OLEJKI ETERYCZNE
Słowem wstępu: Substancje występujące w świecie roślinnym, mieszaniny substancji lotnych, posiadają silny, na ogół przyjemny zapach, otrzymywane zazwyczaj w procesie destylacji z parą wodną. Są wydzielinami roślinnymi, o nie wyjaśnionej w pełni roli fizjologicznej. Są one metabolitami wtórnymi, zlokalizowanymi w tworach tkanki wydzielniczej.
Właściwości fizykochemiczne: płynna konsystencja, lipofilność, lotność, czynność optyczna, charakterystyczny zapach.
Konsystencja płynna – oleista, czasem zestalająca Oleum Anisi
Mogą być bezbarwne, czasem brunatnawe Oleum Caryophylli
Są niemal nie rozpuszczalne w wodzie, rozpuszczalne zaś w etanolu, rozpuszczalnikach organicznych i tłuszczach
Główne składniki olejków: alkohole, fenole, aldehydy, ketony, estry.
Zastosowanie: dezynfekcja, cele lecznicze, zapachowe substancje roślinne stosowane w kosmetyce.
Ważniejsze typy działania: drażniące skórę, środki moczopędne, wykrztuśne, p/zapalne, żółciopędne i żółciotwórcze, leki spazmolityczne, środki p/robacze, środki antyseptyczne oraz inne działania.
OLEJKI ETERYCZNE JAKO:
ŚRODKI DRAŻNIĄCE SKÓRĘ (Rubefacientia, Irritantia) – wywołują zaczerwienienie skóry, stany zapalne i wytwarzanie się pęcherzy. Tego typu olejki zawierają głównie: pinen i lemonen, kamforę, borneol, cyneol.
ŚRODKI MOCZOPĘDNE (Diuretica) – przez drażnienie kanalików nerkowych powodują zwiększenie wydzielania moczu. Tę właściwość posiada większość olejków eterycznych: Oleum Juniperi, Oleum Petroselini. Większe dawki olejków mogą powodować hematurię i anurię.
ŚRODKI WYKRZTUŚNE (Expectorantia) – wywołują działanie na drodze reflektorycznej poprzez drażnienie błony śluzowej żołądka, wywołując efekt sekreto liczny w oskrzelach. Takie działanie mają: Oleum Anisi, Oleum Foeniculli, Oleum Thymi, Oleum Eucalypti.
ŚRODKI DZIAŁAJĄCE PRZECIWZAPALNIE (Antiphlogistica) – takie działanie wywierają niektóre olejki zawierające azuleny: Oleum Chamomillae, Oleum Millefolii.
ŚRODKI DZIAŁAJĄCE ŻÓŁCIOPĘDNIE I ŻÓŁCIOTWÓRCZO (Cholagogum/Cholereticum) – Oleum Menthae piperitae – główny składnik mentol a także olejki zawierające: terpineol, fanchan, borneol.
LEKI SPAZMOLITYCZNE (Spasmolytica) – działanie rozkurczowe, głównie na mięśnie przewodu pokarmowego. Surowce olejkowe takie jak: Anthodium Chamomillae, Fructus Carvi, Fructus Foeniculli, Fructus Coriandri, Rhizoma Calami. Właściwości te często są wykorzystywane w praktyce pediatrycznej.
ŚRODKI PRZECIWROBACZE (Anthelmintica) – tego typu działanie na owsiki wywiera olejek komosowy Oleum Chenopodii oraz olejki zawierające: Tujon (Flos Tanaceti, Herba Absinthii), Siarczki alkilowe: Bulbus Alli sativi.
ŚRODKI ANTYSEPTYCZNE (Antiseptica) – działanie to wywierają głównie olejki zawierające dużo związków fenolowych: Oleum Thymi, Oleum Caryophylii – zawierają Tymol i Eugenol, Anthodium Arnicae.
ŚRODKI O INNYM TYPIE DZIAŁANIA – działanie uspokajające Oleum Valerianae, działanie poronne (abortivum) olejek jałowca Sawiny (Oleum Sabinae) oraz apiol z olejku pietruszki (Oleum Petroselini). Wiele olejków ma charakter aromatyzujący i stosuje się je jako dodatek poprawiający smak i zapach leków oraz pobudzający łaknienie – Oleum Aurantii, Oleum Citri, Oleum Rosae, Oleum Zingiberis, Oleum Cinnamomi.
SUROWCE OLEJKOWE:
Anthodium Arnicae – Koszyczek Arniki/ Arnika górska – Arnica Montana – zalicza się do surowców seskwiterpenowych. Drugą istotną grupę składników czynnych stanowią flawonoidy, a trzecią – to olejki eteryczne o półtłustej konsystencji, barwie żółtoczerwonej. Preparaty stosowane głównie zewnętrznie, ze względu na właściwości antyseptyczne i p/zapalne. Stosowana jest nalewka Tinctura Arnicae do okładów i nacierań – w stłuczeniach, opuchnięciach, ranach. Miejscowo pobudza ukrwienie naczyń obwodowych i przyśpiesza granulację. Stosowana też do płukania jamy ustnej. Niektóre składniki wykazują też działanie hipotensyjne oraz inotropowe dodatnie.
Anthodium Chamomillae – Koszyczek Rumianku/ Rumianek pospolity – (Matricaria chamomilla)- surowiec olejkowy, olejek eteryczny jest gęsty, barwy ciemnoniebieskiej i składa się głównie z Bisabololu i Chamazulenu + flawonoidy i kumaryny. Działanie p/zapalne i spazmolityczne – stosowany wewnętrznie w stanach zapalnych przewodu pokarmowego i przewodu moczowego, zewnętrznie w stanach zapalnych jamy ustnej. Ponadto hamuje wyrzut histaminy. Zostały zaobserwowane reakcje alergiczne (OCZY!) spowodowane zanieczyszczeniami rumianku koszyczkami gatunku – Rumianek psi.