Misteria - łac. sacramenta, były (pod względem organizacji) zgromadzeniami(Collegia). Miały cel religijny. Mogli brać w nich udział ludzie z różnych stanów: wolni i niewolnicy, a także kobiety i mężczyźni, niezależnie od majątku (biedni i bogaci). Szczęście, które było celem misteriów, osiągano dzięki łączności z bogiem, mistycznemu uczestnictwu w istocie owego bóstwa i przyjęciu go do swojego życie (śmierć i zmartwychwstanie). Było to pozbawione domu duchowe i społeczne zadomowienie nowego rodzaju. Przejawy religijno-magiczne, których uczestnicy zobowiązani pod przysięgą (sacramentum) do milczenia na temat głównych form i treści kultu (nakaz zachowania tajemnicy). Władcy obawiając się siły i popularności kultów misteryjnych tłumili je lub próbowali przekształcić je w taki sposób aby wspierały one kult cesarza.
Powszechnym i obowiązkowym kultem w starożytnych polis był KULT PAŃSTWOWY. Sprzyjał on anonimowości obywateli, indywidualizacji społeczeństwa, wzbudziły tęsknotę za człowiekiem „niezakorzenionym”, pozbawionym domu, integracją społeczną. Tradycyjny, oficjalny sposób uprawiania kultu, wspierał jedynie chwile ogólnego powodzenia(-> zwycięstwa militarne), ale NIE potrzebę INTYWIDUALNEGO SZCZĘSCIA. Kult państwowy przerodził się w pokaz siły władcy i NIE ZASPOKAJAŁ DEFICYTÓW EMOCJONALNYCH SPOŁECZEŃSTWA. Był religią tylko dla OBYWATELI(wolnych mężczyzn).
Kult dionizyjski – Dionizos uosabia: dziką, nieucywilizowaną, nieokrzesaną naturę i jej bujny wzrost. (kojarzy się go z winoroślą, bo picie wina potrafi sprawić, że z cywilizowanego człowieka zmienia go w stan dzikiego upojenia, w którym zrywa więzy cywilizacji) zaspokaja ludzkie pragnienie osiągnięcia stanu pierwotnego(dlatego jego czcicielkami były kobiety-menady i bachantki). Diogonos – (drugie imię Dionizosa) dwukrotnie urodzony-> Zeus z Persefoną go spłodzili, Hera zleciła Tytanom by zabili dziecko, jedynie serce zostało i Zeus połknął je i spłodził boga jeszcze raz tym razem ze śmiertelną kobieta - Seleme.
Kult Kybel i Attisa – Kybele- prastara bogini płodności, lwów, „pani zwierząt”. Kojarzona z Artemida-dawczyni urodzajów, płodności ziemi.
Kult Izydy i Ozyrysa- Ozyrys- mityczny prakról: uwolnił ludzi od ciężkiego życia i dzikich zwierząt, dał im prawa, nauczył czcić bogów, uprawy winorośli, był bogiem wegetacji, (jako bóg wegetacji został rozdrobniony na kawałki wrzucony do wody , znaleziony, złożony na nowo i przywrócony do życia) po narodzinach Horusa(po zamordowaniu Ozyrysa Izyda podniosła jego członek i się zapłodniła i urodziła Horusa, który zemścił się na Secie i przed sądem bogów uzyskał potępienie Ozyrysai ogłoszenie Ozyrysa bogiem świata umarłych, a siebie władcą żywych. Izyda- jej imię oznacza miejsce tronowe, trzyma los każdego człowieka w swoich rękach.
Kult boga Mitry- IMIE(pyt.8)-słońce, przyjaźń, bóg niebios, szczególnie świałta dziennego. Wnosi światło w relacje międzyludzkie. Dlatego jest bogiem paktów i sprawiedliwego porządku społecznego(-> sąd nad duszami po śmierci). Opiekun królestwa Persów. Najwyższe jednak miejsce zajmuje Zurwan- bóg czasu(w rzymskim nazewnictwie - Saeculum),od niego pochodzą bliźnięta Ormuzd i Aryman-zasada dobra i zła, życia po śmierci i śmierci złego, Ormuzd płodzi ze swoją córką Mitrę.
Kult Demeter i Kory/Persefony- bogini urodzaju, stworzycielka pszenicy, pani pór roku
DZIONIZOS: Obnażona, naga nowicjuszka poddawana jest chłoście, która ma odzwierciedlać formą zabijanie, nagość zaś stanowi status człowieka umarłego. Następnie zasłaniano twarz, co symbolizowało chowanie do grobu, potem sypie się jej na głowę ziarno, z koszyka w kształcie wialni na siano i razem z nim spada upieczony fallus (symbol płodzenia i ponownych narodzin). Akt przyjęcia kandydata do grona wtajemniczonych przedstawiany jest jako śmierć i ponowne narodziny.
Podczas inicjacji ku czci Mirty, wyznawca musiał przejść chrzest, przeprowadzany w wyżłobieniu w ziemi(akt symbolicznej śmierci i ślubowania) oraz próby odwagi, której efektem była „mała śmierć”.
(ONET)Soteriologia, w różnych religiach ogół zagadnień związanych ze zbawieniem (winą człowieka i odkupieniem go przez bóstwo). W chrześcijaństwie dział teologii dogmatycznej zajmujący się odkupieniem człowieka przez Jezusa Chrystusa.
(Wiki) Soteriologia (z gr. σωτηρ soter – zbawca, λόγος logos - słowo) - jest działem teologii chrześcijańskiej (w katolicyzmie dział teologii dogmatycznej), którego przedmiotem jest zbawienie oraz Jezus Chrystus jako Zbawca. We współczesnej ogólnej katolickiej teologii dogmatycznej soteriologia klasyfikowana jest nie jako autonomiczny dział nauki lecz jako szczegółowy dział chrystologii. Jako metodę naukową w soteriologii stosuje się metody właściwe dla nauk humanistycznych.
Soteriologia stanowi również dział religioznawstwa i jego nauk pokrewnych. Przedmiotem wówczas jest zbawienie i Zbawca rozumiane jako pojęcia szersze lub inne niż przyjęte w chrześcijaństwie. Stosowane wówczas metody naukowe będą należeć do nauk społecznych.
Dionizos-(jak wyżej)Zeus z Persefoną go spłodzili, Hera była zleciła Tytanom by zabili dziecko, jedynie serce zostało i Zeus połknął je spłodził boga jeszcze raz tym razem ze śmiertelną kobieta - Seleme. Dzionizos nastpnie wchodzi do Hadesu i zabiera stamtąd swoją matkę.
Kybele- bogini zakochała się w Attisie(frygijskim młodzieńcu), który jednak nie był wierny, dlatego został dotknięty szaleństwem, wtedy mężczyzna się kastruje, umiera i zamienia w wiecznie zieloną pinię(staje się ona następnie symbolem Kybele).Kontorniaty (monety)-pokazują Kybele ze zmartwychwstałym, wywyższonym Attisem.
Ozyrys- został zamordowany przez brata Seta, wtedy to Izyda podniosła jego członek i saie zapłodniła i urodziła Horusa. Dlatego Ozyrys pokonuje śmierć.
Misteria eleuzyńskie: Persefona, gdy zostaje porwana(podczas zbierania kwiatów na łące przez Hadesa, za którego potem wychodzi) przechodzi symboliczną śmierć, która miała wpływ na wszystkich ludzi, gdyż po tym zdarzeniu jej matka Demeter przychodzi do zamku króla Keleosa, gdzie odmawiała jedzenia i pica, aż w końcu została rozśmieszona przez służącą. Podczas uczty Demeter odmówiła wypicia wina od królowej, prosząc o KYKEON(miksturę, którą jej kapłani podczas misteriów pili). Gdy królowej urodził się syn Demeter miała się nim zająć, jednak go nie karmiła piersią, ale smarowała ambrozją, chcąc sprawić by chłopiec był nieśmiertelny, niestety gzy wkładała go pewnego razu do ognia królowa to zobaczyła i siła ambrozji zniknęła i chłopiec umarł. Wtedy Demeter zażądała świątyni, gdzie się zamknęła i odmawiała sobie pokarmów(był to czas wielkiego nieurodzaju). Zeus zmartwiony tą sytuacja nakazał Hadesowi odesłania Kory/Persefony do matki, która z radości po powrocie córki stworzyła pszenicę.
DEMETER: Małe misteria eleuzyńskie: 1 dzień obchodów miał miejsce w ateńskim Eluzinionie, gdzie w wigilię uroczystości przynoszono uroczyście z Eleuzis sakralne przedmioty. Drugiego dnia procesja kierowała się ku morzu. Każdy kandydat, któremu towarzyszył hierofant niósł ze sobą prosiaka, mył go a następnie po powrocie do Aten składał go w ofierze. 3 dnia, obecności przedstawicieli ateńskiego ludu archont basileus wraz z małżonką dokonywał wielkiej ofiary. 5 dnia o brzasku wyruszała z Aten ogromna procesja, neofici, kapłani towarzyszyli kapłankom niosącym przedmioty sakralne. Późnym wieczorem procesja przechodziła przez most nad rzeką Kefisios, gdzie zamaskowani mężczyźni obrzucali zniewagami ważne osobistości. Gdy zapadał zmrok przechodzono na zewnętrzne podwórze sanktuarium. Ceremonie odbywające się przed Telesterionem były związane z kultem dwóch bogiń-Demeter i Kory/Persefony.
Miejscem odpowiednim do odbywania misteriów ku czci DIONIZOSA była dzika natura, daleko od ludzkich siedlisk.
KYBRLR I ATTIS - Wnoszono ściętą pinię do świątyni na Palatynie w Rzymie. Ci, którzy niepoddawani się kastracji, musieli wejść do wykopanego w ziemi grobu, i poddać się chrztowi krwi(symbol śmierci i zmartwychwstania).
MITRA- Obrzędy kultowe odbywały się w tzw. mitrach, były to poziemne pomieszczenia do sprawowania kultu, wykute w skałach, w których przy większej ścianie znajdował się relief przedstawiający byka. Jest miejscem, gdzie dzięki misteriom przebywają uratowani i gdzie ukazując dzielność, pobożność i sprawiedliwość w walce ze złem.
Dionizos- W nocy, daleko na łonie dzikiej natury, człowiek miał wejść w stan ekstazy fizycznej i psychicznej, wywołany piciem wina i tańcem z TYRSOSEM(laską obrośniętą bluszczem, który miał powodować namiętność, lub zakończoną szyszką pinii-miała wprowadzać człowieka w stany ekstatyczne, związane ze zmianą świadomości) wyrywając się tym samym cywilizacji i jej przyjętym normom i uwarunkowanego kulturowo poczucia niezakorzenienia i wejście w stan naturalny, pierwotny. Kobiety miały mieć rozpuszczone włosy (symbol wolnienia się od cywilizacji-> spięte włosy= cywilizacja). Zmiana świadomości, która towarzyszyła tej ekstazie miała być dowodem na zamieszkanie boga w człowieku(enthousiasmos) i wizji ZŁOTEGO WIEKU: uczestnik widział mleko, wino i miód tryskające z ziemi
Kybele i Attis – Główne święto odbywało się w czasie zrównania się dnia z nocą- po okresie zimowym. Wnoszono wtedy ściętą pinię(symbol wykastrowanego i zmartwychwstałego Attisa)do świątyni na Palatynie w Rzymie. Potem odbywały się dni żałoby, a ich kulminacja przypadała na 24 marca, kapłani wtedy się okaleczali podczas tańców, by krew płynęła strumieniami(krew jako substancja przynależna żywym ożywiała zmarłego). Niektóry(mający być ponownie wyświęceni) kastrowali się(powtórzenie losu Attisa), następnie na 3 dzień żałoba przeradzała się w radość: świętowano zmartwychwstanie boga. Potem odbywała się procesja z podobizną Kybele.
Ci którzy nie chcieli lub nie mogli poddać się kastracji(MYSTES)poddawali się chrztowi krwi(TAUROBOLIUM), osoba stała w zagłębieniu w ziemi i oblewana była krwią zabijanego nad nią zwierzęcia, którego jądra były oddawane w ofierze bogini. Taki neofita po rytualnej śmierci w grobie otrzymywał życie wieczne: ogłaszano wtedy dzień powtórnych narodzin.
Ozyrys- W misteriach ku czci tego boga formowano w ziemi postać mumii, w którą wsiewano ziarna zbóż(kiełkujące ziarna= zwycięstwo nad śmiercią).
Mitra- Kult był odprawiany w mitreach- odbywały się posiłki sakralne(chleb i wino). Występowało 7 stopni wtajemniczenia, odzwierciedlenie drogi duchy (wznoszenie się i opadanie) po śmierci. Składano również ofiary z byka wzmacniając tym samym istotę niebieską o imieniu Dusza Byka, uważaną za duszę pierwszego byka, który został złożony przez bogów w ofierze. Ma ona się dzięki tym ofiarom troszczyć o ludzi na ziemi.
Demeter-jak w pyt. 5.
Kastracja Attisa, zmartwychwstanie i zamienienie go w wiecznie zieloną pinię.
Ozyrys jako bóg wegetacji, kłosy, które wzrastają po wylewie Nilu symbolizują zwycięstwo nad śmiercią (mumie z kiełkami). Izyda jest panią życia i śmierci, bo pokonała śmierć Ozyrysa i urodziła z jego nasienia Horusa.
Mitra zostaje zesłany na ziemię przez bogów 25 grudnia. Rodzi się ze skały(w jaskini), poluje i ściga ogromnego byka(ucieleśnienie dzikiej i nieucywilizowanej natury) i składa go w ofierze przy obecności Księżyca, słońca i całego znaku zodiaku, czterech pór roku i wiatru(struktura kosmiczna). Ze złożonego w ofierze byka wyrastają pożyteczne rośliny, z jego krwi winna latorośl, ze spermy użyteczne zwierzęta. Dusza byka do nieba i staje się bogiem ziemi. Mitra urządził w pieczarze ucztę pożegnalną, podczas której dzielono się mięsem zwierzęcia i pito wino. Potem Mitra przez 7 sfer planetarnych wraca z powrotem do nieba, gdzie jest obrońcą swoich wyznawców i sprawi, ze ich dusze po śmierci dotrą do nieba w ten sam sposób. Pod koniec dnia podejmuje on zwycięską walkę z Arymanem i jego wojskami oraz za jego sprawą dokonuje się powszechne powstanie z martwych i sąd końcowy.
Słońce, przyjaźń.
Mysta - człowiek wtajemniczony w misterium
Hiera - przedmioty sakralne, w kulcie eleuzyńskim.
Lego mena - "ja zaś muszę podać to, co się opowiada (gr. légein ta legómena), ale nie zawsze muszę w to sam wierzyć; i to odnosi się do wszystkiego, co tu opowiadam".(niestety nie mogłam znaleźć wyjaśnienia w tekstach def ze str. http://www.slownik-online.pl/kopalinski/60F754464502A0D5C12565850080673A.php)
Sakramentum- przysięga
Enthousiasmos - obecność boga w uczestnikach misterów
Spargamos- krwawe ofiary z byka
Omofagia - spożywanie na surowo kawałków mięsa
Liknon - pudło sakralne
Taurobolium - krwawy chrzest
Tak, oferowały indywidualne przeżycia bliskości z bogiem/bogami, nie były kultem wymuszonym przez władzę, każdy mógł w nich uczestniczyć a nie tylko obywatele, człowiek miał szanse odnaleźć własne szczęście.
Sprawujący władzę w cesarstwie potrafili-wcześniej czy później rozpoznać dynamikę religijną kultów misteryjnych, a lękając się jej skutków tłumili ją albo z mniejszym lub większym skutkiem próbowali podporządkować sobie ich treści oraz struktury, tak by wspierać kult cesarza (cesarze sami byli wtajemniczeni).np. święto Mitry 25 grudnia zostało przekształcone na święto rodowe w cesarstwie.
Religia chrześcijańska też ma swoje misteria- chrzest jako przyjęcie do wspólnoty, otrzymanie udziału w śmierci i zmartwychwstaniu Chrystusa. W cząstkach chleba i wina wierni otrzymują Ciało i Krew Jezusa i ma prawo w ofierze składanej podczas mszy przyjmować na siebie zadość czyniącą siłe Chrystusowego uzdrowienia. Podobnie jak w kultach misteryjnych tworzyły się wspólnoty, do których mogli należeć wszyscy nie zależnie płci, stanu majątkowego. W przeciwieństwie do kultu boga Mitry, chrześcijaństwo dopuszczało do udziału kobiet w obrzędach, co powodowało dalsze przekazywanie religii przez matki dzieciom.
Włosy ogromne, gęste i nieco kędzierzawe spływały w miękkim nieładzie na boski kark. Wierzchołek głowy otaczał z różnorodnego kwiecia wieniec, co w środku nad czołem miał gładką, okrągłą tarczkę-jakby zwierciadełko lub znamię bogini księżyca- białym światłem połyskującą, a otoczoną z prawej i z lewej strony unoszącymi się w górę skrętami wężów, a także kłosami zbożowymi co się nad nią wysuwały. Suknia jej wielo wzorzysta z bisioru najcieńszego utkana, mieniła się to już bielą świetlistą, już to złocistością kwiatu szafranowego, już to róż purpurą się rozpromieniała. Płaszcz czarny, co ją całą otaczał i spod prawego ramienia na lewy bark przesunięty, na kształt tarczy bok jej osłaniał(…)błyskały rozrzucone mioty gwiazd, otaczające księżyc w pełni ogniście świecący. Płaszcz był obszyty girlandą z łodyg kwiatów i całych kiści jabłek. W prawej ręce trzymała grzechotkę miedzianą(…)z lewej dłoni wisiał roztruchan złoty w kształcie czółna; nad najwyższy łuk jego rękojeści wysuwa się żmija podnosząca płaski łeb wydętą szyję.
Macierz wszechświata, pani żywiołów wszystkich, praźródło wszech wieków, cieni podziemnych królowa, spośród niebian pierwsza, ja, której twarz jest obliczem pospólnym bogów i bogiń wszystkich, której skinienie rządzi świetlistymi sklepieniami nieba, uzdrawiającymi tchnieniami oceanów, rozpaczliwym piekieł milczeniem, ja, której jedno jedyne bóstwo, które cały świat czci we wielorakim kształcie.
+panuje nad życiem i śmiercią, na losem, nie jest mu poddana.
Pochód przebranych ludzi(np. ktoś za żołnierza przebrany, facet za kobietę, gladiatora, ktoś odgrywał filozofa, była nawet oswojona niedźwiedzica, osioł przebrany za jednorożca), następne w pochodzie są niewiasty ubrane na biało, dalej muzykanci (dalej szły wdzięczne muzyki, piszczałki i flety rozbrzmiewające słodkimi melodiami, za nimi chór), kolejni byli heroldowie i straż, za nimi szły tłumy wtajemniczonych. W Końcu szli kapłani z przedmiotami obrzędowymi w rękach. Następnie szli bogowie(Anubis, kolejny to był symbol płodności wszystko rodnej bogini)Pochód zbliżył się do morza, gdzie ustawiono bóstw posągi, poczym kapłan okręt cudowny mieniący się wokół przedziwnymi malowidłami egipskimi, najtroskliwiej oczyścił za pomocą łuczywa i jaja i siarki i nieskalanymi ustami modły uroczyste zaniósł, imię mu nadał i bogini poświęcił. Po tym nastąpiło składanie ofiar do łodzi, następnie po dziękczynieniu łódź została spuszczona na morze. Po zakończeniu ceremonii rozchodzący się ludzie całowali stopy pomnika bogini.
1.wtajemniczenie w Izydę
2.wtajemniczenie w Ozyrysa
3.stanie się najwyższym kapłanem Ozyrysa.
Nauka, oczyszczenie wodą, 10 dni postu(od jedzenia, picia i rozkoszy), zbieranie pieniędzy.
„Do granicy śmierci doszedłem i progów Prozerpiny dotkąłem, a wróciłem przez bezdnie wszystkich żywiołów. W głębokiej nocy widziałem słońce oślepiającym blaskiem jaśniejące, patrzyłem w oczy potęgom piekielnym i niebieskim potęgom i od stóp ich czołem uderzyłem. Usłyszałeś tedy, sle choć-eś usłyszał, trzeba abyś nie rozumiał.”
Przeszedł przez śmierć
1.kulty misteryjne są „późne” są typowe dla antyku, a tak naprawdę to kult eleuzyjski –misteria właściwe dla pogańskiego antyku- kwitł nieprzerwanie od VI w. przed Chr., a najbardziej rozpowszechniony typ misteriów-kult Dionizosa-Bakchusa- pojawił się, według dokumentów nieznacznie pózniej.
2.misteria są wschodnie jeśli chodzi o ich początki styl i ducha, były jednak zhellenizowanymi formami, a w kulcie Dionizosa czy Eleusis nie ma wschodniego aspektu.
3.religie misteryjne maja naturę duchową, religię zbawienia, lecz w porównaniu z chrześcijaństwem, niektórzy mogą powiedzieć, że były to ruchy przygotowujące ludzi do prawdziwej religii chrześcijaństwa, ponieważ były bardzo podobne.
Po 100 r. po Chr.
Słowo misterium zazwyczaj używane jest na określenie tajemnicy, której dochowanie stanowiło konieczny element starożytnych misteriów, co symbolizowało cista mystica- drewniany kosz z zamykanym wieczkiem. Natomiast mistycyzm wiązał się z przemianą świadomości przez medytację, jogę czy inne podobne środki(inicjacja).
Ponieważ misteria były tylko osobnymi rytuałami , a nie całym systemem religijnym, nie kładły nacisku na wiarę odmienną od innych, jak chrześcijaństwo, judaizm czy islam, przyjmowały inne formy, kierunki i opcje wewnątrz jednego zróżnicowanego, choć zarazem stałego konglomeratu starożytnej religii.
Galloi- kapłani Kybele (samo kastrujący się)
Cista mystica- drewniany kosz z zamkniętym wieczkiem
Telesterion- sala inicjacyjna
Ekstaza(extasis)czyli ‘wyjście z siebie’
Entuzjazm(enthusiasmòs)-‘włączenie się w bóstwo’, ‘przyjęcie w siebie bóstwa’
Osoby szalone, które wyrwały się spod ścisłych norm panujących w państwie(podział: bogaci, biedniejsi, kobiety i mężczyźni) , kobiety- menady, bachtanki tj. szalone uciekały z domów na łono natury, gdzie żyją posłuszne nowemu panu
Menady odziane w skóry jelonków, z wężami we włosach, w wieńcach z liści bluszczu, zielonego dębu, z tyrsami w dłoniach.
Pijane winem i dźwiękiem piszczałek, (po obudzeniu się)Wiążą szaty wężami, co liżą ich twarze, karmią mlekiem zwierzęta, wkładają wieńce z bluszczu, dębu, kwiatów smilaksu. Któraś tyrs chwyciła uderzyła w skałę skąd tryska prąd wody, Druga zaś pogrzebała tyrsem w ziemi i wtedy źródło wina bóg otworzył, te co białego pragnęły napoju, końcami palców ziemię rozdrapały i miały mnóstwo mleka. A zaś z tyrsów bluszczowych płynął słodkie stróżki miodu. Następnie trzęsą tyrsami, opętanie Bakchem i jednym głosem Jakcha, syna Dzeusa Bromiosa zowią -cała góra z nimi, nawet zwierzęta wszystkie w szale goni. Polują na byki, które pod natłokiem ich siły padaja i zostają rozdrapane
+tance, szał, picie i orgie
Syn Dzeusa i Semeli, świadectwo zbrodni Hery na jego matce. Jest bogiem upojenia, przybywa do Grecji by tam wprowadzić swój kult. Jest bogiem o byczej głowie, ustrojonym w wieniec z wężów. Najpierw jest ukazany w przebraniu swojego kapłana. Potem słyszymy jego boski głos, który nakazuje bachtankom zabić Penteusa(który chciał usunąć kult dionizyjski). Mężczyzna zostaje zabity min. przez kobiety ze swojej rodziny, matkę i siostry. Sam w swej boskiej postaci wywołuje trzęsienie ziemi i powala pałac.
Nocą, daleko od ludzkich siedzib, w gęstwinie i cieniu lasu.