Wychowanie estetyczne w przedszkolu i w klasach początkowych

Świadomość jest ciągłym strumieniem,

z którego niełatwo wyzwolić przeżycie estetyczne.

(W. Tatarkiewicz)

Proces kształtowania człowieka zawsze powinien odbywać się dla kultury, przez kulturę i w kulturze. Rozwój człowieka nieodzownie łączy się z kulturą. Ta natomiast niezaprzeczalnie łączy się ze sztuką. To właśnie w działach sztuki zawiera się świat największych i najważniejszych wartości. Poznając coraz lepiej dzieła znajdujemy w nich ciągle nowe wartości, stanowiące nowy materiał doznań estetycznych. Dlatego tak ważne jest wprowadzanie dzieci w świat sztuki, bo to właśnie dzięki niemu kształtujemy pojęcie estetyki już u najmłodszych.

Aby mówić o wychowaniu estetycznym należałoby najpierw poświęcić kilka słów samej estetyce. Różnie mówią estetycy ci, którzy odnoszą się do sztuki piszą, iż jest ona nauką o sztuce. Natomiast inni chcą zajmować się zarówno pięknem, jaki i sztuką pojmują ją, jako teoria piękna dzieł sztuki i przedmiotów naturalnych.

Skoro wiemy już, czym jest estetyka. Do głowy przychodzi jeszcze jedno pytanie:, „Czym tak właściwie jest wychowanie etyczne? Według Cz. i M. Kupisiewicz jest to „proces kształtowania u uczniów wrażliwości na wartości kulturalne i estetyczne oraz wdrażanie ich do twórczej aktywności, w tym do samodzielnej ekspresji w dziedzinie muzyki, plastyki i literatury. W niższych klasach szkoły wychowanie estetyczne realizowane jest na ogół w postaci zintegrowanych zajęć muzyczno – ruchowych, plastycznych i literackich.”¹ W nieco odmienny sposób termin ten przedstawia W. Okoń uważa on, iż „wychowanie estetyczne, jeden ze składników wychowania i wielostronnego kształcenia, rozumiany, jako ogół świadomych oddziaływań na wychowanka i jego działań własnych, w których wartości estetyczne i artystyczne wykorzystuje się do pogłębienia życia uczuciowego, rozwoju aktywności twórczej i samoekspresji wychowanka oraz do umożliwienia mu kontaktu z różnymi dziedzinami sztuki; niektórzy teoretycy utożsamiają wychowanie estetyczne z wychowaniem przez sztukę”²

Polska nauka o estetyce już przed wojna miała godny uwagi dorobek naukowy. Estetyką w wychowaniu zajmowało się wielu szanowanych uczonych m.in. B. Suchodolski, S. Szuman i I. Wojnar to właśnie im zawdzięczamy największe dzieła dotyczące tej dziedziny nauki. Według I. Wojnar wychowanie estetyczne miało kształcić wrażliwość rozwoju piękna i sztuki, nazwała je po prostu wychowaniem do sztuki. „Określiła to, jako odbiór piękna i kształcenie estetycznej kultury człowieka do jego odbioru”³

Wychowanie estetyczne polega na pobudzaniu, pielęgnowaniu i rozwijani twórczej aktywności wychowanków. Powszechnie udowodniono oddziaływanie wychowania przez sztukę na rozwój umysłowy i kształtowanie postaw społeczno- moralnych. To właśnie dzięki niemu dziecko uczy się odbioru dzieł sztuki i obcowania z kulturą, tworzenia prac plastycznych a co za tym idzie przekłada na kartkę wytwory własnej wyobraźni, ale przede wszystkim uczy się postrzegania świata przez pryzmat dobra i piękna. Osiągnięcie tych celów dokonuje się dzięki twórczej ekspresji i aktywnej percepcji.⁴ I z tym właśnie wiążą się dwa główne cele tej edukacji a mianowicie rozwijanie spostrzegawczej ekspresji i przygotowanie dziecka do odbioru dzieła. W edukacji plastycznej dziecko jest zarówno twórcą jak i odbiorcą.

W mojej pracy skupię się na wychowaniu plastyczny. Nazywamy nim „ogół działań wychowawców i wychowanków, które maja na celu ukształtowanie u młodzieży wrażliwości estetycznej i aktywności twórczej w dziedzinie sztuk plastycznych, zwłaszcza malarstwa, grafiki i rzeźby. Wychowanie plastyczne jest nie tylko składnikiem systemu wychowania, lecz w wielu krajach także przedmiotem nauczania, mającym na celu wzbogacenie przeżyć estetycznych uczniów w kontakcie z naturą i wytworami człowieka, a szczególnie z dziełami sztuki oraz ukształtowanie umiejętności posługiwania się środkami plastyki i udostępnienie podstawowego zasobu wiedzy o sztuce.”⁵

Do zadań wychowania estetycznego należy rozwijanie wyobraźni, zainteresowań, umiejętności konstrukcyjnych, wrażliwości i przeżyć estetycznych dziecka w obcowaniu z przyrodą, sztuką i techniką, kształtowanie czynnej postawy dziecka w dziedzinie kultury życia codziennego oraz kierowanie rozwojem własnej twórczości dziecka przejawiającej się w różnych formach. Działalność plastyczno-konstrukcyjna rozwija twórczą inicjatywę dzieci, pomysłowość, wiarę we własne siły. Równocześnie pobudza ich rozwój umysłowy i emocjonalny, usprawnia ręce dzieci, stanowi teren ich artystycznych, a także technicznych doświadczeń.  To właśnie wytwór plastyczny jest uważany za przejaw rozwoju intelektualnego, emocjonalnego. Współcześnie wychowanie estetyczne realizowane jest przez szeroko rozumiana sztukę.

To właśnie dzięki nauczycielom w uczniach rodzi się wrażliwość estetyczna, która polega na doznawaniu wrażeń w trakcie obcowania z dziełem sztuki, co wywołuje wzruszenie.⁶ Ludzie posiadają wrodzoną wrażliwość estetyczną. Jednak w okresie dziecięcym ma ona największą szanse rozwoju, może albo wzrastać albo całkowicie zaniknąć. Na wrażliwość estetyczną składają się: wrażliwość sensoryczna, wrażliwość na struktury artystyczne. To właśnie nauczyciel pomaga uczniom w rozwijaniu wrażliwości estetycznej poprzez kształtowanie postaw estetycznych. Należy w taki sposób przedstawiać dzieła sztuki, aby wywoływały one przeżycia estetyczne.

W literaturze wyróżnia się trzy typy wartości estetycznych: mocne(np. piękno, brzydota), słabe (np. ładność smutek), drugorzędne (np. wdzięk, fantastyczność).⁷ To nauczyciel już od najmłodszych lat nauki może rozpoznawaniu i rozumieniu różnych grup wartości przez częste organizowanie odpowiednich sytuacji aksjologicznych. Uczy on wyboru wartości oraz odrzucania anty wartości.

Wychowanie estetyczne dzieci w wieku przedszkolnym stanowi niezwykle ważną stronę całego procesu wychowawczego w tym okresie. Cały proces poznawania przez dziecko obiektywnej rzeczywistości opiera się początkowo na wrażeniach i spostrzeżeniach. Spostrzeganie dziecka kształtuje się w procesie rozwoju konkretnej działalności, w zabawie, w rysunkach i przechodzi w samodzielną czynność obserwowania. W miarę tego, jak rozszerza się krąg zainteresowań i wiadomości dziecka, jak kształtuje się jego myśl, spostrzeganie staje się bardziej adekwatne do rzeczywistości. Z czasem staje się aktem świadomym i celowym, przekształca się w obserwację.

 Powstanie i rozwój obserwacji ma duże znaczenie dla rozwoju dziecka. To właśnie świat wyobraźni stanowi klucz do twórczości dziecka. Twórczość manualna jest często odbiciem doświadczeń dziecka. Ponieważ jednak za doświadczeniem typu emocjonalnego i poznawczego nie nadążają umiejętności dziecka, nie potrafi ono wyrazić swych myśli i odczuć mową i pismem, dlatego wypowiada się szczególnie łatwo i wdzięcznie obrazem. Rozwój przeżyć estetycznych następuje wraz z wiekiem dziecka, głównie dzięki obcowaniu ze sztuką i kulturą tworzoną przez dorosłych. Pobudzona przez sztukę wyobraźnia dziecka ma wpływ na poszerzenie jego moralno-społecznego doświadczenia, na kształtowanie się stosunku do ludzi, do ich pracy, do zwierząt i roślin. Przeżycia estetyczne rozszerzają skalę uczuć dziecka, wpływają na ich rozwój, umacniają jego związki ze światem dorosłych. Aktywność twórcza zaś rozwija u dzieci ekspresję i umiejętności artystyczne, zdolność do działania i osiągania celu. Łączenie wysiłku psychicznego i fizycznego w działaniu twórczym ułatwia rozwój koordynacji, harmonii ruchów i sprawności motorycznej. Przeżycia, jakie stąd płyną, są źródłem radości i dobrego samopoczucia. Sztuka jest dla dziecka środkiem wyrazu.

Nauczanie i wychowanie estetyczne wymaga kreatywności od nauczyciela. W przedszkolu jego rola ogranicza się do dyskretnej ingerencji, ale przede wszystkim wiary w możliwości twórcze dzieci a jednocześnie organizowaniu doświadczeń pobudzających do aktywności. Natomiast szkole może on realizować je poprzez wykorzystanie różnego typu pomocy dydaktycznych jak np. materiałów, ilustracji, publikacji, książek, reprodukcji, slajdów, filmów dydaktycznych a także poprzez udostępnianie materiałów do tworzenia własnych dzieł. Powinien nauczać dzieci jak tworzyć piękno i jak z nim obcować, jak korzystać z odbioru doznań estetycznych. Czas nauki dziecka szczególnie w młodszych klasach wiąże się z rozwojem uczuć, a sztuka należy do tych dziedzin, które kształtują wrażliwość, postrzeganie rzeczywistości, a przy tym aktywizują procesy twórcze jak i zmysłowo poznawcze. Sztuka ze swej natury wychowuje, lecz aby mogła realizować w pełni swą funkcję pedagogiczną, należy wykształcić w dziecku umiejętność postrzegania estetycznego, rozwinąć w nim wyobraźnię artystyczną dającą możliwość rozumienia i przeżywania myśli i uczuć wyrażonych m.in. w dziełach plastycznych.

Wychowanie estetyczne kształtują już nauczyciele zajęć zintegrowanych. Realizowane jest we wszystkich klasach w ciągu całego roku szkolnego, w połączeniu z nauczaniem zintegrowanym. Sposób zapoznawania dzieci ze sztuk powinien spowodować, iż będą one chętnie poznawać coraz to nowe dzieła a także ich twórców oraz odwiedzać muzea, galerie sztuki i wystawy plastyczne a co za tym idzie określać nastroje danej pracy. Już w klasie pierwszej możemy zapoznać dzieci poprzez zabawę z historią sztuki. Poprzez dobór ciekawych form i metod pracy możemy opowiedzieć dzieciom o pojęciu piękna, proporcjach, harmonii, symetrii. W klasie drugiej już dokładniej omawiamy i porównujemy malarstwo renesansowe. Obrazy i opisy dzieł pobudzają w dzieciach wyobraźnię już wtedy w dzieciach rozwija się wrażliwość estetyczna. Następnie poznają dzieła innych epok kształtuje się w nich poczucie piękna. Zaczynają określać wartości, jakie widzą w dzieła, często nawet nie świadomie. Najważniejszy w tym czasie jest fakt, że dzieci potrafią odbierać i przeżywać na

Swój sposób nawet trudne treści dzieł sztuki. Obcowanie z różnorodnymi dziełami uchroni

Dziecko od jednostronnych upodobań, ułatwia przełamanie schematów myślowych i uchroni od niewłaściwego ukierunkowania, ich życie nabiera nowego sensu, poszerza się o inne wymiary i problemy kultury. Treści estetyczne są umiejętnie wplecione w przebieg zajęć praktycznych. Podczas takich zajęć jest także czas na obcowanie ze sztuką, poznawanie praw rządzących nią oraz przeżywanie, działanie i podsumowanie działań twórczych

Aktywny kontakt ze sztuką sprzyja wytwarzaniu się zdolności i umiejętności spostrzegania, odczuwania i rozumienia piękna i sztuki oraz rozwojowi wyobraźni. Nie tylko podczas zajęć obowiązkowych także podczas zajęć pozalekcyjnych można zaobserwować wpływ wychowania estetycznego poprzez oddziaływania plastyczne. To właśnie po lekcjach dzieci mogą spontanicznie i twórczo zadziałać odpowiednio do tego zachęcone. To te działania maja inspirować do wielokrotnego i wielorakiego działania. Co jest niezbędne do aktywnego wychowania estetycznego. ⁸

Podsumowując, należy zauważyć, iż dzieci w młodszym wieku szkolnym to najaktywniejsza i najwdzięczniejszą grupa. Dzieje się tak, ponieważ są one otwarte i chłonne, mają bogatą wyobraźnię przez ich kontakt ze sztuką jest żywy i emocjonalny. Praca nad uwrażliwianiem dzieci poprzez kontakt ze sztuką służy rozwojowi integralnej osobowości wychowanka. Należy dążyć do tego by dzieci odnajdywały w sztuce siebie a przy tym wzbogacały swoje wnętrze i odnajdywały piękno. Od zawsze istniała potrzeba wrażliwości na piękno, dlatego należy ją rozwijać a wtedy nasze społeczeństwo stanie się lepsze.

Bibliografia:

1. Gołoszewska M., O naturze wartości estetycznych, Kraków 1986

2. Kupisiewicz Cz. M., Słownik pedagogiczny, Warszawa 2009

3. Mortkowiuczowa, Estetka wychowania [w:] Teoria wychowania: autorzy polscy, red. I. Wojnar, Warszawa 1997

4. Okoń W., Nowy słownik pedagogiczny, Warszawa 2004

5. Stojak G., Świat wychowania przez sztuki piękne w polskiej szkole, Kraków 2007

Karolina Blachowska

III PWiP

Wychowanie estetyczne w przedszkolu i klasach początkowych.

Szczecin 2010

---

1. CZ i M. Kupisiewicz, Słownik pedagogiczny, Warszawa 2009, s.178↩

2. W. Okoń, Nowy słownik pedagogiczny, Warszawa 2004, s. 464↩

3. G. Stojak, Świat wychowania przez sztuki piękne w polskiej szkole, Kraków 2007, 43↩

4. Tamże, s. 43↩

5. W. Okoń, op. cit., s. 464 - 465↩

6. J. Mortkowiuczowa, Estetyka wychowania [w:] Teoria wychowania estetycznego: autorzy polscy, red.I. Wojnar, Warszawa 1997, s. 90↩

7. M. Gołoszewska, O naturze wartości estetycznych, Kraków 1986, s. 108 - 110↩

8. G. Stojak, op. cit., s. 92↩