Gilles Deleuze, „Wtórna rola pamięci”

Gilles Deleuze - (ur. 18 stycznia 1925 w Paryżu, zm. 4 listopada 1995 w Paryżu) - filozof francuski; przedstawiciel poststrukturalizmu, krytyk materializmu dialektycznego, psychoanalizy i strukturalizmu; uważany za jednego z myślicieli postmodernistycznych.

Postmodernizm (inaczej: ponowoczesność, pomo, po-mo) – prąd myślowy odwołujący się do poczucia końca historii i wielkich narracji; wiąże się z poczuciem lęku przed modernizmem utożsamianym z systemami totalitarnymi; u podstaw postmodernizmu stoi psychoanaliza i dekonstrukcja; estetyka postmodernistyczna łączy się z hiperrealizmem - pozbawianiem rzeczy ich rodzimego kontekstu i wystawianie na próbę w zmienionych realiach; wszechobecne w sztuce postmodernistycznej są intertekstualność i ironia.

Znak - obserwowalny (postrzegalny) układ rzeczy czy zjawisk, spowodowany przez kogoś (nadawcę) ze względu na to, że istnieją zwyczajowo ukształtowane określone reguły nakazujące wiązać z danym układem rzeczy lub zjawisk myśli określonego typu, oraz na to, że nadawca znaku postanowił wywołać tę myśl u odbiorcy znaku.

Znak językowy – wszystko w języku, co ma swoje znaczenie

Dualistyczna (diadyczna) koncepcja znaku [wg F. de Saussure’a]:

Znak - połączenie pojęcia i obrazu akustycznego; ma charakter binarny (dwudzielny): złożony ze strony oznaczającej i oznaczanej (signifiant i signifié); więź pomiędzy tymi elementami ma charakter arbitralny, ponieważ pojęcia się zmieniają, nie ma żadnego koniecznego, naturalnego, istotnego znaczenia wiążącego signifiant i signifié; znaki istnieją wyłącznie w systemie, nie mogą pojawiać się poza nim. Systemem znaków jest ich język.

Obraz akustyczny - psychiczne odbicie dźwięku, wyobrażenie, jakie daje nam świadectwo zmysłowe, element znaczący (signifiant).

Pojęcie - element znaczony (signifié).

signifiant

ZNAK

signifié

Triadyczna koncepcja znaku [wg Ch. S. Peirce’a]:

Ujmowanie znaku jako jedności będącej relacją trójczłonową pomiędzy środkiem przekazu, przedmiotem i interpretantem.

Koncepcja dualistyczna rozszerzona o trzeci korelat znaku – interpretant, jako element łączący, scalający reprezentant z przedmiotem; kategoria interpretanta określa rolę, jaką znak ma spełniać a która polega na zastępowaniu „czegoś dla kogoś".

Interpretacja – pojmowana w kategoriach „mediującej reprezentacji"; wiąże się to bezpośrednio z poznaniem symbolicznym (nie ujmuje przedmiotu całościowo, wymaga interpretacji), stojącym w opozycji do poznania intuicyjnego.

Triada - relacja trzech elementów powiązanych w taki sposób, że jeden z nich występuje jako łącznik między pozostałymi dwoma; istotą triady jest zapośredniczenie dwóch elementów przez trzeci, czyli mediacja.

interpretant

ZNAK

przedmiot środek przekazu

Metafizyka klasyczna (filozofia pierwsza – z gr. τα μετα τα φυσικά – "to, co po fizyce/ponad fizyką") – dziedzina wiedzy ukonstytuowana przez Arystotelesa, rozważająca byt jako byt oraz jego istotne własności i ostateczne przyczyny.

Krytyka metafizyki: jest to pewna wersja idealizmu obiektywnego, podobna z ducha do platonizmu; triada jest zawsze czymś ogólnym, uniwersale, a jako taka nie może być faktem psychologicznym: „Prawdziwa triada nie może należeć do świata jakości ani do świata faktów, lecz może być jedynie prawem lub regularnością jakości czy faktów. Jest ona wszelako oddzielona zupełnie od tych dwóch światów i istnieje jedynie w [idealnym] świecie reprezentacji”. Potrzeba stworzenia nowej metafizyki (ontologii), nowych pojęć i koncepcji czasu, przestrzeni czy materii, radykalnej transformacji samego pojęcia bytu, dla których bodźcem będą teorie naukowe (np. teoria złożoności czy termodynamika procesów nieliniowych).

Fenomen (gr. phainomenon - obserwowany) – także: zjawisko; pojęcie filozoficzne oznaczające to, co dane jest w poznaniu zmysłowym, a więc obrazy, dźwięki, zapachy, smaki itd.; w fenomenologii fenomen to to, co podmiotowi poznania jawi się bezpośrednio i naocznie – fenomenem może być nie tylko konkretny zespół spostrzeżeń zmysłowych, ale też konkretny dany zespół spostrzeżeń wewnętrznych.

Różnica i powtórzenie: nadrzędne kategorie poznania i klasyfikacji fenomenów; interpretacja jest grą różnicy i powtórzenia.

Deleuze porządkował stanowiska filozoficzne dotyczące różnicy i powtórzenia, odwołując się do Nietzscheańskiej koncepcji afirmacji i negacji, a polemizując z koncepcją sprzeczności i Aufhebung Hegla.

W kontekście powtórzenia - kwestia pamięci i zagadnienie nieświadomości.

Powtórzenie - powszechność tego, co jednostkowe, powszechność istnienia indywidualnego, które podlegając konieczności powtarzania, samo nie podlega zastępowaniu, pozostaje różne.

Interpretacja relacji różnicy i powtórzenia prowadziła Deleuze’a do koncepcji triady jako podstawowego układu, który określił on jako relację konceptu, perceptu i afektu – pojęcia, percepcji i emocji ze wskazywaną immanencją sfery pojęciowej i transcendencją zmysłowej sfery percepcji.

Sens – (wynik interpretacji) – swoisty efekt, rezultat gry sił, które same należą do porządku poprzedzającego wszelki sens, rozstrzygają właśnie o jego genealogii.

Kontynuacja postulowanej przez Bergsona koncepcji nowej nauki - nowy typ relacji między filozofią i nauką, polegający raczej na wzajemnej inspiracji niż na walce o terytorium.