorstwa

Instytucje finansowe i ubezpieczeniowe

Instytucje rządowe i samorządowe

Gospodarstwa domowe

Zagranica

Struktura zatrudnienia

Polityka fiskalna

W wąskim ujęciu ogranicza się do polityki podatkowej, zajmującej się obciążania podmiotów gospodarujących i mieszkańców kraju świadczeniami na rzecz państwa oraz ściąganiem tych świadczeń lub do regulowania ogólnej wysokości oraz proporcji dochodów i wydatków budżetowych oraz ich wzajemnego stosunku.

Szerokie ujęcie, dominujące współcześnie rozumie pojęcie fiscal policy jako zestaw celów polityki społeczno-gospodarczej realizowanej za pomocą gromadzenia i wydatkowania środków budżetowych, obejmując w swoim zakresie zarówno politykę podatkową jak i politykę wydatków budżetowych, w tym problematykę ceł, deficytu budżetowego wraz ze sposobami jego finansowania.

Założenia klasyczne:

• Budżet państwa powinien być jak najmniejszy, bezwzględnie i trwale zrównoważony

• Jeśli nie da uda się uniknąć deficytu budżetowego to musi być on przeznaczony na finansowanie rozwoju gospodarki, natomiast podatki nie mogą być wykorzystywane do innych celów niż fiskalne

Założenia interwencjonizmu:

• Podatki nie są neutralne

• Prawo wzrastających podatków –Prawo Wagnera

• Wykorzystanie polityki fiskalnej do aktywnej ingerencji w gospodarkę i jej stabilizację

Założenia monetarystów:

• Polityka fiskalna, przy stałej ilości pieniądza w gospodarce, wpływa jedynie na skale redystrybucji dochodu narodowego, bez możliwości na oddziaływanie na przebieg koniunktury

• Postulat maksymalnej bierności władz wobec zjawisk zachodzących w gospodarce

Cele polityki fiskalnej:

• Dostarczenie dóbr publicznych lub proces, w którym dokonuje się podziału wykorzystania zasobów pomiędzy dobra publiczne i prywatne

• Dostosowanie podziału dochodu i majątku w społeczeństwie zgodnie z poczuciem sprawiedliwości społecznej, czego głównym przejawem jest ochrona grup najsłabszych ekonomicznie

• Utrzymanie zrównoważonego wzrostu gospodarczego, wysokiego poziomu zatrudnienia, stabilnego poziomu cen, z uwzględnieniem ich wpływu na bilans płatniczy kraju

Funkcje polityki fiskalnej

• Fiskalna-związana z gromadzeniem podatków

• Alokacyjna

• Redystrybucyjna- wtórne podzielenie dochodów, dokonanym w następstwie podziału

• Stabilizacyjna- wykorzystanie dochodów i wydatków do osiągnięcia makroekonomicznych celów gospodarczych: ograniczenie bezrobocia, stabilnego ogólnego poziomu cen, wysokiego zrównoważonego tempa wzrostu gospodarczego oraz stabilności bilansu płatniczego

• Ustrojowa

• Demokratyczna

Funkcja alokacyjna:

• Dostarczenie dóbr publicznych albo proces w którym wykorzystanie wszystkich zasobów dzieli się między dobra prywatne i dobra publiczne i ustala strukturę dóbr publicznych

• kształtowanie podziału czynników wytwórczych między sektor prywatny i publiczny, a następnie ich dalsza alokacja wewnątrz sektorów

Dobra publiczne – towar, usługa lub inne działanie użyteczne świadczone przez państwo lub inne związki publicznoprawne na zasadzie powszechnej dostępności dla wszystkich osób.

Dobra publiczne konieczne:

• dostarczane społeczeństwu jako jednolitej zbiorowości, zazwyczaj nieodpłatnie

• ich użyteczność nie zależy od sytuacji materialnej poszczególnych obywateli

• Świadczenie tych dóbr nie może być przekazane sektorowi prywatnemu ani też nie można dopuścić do ich podziału na zasadach mechanizmu rynkowego

Dobra publiczne pożądane:

• Cechuje na tyle zindywidualizowany charakter, że mogą być i często są wytwarzane przez sektor prywatny i dostarczane na zasadzie odpłatności całkowitej lub częściowej

• Przypisane im wartości korzystnych społecznie uzasadnia potrzebę ich powszechnej dostępności

Funkcja redystrybucyjna

• Bezpośrednia dystrybucja dochodów pieniężnych za pomocą systemu podatków i transferów

• Bezpłatne lub częściowo odpłatne zaspokajanie potrzeb w ramach usług świadczonych przez sektor publiczny oraz zróżnicowanie podatków konsumpcyjnych na dobra luksusowe i codziennego spożycia

• Oddziaływanie na warunki w jakich się dokonuje pierwotna dystrybucja dochodów

Potrzeba funkcji redystrybucyjnej:

• Powód altruistyczny: nie można dopuścić do sytuacji, w której społeczeństwo godzi się na to, by najbiedniejsza jego część głodowała, nie miała dostępu do ochrony zdrowia, czy szans zdobycia chociaż podstawowego wykształcenia

• Powód egoistyczny: zbyt duże zróżnicowanie dochodów ludności prowadzi do niepokojów społecznych. W tym wymiarze podatki są ceną jaką płaci się za spokój i bezpieczeństwo

Funkcja redystrybucyjna i sprawiedliwość

• Równość pozioma- opiera się na identycznym traktowaniu identycznych osób

• Równość pionowa-oznacza różne traktowanie różnych osób w celu zmniejszenia istniejących między nimi różnic

Instrumenty funkcji redystrybucyjnej:

• Występujące po stronie dochodów budżetowych – podatki

• Występujące po stronie wydatków budżetowych –transfery

Funkcja stabilizacyjna

Podstawowym celem stabilizowania gospodarki jest przeciwdziałanie wahaniom cyklicznym za pomocą optymalnego wykorzystania potencjały wytwórczego (ograniczenie poziomu bezrobocia), utrzymania stabilnego poziomu cen i zrównoważonego tempa wzrostu

• Polityka pasywna-Automatyczne stabilizatory koniunktury – uruchomianie ich nie wymaga żadnych decyzji, moment jego działania i siła zależy od rozwoju sytuacji gospodarczej

  • Podatki dochodowe

  • Podatki pośrednie

  • Zasiłki z tytułu bezrobocia

  • Świadczenia społeczne

  • Programy pomocy dla rolnictwa

Głowna zaleta automatycznych stabilizatorów koniunktury to szybkość reakcji na cykliczne wahania popytu i samoczynny charakter dochodzenia do stabilizacji, bez konieczności podejmowania jakichkolwiek działań ze strony władz państwowych

• Aktywna polityka (dyskrecjonalna) –ma miejsce wówczas, gdy rząd stosuje wybrane środki w celu przeciwdziałania cyklicznym fluktuacją oraz w celu stabilizacji cen czy ograniczania bezrobocia. Wymaga wprowadzania zmian legislacyjnych

To świadoma ingerencja państwa. To dokonywanie zmian w:

• Systemie podatkowym (zmiany stawek i struktury podatków)

• Wielkości wydatków budżetowych, zwłaszcza inwestycyjnych

• Wielkość deficytu budżetowego

Aktywna polityka fiskalna prowadzi do opóźnień

Rodzaje opóźnień

• Faza rozpoznania- jest to czas od powstania zakłóceń do ujawnienia informacji o nim w statystyce, co uniemożliwia dokonania oceny sytuacji

• Faza diagnostyczna-związana z koniecznością przeprowadzenia analizy zmian zachodzących w gospodarce, zebrania danych i ich opracowania oraz wyznaczenia na ich podstawie prognozy i podjęcia decyzji czy niezbędne jest wprowadzenie korekty

• Faza decyzyjna-rozpoczyna się w momencie osiągnięcia przez władzę gotowości do podjęcia działań, wynika z czasu niezbędnego do szczegółowego ustalenia zakresu i form niezbędnych zmian w polityce budżetowej, wyboru najlepszych narzędzi, które mają zostać zastosowane

• Faza instrumentalna-obejmuje czas niezbędny do przeprowadzenia zmian prawnych i administracyjnych

• Faza wdrożeniowa-jest ona związana z okresem praktycznego zastosowania wybranych instrumentów w polityce gospodarczej państwa, w tej fazie ujawniają się reakcje podmiotów gospodarczych na podjęte działania

Polityka monetarna

Polityka monetarna to całokształt rozwiązań i działań, które są podejmowane w gospodarce narodowej w celu zaopatrzenia jednostek gospodarczych w pieniądze i kredyt, a także w celu regulowania wielkości pieniądza. Polega na użyciu podaży pieniądza jako instrumentu realizacji ogólnych celów polityki gospodarczej. Instytucją publiczną, za pośrednictwem której państwo prowadzi politykę pieniężną jest bank centalny

Bank centralny jest instytucją emitującą pieniądz gotówkowy, jest bankiem banków oraz sprawuje kontrolę nad podażą pieniądza.

Narodowy Bank Polski odpowiada za:

• Wartość polskiego pieniądza

• Utrzymanie stabilnego poziomu cen, przy jednoczesnym wspieraniu polityki gospodarczej rządu, jeżeli nie ogranicza to podstawowego celu NBP

Podstawowe stopy procentowe NBP:

• Stopa referencyjna

• Stopa lombardowa

• Stopa depozytowa

• Stopa redyskonta weksli

• Stopa rezerwy obowiązkowej

Cele polityki pieniężnej

• Strategiczne - cele o charakterze finalnym, formułowane w horyzoncie średniookresowym. Mają za zadanie tworzenie warunków długofalowej stabilności finansowej i przewidywalności warunków gospodarowania (cele w zakresie poziomu cen)

• Pośrednie – realizowane w horyzoncie krótkookresowym, które wywierają bezpośredni wpływ na poziom cen

  • Kształtowanie rynkowych stóp procentowych

  • Kształtowanie poziomu podaży pieniądza

  • Limity kredytowe

  • Kształtowanie poziomu nominalnego PNB

  • Kształtowanie kursu walutowego

• Operacyjne – służą realizacji celów pośrednich; osiągane przez dokonywanie transakcji na rynku pieniężnym

  • Poziom bazy monetarnej

  • Pożądana krótkoterminowa stopa procentowa

  • Stopy procentowe na rynku międzybankowym

Rada polityki pieniężnej:

Składa się z 10 członków: Przewodniczącego (Prezesa NBP) i 9 członków, których powołuje w równej liczbie Prezydent RP, Senat i Sejm. Członkowie są powoływani na 6 lat

Zadania

• Ustala coroczne założenia polityki pieniężnej i przekłada je do wiadomości sejmowi, równocześnie z przełożeniem przez RM projektu ustawy budżetowej

• Składa Sejmowi sprawozdanie z wykonania założeń polityki pieniężnej w ciągu 5 miesięcy od zakończenia roku budżetowego

• Ustala wysokość stóp procentowych NBP

• Ustala wysokość i stopy rezerw obowiązkowych

• Określa górne granice zobowiązań wynikających z zaciągania przez NBP pożyczek i kredytów w zagranicznych instytucjach bankowych i finansowych

• Zatwierdza plan finansowy NBP oraz sprawozdanie z działalności NBP

• Przyjmuje roczne sprawozdanie z działalności NBP

• Ustala zasady operacji otwartego rynku

• Dokonuje oceny działalności Zarządu NBP w zakresie realizacji polityki pieniężnej i uchwala zasady rachunkowości NBP, przełożone przez Prezesa NBP

Skład RPP

Andrzej Batkowski, Elżbieta Chojna-Duch, Adam Glapiński, Jerzy Hausner, Andrzej Kaźmierczak, Andrzej Rzońca, Jan Winiecki, Anna Zielińska-Głębocka

Prezes: Marek Belka

Instrumenty polityki pieniężnej:

• Stopy procentowe

• Operacje otwartego rynku

• Kurs walutowy

Strategie polityki pieniężnej:

• Kontroli kursu walutowego

• Kontroli podaży pieniądza

• Elastyczna

• Bezpośredniego celi inflacyjnego

• „Eklektyczna”

POLSKA:

Do 1993 – strategia kontroli kursu walutowego

1993-1998 – strategia eklektyczna

OD 1999 – strategia bezpośredniego celu inflacyjnego

• Do 2003 – poniżej 4,5 %

• Po roku 2003 – 2,5% +/- 1%

Strategia po roku 2003:

• Ustabilizowanie inflacji na niskim poziomie

• W ramach prowadzenia strategii BCI Bank Centralny na podstawie wszechstronnej analizy danych makroekonomicznych, wyznacza i publicznie ogłasza cel inflacyjny, a następnie tak dostosowuje poziom stóp procentowych, aby zmaksymalizować prawdopodobieństwo jego realizacji