Temat : Polityka zagraniczna USA i ZSRR w okresie zimnej wojny – próba porównania
Polityka zagraniczna na początku zimnej wojny (1945-1963). Niemcy i Europa Wschodnia (1945-1948)
Dla zachodnich sojuszników Jałta była niekorzystnym traktatem, a sytuację jeszcze pogarszała szybka ofensywa Armii Czerwonej. Stalin poszedł na ustępstwa i wyraził zgodę na przeprowadzenie demokratycznych wyborów w krajach Europy Wschodniej zaraz po zakończeniu wojny.
Czechosłowacja – państwo proradzieckie.
Stalin zamierzał wykorzystać obecność Armii Czerwonej do połączenia różnych partii politycznych i podporządkowania ich miejscowym partiom komunistycznym.
Powołanie Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego (PKWN) z siedzibą w Lublinie jako przyszłego polskiego rządu. Osłabiło to pozycję Rządu RP na Uchodźstwie, który Stalin uważał za wrogie.
Związek Radziecki pozwalał zachodnim sojusznikom zarządzać strefami okupacyjnymi tak, jak uważali za stosowne. W zamian za to sojusznicy nie mieszali się do strefy radzieckiej.
USA miało dwóch prezydentów, którym brakowało doświadczenia w prowadzeniu polityki zagranicznej. Był to John F.Kennedy oraz Truman,
Amerykańska pomoc dla ZSRR na zasadzie lend – lease została wstrzymana (realizacja projektu Manhatan)
Truman zdecydował, że polityka pojednania z ZSRR nie poskutkuje i że trzeba uświadomić ZSRR o potędze militarnej i gospodarczej USA (wyprodukowanie bomby uwolniło Trumana od potrzeby szukania pomocy Armii Czerwonej w walce z Japonią).
Niemcy i Austria utworzyły połączoną strefę okupacyjną. Berlin i Wiedeń znajdował się w radzieckiej strefie wpływów.
Na konferencji w Poczdamie Stalin i Mołotow chcieli by ZSRR powierzono zarząd nad włoski, i koloniami Libii, by Zagłębie Ruhry stało się międzynarodową strefą wpływów oraz by na południu dokonano znacznych aneksji terytorialnych kosztem Turcji.
Wrzesień – październik 1945 r . – James Byrnes próbował doprowadzić do kompromisu ze stroną radziecką, włączając w to oświadczenie o możliwości roli ZSSR w przyszłym administrowaniu Japonią.
Polityka powstrzymywania przez USA. Polega na przyjęciu twardego kursu i trzymanie się go niezależnie od siły nacisku. Wprowadzona przez George Kennan – ambasador USA w ZSRR.
W Grecji trwała wojna domowa
Partie komunistyczne stopniowo przejmowały kontrolę w Europie Wschodniej.
USA nie życzyły sobie przedłużania istnienia imperiów kolonialnych, osłabionych wskutek wojny.
Amerykanie i Brytyjczycy zdecydowanie bronili swojego stanowiska w sprawie Iranu; w rezultacie Armia Radziecka wycofała się stamtąd w maju 1946r.
Znacznie słabsza pozycja Stalina, ale ZSRR dysponował największą armią w Europie. Jednak żołnierzy trzeba było wyżywić i wyposażyć. ZSRR poniósł ogromne straty, musiał uporać się z powojennym administrowaniem krajem, kontrolowaniem państw sąsiednich oraz niepokojami społecznymi na własnym terytorium.
12 marca 1947 r. – została proklamowania doktryna Trumana, na mocy której Amerykanie postanowili przyjść z pomocą krajom zagrożonym komunizmem oraz udzielić natychmiastowego finansowego wsparcia Grecji i Turcji.
Czerwiec 1947 r. – Plan Marshalla, który miał wspomóc odbudowę Europy. Początkowo pomoc zaoferowano wszystkim państwom Europy, nie wyłączając ZSRR.
Stalin potępił plan Marshalla, uważał, że jest to prób ingerowania w narodową suwerenność i metodę wymuszania kontroli nad przyjmującymi pomoc państwami.
Radziecka propaganda – dzięki planowi amerykańscy „monopoliści” zaczną kontrolować przemysł Niemiec.
ZSRR zaczął proces izolowania swoich obywateli (przed Zachodem)
Odpowiedzią na plan Marshalla było Komunistyczne Biuro Informacyjne (Kominform) – powołane we wrześniu 1947 r. na posiedzeniu w Szklarskiej Porębie, w którym uczestniczyły partie komunistyczne z państw Europy Wschodniej, także z Francji i Włoch. Głównym mówcą był Andriej Żdanow – wschodząca gwiazda Biura Politycznego, szef partii w Leningradzie.
Teoretycznie Kominform miał koordynować działalność partii komunistycznych, w praktyce jednak – nastąpił właśnie okres, w którym kierownictwa państw satelickich musiały zacząć płacić haracz przywódcom Moskwy za ich dobrą wolę i mądrość.
Przestano tolerować partie niekomunistyczna w tych krajach. Albo je rozwiązano, albo połączono z komunistami.
ZSRR zaczął podpisywać całą serię układów „o przyjaźni, współpracy i pomocy wzajemnej” ze swoimi zachodnimi sąsiadami, zaczynając od Rumunii, Węgier i Bułgarii w listopadzie 1948 r.
Luty 1948 r. – sojusz wojskowy radziecko-fiński.
W 1946 r. – w jedynych demokratycznych wyborach w powojennej Europie Wschodniej czechosłowacka partia komunistyczna zdobyła 38% głosów i zaczęła odgrywać przewodnią rolę w rządzie. Był to strach przed Niemcami, a także powszechna podejrzliwość wobec zachodnich demokracji.
Stalin stopniowo podejmował kroki zmierzające do likwidacji niepodległej Czechosłowacji – zaczął wywierać wpływ na organy służb bezpieczeństwa publicznego, prowadził akcję zastraszania. Liberalni członkowie rządu zaczęli podawać się do dymisji. Do lata 1948 r. Partia Socjalistyczna została połączona ze swoim komunistycznym odpowiednikiem, przygotowano projekt nowej konstytucji, korzystając z radzieckich wzorów. Prezydent Benes wolał złożyć rezygnację, niż zgodzić na rolę niewolnika.
Jugosławia była najbardziej niezależna, która pozbyła się niemieckich okupantów raczej dzięki własnym oddziałom wojskowym niż obecności Armii Czerwonej.
Do roku 1946 Jugosławia wprowadziła konstytucję na wzór radzieckiej, a w 1947 r. ogłosiła pierwszy plan pięcioletni.
1948 r. – Stalin zwraca się przeciwko Titowi. Odmowa Tita w rozwijaniu przemysłu ciężkiego kosztem produkcji dóbr konsumpcyjnych, nie przestał prowadzić wymiany handlowej z krajami zachodnimi, był również zainteresowany zacieśnianiem więzów gospodarczych z sąsiadami w celu poprawienia warunków życia obywateli Jugosławii.
28 września 1948 r. – ZSRR zerwał stosunki dyplomatyczne z Jugosławią, którą wykluczono z Kominformu.
Stosunki między Jugosławią a ZSRR wznowiono dopiero w 1955 r.
Kryzys Berliński
Konflikt między USA a Wielką Brytania, a z drugiej strony między ZSRR i resztą sił okupacyjnych
Berlin stał się polem bitwy, wyspą kapitalizmu w strefie radzieckiej.
Obawa ZSRR o remilitaryzacji Niemiec oraz ataku USA na ZSRR.
29 sierpień 1949 r. – próbny wybuch broni atomowej. Nowa faza zimnej wojny – wyścig zbrojeń.
Styczeń 1947 r.- USA i Wielka Brytania połączyły swoje strefy w jednostkę administracyjną zwaną jako Bizonia. Wspólna waluta, korzystanie z pomocy Planu Marshalla.
Projekt utworzenia dwóch państw niemieckich
Blokada Berlina podjęta przez Stalina – próba odwrócenia przekształcania okupowanych Niemiec Zachodnich w nowe państwo federacyjne.
Wprowadzono zakaz wjazdu pociągów z Berlina do zachodnich stref. Zachowano jedynie połączenia lotnicze. Oficjalnie jako przyczynę zamknięcia dróg i połączeń kolejowych podano „trudności techniczne” w radzieckiej strefie okupacyjnej.
24 czerwiec – decyzja USA i Wielkiej Brytanii o zaopatrywaniu Berlina Zachodniego drogą powietrzną przez cała zimę 1948-1949 zmieniła charakter zimnej wojny.
Powstanie dwóch państw niemieckich : RFN ze stolicą Bonn (strefa zachodnia), w odpowiedzi Niemiecka Socjalistyczna Partia Jedności (SED), z polecenia radzieckiego Biura Politycznego, utworzyła 7 października 1949 NRD. Na czele stanął Wilhelm Pieck.
1949 r. – koniec blokady Berlina
Powstanie zachodniego sojuszu obronnego – Pakt Północnoatlantycki (NATO). RFN została przyjęta do NATO w październiku 1954 r.
Styczeń 1955 r. – ZSRR formalnie zakończył stan wojny z Niemcami
11 – 14 maj 1955 r. – powstanie bloku wojskowego, pod nazwą Układu Warszawskiego.
1953 r. – śmierć Stalina
14 lutego 1950 r. – ZSRR i Chiny podpisały traktat o przyjaźni, współpracy i pomocy wzajemnej.
Chruszczowska polityka : wojowniczość, terror, pochlebstwo, odmowa tolerowania dysydentów i korzystanie z każdej okazji, by promować radzieckie interesy kosztem amerykańskich.
Styczeń 1949 r. – ZSSR powołuje Radę Wzajemnej Pomocy Gospodarczej (RWPG) istniała do 1991 r.
Korea (1950-1953) Stalin – ostatnie rozdanie?
Wojna koreańska to przykład rozszerzenia zimnej wojny na terytorium Azji.
USA, ZSRR i Chiny (3 mocarstwa) brały czynny udział w konflikcie.
Korea to linia oddzielająca Wschód od Zachodu.
Wojna domowa między dwoma niezdolnymi do jakichkolwiek ustępstw rządami – Kim Ir Sena na północy i Li Syng-mana na południu.
Trzy zainteresowane kraje – Korea północna, ZSRR i Chiny nie spotkały się wspólnie podczas negocjacji.
Oficjalna radziecka wersja dotycząca przyczyn wybuchu wojny obarczała winą Koreę Południową, w tym prowokacyjne ruchy jej wojsk na 38 równoleżniku. Pod koniec II wojny światowej, po poddaniu się Japonii, która w czasie wojny okupywała półwysep , ZSRR i USA podzieliły Koreę wzdłuż 38 równoleżnika.
Kim Ir Sen miał ambicje, by zjednoczyć Koreę pod własnym przywództwem i stworzyć państwo marksistowskie.
Okrutne rządy Japończyków wzmogły napięcia społeczne wśród ludności, przysparzając popularności komunistom kierowanym przez Kim Ir Sena.
Koreańczycy z Północy chcieli przekonać Stalina, ich patrona, że popierać przedsięwzięcie inwazji nie ma nic do stracenia. Bez pomocy Sowietów nie doszłoby do ataku. Chińscy komuniści byli już bliscy zwycięstwa, ale musieli jeszcze wzmocnić swoją władzę. Północnym Koreańczykom najbardziej brakowało samolotów i nowoczesnej broni.
W kwietniu 1949 r. ZSRR i Korea Północna podpisały układ o pomocy wojskowo-technicznej, na mocy którego Moskwa miała wysłać swoim sojusznikom samoloty, czołgi, broń maszynową, okręty i inne towary.
Zwycięstwo Mao w Chinach oznaczało, że ZSRR miał partnera, który budował komunizm samodzielnie bez pomocy armii radzieckiej.
1949 r. – ZSRR zdetonował własną bombę atomową.
Stalin zażądał, by w zamian za pomoc Korea Północna zaczęła dostarczać do ZSRR rudę ołowiu.
Stalin chciał, by wojna była krótka i zakończona sukcesem, co postawiłoby Amerykanów przez faktem dokonanym.
Radzieccy doradcy wojskowi opracowali plany bitew, które następnie miały zostać przetłumaczone na język koreański.
Stalin zobowiązał Kim Ir Sena do poinformowania Chińczyków o przygotowaniach do inwazji.
Północny Koreańczycy przebrani w mundury armii południowokoreańskiej zaatakowali własne straże graniczne. Dało to podstawy do złożenia fałszywego oświadczenia, że to wojska Korei Południowej napadły na Koreę Północną, a reżim północnokoreański musiał się bronić i przeniósł działania na terytorium przeciwnika.
Interwencja USA i wojsk NATO spowodowało ,że uzyskali kontrolę powietrzną.
W październiku 1950 r. kontakty między ZSRR a Chinami wynikające z sytuacji w Korei gwałtownie się nasiliły. Podobnie jak Stalin, Mao niewątpliwie nie chciał uwikłać się w długotrwały konflikt.
Gdy tylko stało się jasne, że nie ma widoków na zwycięstwo, ZSRR zaczął wykorzystywać wojnę w Korei do swoich celów. Chińczycy byli w stanie odpierać ataki wojsk USA w nieskończoność, a Rosjanie dostarczali doradców wojskowych i okazjonalne wsparcie z powietrza w rejonie rzeki Jalu.
Wojna w Korei trwała długo – bo Stalin był główną przeszkodą w zawarciu pokoju. Inne przyczyny: kontrowersyjna sprawa zwolnienia jeńców wojennych, a także ich okrutne traktowanie po obu stronach.
Zawieszenie w broni nastąpiło w marcu 1953 r. , po śmierci Stalina
Między 1949 a 1953 r. – wzmocniła się pozycja ZSRR na arenie międzynarodowej. Inne mocarstwa komunistyczne, dzięki radzieckiej technologii, zapobiegło upadkowi reżimu Kim Ir Sena.
Chiny były silniejsze, ale wciąż uważało ZSRR za partnera wyższego rangą.
Polityka zagraniczna w czasach Chruszczowa
Między 29 września a 12 października 1954 r. – Chruszczow i Bułganin złożyli wizytę w Chinach i podpisali nowy chińsko-radziecki traktat, który przyznawał półwysep Liaotung Chińczykom. Wojska radzieckie opuściły Port Artura, bazę, której broniły z taką nieustępliwością przed Japończykami w latach 1904-1905.
Maj 1955 r. – przywódcy radzieccy odwiedzili Jugosławię, podejmują próbę ponownego nawiązania stosunków z reżimem Tity. Tito dyktował warunki, na których Jugosławia przywróci relacje z ZSRR.
Największe obawy Chruszczowa budziła propozycja przyjęcia RFN do NATO w wyniku traktów paryskich. Podpisanych przez zachodnie mocarstwa 23 października 1954 r. Odpowiedzią było utworzenie w maju 1955 r. paktu wojskowego, znanego jako Układ Warszawski, do którego należało ZSRR, Polska, Węgry, Czechosłowacja, Rumunia, Bułgaria, Albania. (Dokument o wspólnej przyjaźni, współpracy i pomocy wzajemnej. Układ w większym stopniu zapobiegł wyzwoleniu się państw Europy Wschodniej spod radzieckiej kontroli, niż przeciwstawiał się agresji NATO.
DKP – Doradczy Komitet Polityczny
W skład Zjednoczonego Dowództwa Układu Warszawskiego wchodzili między innymi ministrowie obrony państw-sygnatariuszy, którzy z kolei powołali Zjednoczone Siły Zbrojne (ZSZ), składające się z poszczególnych kontyngentów wojsk narodowych.
Układ Warszawski zawarto na 20 lat, po których upływie automatycznie przedłużono go na dalszych 10 lat dla tych państw, które nie zrezygnowały wcześniej.
Kryzys 1956 r.
W pierwszych latach sprawowania urzędu Chruszczow znalazł się pod ogromną presją zarówno działań ze strony państw zachodnich, jak i niepokojów i protestów społecznych w ramach samego bloku wschodniego.
Utworzenie NATO, będące raczej odpowiedzią na działania Stalina niż Chruszczowa, zwiastowało nową erę zbrojeń w Europie.
Kwiecień 1953 r. – ZSRR zdetonował bombę wodorową.
Odpowiedzią na radzieckie „zacofanie” były przechwałki dotyczące możliwości ZSRR, co tylko skłoniło USA do przyjęcia bardziej wojowniczej postawy
Brak stabilności w państwie i walka Chruszczowa o władzę stwarzały podstawy do przypuszczeń, że kraje Europy Wschodniej podejmą działania w celu wyrwania się z radzieckiego ucisku. Katalizatorem było ujawnienie przez Chruszczowa win Stalina, które zdawało się osłabić pozycję niektórych twardogłowych przywódców komunistycznych w takich krajach jak Polska i Węgry.
Chruszczow rozwiązał Kominform, w celu poprawienia stosunków z Jugosławią.
Wymienił Mołotowa, ministra spraw zagranicznych na Szepiłowa.
Czerwiec 1956 r. – zamieszki w Polsce. 18 października 1956 r. Żukow postawił radziecką armię w stan najwyższej gotowości. Inwazja na Polskę wydawała się tylko kwestią czasu.
19 października 1956 r. – w tym dniu wyznaczono VIII Plenum Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej (PZPR) ,w Warszawie wylądował samolot z całym niemal Biurem Politycznym KPZR na pokładzie. Początkowo zamiarem radzieckiego kierownictwa było przeszkodzenie Władysławowi Gomułce w objęciu zwierzchnictwa nad PZPR.
Gomułka – twierdził, że radzieckie siły zbrojne kontrolują polską armię w tak dużym stopniu, iż wpłynęło to negatywnie na stosunki polsko-radzieckie.
Wśród wysuniętych przez Gomółkę żądań wysunęły się: wycofanie radzieckich wojsk z Polski i usunięcie urodzonego w Polsce Konstantego Rokossowkiego, marszałka i radzieckiego bohatera wojennego, ze stanowiska ministra obrony. Rokossowski, zwolennik Stalina, był symbolem radzieckiej dominacji wojskowej w Polsce.
Po wyborze Gomółki na I sekretarza PZPR udało się opanować sytuację w partii, której członkowie zjednoczyli się pod jego kierownictwem.
Po dramatycznej wymianie zdań Gomułce i polskim dowódcom wojskowym udało się przekonać radzieckich przywódców, że najrozsądniej będzie, jeśli zaakceptują bardziej umiarkowany polski reżim. Wówczas uda się opanować robotnicze protesty, podczas gdy inwazja radziecka spotka się z długotrwałym i zdecydowanym oporem.
Polska Gomułki pozostanie lojalnym członkiem Układu Warszawskiego i zastosuje się do wytycznych radzieckiej polityki zagranicznej.
Węgry – Imre Nagy nowy przywódca tamtejszej partii komunistycznej chciał uczynić Węgry niepodległym krajem i wystąpić z Układu Warszawskiego. Manifestanci domagali się nie tylko usunięcia pomników Stalina, ale i cofnięcia kontroli, jaką partia sprawowała nad życiem politycznym.
24 października 1956 r. – stacjonujące na Węgrzech wojska radzieckie wkroczyły do Budapesztu. Następnego dnia na głównym placu miasta zastrzelono 100 osób.
30 października 1956 r.- zmasowana radziecka interwencja, w których zaangażowanych było ponad 200 tys. Żołnierzy, była w pełnym toku. W wyniku zaciętych walk zginęło ponad 25 tys. Węgrów.
Przed 4 listopada powstanie upadło, w radziecka operacja „Werteks: - której celem było przywrócenie „ludowo-demokratycznego” rządu na Węgrzech – zakończyła się sukcesem. Nagy został aresztowany i stracony. Zastąpił go Janos Kadar, twardogłowy przywódca, gotowy spełnić żądania sowietów.
Niemcy, samoloty Szpiegowskie i kubański kryzys rakietowy.
Między mocarstwami zaangażowanymi w zimną wojnę rozpoczął się wyścig zbrojeń
1953 r. – próbne wybuchy bomb wodorowych.
USA zgromadziły większą ilość broni nuklearnej niż ZSRR.
Poważne zagrożenie dla ZSRR stanowiły amerykańskie bombowce B-52.
USA wyprodukowały zaawansowany technologicznie samolot szpiegowski U-2, który pokonywał ogromne dystanse na bardzo dużej wysokości. Samolot ten bez trudu rozpoznawał radzieckie obiekty i instalacje wojskowe.
Obawiano się, że ZSRR stanowi rzeczywiste zagrożenie dla bezpieczeństwa Stanów Zjednoczonych
W dniu 26 sierpnia 1957 r. – ZSRR z powodzeniem przetestował swój pierwszy międzykontynentalny pocisk batalistyczny, wyprzedzając w tej dziedzinie amerykańskiego rywala. Centralnym punktem zimnej wojny nie była jednak przestrzeń kosmiczna, ale Berlin, wyspa kapitalizmu wewnątrz NRD. To miasto stało się obsesją Chruszczowa.
W czasie trwania rozmów w Genewie, w Lipcu otwarto w Moskwie wystawę poświęconą kulturze USA, którą odwiedził wiceprezydent Richard Nixon. Wizytę Nixona ożywiła gorąca wymiana zdań z Chruszczowem; obaj politycy wykorzystali nadarzającą się okazję do zbicia politycznego kapitału. Nixon zaprosił Chruszczowa do USA we wrześniu. Chruszczow życzył sobie, by traktowano go tak samo jak przedstawicieli innych głównych mocarstw. Obaj przywódcy dyskutowali na temat Berlina.
W maju 1960 r. miał się odbyć szczyt czterech mocarstw, po którym planowano wizytę Eisenhowera w ZSRR. Oba wydarzenia były niezmiernie ważne dla administracji Chruszczowa, mogła im też towarzyszyć ogromna akcja propagandowa, która podniosłaby prestiż ZSRR na arenie międzynarodowej. Sprawa postrzegania obu mocarstw jako równych sobie, a obu przywódców jako mężów stanu o podobnej pozycji była dla Chruszczowa istotna. Jednak Amerykanie nadal wysyłali U-2 z misją szpiegowską na terytorium ZSRR. W trakcie lotów fotografowano cały obszar ZSRR. Samoloty startowały z różnych baz, położonych na zachód, północny zachód i południe od ZSRR. Jedynie prezydent decydował o starcie samolotów. Eisenhower otrzymywał szczegółowe informacje o rozwoju radzieckiego przemysłu zbrojeniowego, z których wynikało, że Amerykanie utrzymywali znaczące prowadzenie w wyścigu zbrojeń.
Eisenhower podjął pochopną decyzję zezwolił na dwie dodatkowe misje szpiegowskie U-2 przed szczytem w Paryżu, by mieć pewność, że szczegółowo zapoznał się z obecnym stanem rozwoju radzieckiego przemysłu zbrojeniowego. 1 maja 1960 r. – zaginął samolot wykonujący 2 lot. Źródła radzieckie podały komunikat o katastrofie samolotu w Rosji, ale władze ZSRR nie przewidziały, że pilot Gary Francis Powers przeżyje.
Chruszczow zażądał przeprosin od Eisenhowera. Eisenhower postanowił nie przepraszać , choć wziął odpowiedzialność za loty.
Chruszczow zjawił się wcześniej na szczycie i zabrał glos na otwarciu konferencji, by udzielić reprymendy Eisenhowerowi. Potępił USA i zażądał, by szczyt odłożono o 6 do 8 miesięcy. Obwieścił Amerykanom, że zaproszenie ich do Moskwy dłużej nie obowiązuje i ponownie zażądał, by prezydent USA go przeprosił.
Zachowanie Chruszczowa było dużej mierze wynikiem zachwiania się jego pozycji w kraju – krytykowano go za nieudane reformy, zwłaszcza w rolnictwie, a także za relacje z Chinami, którzy przywódcy uważali, że zaprzepaszcza dziedzictwo Stalina i nie potrafi sprzeciwić się Stanom Zjednoczonym. Konfrontacja w sprawie Berlina, którą zapoczątkowało ultimatum Chruszczowa zakończyła się porażką strony radzieckiej.
W czerwcu 1961 r. – spotkanie Kennedyego i Chruszczowa w Wiedniu. W Wiedniu Chruszczow najpierw zaproponował, by o przyszłych losach Berlina zdecydował naród niemiecki. Kennedy w odpowiedzi zauważył, że o obecności Amerykanów w tym mieście zadecydowały sojusznicze mocarstwa. Wtedy radziecki przywódca oskarżył prezydenta o wykorzystywanie tej sprawy do wywołania konfliktu zbrojnego i ponownie poruszył kwestię przekazania Berlina NRD.
Po zakończeniu szczytu prezydent USA zwiększył nakłady na cele wojskowe; nastąpiło to jednocześnie z decyzją Chruszczowa o redukcji radzieckich konwencjonalnych sił zbrojnych.
Fala imigracji z Berlina Wschodniego do Zachodniego niepokoiła Chruszczowa. Ludzie imigrowali ze względu na pracę.
Pod naciskiem przywódcy Niemiec Wschodnich Waltera Ulbrichta zamknięto granicę Berlina Wschodniego od Zachodniego pod koniec lipca.
Do 12 sierpnia granicę stanowił drut kolczasty; później władze radzieckie zaczęły wznosić trwalszą zaporę – silnie ufortyfikowany mur. Był to pomnik zimnej wojny.
Budowa muru berlińskiego była aktem desperacji, którego celem było wsparcie chylącego się ku upadkowi państwa – Niemiec Wschodnich
Kulminacją prowadzonej przez Chruszczowa polityki był kubański kryzys rakietowy, który można traktować jako kolejne nieprzemyślane hazardowe zagranie, którego celem było utrzymanie swojej pozycji w sprawie berlińskiej.
Chruszczow latem 1962 r. rozpoczął w tajemnicy pracę nad przygotowaniem wyrzutni rakiet. Były to rakiety SS-4s i SS-5s o zasięgu około 2 tys. I 4 tys. Km.
Lot szpiegowski U-2 z 14 października 1962 r. potwierdził istnienie na Kubie wyrzutni rakiet.
Do międzynarodowego kryzysu doszło 22 października 1962 r. – Kennedy wystąpił w telewizji z oświadczeniem, że na Kubie znajdują się radzieckie wyrzutnie rakiet. NATO ogłosiło pełne poparcie dla Stanów Zjednoczonych, podobnie jak Organizacja Państw Amerykańskich,.
Po podjęciu przez USA decyzji o wprowadzeniu blokady morskiej, oba mocarstwa wkroczyły w nową fazę bezpośredniej konfrontacji. Chruszczow oświadczył, że jeśli blokada zostanie wprowadzona w życie, ZSRR posłuży się łodziami podwodnymi w celu jej przerwania.
26 października – ambasada USA w Moskwie otrzymała nową depesze od Chruszczowa. Chruszczow proponował usunięcie rakiet, pod warunkiem udzielenia przez USA gwarancji, że nie zaatakują Kuby. Kolejny list, otrzymany 27 października, dołączał do powyższej propozycji żądanie, aby USA wycofały rakiety z Turcji. USA się zgodziła.
Narastający wyścig zbrojeń
Za panowania Stalina ZSRR uczynił ambitny pierwszy krok na drodze do wyścigu zbrojeń, którego zwieńczeniem była eksplozja bomby wodorowej w 1953 r.
Bomby termonuklearne zapoczątkowały nowy etap w wyścigu zbrojeń, ale w latach 50-siątych prowadzenie w tej dziedzinie objęły USA.
Przez kilka lat w polityce USA obowiązywała doktryna zmasowanego odwetu w razie jakiegokolwiek ataku bronią konwencjonalną w Europie Zachodniej. Za kadencji Kennedy’ego i jego sekretarza stanu Roberta McNamary politykę zmasowanego odwetu zastąpiono polityką elastycznego reagowania. W razie zagrożenia radziecką agresją USA nie miały się angażować w prowadzenie wojny totalnej, lecz mogły wybrać taktyk stopniowania reakcji, aż do pełnej eskalacji.
Najważniejszym elementem życia w ZSRR była propaganda.
Przed 1957 r. ZSRR wystrzelił międzykontynentalny pocisk balistyczny SS-6 na odległość kilku tysięcy kilometrów na obszar Syberii.
W październiku 1957 r. kapsuła Sputnik wyniesiona na orbitę okołoziemską przez rakietę SS-6, otworzyła nowe horyzonty i sprawiła, że ZSRR wyprzedził USA w dziedzinie podboju kosmosu.
Prestiż ZSRR podniósł dodatkowo kosmonauta Jurij Gagarin, pierwszy człowiek, który 12 kwietnia 1961 r. okrążył Ziemię po jej orbicie. Gagarin, 27-letni pilot z rejonu Smoleńska, stał się bohaterem narodowym.
Polityka zagraniczna
Za czasów Breżniewa radziecka polityka zagraniczna dążyła do osiągnięcia kilku celów. W Europie Wschodniej wyłoniła się groźba reform w partii komunistycznej, a pod koniec rządów Breżniewa powstał niezależny ruch związkowy w Polsce.
ZSRR wykorzystał proces dekolonizacji w krajach rozwijających się do zdobycia wpływów w Indiach i Afganistanie.
Stosunki z Chinami były wrogie i doprowadzały do potyczek po obu stronach granicy.
Podpisanie układu SALT-II z USA w Wiedniu. Choć druga strona nie ratyfikowała go.
Lata 70-siąte podpisanie układu w Helsinkach faktycznie zakończyło II wojnę światową dzięki uznaniu ówczesnych granic, dwóch państw niemieckich i wyrażeniu zgody przez ZSRR na respektowanie praw człowieka.
Okres 1964-1982 można uznać za czas konsolidowania się ZSRR i wzrost jego potęgi militarnej.
Inwazja na Czechosłowację
Pod koniec lat 50-siątych Układ Warszawski połączył amie państw wschodnioeuropejskich pod dowództwem radzieckim.
W ramach Układu Warszawskiego przeprowadzono serię manewrów wojskowych
Rząd Dubecka zniósł cenzurę prasy.
Doktryna Breżniewa – dopuszczalna jest interwencja w państwie należącym do Układu Warszawskiego jeżeli wyłoni się tam system burżuazyjny, czyli pluralistyczny.
Wg. Breżniewa – obowiązkiem ZSRR wraz z pozostałymi państwami socjalistycznymi jest umacnianie socjalistycznej wspólnoty. „Każda partia komunistyczna jest odpowiedzialna nie tylko przed swoim narodem, lecz także przed wszystkimi państwami socjalistycznymi, przed całym ruchem socjalistycznym.”
Początki odprężenia
Ekipa Breżniewa postulowała politykę odprężenia, której istotną częścią było uznanie przez ZSRR faktu istnienia Niemiec Zachodnich oraz ich granic, a ze strony RFN zaakceptowanie utraty swoich ziem wschodnich w następstwie II wojny światowej.
W 1970 r. RFN i ZSRR podpisały w Moskwie traktat handlowy, w którym Niemcy Zachodnie zobowiązały się też do podpisania układu o nierozprzestrzenianiu broni nuklearnej. Oba państwa uznały powojenne granice za nienaruszalne.
Ekspansja w Afryce.
Zdobywanie wpływów na kontynencie Afrykańskich rozpoczęło się za Chruszczowa, lecz nasiliło się w latach 60-siątych.
Bazy morskie w Zatoce Adeńskiej
Kontakty między ZSRR a Somalią rozpoczęły się z chwilą podpisania traktatu w lipcu 1967 r. W listopadzie 1977 r. Somalia nagle zerwała wszystkie związki z ZSRR i wydaliła z kraju radzieckich doradców wojskowych
Ideologia głoszona przez państwa afrykańskie mniej się liczyła dla ZSRR niż korzyści polityczne.
Sowieci wykorzystywali Kubańczyków jako podstawę swoich sił militarnych.
Wiele afrykańskich przywódców kształciło się w moskiewskich instytucjach.
Libia – obalono monarchię i do władzy doszedł Muamara al-Kaddafi. W pierwszych latach rządów Kaddafi znacjonalizował zagraniczne przedsiębiorstwa, zamknął brytyjskie i amerykańskie bazy wojskowe.
Reżimy marksistowskie pojawiły się w Kongu i Beninie
W pierwszych latach prezydentury Cartera Stany Zjednoczone zajęły twarde stanowisko w sprawie dekolonizacji.
Rozmowy Salt.
26 maja 1972 r. – oba mocarstwa podpisały układ w sprawie ograniczenia strategicznych zbrojeń ofensywnych SALI-I. Jako porozumienie tymczasowe, zawarte na 5 lat, SALT-I zaczął obowiązywać w październiku 1972 r. Obie strony zobowiązały się do niezwiększania po 1 lipca liczby stałych naziemnych wyrzutni rakiet międzykontynentalnych wyprodukowanych po 1964 r. Obie strony miały odstąpić od produkcji okrętów podwodnych wyposażonych w wyrzutnie rakiet batalistycznych; mogły zostać ukończone tylko te okręty, których produkcja była w toku.
Każde z supermocarstw mogło utworzyć na swoim terytorium tylko dwa systemy obrony przeciwrakietowej do obrony przeciwrakietowej do ochrony stolicy.
Carter i Breżniew podpisali układ SALT 18 czerwca 1979 w Wiedniu, Senat USA odmówił jego ratyfikacji. Powodem było instalowanie przez Rosjan nowych rakiet SS-20 o zasięgu 5 tys. Km
W 1969 r. NATO zainstalowało w Europie Zachodniej rakiety Pershing-1
Polityka Radziecka na Bliskim Wschodzie
W okresie rządów Chruszczowa ZSRR zaczął zjednywać sobie sojuszników w świecie arabskim.
ZSRR był głównym dostawcą uzbrojenia – zwłaszcza do Egiptu
27 maja 1971 r. ZSRR i Egipt podpisały traktat o przyjaźni i współpracy, który miał obowiązywać 15 lat.
Anwar Sadat 26 maja 1972 r. pozbył się z kraju radzieckich doradców wojskowych.
6 października 1973 w święto Jom Kippur siły zbrojne Egiptu i Syrii dokonały ataku na terytorium Izraela.
Izrael i Egipt przy mediacji Jimmy’ego Cartera podpisały ostatecznie traktat pokojowy w Camp David we wrześniu 1978 r., na mocy którego Izrael opuścił okupywane terytoria.
Islamscy fanatycy zamordowali Sadata w 1981 r.
Wrogie stosunki z Chinami
Po XX Zjeździe partii w 1956 r. pogorszyły się relacje między obu komunistycznymi państwami.
W 1959 r. Chiny wypowiedziały układ podpisany pięć lat wcześniej, na mocy którego ZSRR miał dostarczyć im pomocy technicznej. Radzieccy doradcy wojskowi i techniczni musieli opuścić ten kraj.
Chruszczow otwarcie poparł Indie w wojnie granicznej z Chinami, która wybuchła w 1959 i ponownie w 1962 r,
Przed 1964 r. Chiny zdetonowały bombę atomową i z tą chwilą rozluźniły zależność od dawnego radzieckiego mentora.
W 1972 r. z inicjatywy prezydenta USA Richarda Nixona i jego sekretarza stanu, USA i Chiny nawiązały stosunki dyplomatyczne.
W 1971 r. Chiny otrzymały miejsce w Radzie Bezpieczeństwa przy ONZ.
Decyzja o inwazji na Afganistan.
1980 r. – powstanie niezależnego ruchu związkowego „Solidarność” w Stoczni Gdańskiej.
Zwolennicy komunizmu w Afganistanie, częściowo na żądanie ZSRR, utworzyli w styczniu 1965 r. Ludowo-Demokratyczną Partię Afganistanu (LDPA). Na jej czele stanął Nur Muhamad Taraki i jego współpracownik Babrak Karmal.
W 1973 r. Muhamad Daud obalił rządzącą monarchię i zaczął kierować krajem jako prezydent. Odtąd kraj wkroczył w okres wewnętrznych walk o władzę i wpływy polityczne.
W kwietniu 1978 r. w zamachu stanu obalono Dauda, władzę zaś zdobyła LDPA, której przywódcą był Traki, szef ugrupowania „Lud”.
W grudniu 1978 r. ZSRR i Afganistan podpisały traktat o przyjaźni i współpracy.
14 września 1979 r. – kolejny zamach stanu, śmierć Tarakiego.
Grudzień 1979 r. – przy wsparciu ograniczonego kontyngentu rozpoczęła się inwazja, Amina stracono, a na jego miejsce osadzono Karmala.
Wojna a Afganistanie wyczerpała kraj pod względem gospodarczym i zmieniała równowagę sił w czasie zimnej wojny.
Radziecka polityka zagraniczna była zazwyczaj bezwzględna.
Stosunki z zagranicą
Zachodni obserwatorzy przyglądali się awansowi Gorbaczowa na Stanowski przywódcy państwa w marcu 1985 r. z ciekawością i niepokojem.
W maju 1985 r. z inicjatywy ZSRR, państwa należące do Układu Warszawskiego przedłużyły go na dalsze 30 lat.
Początkowo Gorbaczow skoncentrował się na redukcji i wyeliminowaniu broni nuklearnej.
Grudzień 1987 r. Gorbaczow udał się do Waszyngtonu, gdzie obaj przywódcy podpisali traktat dotyczący usunięcia wszystkich rakiet średniego zasięgu.
14 kwietnia 1988 r. – Gorbaczow w Genewie podpisał porozumienie z Afganistanem, Pakistanem i USA.
9 listopada wraz z upadkiem muru berlińskiego, faktycznie zakończyła się zimna wojna w Europie
W 1990 r. Gorbaczow otrzymał pokojową Nagrodę Nobla
W 1989 r. ZSRR uzyskał najkorzystniejszą ocenę opinii światowej od czasów wojny. Pod koniec tego roku Gorbaczow oświadczył, że zimna wojna zbliża się ku końcowi i wykonał symboliczny gest, spotykając się z papieżem Janem Pawłem II i nawiązując ponowne stosunki z Watykanem.
W lipcu 1991 r. Bush przyjechał do Moskwy, gdzie USA i ZSRR podpisały traktat START, zapowiadający „nową erę” przyjaznych stosunków między dawnymi przeciwnikami.