Angelika Gardziejewska
Pedagogika 1, niestacjonarne
Pytania do tematu V Zaburzenia komunikacji językowej
Co oznacza termin zaburzenia mowy i komunikacji językowej?
,,Zaburzenia rozwoju mowy i języka to- inaczej mówiąc- zaburzenia rozwoju sprawności językowych (systemowej lub/i komunikacyjnej). Są to rozmaite (pierwotne i wtórne) zabrzenia zachowania językowego u dzieci w okresie kształtowania i rozwoju mowy (czli występujące do 6-7 roku życia), o różnej etiologii.’’ ,,Pojęcie zaburzenie-według autorów ICD-10(1997, 16)- jest pojęciem nadrzędnym, którego używa się w celu ,,wskazania na istnienie układu klinicznie stwierdzanych objawów lub zachowań połączonych w większości przypadków z cierpieniem i zaburzeniem funkcjonowania idywidualnego. Wtym ujęciu termin zaburzenia mowy powinien się odnosić do wszelkich, manifestujących się w różny sposób zaburzeń zachowania językowego będących konsekwencją braku umiejętności budowania lub odbioru wypowiedzi słownej. ‘’
Dlaczego zniekształcenia wynikające z nieukończonego rozwoju mowy nie są wadami wymowy?
Co oznacza termin zaburzenie mowy?
Zaburzenia mowy to inaczej defekty mowy, deficyty mowy, patologia mowy itp. Zaburzenie mowy to termin szerszy niż wada mowy i wada wymowy, bo obejmuje swoim zasięgiem wszelkie nieprawidłowości mowy które prowadzą do zaburzeń komnikacji językowej. Nieprawidłowości te mogą być wywołane przez czynniki egzogenne i endogenne, bo też terminu zaburzenia mowy używa się do określenia wszystkich patologicznych zachowań językowych, od prostych wad aż di całkowitej niemożności mówienia i/bądź rozumienia włącznie. Może to być artykulacja niektórych głosek albo wszystkich głosek.
Co oznacza termin wada mowy?
Wada mowy to termin węższy, o mniejszym zakresie znaczeniowym niż zaburzenie mowy. Wada mowy nie jest jedynie czynnikiem biologicznym. W praktyce jednak nie jest to przestrzegane i terminy te sa używane naprzemiennie. Jest to odchylenie od normy językowej, spowodowane zmianami w budowie narządów mowy lub dysfunkcją mechanizmów mowy zarówno na poziomie centralnym jak i obwodowym.
Co oznacza termin wada wymowy?
To termin najwęższy, stosowany do określenia wadliwych realizacji feonemów, odbiegających od usalonej przez tradycję normy. Najczęsciej używa się tego pojęcia przy indentyfikowaniu zaburzeń mowy, polegających na możności prawidłowego wymawiania jednego, kilku lub nawet kilkunastu dźwięków. Way wymowy mogą przejawiać się zniekształceniem głosek , zastępowaniem głosek bądź ich opuszczaniem.
Jaka jest różnica pomiędzy zaburzeniem mowy, wadą mowy a wadą wymowy?
Te trzy pojęcia są poróżnione poprzez zakres znaczeniowy. Zaburzenie mowy jest najszerszym terminem, który oznacza wszystkie nieprawidłowości mowy-od prostej wady do niemożności wymowy. Węższe pojęcie, które odnosi się tylko do zniekształceń wywołanych przez czynniki endogenne jest wada mowy. W wadzie wymowy są defekty anatomiczne lub psychoneurologiczne, a zaburzenia mowy mogą być wywołane przez środowisko. Oba te przypadki mogą dotyczyć wszystkich aspektów mowy. Wada wymowy jednak odnosi się tylko do fonetyki. Dlatego jest najwęższym terminem. Zaburzenia i wady mowy mogą się manifestować zaburzeniami treści wypowiedzi, formy jak i jej substancji, za to wady wymowy jedynie poziomu organizacji wypowiedzi, czyli substancji.
Co to są błędy wymowy?
Blędy wymowy są:
-zakłócenie prawidłowej wymowy, realizacja fenemów niezgodna z normą ortofoniczną, przejawiająca się podstawianiem, opuszczeniem, zniekształceniem, dodawaniem głosek w wyrazie. Blędy wymowy należy odróżnić od wad wymowy . Są to odstępstwa od normy na rzecz jakiegoś dialektu lub języka obcego
-Odstępstwo od przyjętej normy wymawianiowej, wynikające z niewiedzy, złych nawyków czy przyzwyczajeń. Blędna wymowa jest najczęściej wynikiem naśladowania nieprawidłowych wzorców, ni ejest patologią. Do poprawy wystarczy uśwadomienie sobie popełnianego błędu.
Jakie klasyfikacje zaburzeń mowy wyróżnia się?
I Rozumienie terminów związanych z teoriami lingwistycznymi
1. W jaki sposób współczesne teorie lingwistyczne zmieniły podejście do zagadnienia mowy?
Teorie lingwistyczne zmieniły podejście do zagadnienia mowy, gdyż wyodrębniono w niej sferę zachowań wspólnych dla danej grupy społecznej i zachowań indywidualnych, właściwych poszczególnym członkom danej grupy, które są zależne od właściwości biologicznych organizmu.
2. Jak rozumie się trzy ważne terminy, które wiążą się ze współczesnymi teoriami lingwistycznymi :
-język jako system-ponieważ jest to dwuklasowy system składający się z symboli (fonemów, morfonemów i leksemów) oraz układu zasad , na podstawie których budowana jest wypowiedź słowna
-kompetencja językowa-nieuświadomiona wiedza na temat budowania zdań gramatycznie poprawnych i sensownych; wiedza na temat tworzenia zdań; wiedza gramatyczna umożliwiająca generowanie zdań.
- kompetencja komunikacyjna-wiedza na temat użycia języka w grupie społecznej. Znajomość systemu komunikacyjnego, czyli reguł porządkujących użycie języków; sposoby budowania wypowiedzi spójnych do sytuacji, w których powstają.
3. Od czego uzależnione jest pojawienie się kompetencji komunikacyjnej i kulturowej?
wiedza na temat użycia języka w grupie społecznej. Znajomość systemu komunikacyjnego, czyli reguł porządkujących użycie języków; sposoby budowania wypowiedzi spójnych do sytuacji, w których powstają.
Do czego prowadzi brak tych kompetencji?
Brak lub niedostateczne wykształcenie tych kompetencji prowadzi do niemoty lub bardzo ograniczonych wypowiedzi.
II Sprawności językowe
5. Jakie sprawności decydują o nabywaniu i rozwoju kompetencji językowej, komunikacyjnej i kulturowej?
O nabywaniu i rozwoju kompetencji językowej, komunikacyjnej i kulturowej decydują określone sprawności biologiczne (procesy percepcyjne i realizacyjne) i komunikacyjne czynności umysłowe (umysłowe sprawności realizacyjne: sprawność systemowa i komunikacyjna).
6. Co to są umysłowe sprawności realizacyjne?
Umysłowe sprawności realizacyjne to wg Grabias’a czteru umiejętności – jezykowa sprawność systemowa(związana z kompetencją językową), społeczna, sytuacyjna i pragmatyczna(związane z kompetencją komunikacyjną)
Co to są sprawności biologiczne?
Sprawności biologiczne to procesy percepcyjne i realizacyjne.
III Nadawanie i odbiór mowy
8. Co oznaczają pojęcia: nadawanie, odbiór, ekspresja mowy, percepcja mowy?
Nadawanie –przekaz informacji różnymi kanałami, odpowiednio do postaci tekstu, zarówno mównie pisanie jak i różnego rodzaju sygnalizowanie to budowanie tekstu w postaci fonicznej, graficznej, optycznej czy akustycznej. Tak wiec mówienie, pisanie i sygnalizowanie można określić jako ekspresję mowy.
Odbiór-może być słuchowy, wzrokowy, dotykowy; rozumiany jest jako percepcja czyli rozumienie komunikatu słownego, oznacza rozszyfrowanie zawartych w nim treści, co odbywa się poprzez dekodowanie struktury gramatycznej.
9. Jaki jest mechanizm nadawania i odbioru wypowiedzi słownej?
Mechanizm nadawania wypowiedzi słownej rozpoczyna się w mózgu, myśl, czyli językowo zorganizowana informacja, zostaje zakodowana w ośrodku ruchowym kory mózgowej na program sekwencji ruchów. Ruchy narządów mowy wykonywane są pod podwójną kontrolą sygnalizacji zwrotnej, pierwszą są impulsy pochodzące z mięśni narządów mownych i odbierane przez okolicę kinestetyczną w mózgu. Drugą kontrole stanowią impulsy słuchowe pochodzące z wytwarzanych dźwięków i docierające do okolicy słuchowej.
Ogniwa procesu generowania wypowiedzi słownej:
*etap motywacji- powstaje ogólny zamysł wypowiedzi jaką nadawca zamierza zbudować(okolica styku skroniowo-ciemieniowo-potylicznego);
*etap myślenia- dokonanie wyboru elementów językowych tworzących wypowiedź(okolica styku skroniowo-ciemieniowo-potylicznego) i odpowiednie połączenie (okolica przedczołowa);
*etap regulacji motorycznej- powstaje program sekwencji ruchów narządów artykulacyjnych(okolica Broca);
*etap wykonania miodynamicznego- dochodzi do realizacji ruchów narządów: oddechowego, fonacyjneg i artykulacyjnego, wyznaczonych przez sygnały motoryczne, płynących z kory mózgowej do mięśni tych narządów (realizacja programu motorycznego zależy od układu piramidowego, pozapiramidowego i móżdżku).
Mechanizm odbioru wypowiedzi słownej to proces polegając na usłyszeniu i rozpoznaniu dźwięków mowy oraz na ich powiązaniu z określona treścią. Sens każdego wyrazu w zdaniu jest uzależniony od kontekstu. Rozumienie zdania wymaga ponadto uwzględnienia niejęzykowych sposobów porozumiewania się (mimika i gesty), a także intonacji, natężenia głosy itp.
10. Od jakich struktur organizmu zorganizowanych centralnie i na obwodzie zależne są czynności nadawania i odbioru mowy?
Czynności nadawania i odbioru mowy są zależne od budowy i funkcjonowania:
*ośrodkowego układu nerwowego ( struktury korowe, struktury podkorowe, móżdżek);
*narządów mowy(oddechowego, fonacyjnego i artykulacyjnego);
*narządu słuchu.
Czynności mowy zależą również od narządu wzroku który wspomaga proces uczenia Si odbioru słyszanych treści.
11. Jakie sześć elementów mowy wyróżnia A. R. Łuria? ( T. I. tab 7.2., s. 345; s. 351-356). Proszę je powiązać ze schematem mózgu i naniesionymi na nim obszarami. Nazwy funkcji, za które odpowiadają różne obszary kory mózgowej (zdolności ekspresyjno-percepcyjne):
*Słuch fonematyczny- okolica znajdująca się w głównym zakręcie skroniowym, odpowiadajaca ośrodkowi Wernickiego.
*Słuchowa pamięć słowna- obszar znajdujący się w otoczeniu ośrodka Wernickiego, płat skroniowy.
*Kinestezja mowy- zakręt środkowy tylny(korowe pole projekcyjne czucia somatycznego zlokalizowane w obrębie płata czołowego
*Synteza sekwencyjna- ośrodek Broca.
*Synteza symulacyjna- styk skroniowo-ciemieniowo-potyliczny, głównie zakręt kątowy i zakręt nadbrzeżny.
*Mowa wewnętrzna- przednie okolice płata czołowego i styku skroniowo-ciemieniowo-potylicznego.
IV Słuch mowny
12. Z jakimi obszarami kory mózgowej łączy się kształtowanie się i funkcjonowanie słuchu mownego? ( z zajęć)
- pole słuchowo–gnostyczne (ośrodek Wernickego) – od którego zależy umiejętność różnicowania głosek, zwana słuchem fonematycznym; - pole słuchowo -mnestyczne – odpowiedzialne za pamięć słuchowo – werbalną, czyli zdolność przechowywania słuchowych śladów wyrazów;
-okolica słuchowa w płacie skroniowym, gdzie odbywa się
analiza i synteza doznań słuchowych;
- okolica ciemieniowo–potyliczna, w której zachodzi rozszyfrowanie
znaczenia wyrazów i treści w zależności od kontekstu i związków logiczno – gramatycznych
Dla procesu nadawania istotne są z kolei następujące obszary kory mózgowej:
- okolica kinestetyczna – odpowiedzialna za gnozję somestetyczną, czyli wspomnianą kontrolę impulsów z narządów mowy,
- okolica kinetyczna –odpowiadająca za syntezę sekwencyjną, czyli organizację ruchów artykulacyjnych w czasie.
Obok mobilnego mózgu i wydolnej pamięci dla poprawności procesu nadawania niezbędne są także funkcjonujący bez zakłóceń obwodowy układ nerwowy oraz sprawnie działające mięśniowe i kostne układy narządów mowy.
13. Jakie rodzaje słuchu mownego wskazuje się?
-słuch fonemowy
-słuch fonetyczny
-słuch prozodyczny
-analiza i synteza głoskowa
V Rozwój mowy dziecka
14. Jakie czynniki wpływają na rozwój mowy dziecka? ( T. I s.357-358)- bardzo ważne!!!
- prawidłowy rozwój psychomotoryczny czyli rozwój układu nerwowego zmysłów, narządów ruchu, szczególnie narządów mowy.
-czynniki zewnętrzne
-rozwój psychofizyczny
15. Jakie etapy występują w rozwoju mowy dziecka? ( T. I wg Slobina s. 288-289; wg Kaczmarka, s.356-357 )
Kaczmarek:
-okres melodii (0 do 1 roku życia)
-okres wyrazu (1 do 2 roku życia)
-okres zdania (2 do 3 roku życia)
-okres swoistej mowy dziecięcej (3 do 7 roku życia)
Slobin:
-faza przedjęzykowa (1 rok życia)
-faza wypowiedzi jednowyrazowych (od 10 do 20 miesiąca życia)
-faza wypowiedzi dwuwyrazowych (koniec 2 roku życia)
-faza opanowania podstaw języka (3 rok życia)
16. Jak przebiega rozwój mowy dziecka w fazie melodii (poziom fonetyczno-fonologiczny)?
-głużenie (jako forma ćwiczeń artykulacyjnych),
-gaworzenie (jako forma ćwiczeń słuchowych i artykulacyjnych).
Pod koniec tego okresu dziecko świadomie wypowiada kilka samogłosek: a, e, i, także spółgłosek- m, b, n, t, d, j.
17. Jak przebiega rozwój mowy dziecka na poziomie wyrazu (poziom morfologiczny) ?
-prozodia (melodia i akcent, rytm),
-onomatopeje jako „obrazy akustyczne” zawierają pełną postać dźwiękową, elementy prozodyczne oraz głoski,
-dziecko posługuje się wszystkimi samogłoskami ustnymi: i, y, e, a, o, u, kolejnymi spółgłoskami: p, b, p’, m, t, d, n, ń, ś, k’,
-często występuje zamiana k na t, np. tot zamiast kot, rzadziej t na k, np. kaka zamiast tata,
-charakterystyczne jest upraszczanie grup spółgłoskowych do jednej spółgłoski zwartej. Często pomijane są spółgłoski na początku i końcu wypowiadanych słów.
18. Jak przebiega rozwój słownikowy dziecka (poziom znaczeniowy)?
-wzbogacanie zasobu słownictwa dzieci następuje z doskonaleniem się umiejętności operowania zdaniami
-liczba słów rozumianych przewyższa liczbę słów używanych w wypowiedziach
-Jurkowski podaje orientacyjne dane liczbowe zasobu słownika czynnego:
12 miesięcy 3-5słów, 2-3 lat do 400słów, 3 lata około 1000 słów, 5 lat około 2000 słów, 6 lat od 3tys do 4,5tys słów
-pojawia się zjawisko uogólnienia, nadrozległości znaczeń
-powyżej 3 roku życia pojawiają się nowe grupy znaczeniowe które oznaczają nie tylko rozmaite cechy (barwę kształt, wielkość), ale również bardziej uogólnione pojęcia określające czynności umysłowe, zjawiska społeczne i kulturalne
-najwcześniej pojawiają się te wyrazy które oznaczają przedmioty i czynności (rzeczowniki i czasowniki), zaimki wskazujące oraz partykuła przecząca „nie”
19. Jak przebiega rozwój składni u dzieci (poziom składniowy) ?
- w końcu 3 roku życia w wypowiedziach pojawiają się zdania rozwinięte, w których dziecko rozbudowuje podstawowy schemat zdania pojedynczego, dodając kolejno nowe elementy
-dziecko w wieku przedszkolnym buduje dłuższe opisy, posługując się strukturami wielokrotnie złożonymi, stanowią one około 20% wszystkich wypowiedzi
-dyskurs- każda wypowiedź dłuższa niż zdanie; kompetencja dyskursywna- zdolność dziecka do uczestniczenia w dyskursie, dziecko nabywa ją w toku różnorodnych interakcji
Co to są jednostki reprezentacji poznawczej?
Jednostki reprezentacji poznawczej to schematy, ramy, procedury, które zawierają zapis wiedzy i tego jak jej używać.
„ Podstawy Neurologopedii” red. T Gałkowski, s. 43-94
1.Różnica miedzy pobudliwością a plastycznością mózgu
-pobudliwość-właściwość ta jest wrodzona i dzięki niej pod wpływem bodźców powstają w mózgu przejściowe zmiany czynnościowe. dochodzi wówczas do krótkotrwałego uczynnienia synaps i ostatecznie pojawienia się odpowiednich reakcji na bodźce
-plastyczność-dzięki niej w skutek działania bodźców organizacja mózgu ulega trwałej modyfikacji , dzięki niej pod wpływem informacji z otoczenia w rozwoju ontogenetycznym człowieka kształtują się zdolności percepcyjne, umożliwiające rozpoznawanie bodźców złożonych i adekwatne reagowanie na nie. Przejawem plastyczności jest nabywanie nowych sposobów reagowania na otoczenie.
2.Jaką rolę odgrywa plastyczność mózgu w rozwoju mowy dziecka?
Plastyczność mózgu jest nieodzownym warunkiem rozwoju mowy dziecka. Wprawdzie rozwój posługiwania się mową zależy od predyspozycji wrodzonych człowieka, konieczne jest jednak, by dziecko ucząc się mówić słyszało w początkowym okresie mowę w swym otoczeniu. Pod wpływem tej stymulacji wykształcają się w korze mózgu, przeważnie w lewej półkuli, obszary sterujące mową, których czynność doskonali się nawet do 12-13 roku życia.
3.Jak zbudowana jest komórka nerwowa? Co to jest synapsa?
Komórka nerwowa(neuron) powstaje z ektodermy, jej zadaniem jest odbiór bodźców i przewodzenie impulsów nerwowych. Neurony mają dwa rodzaje wypustek protoplazmatycznych: zazwyczaj krótkie, rozgałęzione włókna, odbierają bodźce, prowadzą do ciała komórki- dendryty i pojedynczą wypustkę osiową –akson(neuryt). Akson jest osłonięty osłonką mielinową która obrasta powoli akson do 12 roku życia. Połączenia między neurytem jednego neuronu a dendrytem drugiego lub efektorowymi komórkami nazywane są synapsami. Komórki tkanki nerwowej zasadniczo nie dzielą się (zdolności regeneracyjne tkanki nerwowej są bardzo małe).
4.W jaki sposób powstaje i jak jest przekazywany impuls nerwowy?
Przenoszeniu impulsu towarzyszą zmiany elektryczne w postaci tzw. potencjału czynnościowego. Szybkość przenoszenia tego potencjału zależy od grubości włókna nerwowego, a nie od siły bodźca (najszybciej przewodzą grube włókna posiadającą osłonkę mielinową). Przenoszenie potencjału polega na przesuwaniu jonów po obu stronach błony komórkowej. W stanie spoczynku między wnętrzem komórki a środowiskiem zewnątrzkomórkowym panuje różnica potencjałów. Wnętrze komórki jest ujemne w stosunku do jej otoczenia, a różnica ta wynosi 90mV. Ten potencjał spoczynkowy polega na tym, że stężenie jonów potasu i chloru jest większe wewnątrz, a sodu na zewnątrz neuronu. Bierze się to stąd, że błona komórkowa w spoczynku jest o wiele mniej przepuszczalna dla jonów sodu niż dla jonów potasu. Pod wpływem bodźca następuje depolaryzacja błony, zwiększa się jej przepuszczalność dla jonów sodu, które wpadają do środka. W chwili pojawienia się potencjału czynnościowego, potencjał komórki staje się dodatni w stosunku do środowiska pozakomórkowego, ponieważ w środku komórki jest teraz nadmiar dodatnich ładunków elektrycznych. Podczas powrotu błony do stanu normalnego tzw. „pompa sodowo-potasowa,” wypycha sód i wsysa z powrotem potas. We włóknie nerwowym między częścią błony zdepolaryzowanej a częściami sąsiednimi powstają różnice potencjałów. Fala depolaryzacji przesuwa się i przenosi na dalsze odcinki. Po przejściu impulsu błona komórkowa natychmiast się repolaryzuje, czyli powraca do stanu spoczynkowego. Po krótkim okresie odnowy, czyli tzw. okresie refrakcyjnym (bezwzględnej niewrażliwości włókna na bodźce), może znów powstać nowy przebieg potencjału. Tak więc potencjał czynnościowy wędruje wzdłuż neurytu aż do styku z następnym neuronem tzw. synapsy. Między synapsami jest szczelina. Impuls jest przenoszony w sposób ciągły mimo szczelin, czyli bez przerwania ciągłości drogi. Jest to możliwe dzięki specjalnym substancjom chemicznym tzw. przekaźnikom lub mediatorom uwalnianym przez zakończenia nerwowe. Do mediatorów pobudzających przenoszenie impulsu zaliczamy m.in. acetylocholinę adrenalinę czy serotoninę, natomiast hamujących kwas gammaaminomasłowy (GABA). Do wywołania depolaryzacji potrzebny jest tzw. bodziec progowy. Bodziec progowy jest minimalnym bodźcem, jaki jest potrzebny do wywołania potencjału czynnościowego.
5.Jak kształtuje się mikrostruktura układu nerwowego?
6.Z czego składa się układ nerwowy ? (Podział anatomiczny: centralny układ nerwowy i obwodowy układ nerwowy )
Obwodowy układ nerwowy zbudowany jest ze zwojów i nerwów. Zwoje są skupiskami ciał komórek nerwowych, nerwy zaś są wiązkami setek, a nawet tysięcy aksonów otoczonych tkanką łączną. Zależnie od tego czy nerw łączy się z mózgowiem czy z rdzeniem kręgowym, nazywa się go nerwem czaszkowym lub rdzeniowym. Nerwy czaszkowe, których jest 12 par, łączą się z różnymi okolicami mózgowia, a unerwiają poszczególne części głowy i szyi oraz narządy wewnętrzne w klatce piersiowej i jamie brzusznej. Nerwy rdzeniowe przyłączone są w mniej lub bardziej regularnych odstępach do rdzenia kręgowego. Tuż przed połączeniem każdy nerw rdzeniowy dzieli się na dwie gałązki –korzonki grzbietowe (które zawierają wyłącznie włókna nerwów czuciowych i łączą się z grzbietową częścią rdzenia kręgowego) i korzonki brzuszne zawierają wyłącznie włókna neuronów ruchowych i łączą się z częścią brzuszną (przednią) rdzenia. Nerw czuciowy zawiera aksony przewodzące impulsy z receptorów (narządów odbiorczych, narządów czucia) do centralnego układu nerwowego, natomiast nerwy ruchowe posiadają aksony przewodzące impulsy z CUN do narządów wykonawczych (efektorów). Czasem występują nerwy mieszane posiadające oba rodzaje aksonów. Receptory (narządy czucia, narządy odbiorcze) to bardzo wyspecjalizowane struktury, których zadaniem jest odbiór specyficznego dla nich bodźca i jego zmiana na impuls nerwowy, który jest przekazywany nerwami czuciowymi (dośrodkowymi) do CUN. Efektory(narządy wykonawcze) to struktury, które reagują na sygnał przekazywany przez nerwy z CUN. Reakcja ta najczęściej polega na skurczu odpowiednich mięśni.
Centralny układ nerwowy składa się ze znajdującego się w jamie czaszki mózgowia oraz rdzenia kręgowego położonego w kanale kręgowym utworzonym przez kręgosłup.
Ośrodkowy układ nerwowy człowieka ma dwa typy utkania komórkowego: istota szara, zbudowana z ciał komórek nerwowych i glejowatych i istota biała, zbudowana głównie z wypustek neuronów tworzących drogi nerwowe. Istota szara pokrywa powierzchnię obu półkul mózgu, tworząc korę mózgową i opłaszcza istotę białą leżącą po środku (w móżdżku -3 warstwowa kora móżdżku). W rdzeniu kręgowym istota szara położona jest centralnie –rozmieszczenie to podobne jest w kształcie do litery H, od zewnątrz zaś otacza ją istota biała.
7.Co to jest istota szara i istota biała mózgu?
istota biała półkul – tworzą ją zmielinizowane włókna nerwowe(aksony komórek nerwowych), ze względu na przebieg występują 3 rodzaje: spoidłowe – zespalają ze sobą struktury obu półkul, biegną poprzecznie i przechodzą przez kresomózgowie środkowe; kojarzeniowe – łączą poszczególne części kory w obrębie tej samej półkuli; rzutowe(protekcyjne) – łączą korę mózgową ze strukturami niżej położonymi, biegną pionowo i tworzą bezpośrednio pod korą jednolitą masę. W niższych warstwach półkul dzielą się na pasma, zwane torebkami. Przebiegają pomiędzy jądrami podstawnymi. Najwięcej włókien projekcyjnych zawiera torba wewnętrzna. Przebiegają w niej aksony dróg piramidowych, większość dróg czuciowych oraz drogi słuchowej i wzrokowej.
istota szara-
8. Budowa półkul mózgu (wymień półkule mózgu i płaty mózgu).
Są dwie półkule mózgowe. Oddziela je od siebie sięgająca w głąb aż do ciała modzelowatego szczelina podłużna mózgu. Powierzchnię półkul pokrywa warstwa istoty szarej(płaszcz lub kora mózgu), szczególnie rozwinięta u człowieka, pokrywa większość pozostałych struktur mózgowych. Istotę szarą tworzy ok. 9 mld ciał komórek nerwowych Istota szara rozciąga się na głębokość 0,25-1,5 cm, formując zawiły wzorzec bruzd i zakrętów(zwojów); przypomina powierzchnię nasienia orzecha włoskiego. Wewnątrz każdej półkuli pod korą mózgową znajdują się:
*istota biała półkul – tworzą ją zmielinizowane włókna nerwowe(aksony komórek nerwowych), ze względu na przebieg występują 3 rodzaje: spoidłowe – zespalają ze sobą struktury obu półkul, biegną poprzecznie i przechodzą przez kresomózgowie środkowe; kojarzeniowe – łączą poszczególne części kory w obrębie tej samej półkuli; rzutowe(protekcyjne) – łączą korę mózgową ze strukturami niżej położonymi, biegną pionowo i tworzą bezpośrednio pod korą jednolitą masę. W niższych warstwach półkul dzielą się na pasma, zwane torebkami. Przebiegają pomiędzy jądrami podstawnymi. Najwięcej włókien projekcyjnych zawiera torba wewnętrzna. Przebiegają w niej aksony dróg piramidowych, większość dróg czuciowych oraz drogi słuchowej i wzrokowej.
*jądra podstawne – duże skupiska istoty szarej, leżą w głębi półkul mózgowych, należą tu: ciało prążkowe – największe jądro podkorowe: jądro soczewkowate, jądro ogoniaste – przedzielone szerokim pasmem istoty białej, tworzącej torebkę wewnętrzną; przedmurze(zwane funkcjonalnie z układem pozapiramidowym); ciało migdałowate – związane z układem limbicznym.
9.Systemy funkcjonalne układu nerwowego: układ ruchowy , czuciowy (sensoryczny) i obszary (okolice, pola) kory mózgu spełniające określone funkcje (mapa Brodmana)
10.Współdziałanie tych układów z obwodowym układem nerwowym
11. Co to jest czucie powierzchniowe i czucie głębokie? Gdzie zlokalizowana jest ich reprezentacja korowa i obwodowa?
- powierzchowne (eksteroceptywne) – odbierane przez receptory znajdujące się w skórze(eksteroreceptory). Bodźcami dla nich są zmiany, zachodzące w najbliższym otoczeniu organizmu, działające na skórę.
- głębokie (proprioceptywne) – dostarcza inf. o pozycji kończyn i głowy w stosunku do tułowia oraz o ruchu całego ciała w przestrzeni. Proprioreceptory znajdują się w całym układzie ruchu: w mięśniach, ścięgnach, powierzchniach stawowych oraz w przedsionku i w kanałach półkolistych (narząd równowagi).
12.Budowa mikroskopowa kory nowej
13. Czynności poszczególnych płatów mózgu
14. Rola wyspy w czynnościach mowy
15. Pień mózgu: wzgórze, podwzgórze, śródmózgowie, most i rdzeń przedłużony
16. Podział nerwów czaszkowych ((12 par)- most, rdzeń przedłużony : lokalizacja jąder tych nerwów. Unerwienie narządów mowy.
17.Co to jest analizator? Które analizatory pełnią najważniejszą rolę w czynnościach mowy?
Analizator to zespół elementów nerwowych służących do odbioru, analizy oraz przekształcanie na wrażenia zmysłowe bodźców, które działają na organizm. Analizator jest elementem organu zmysłu np.: skórny (dotyku), optyczny (wzroku), kinestetyczny (równowagi), akustyczny (słuchu). Analizator składa się z receptora, zespołu dróg i ośrodków nerwowych doprowadzających impulsy do odpowiedniego ośrodka kory mózgowej. Pojęcie to wprowadził Iwan Pawłow.
Podstawowe znaczenie dla czynności mowy ma działanie analizatora słuchowego. Receptorem słuchu jest zlokalizowany w uchu wewnętrznym ślimak wraz z narządami pomocniczymi, znajdującymi się w uchu środkowym i zewnętrznym. Przetwarzane w impuls nerwowy bodźce słuchowe opuszczają ślimaka poprzez nerw ślimakowy, który wraz z nerwem przedsionkowym, przewodzącym impulsy z narządu równowagi, tworzy VIII nerw czaszkowy, zwany przedsionkowo-ślimakowym lub statyczno-słuchowym. Jest to nerw czuciowy, przewodzący tylko impulsy dośrodkowe. Jego jądra znajdują się w obrębie pnia mózgu, na granicy rdzenia przedłużonego i mostu. Stamtąd impulsy SA przekazywane do takich ważnych podkorowych ośrodków słuchowych jak wzgórki czworacze dolne w obrębie śródmózgowia, a następnie ciała kolankowate przyśrodkowe w międzymózgowiu, gdzie impulsy słuchowe są przenoszone na neurony, których aksony dochodzą bezpośrednio do okolicy słuchowej kory mózgowej (w płacie skroniowym). Bardzo ważny dla czynności nadawania mowy jest układ czucia głębokiego, czyli zdolność odczuwania ułożenia części ciała oraz ich ruchu czynnego i biernego. Obejmuje ona całokształt zjawisk związanych z powstawaniem, przetwarzaniem i przekazywaniem informacji wytworzonej w proprioreceptorach.
18. Udział móżdżku w mechanizmach mowy
Móżdżek dostaje informacje z wielu ośrodków mózgu, szybko je analizuje i odpowiednio moduluje, aby ruchy były płynne i dokładne. Decyduje, które mięśnie mają się kurczyć, a których odruch rozciągania ma być zahamowany, z jaką siłą etc. Móżdżek także stale kontroluje przebieg ruchu i wprowadza do niego automatyczne poprawki. Aby to obrazowo wyjaśnić posłużmy się przykładem: widzimy walizkę, którą mamy podnieść. Nie wiemy jednak, że została ona wcześniej przez kogoś opróżniona i teraz jest bardzo lekka. Móżdżek podejmuje więc decyzję, że siła przyłożona ma być dość duża. Efektem jest, że walizka ta "wylatuje w powietrze", a my sami tracimy równowagę. W ułamku sekundy móżdżek redukuje przyłożoną siłę, a nawet każe przeciwstawnemu mięśniowi wyhamować walizkę, aby np. nie został on uszkodzony. Zmienia także napięcie innych mięśni szkieletowych, aby przywrócić równowagę.
koordynacja ruchowa
równowaga
tonus (napięcie) mięśni
uczenie się zachowań motorycznych (np. jazda na rowerze)
decyduje o płynności i precyzji ruchów dowolnych (współdziała z okolicą ruchową kory mózgowej)
Móżdżek otrzymuje informacje z:
narządów ruchu - mięśni, stawów i wiązadeł (z proprioreceptorów)
ze skóry, narządów wzroku, słuchu, równowagi, rąk, stóp
z okolicy ruchowej kory mózgu
z ośrodków ruchowych rdzenia kręgowego
Rodzaje informacji docierających do móżdżku:
o stanie narządów ruchu
o ruchu aktualnie wykonywanym
o stanie pobudzenia ośrodków ruchowych
o zakłóceniach równowagi ciała.
19. Klasyczne obszary mowy i ich lokalizacja w mózgu
20. Mózgowa reprezentacja funkcji psychicznych. Mowa jako czynność psychiczna ( Neurologopedia s.114-123).
21.Jaka jest rola prawej półkuli w czynnościach mowy? Jak przedstawiają się poglądy na temat asymetrii w funkcjonowaniu półkul mózgowych?
Prawa półkula zapewnia właściwy wyraz emocjonalny przekazywanych treści, co dowodzi fakt, że pacjenci z aprozją (uszkodzenie prawej półkuli) mówią w sposób monotonny, a w ich wypowiedzi brak intonacji i akcentów, często też nie potrafią określić czy wypowiedź jaką słyszeli, wyraża gniew, smutek czy radość. Prawa półkula odgrywa również ważną rolę z różnicowaniu i w prawidłowej interpretacji treści słownej (trafne wychwycenie morału, właściwa interpretacja informacji w świetle kontekstu, formułowanie przewidywań co do dalszej akcji, rozumienie metafor i treści humorystycznych).
Teza o asymetrycznej roli półkul mózgowych w kierowaniu zachowaniem człowieka została sformułowana w XIX w. na podstawie obserwacji zaburzeń mowy u pacjentów z uszkodzeniem lewej półkuli. Na długie lata ustalił się pogląd że lewa półkula jest dominująca we wszystkich funkcjach psychicznych, a prawa pełni rolę podporządkowaną. Opinia taka utrzymywała się do lat 60 zeszłego stulecia, kiedy ogłoszono wyniki badań prowadzonych na pacjentach z przeciętnym poidłem wielkim mózgu (ciałem modzelowatym). Dane te stanowiły bardzo ważny krok na drodze do zrozumienia istoty asymetrii mózgu ludzkiego. Dowiedziono że asymetria ma jedynie względny charakter, nawet w zakresie funkcji mowy półkula prawa ma pewne możliwości i nie jest jak powszechnie sądzono podporządkowana lewej we wszystkich procesach intelektualnych. Okazało się ze każda półkula stanowi w dużym stopniu samodzielny system, który może funkcjonować niezależnie od tego który leży po przeciwnej stronie mózgu, każda z nich ma też swój własny zakres specjalizacji, w którym wykazuje wyższość nad półkula sąsiednią. Dynamiczny rozwój badań nad asymetrią funkcjonalności mózgu, jaki dokonał się w latach siedemdziesiątych i osiemdziesiątych zeszłego stulecia, przyniósł wiele dowodów, wskazujących na ogromne bogactwo zaań i funkcji w których obserwowano zróżnicowanie półkulowe. Stworzono jednocześnie wiele teorii próbujących wyjaśnić, co leży u podstaw stwierdzanej asymetrii. Jedną z nich była koncepcja zakładająca, że półkula lewa przetwarza otrzymana informację w sposób logiczno-analityczny, półkula prawa zaś jest siedliskiem procesów uniemożliwiających całościowe odbieranie cech przedmiotów i odgrywa m. im. ważną rolę w orientacji przestrzennej. Typowy eksperyment, obrazujący te różnice, polega na przedstawieniu pacjentowi z przeciętnym ciałem modzelowatym rozłożonego schematu figury trójwymiarowej, pacjent ma określić, której figurze odpowiada ten schemat. Gdy informacja dociera do półkuli lewej, rozpoznanie wymaga analizowania wielkości elementów, liczenia boków kątów itp. Gdy dociera do prawej półkuli pacjent rozpoznaje figurę od razu w jednym akcie psychicznym. Teoria ta stanowiła całkowity przewrót w sposobie myślenia p asymetrii półkulowej zakłada bowiem, że półkule nie specjalizują się w analizie konkretnych rodzajów materiału, lecz różnią się sposobem jego analizowania. W literaturze coraz bardziej odchodzie się od traktowanie każdej z półkul jako monolitycznego systemu, pełniącego główną rolę w realizacji takiego czy onnego zadania, a coraz częściej mówi się, że obie półkule tworzą pewien dynamiczyn system, w którym istotną rolę pełni każda z nich. Asymetria półkul jest uwarunkowana genetycznie, chociaż determinacja dziedziczenia nie jest absolutna. U pewnej cześci ludzi ośrodki ruchowe mowy występują w obu półkulach.
Nowe badania (neuroobrazowanie)
Logopedia teoretyczna a logopedia praktyczna-wprowadzenie do przedmiotu:
1. Rozumienie logopedii, rozwój logopedii w Polsce
2. Przedmiot i zadania logopedii
Koncepcje określające zakres działań logopedii:
-koncepcja medyczna-ograniczająca zakres przedmiotu badań logopedii do zaburzeń profilaktyki i korekcji mowy
-koncepcja pedagogiczna-rozszerzająca ten obszar o problemy kształtowania mowy u dzieci z upośledzonym słuchem oraz o zagadnienia dotyczące porozumiewania się głuchoniewidomych
-koncepcja holistyczna- traktowanie logopedii jako samodzielnej nauki , zajmującej się wszystkimi aspektami mowy
3. Interdyscyplinarność logopedii-miejsce logopedii wśród innych nauk i związek z innymi dziedzinami wiedzy
4. Specjalności w logopedii, obszar ich zainteresowań
Logopedia dzieli się na teoretyczną i stosowaną. W logopedii stosowanej wyróżnia się logopedię ogólną i specjalną.
Logopedia ogólna zajmuje się profilaktyką i świadomym stymulowaniem procesu nabywania kompetencji i sprawności warunkujący prawidłowy przebieg komunikacji językowej,
logopedię wychowawczą mającą na celu zapobieganie patologii mowy i głosu
logopedię artystyczną interesującą się ekspresją słowną: potoczną, publicystyczną, i artystyczną.
Logopedia specjalna usuwaniem wszelkich zakłóceń i zaburzeń komunikacji językowej oraz minimalizowaniem psychicznych skutków tych zdarzeń
logopedię korekcyjną zajmującą się usuwaniem zaburzeń mowy i głosu oraz trudnościami w nauce czytania i pisania
surdologopedię –kształtowanie rozwoju i mowy osób wykazujących zaburzenia słuchu oraz postępowanie z tymi osobami.
Organizacja i rozwój opieki logopedycznej w Polsce - stan i perspektywy
-w każdym województwie znajdują się punkty zatrudniające logopedów, ale ich liczba jest różna
-w skali roku 2003/2004 działały ogółem 573 poradnie psychologiczno-pedagogiczne, z czego 30 było poradniami specjalistycznymi
-liczba logopedów zatrudnianych w poradniach jest niewielka, co w zestawieniu z liczbą dzieci i młodzieży w wieku 0-19 lat daje obraz dość pesymistyczny
-na jednego logopedę zatrudnionego w poradni przypada ponad 1000 dzieci w wieku nasilonych problemów logopedycznych.
6. Badania nad wymową dzieci i stan mowy dzieci polskich w świetle statystyk
Pytania do tematu „Lingwistyczne podstawy logopedii”
1. Jak językoznawstwo opisuje język?
Jako system niezależny od od konkretnego użytkownika.
2. Co jest ważne dla psycholingwistyki?
Dla psycholingwinistyki jest ważne to jak język jako system funkcjonuje w umyśle danego człowieka.Głównym jej zadaniem jest ,,opis i wyjaśnienie mechanizmów i istoty przyswajania i używania języka werbalnego przez człowieka w toku jego indywidualnego rozwoju’’.
3. Jakie są definicje języka?
Język (langue) jako abstrakcyjny system, struktury znaków językowych wyrażających pojęcia istnieje na podstawie umowy społecznej; można go porównać do gry w szachy-stanowi zasady tej gry, wówczas gdy mowa jest rozgrywaniem poszczególnych partii.
Język jest składnikiem mowy , społecznym i abstrakcyjnym ,,tworem’’ stanowiącym system wyrazów i reguł.
Język to system dwuklasowy, w którym pierszą klasę stanowią symbole językowe, a drugą reguły ich łączenia właściwe dla danego języka
Język można traktować jako system znaków dźwiękowych i reguł fonologicznych, syntaktycznych i semantycznych. Język stanowi narzędzie porozumiewania się .
4. Jaka jest struktura języka?
Istotą tego systemu jest wzajemne bezpośrednie i pośrednie powiązanie elementów języka. Kryterium owego podziału stanowią forma i treść.
5. Na jakie cechy języka wskazują badacze?
-semiotyczny, czyli taki który służy komunikowaniu się poprzez znaki. Znak oznacza przedmioty, zjawiska, stany, rzeczy konkretne lub mniej czy bardziej abstrakcyjne.
-dwuklasowy-symbole samodzielne i niesamodzielne oraz reguły ich łączenia
-kreatywny-reguły transformacji pozwalają na tworzenie nieskończonej liczby zdań,
-arbitralny-dotyczy związku między formą znaku a jego znaczeniem.
6. Jakie funkcje pełni język?
-funkcja reprezentatywna- język służy reprezentacji świata w umyśle.
-funkcja komunikacyjna-narzędzie porozumiewania się między nadawcą komunikatu a jego odbiorcą
7. Jak tworzy się system języka dziecka? (teorie nabywania języka)
-teoria behawiorystyczna- dziecko najpierw powtarza dźwięki za dorosłym , potem reakcje werbalne dziecka są przypadkowo wzmacniane przez dorosłego lub powstają w odpowiedzi na dany bodziec i wzmacniane utrwalają się .
-teoria natywistyczna- dziecko przychodzi na świat z wrodzonym mechanizmem rozwoju języka LAD.Na tej podstawie dziecko słysząc wypowiedzi innych ludzi,wykrywa ogólne reguły językowe wytwarzania zdań, słów i tekstów.
-teorie semantyczne-zwróciły uwagę na poznawcze podstawy rozwoju językowego dziecka, traktując kompetencje językową jako umiejętność wyrażania znaczeń, dziecko nabywa różne sposoby przekazywania intencji semantycznej w danym języku.
8. Co zalicza się do składników mowy?
-język-system znaków służących do porozumiewania się w obrębie danej społeczności
tekst-determinowany przez kanał przepływu informacji
-nadawanie-czyli przekaz róznymi kanałami odpowiednimi do rodzaju tekstu.
-odbiór informacji odpowiednio do przekazu
9. Jak definiowana jest mowa?
definiowana jest jako akt procesu porozumiewania się; akt, w k™órym nadawca słownie przekazuje językowo ustrukturalizowany komunikat, a odbiorca komunikat ten rozumie. Mowę rozumie się.