Witamina B 1 – tiamina (aneuryna)

• Pierwsze obserwacje dotyczące choroby z braku witaminy B1 poczyniono w krajach Dalekiego Wschodu. Choroba ta nosi nazwę beri beri i cechuje się zaburzeniami sercowo - naczyniowymi, zwyrodnieniem nerwów i obrzękami. Rozwój tej choroby występował szczególnie w populacjach, w których żywiono się głównie polerowanym ryżem, u ludzi w więzieniach, u marynarzy i bardzo często u niedożywionych kobiet w ciąży i ich niemowląt.

• Znaczenie dla organizmu

- Uczestniczy w procesach utleniania komórkowego

- wpływa na przemiany węglowodanów i tłuszczów

- warunkuje prawidłowy stan tkanki nerwowej

• Skutki niedoboru

- zapalenie nerwów (choroba beri-beri – osłabienie mięśnia sercowego, powiększenie prawej strony serca, zaburzenia układu nerwowego)

- zaburzenia działania układu pokarmowego

- przykurcz mięśni

- nadwrażliwość skóry

- obrzęki

• Nadmiar witaminy:
  - osłabienie, zmęczenie,
  - zawroty głowy,
  - obrzęki,
  - drżenie mięśni,
  - zaburzenia rytmu serca,
  - reakcje alergiczne,
  - poty,
  - nudności,
  - duszności

• Źródła

mięso	łuski ryżu
jaja	chleb razowy
owoce strączkowe	nerki
drożdże	ziemniaki

• Uwagi:

- ulega zniszczeniu przy gotowaniu jarzyn w obecności sody

- niedobór pospolity u alkoholików

- zalecana dzienna dawka 1,5mg

- Witamina B1 została wyekstrahowana z otrąb ryżu w 1927 przez Jansena i Doutha. W latach 1936-37 Williams i Cline oraz Audersay i Westphall dokonali syntezy związku.

• Co wpływa na polepszenie wchłaniania:  kompleks witamin B, witamina B2, witamina B3, witamina C, witamina E, mangan, magnez
  
  Co wpływa na pogorszenie wchłaniania:  alkohol, wysoka temperatura, środowisko zasadowe, promieniowanie jonizujące, nadczynność tarczycy, tanina, kofeina, soda do pieczenia, barbiturany, środki neutralizujące kwasy, estrogen, antybiotyki, środki antykoncepcyjne

Witamina B2 ryboflawina (laktoflawina

• W roku 1932 Warburg i Christian opisali "żółty enzym" znajdujący się w drożdżach. Przypisywali mu doniosłą rolę w procesach utleniania i redukcji. W rok później wykazano, że witamina B2 i żółto zielony fluoryzujący barwnik, rozpowszechniony w tkankach roślinnych i zwierzęcych są identyczne. Należy dodać, że już w roku 1897 Blyth otrzymał flawiny z serwatki mleka, a Bleyer i Kallmann "lactochrom" z mleka świeżego, ale nie zdawali sobie sprawy z działania biologicznego uzyskanych przez siebie związków.

• Znaczenie dla organizmu:

- składnik enzymów oddechowych

- bierze udział w przemianach węglowodanów

- podnosi ogólną odporność organizmu

- pobudza wzrost

• Objawy niedoboru:

- zmiany w błonach śluzowych

- zmiany w spojówkach

- zmiany w rogówce

- zmiany w skórze

- obniżenie sprawności umysłowej

Nadmiar witaminy:
- nudności i wymioty

• Źródła

drożdże	jaja	wątroba
mleko	jarzyny	kiełkujące zboża

• Uwagi

- dość odporna na działanie wysokiej temperatury, zwłaszcza w środowisku kwaśnym

- ulega rozkładowi pod wpływem światła

- zalecana dzienna dawka 1,7mg

Witamina B6 pirydoksyna

• Znaczenie dla organizmu:

- reguluje przemiany aminokwasów

- niezbędna do właściwego przyswajanie tłuszczów

- bierze udział w procesach krwiotwórczych

• W 1930 Chick i Copping opisali nową witaminę, którą nazwali czynnikiem I. W cztery lata później dokonał tego samego György. W 1935 Birch, György i Harris wykazali, że niedobór tej witaminy powoduje u szczurów ostre zapalenie skóry, nie ustępujące pod wpływem leczenia kwasem nikotynowym, które dla odróżnienia od pelagry nazwano akrodynią. W 1935 w pięciu różnych laboratoriach wyizolowano witaminę B6 z otrąb ryżu. Potem Kuhm ustalił wzór pirydoksyny, a w 1939 Harris i Falkers oraz Kuhm i współpracownicy dokonali jej syntezy

• Objawy niedoboru

- zmiany w szpiku kostnym

- zapalenie śluzówki jamy ustnej

- stany zapalne skóry

- zaburzenia czynności przewodu pokarmowego

- drgawki
Nadmiar witaminy:
- przy dłuższym stosowaniu pirydoksalu w ilości 2 g dziennie mogą wystąpić zaburzenia neurologiczne.

• Źródła

drożdże	jarzyny	wątroba
mleko	mięso

• Uwagi:

- często zwana czynnikiem wzrostu ponieważ umożliwia syntezę aminokwasów endogennych

- zalecana dzienna dawka 2mg

Witamina B12 kobalamina

• Znaczenie dla organizmu

- reguluje procesy krwiotwórcze, zwłaszcza wytwarzanie erytrocytów w szpiku kostnym

- koenzym ważny w przemianach kwasów nukleinowych

• W 1926 Whipple i współpracownicy ogłosili , że podawanie wątroby wykrwawionym psom przyspiesza ich powrót do zdrowia. Minot i Murphy podjęli dalsze badania kliniczne dowodząc, że wątroba jest skutecznym środkiem leczniczym w leczeniu niedokrwistości złośliwej. W 1948 Rickes z współpracownikami po 6 latach żmudnych badań (oraz Smith i Parker), wyizolowali z wątroby czysty, krystaliczny związek o czerwonym zabarwieniu, który w dawkach kilku mikrogramów zapobiegał wystąpieniu niedokrwistości. Związek zawierał fosfor i kobalt - nazwano go początkowo witaminą B12, a potem kobaminą, kobalaminą

• Objawy awitaminozy

- niedokrwistość złośliwa (anemia)

Nadmiar witaminy:
- przy stosowaniu przez dłuższy czas megadawek tej witaminy zaobserwowano u niektórych ludzi objawy uczuleniowe.

• Źródła

wątroba	mięso	jaja	mleko

• Uwagi:

- syntetyzowana przez florę jelita grubego

- zawiera kobalt

- niezbędna w procesie wchłaniania

- zalecana dzienna dawka 6mg

Witamina PP niacyna (kwas nikotynowy)

• Znaczenie dla organizmu:

- bierze udział w procesach utleniania komórkowego

- wraz z B2 wpływa na przyswajanie białek roślinnych oraz gospodarkę barwnikową organizmu

- prekursor przenośnika wodorowego NAD

• Objawy awitaminozy:

- zaburzenia skórne

- zaczerwienienie i owrzodzenie osłoniętych części skóry (pelagra)

- biegunka

- osłabienie mięśni

- zmięczenie

- zaburzenia pokarmowe

- zaburzenia nerwowe

- zaburzenia psychiczne

• Źródła

serce	wątroba	drożdże	drób
nerki	ryby	chude mięso

• Uwagi

- odporna na wysoką temperaturę i utlenianie

- jest syntetyzowana przez mikroflorę przewodu pokarmowego

- zalecana dzienna dawka 20mg

Witamina H biotyna

• Znaczenie dla organizmu

- wpływa na właściwy stan skóry i włosów

- chroni przed łojotokiem

- chroni przed zapaleniem skóry i wypadaniem włosów

- koenzym niezbędny w procesie wiązania dwutlenku węgla

• W 1927 Boas i współpracownicy wywołali zmiany na skórze u szczurów, następnie podawali różne produkty spożywcze określając skuteczność leczenia choroby skóry. Nieznany jeszcze czynnik, skuteczny w leczeniu zmian skórnych, György nazwał witaminą H od niemieckiego słowa Haut - skóra. W 1935 Kögl doniósł o wyizolowaniu z żółtka jaja krystalicznego związku, który pobudzał wzrost drożdży. Czynnik ten nazwano Biotyną. Dwa lata wcześniej Alison i współpracownicy opisali koenzym R pobudzający wzrost niektórych drobnoustrojów, mający identyczne działanie jak biotyna. W 1936 Harris zsyntezował witaminę H.

• Objawy niedoboru

- zmiany skórne

- wypadanie włosów

- zatrzymanie wzrostu

Nadmiar witaminy:
- bóle brzucha, nudności, wymioty, złe samopoczucie, niekiedy biegunka

• Źródła

ziemniaki	wątroba	drożdże
marchew	jaja ptaków	mięso

• Uwagi

- syntetyzowana przez bakterie przewodu pokarmowego

- zalecana dzienna dawka 0,3mg

Kwas pantotenowy B5

• Znaczenie:

- wpływa na przemiany węglowodanów i tłuszczów

- składnik koenzymu A (ważnego w metabolizmie komórkowym)

• Pierwsze informacje na temat hipotetycznej substancji pobudzającej wzrost drożdży, którą nazwano Bios II datują się na rok 1901. W 1933 Wiliams wykazał, że czynnik ten jest szeroko rozpowszechniony i nazwał go kwasem pantotenowym (z greckiego "wszechobecny"). W tym czasie Ringrose i współpracownicy prowadząc doświadczenia na kurczętach wywołali u nich zapalenie skóry podobne do pelagry (pelagra kurcząt) i stwierdzili (w 1930), że zmiany te łatwo ustępują po podaniu drożdży i wyciągu z wątroby. Substancje tak działające nazwali czynnikiem przesączalnym II. Wreszcie Jukes i współpracownicy w 1939 stwierdzili, że oba oznaczane czynniki tj. kwas pantotenowy i czynnik przesączalny II są identyczne. W tym czasie Wiliams wyodrębnił kwas pantotenowy, a Major określił jego wzór i budowę. W 1940 w kilku laboratoriach Ameryki i Europy otrzymano kwas pantotenowy na drodze syntetycznej.

• Objawy niedoboru:

- zaburzenia żołądkowo-jelitowe

- uszkodzenie nadnerczy

- niedobór jest rzadkim zjawiskiem

Nadmiar witaminy:
- w przypadku podawania witaminy B5 w dawce 10 g /dzień rzadko występował nieznaczny rozstrój układu pokarmowego i biegunka,
- u niektórych osób stwierdzono objawy uczulenia,
- zaburzenia akcji serca,
- zaburzenia pracy mięśni szkieletowych,
- narastanie kamicy żółciowej lub moczowej

• Źródła

powszechnie w pokarmach roślinnych i zwierzęcych

• Uwagi:

- syntetyzowana przez mikroorganizmy żwacza przeżuwaczy

- zalecana dzienna dawka 10mg

Kwas foliowy witamina B11

• Działanie

- koenzym niezbędny w biosyntezie kwasów nukleinowych oraz dojrzewaniu krwinek czerwonych

• W 1935 Wills i Stewart przeprowadzili następujący eksperyment. Podawali małpom racje żywnościowe ubogiej ludności Bombaju, wywołując u ich niedokrwistość, która ustąpiła po podaniu autolizowanych drożdży. W 3 lata później Wills i Evans potwierdzili przydatność kliniczną preparatów drożdży u pacjentów chorych na niedokrwistość makrocytową (megaloblastyczną). W owym czasie Stockstad i Mauming wykazali, że kurczęta potrzebują do wzrostu nie znanego dotąd czynnika, który nazwali "factor U". Znajdował się on w drożdżach, otrębach, lucernie. W 1941 Mitchell, Shunell i Wiliams otrzymali ze szpinaku związek, który nazwali kwasem foliowym (łac. folium - liść). W 1946 Augier wraz ze współpracownikami zsyntetyzował kwas pteroiloglutaminowy.

• Skutki niedoboru

- jeden z rodzajów niedokrwistości

- zaburzenia rozwojowe u płodu (wady cewy nerwowej),

Nadmiar witaminy:
- u niektórych osób mogą tworzyć się szkodliwe kryształy folacyny w moczu, mogą również wystąpić alergiczne odczyny skórne. Spożycie dziennie ponad 15 mg kwasu foliowego może powodować zaburzenia układu nerwowego i pokarmowego.

• Źródła

wytwarzana przez bakterie jelitowe	ziarna zbóż	występuje w pokarmach w postach polimerów, które przed wchłonięciem zostają rozszczepione przez enzym koniugazę jelitową
wątroba	zielone warzywa liściowe

Zalecana dzienna dawka 0,4mg

Kwas askorbinowy Witamina C

• Znaczenie:

- ważny czynnik oksydo-redukcyjny

- udział w utlenianiu komórkowym

- wzmaga odporność organizmu

- wpływa na syntezę hormonów nadnerczy i prawidłowy stan tkanki łącznej

- wpływa na prawidłowe wchłanianie żelaza

- niezbędna w syntezie kolagenu i innych substancji międzykomórkowych

• Przed poznaniem jej budowy chemicznej była nazywana czynnikiem przeciwgnilcowym. Zapobiegała bowiem gnilcowi (szkorbutowi), który znali już Wikingowie i zwalczali za pomocą cebuli. W średniowieczu choroba ta dziesiątkowała rycerzy krzyżowych, a na początku czasów nowożytnych stała się plagą marynarzy. W końcu XV wieku Vasco da Gama podczas swej podróży dookoła przylądka Dobrej Nadziei stracił 2/3 załogi z powodu gnilca. W miarę rozwoju żeglugi dalekomorskiej masowe zachorowania na statkach zdarzały się coraz częściej. Prowiant zabierany na statki (przetwory zbożowe, konserwowane mięso, tłuszcz) miał dużą wartość kaloryczną lecz nie zawierał witaminy C. Gnilec nękał pierwszych kolonizatorów Ameryki Północnej, występował wśród żołnierzy na wszystkich frontach w czasie I wojny światowej.

• W 1928 Szent-György uzyskał z wyciągów z nadnerczy, kapusty i pomarańczy związek, który wykazywał właściwości oksydoredukcyjne. Szent-György nie zdawał sobie sprawy, że związek ten to witamina C nazwana przez niego kwasem heksuronowym. W 1932 Wang i King otrzymali witaminę C z cytryny. W rok później Haworth, Hirst i współpracownicy ustalili budowę chemiczną witaminy C. W latach 1933-34 Reichstein i współpracownicy dokonali syntezy kwasu askorbinowego.

• Objawy niedoboru:

- szkorbut – krwawienie i owrzodzenie dziąseł

- wypadanie zębów

- obniżenie odporności organizmu

- kruchość pękanie drobnych naczyń krwionośnych

Nadmiar witaminy:
- stosowanie wysokich dawek powoduje zakwaszenie moczu, upośledzając w ten sposób wydalanie stałych kwasów i zasad. Kwaśny odczyn moczu może powodować wytrącanie się moczanów i cystynianów oraz tworzenie się kamieni w drogach moczowych, nie należy więc podawać dużych dawek witaminy C chorym ze skłonnością do dny, cystynurii lub tworzenia się kamieni moczanowych.

• Źródła

owoce głogu	cytryny	czarna porzeczka	papryka
pomidory	cebula	kapusta kiszona	ziemniaki

• Uwagi:

- łatwo rozkłada się pod wpływem tlenu, powietrza, wysokiej temperatury

- Zalecana dawka dzienna 60 mg