Wykład 4 13.03.13
Perspektywy teoretyczne:
- Prawdopodobnie najwybitniejszym wkładem funkcjonalizmu do socjologii zdrowia i medycyny (również do socjologii zdrowia publicznego) jest Parsonsa koncepcji roli chorego, która odnosi się do szczególnej pozycji społecznej zajmowanej przez ludzi chorych oraz do szczególnej roli lekarzy (Talcott Parsons, 1951)
- Socjologów interesuje doświadczenie choroby – czym jest bycie chorym, chronicznie chorym czy kalekim dla samego chorego i dla jego otoczenia.
- Zaproponowana przez T. Parsonsa koncepcja roli chorego zakłada, że osoba chora podejmuje pewne zachowania w celu zminimalizowania skutków choroby zaburzającej ład wspólnotowy.
- Osoba chora utrzymuje pewne przywileje, zostaje zwolniona z pewnych obowiązków, ale za to musi pracować nad powrotem do zdrowia podporządkowując się przy tym zaleceniom lekarza.
- Interakcjoniści symboliczni badani, jak ludzie radzą sobie z chorobą i chronicznymi przypadłościami w swoim życiu codziennym.
- Doświadczenie choroby może powodować zmiany w zakresie tożsamości jednostki i jej codziennych rutynowych czynnościach.
- Ten wymiar socjologii zdrowia (ciała, kondycji psychofizycznej, medycyny) nabiera coraz większego znaczenia w wielu społeczeństwach. Ludzie żyją dziś dłużej niż kiedykolwiek przedtem i niekiedy bardziej niż chroniczne choroby degeneracyjne.
Perspektywna interakcjonistyczna – dominacja badań jakościowych.
- Za kluczową uznaje się tutaj problematykę społecznych znaczeń przypisywanych różnym przejawom funkcjonowania medycyny oraz doświadczeniom pacjentów.
- Klasycznym już dzisiaj badaniem jest dokonana przez E. Goffmana analiza zjawiska stygmatyzacji, czyli społecznych skutków występowania u ludzi cech i zachowań, które są społecznie dewaluowane i postrzegane jako coś hańbiącego czy też mm naznaczającego” (piętnującego).
Goffman wyróżnił trzy kategorie warunków (cech), które sprzyjają stygmatyzacji:
Zniekształcenia fizyczne,
Upośledzenie charakteru lub umysłu (choroby umysłowe, epilepsja, potwierdzone sądownie skłonności przestępcze)
Przynależność do pewnych grup rasowych bądź religijnych.
Zwracał jednocześnie uwagę na zmienność w czasie społecznych znaczeń przypisywanych poszczególnym cechom, warunkom czy zachowaniom.
III. Innym ważnym obszarem problemowym socjologii ciała (zdrowia i choroby, etc.) jest badanie społecznych aspektów starzenia się. Na starzenie się bardzo silnie oddziałują zjawiska i procesy zachodzące w ramach ,,socjalizacji natury”.
- Na to, w jaki sposób starzejemy się w coraz większym stopniu wpływają czynniki o charakterze społecznym i kulturowym, związany m.in. z tym, że ludzie żyją o wiele dłużej niż kiedyś i mają więcej czasu do zagospodarowania oraz możliwości jego wypełnienia – chodzi m.in. o to, aby móc z tych możliwości skorzystać.
- W większości krajów uprzemysłowionych mamy do czynienia z procesem starzenia się (,,siwienia”, greying) społeczeństwa. Odsetek ludzi w wieku ponad 65 lat stale się zwiększa i będzie się zwiększał jeszcze przez kilkadziesiąt lat.
- Ciągle rośnie współczynnik uzależnienia (zależności międzypokoleniowej) – stosunek liczby osób niesamodzielnych ze względu na wiek (dzieci i ludzi starzy) do liczby osób w wieku produkcyjnym. Stawia to społeczeństwo wobec nowych wyzwań: w miarę wzrostu odsetka ludzi starszych będzie rosło zapotrzebowanie na pomoc społeczną, emerytury i pomoc medyczną (zdrowotną), ale będzie coraz mniej ludzi pracujących, którzy będą mogli utrzymywać (finansować) odpowiednie podsystemy społeczne, instytucje i programy.
- Starzenie się stwarza dla ludzi wiele możliwości uwolnienia się od przymusu i ograniczeń związanych z pracą. Wywołuje również problemy społeczne, ekonomiczne i psychologiczne dotyczące jednostek, a niekiedy całych gospodarstw domowych.
- Dla większości ludzi przejścia na emeryturę jest ważną cenzurą, oznaczającą utratę lub przynajmniej wyraźne pogorszenie statusu. Ponieważ ludzie muszą zrestrukturalizować niemal całą swoją codzienną rutynę.
- W ostatnich latach ludzie starsi, którzy stanowią obecnie znaczna część ludności krajów przemysłowych, zaczęli wywierać nacisk na społeczeństwo (w szczególności na polityków) w celu szerszego uznania ich odrębnych interesów i potrzeb.
- Walka przeciwko zjawisku określonego jako ageism (dyskryminacje ludzi ze względu na wiek) jest ważnym aspektem tego przedsięwzięcia.
Modele przyczynowego wyjaśniania chorób
Modele etnomedyczne - czynniki naturalne lub ponadnaturalne – choroba np. zatruta woda, niekorzystny układ ciał niebieskich, zemsta bogów lub kara Boża, uroki.
Tradycyjny model biomedyczny
Specyficzny czynnik określona patologia chorobotwórczy (np. bakterie (np. gruźlica) wirus)
Współczesny model biomedyczny
Czynnik dodatkowe warunki reakcja systemu określona chorobotwórczy m.in. podatność odpornościowego patologia
genetyczna, stan systemu
odpornościowego,
koncentracja antygenów
Statystyczny model korelacyjny
Czynnik ryzyka nr 1
np. nadciśnienie
Czynnik ryzyka nr 2
np. nadwaga
określona patologia
Czynnik ryzyka nr 3 np. zawał
np. brak ruchu
Czynnik ryzyka nr 4
np. podwyższony cholesterol
Czynnik ryzyka nr 5
np. palenie tytoniu
5. Wieloczynnikowy model etiologiczny
Warunki fizyczno-ekologiczne
System społeczny
Czynniki makrospołeczne, np. Czynniki mikrospołeczne, np.
- ustrój społeczno – polityczny - praca
- gospodarka - status społeczno – zawodowy
- system ochrony zdrowia - kultura zdrowotna i styl życia
- kultura - więzi społeczne
System psychospołeczny
Człowiek i jego zasoby Oparcie społeczne
Wyposażenie biologiczne osobowość
System odporności własnej
Zdrowie lub choroba