Filozofia kultury
Egzamin pisemny, test z pytaniami zamkniętymi i otwartymi
Czym jest świat natury a kultury?
Świat natury:
Stanowią go wszystkie byty samodzielne, które są powiązane między sobą różnego rodzaju relacjami. Relacje są wyznaczone przez własności każdego bytu. Są to procesy, działania. Należy zauważyć, że byty są to realnie istniejące jednostki, które mają swoją strukturę, które stanowią istnienie, które jest aktem i które urealnia byt. Istota, która jest również pryncypium(element struktury) w bycie jest możnością i identyfikuje czyli informuje czym bym jest. Każdy byt jest bytem jednostkowym, jest realnością określoną i jest odrębny.
Def. Osoby wg. Boecjusza !!!
Osoba jest jednostkową strukturą natury rozumnej.
Istota w bycie jest to natura, która pełni rolę podstawy powiązań z innymi bytami. Jest również podstawą różnorakich procesów i działań.
Świat kultury:
Świat kultury powstaje wtedy kiedy w sposób niemalże mechaniczny tworzymy wytwory z czegoś co wcześniej istniało. Do świata kultury zalicza się również różne sprawności osób np. umiejętność postępowania ( cnoty) a także umiejętność wytwarzania (sztuka), teorie, instytucje, różnego rodzaju ideologie itd.
Kulturę można rozpatrzyć w aspekcie przedmiotowym i w aspekcie podmiotowym.
Aspekt przedmiotowy kultury:
Zaliczamy tutaj to wszystko co jest wytworem człowieka we wszystkich okresach dziejów świata. Będą to dzieła sztuki, techniki, które wyrażają myślenie, emocje, decyzje również przeżycia ludzi, którzy tworzą sztukę.
Aspekt podmiotowy:
Stanowi go życie duchowe ludzi, wyraża się ono w usprawnieniu intelektu oraz woli oraz w wprowadzeniu harmonii w emocje i przeżycia
Aspekt podmiotowy kultury dotyczy tego wszystkiego co zostało stworzone przez byty naturalne samodzielne, czyli byt osobowy.
Sprawność intelektu teoretycznego np. roztropność ( właściwe środki do osiągnięcia właściwego celu)
Porównanie świata natury ze światem kultury.
Należy zwrócić uwagę, że świat wytworów jest czymś wtórnym wobec świata realnie istniejących bytów i jest czymś wyprzedzającym kulturę i jest jej miarą. Należy zwrócić uwagę na fakt, że jeżeli świat wytworów jest zgodny z realnymi bytami mamy wtedy do czynienia z sytuacją korzystną dla człowieka. Jeżeli zaś świat kultury ignoruje prawdę istnienie, dobro, jedność, odrębność bytów realnych człowiek stoi w sytuacji dużego zagrożenia.
Kultura staje się wroga kiedy wytwory ludzkie nie służą człowiekowi. Wytwory człowieka powinny być nakierowane na osoby, powinny wiązać ludzi, gdy zaś człowiek służy wytworom a nie poprzez nie ludziom kultura staje się wroga człowiekowi.
Kultura w sensie podmiotowym wyrażająca się w życiu duchowym człowieka, w naszych myślach, emocjach i możliwościach może być dla człowieka pewnym zagrożeniem w sytuacji gdy człowiek zamyka się w sobie jeżeli wybiera nie realne byty tylko idee i jeżeli człowiek zostanie oddzielony od realnego świata mnogości bytów natomiast dąży tylko do świata idealnego, w którym funkcjonują nie realne byty ale tylko idee i teorie bytów. Należy przypomnieć czym charakteryzuje się realny świat natury i jakie znaczenie ma ich realistyczne istnienie. Struktura bytowa realnych bytów wskazuje na właściwą zasadę istnienia i rozwoju, nie jest to jakiś zlepek części, które w sposób mechaniczny są dodawane do siebie. Do tego świata zalicza się ludzi, zwierzęta, rośliny, cząstki materii oraz Boga. Bóg jest tylko istnieniem (jest samoistnym istnieniem) i tym różni się od innych bytów. Mamy więc do czynienia z rzeczywistością realnych bytów, które mają swoją strukturę i bytem samoistnym. Wszystkie byty powiązana są ze sobą relacjami, są to relacje osobowe. Porównując świat natury a świat kultury należy zauważyć, że świat realnych bytów, domaga się w kulturze pewnego świadectwa, pewnego ujęcia. Informacje o realnych bytach muszą być przez kulturę przekazywane ponieważ w przeciwnym razie nie jest głoszona prawda i występuje fałszowanie rzeczywistości. Fałsz w kulturze występuje również wtedy, gdy nie ma w kulturze humanizmu, który jest oparty o relacje wiary, nadziei i miłości.
Informacje o realnych bytach domagają się w kulturze pewnego świadectwa ponieważ w przeciwnym razie nastąpi sfałszowanie rzeczywistości.
Chrześcijaństwo jako religia może uzdrowić kulturę poprzez to, że realne odniesienia człowieka do Boga są czymś pierwszym i ważnym. Może to ujawniać się poprzez właściwy styl życia oraz poprzez wskazanie na działania człowieka zgodne z prawdą. Każdemu człowiekowi ze względu na jego wyjątkową strukturę bytową potrzebne są relacje z innymi osobami oraz Bogiem w tym ludzi i wszystkiego co tworzy realną rzeczywistość .Do świata osób należy również kosmos, technika, kultura. Człowiekowi potrzebna jest przede wszystkim taka kultura, która akcentuje zarówno prawdę, miłość, dobro jako relacje osobowe. Należy zwrócić uwagę na fakt, że zarówno humanizm, religia i teologia są zawsze korzystne dla człowieka ponieważ wskazują one na to co prawdziwe i dobre.
Realne byty oraz ich odniesienia do właściwych światopoglądów nie izoluje człowieka ale prowokuje jeszcze głębsze potrzeby i poprawne relacje. Rzeczywistością człowieka jest świat osób żywych i rozumnych. Światem człowieka są osoby, ludzie i osoby Trójcy Świętej. Człowiekowi służą wszystkie byty, wszystko to co jest wytworem, pomagają w tym relacje osobowe czyli relacje wiary, nadziei i miłości. Jeżeli każdy pojedynczy człowiek i grupy osób chronią relacje osobowe chronimy jednocześnie ważny humanizm, który sytuuje człowieka na pierwszym miejscu wśród innych bytów, natomiast religię chronimy jeżeli naszym priorytetem jest wskazanie na właściwe płaszczyzny czyli wieczne relacje osobowe z Bogiem, które wskazują na teologię z Bogiem czyli na objawioną aksjologię, która jest również nauką i wyjaśnia objawione wartości, z których korzystać może także człowiek.
Świat kultury a świat natury
Aspekt przedmiotowy:
Zaliczamy tutaj wszystkie działania człowieka we wszystkich okresach dziejów będą tu więc zaliczane dzieła sztuki, techniki, które tworzone są przede wszystkim dlatego, że wyrażają emocje człowieka decyzje, stan intelektualny osób, które właśnie tworzą sztukę
Aspekt podmiotowy kultury:
Zalicza się tutaj bogate życie duchowe człowieka, które jest usprawniane za pomocą intelektu a także woli oraz wprowadzaniu ładu i porządku w płaszczyźnie emocji i decyzji. Można wskazać tutaj na zawodzenie pewnych zależności między poznawaniem rzeczy różnych dzieł, które są wytworzone przez ludzi a z drugiej strony takie usprawnienie pozwala tworzyć różne dziedziny oraz wielorakie rzeczy oraz wytwory należące do sztuki. To co człowiek wytworzył podlega człowiekowi w sensie strukturalnym ponieważ zostały wytworzone przez człowieka.
Porównanie świata natury ze światem kultury.
Rozumiejąc strukturę bytową człowieka należy zauważyć, że świat wytworów jest wtórny w stosunku do bytów osobowych. Świat realnych bytów jest wyprzedzającym kulturę i jednocześnie jest jej miarą. Jeżeli świat wytworów jest zgodny z realnymi bytami mamy do czynienia z sytuacją korzystną dla człowieka. Jeżeli świat kultury szeroko pojęty ignoruje prawdę, istnienie, dobro, jedność, odrębność bytów człowiek może znaleźć się w sytuacji dużego zagrożenia. W sytuacji gdy rozważamy kulturę w sensie przedmiotowym np. rozważamy różne teorie naukowe, filozoficzne, teologiczne wtedy mamy sytuację zagrożenia człowieka. Jeżeli nie akceptujemy wszystkich własności, które występują we wszystkich bytach kultura nie jest humanistyczna i jest niezgodna ze światem natury.
Kultura nie służy przede wszystkim człowiekowi, który jest osobą i dominować zaczynają cele wrogie. Mamy wtedy świat zły, którym sterują roboty. Kultura ludzka nie może być cele. Nie służy ona każdemu pojedynczemu człowiekowi tylko pewnym wyimaginowanym wytworom.
Kultura w sensie podmiotowym
Taka płaszczyzna kultury wyraża się w życiu grupowym, naszych myślach, wyborach, emocjach, możliwościach, ale może być w dalszym ciągu czymś groźnym dla człowieka. Dzieje się tak sytuacji kiedy człowiek wybiera idee, zamyka człowieka w formach idei i teorii.
Przypominając czym jest realny świat natury wskazujemy na byty, które posiadają w sobie odpowiednie pryncypia bytowe. Człowiek jest takim bytem, który domaga się rozwoju, a nie jest zlepkiem jakichś części dodawanych do siebie.
Jeżeli porównamy świat natury i świat kultury, musimy zauważyć, że świat realnych bytów wyprzeda kulturę, ale świat realnych bytów domaga się w kulturze ważnego świadectwa, pewnego ujęcia i pewnego wyrażania.
Informacje o realnych bytach muszą być przez kulturę przekazywane, gdyż w przeciwnym razie nie jest głoszona prawda i następuje fałszowanie rzeczywistości. Fałsz w kulturze występuje również wtedy, kiedy nie ma w niej humanizmu, który będzie oparty o relacje osobowe takie jak: wiara, nadzieja, miłość.
Pokonanie braku humanizmu w kulturze może występować wtedy, gdy kultura będzie nasycona informacjami o relacjach osobowych, które łączą osoby, np. człowieka z człowiekiem oraz ludzi z Bogiem.
Realna więź człowieka z Bogiem dokonuje się w osobie Chrystusa, który jest łącznikiem pomiędzy człowiekiem i Bogiem.
Chrześcijaństwo jako religia wskazuje na bogactwo relacji z drugim człowiekiem, ale jest również potencjalnym uzdrowicielem kultury. Człowiekowi potrzebny jest świat osób, czyli świat bytów osobowych przygodnych. Jest to potrzeba pierwszorzędna, która wskazuje naprawdę, miłość w płaszczyźnie osób. Humanizm więc i religia są zawsze korzystne dla człowieka, ponieważ wskazują na to co jest prawdziwe i dobre.
4 modele humanizmu obecne w kulturze relacje osobowe pozwalają na kształtowanie kultury w duchu humanizmu:
Humanizm teocentryczny głosi, że powiązanie z Bogiem jest miarą wartości człowieka. Stanowisko takie należy poddać gruntownej refleksji. W światopoglądzie gdzie splatają się różne nauki jest ono bardzo potrzebne. W filozofii zaś nie można uznać człowieka za najwyższą wartość. Najwyższą wartością jest Bóg, który jest najdoskonalszym bytem i swą wartością przewyższa człowieka. Kochając ludzi podnosi ich wartość, ale nie zmienia tego czym człowiek jako byt. Człowiek nie jest jedną jedyną wartością, ale jest wartością samą w sobie, która wyraża to, że człowiek jest człowiekiem.
Humanizm ewangelii, człowiek w swojej strukturze jak i w relacjach, które potrafi budować, kocha Boga i ludzi. Właściwa filozofia i teologia wyjaśniają, że człowiek jest odrębnym, samodzielnym bytem, niepowtarzalnym, rozumnym, ogarniętym miłością Boga, jest osobą, którą wyróżnia osobista przyjaźń Boga. Tylko miłość czyni człowieka kimś wybranym dla niepowtarzającej relacji przyjaźni człowieka z ludźmi i Bogiem.
Heroiczny humanizm św. Franciszka z Asyżu według takiego humanizmu wszystko jest realizowane w sposób maksymalny i stosują go święci. Święty Franciszek uważał, że prawdy ewangelii można realizować w takiej pełni, która jest świętością. Pokazuje jednocześnie, że świętość jest możliwa, że prawdy ewangelii można stosować w sposób pełny. Heroiczna miłość, która wyznacza świętość jest pełną służbą Bogu i stworzeniom. Heroizm takiej służby wyraża się w takiej pełni, że człowiek pomija siebie. Jest to pokora i oddawanie wszystkiego, jest to ubóstwo. Bóg nie zmienia nas jako byty, obdarowuje nas miłością. Człowiek również
powinien odpowiedzieć miłością na taki heroizm
Humanizm ewangelii – człowiek, który jest wartościowy sam w sobie kocha Boga i ludzi.
Św Franciszek samym heroicznym humanizmem poucza nas jak rozwijać miłość do Boga do poziomu w którym zjednoczymy się z Bogiem. Św Franciszek pogłębił humanizm do tego stopnia, że dla niego Bóg jest pierwszy, człowiek jest drugi, inny człowiek jest również pierwszy. My jesteśmy po to aby służyć
Jest to pogłębienie humanizmu w dziedzinie działań i naszych wyborów.
Św Franciszek uważa, że człowiek nie powinien niczego zatrzymywać dla siebie, wszystko oddać Bogu i ludziom. Innego człowieka poleca wyróżnić bardziej niż samego siebie. Taka wartość wynika z faktu, że drugi człowiek jest wyróżniony miłością Boga. O sobie poleca zapomnieć i służyć całemu stworzeniu i Bogu. Jest to realizacja miłość, a humanizm św. Franciszka jest humanizmem heroicznym, jest pełną miłością. Człowieka stawia na bardzo wysokim poziomie. Miłość heroiczna to miłość służebna. To służba wszystkim ludziom, zwierzętom, roślinom itp. Jego wierność jest najwyższą spośród innych typów osób i nie tylko.
Heroiczny humanizm ewangelii to tyle co pełna, wierna, bezwzględna, szczera, ofiarna, poczuciem służebności i głęboka miłość wobec Boga i stworzeń. Taka pełna miłość jest właśnie heroiczna.
Antropologia kultury – wybrane zagadnienia
Dlaczego człowiek istnieje? Dlaczego jest osobą? akt formy, istnienia 2 typy możności: materialna i niematerialna) Człowiek tworzy kulturę.
Świat natury i świat kultury są ze sobą bardzo powiązane. Twórcą kultury jest człowiek. Jest także jej celem i nadaje kulturze sens. Kultura ma wymiar indywidualny, ale ponieważ dzieje się to w społecznym kontekście ma również wymiar społeczny.
Społeczny wymiar kultury zmusza, w jakiś sposób zobowiązuje każdą następującą po sobie społeczność do kontynuowania wszystkich przejawów kultury. Rozważając kulturę od strony działalności człowieka i skutków tego działania, mamy na uwadze tylko wytwory materialne, techniczne, rozrywkowe. Zapomina się jednak o szerszych możliwościach człowieka, który jest osobą, która posiada rozumność i wolność, tworzy wartości i jest podmiotem wartościującym. Struktura bytowa człowieka, jako osoby umożliwia tworzenie kultury zarówno wewnętrznej, jak i zewnętrznej. Wytwory kultury mogą być materialne, jak i duchowe. Kultura, to wszystko to, co człowiek sam wytworzył własnym wysiłkiem, czego nie otrzymał od natury. Można również rozumieć kulturę w sposób szeroki, np. język, obyczaje, dzieła sztuki, wartości rodzinne, naród jest wytworem człowieka i jednocześnie jest dla niego dużym zobowiązaniem i powinnością. !!! Do egzaminu !!! W naturze ludzkiej tkwią możliwości twórcze, które w swoim oddziaływaniu wskazują właśnie na możliwości tkwiące w człowieku. Działania człowieka są zawsze świadome i wolne, różne od działań przyrody i zwierząt.
Działanie człowieka jest wg nurtu arystotelesowsko-tomistycznego najwyższym aktem bytu substancjalnego, które wyznacza rozumna natura człowieka. Trzeba zaznaczyć więc, że człowiek tworzy kulturę, która go ubogaca, natomiast kultura nie tworzyła człowieka, jak to wynika np. z propozycji Heraklita, czy Hegla. Tworzona przez człowieka kultura wyraża się również w tym, co czyni człowiek w płaszczyźnie rozrywki, spotkań towarzyskich, zainteresowań itd. Zadaniem człowieka jest poznawanie i doskonalenie świata i korzystanie niego w sposób rozumny również dla własnych potrzeb. Wynika to z faktu, że człowiek został stworzony na obraz i podobieństwo Boga, który jest działającym stwórcą, który wyposażył człowieka w siły i możliwości, aby mógł on kontynuować stwórcze dzieło Boga.
W encyklice Laborem Excercens możemy zauważyć, że „praca stanowi podstawowy wymiar bytowania na Ziemi.” Jan Paweł II zwrócił tutaj uwagę na wagę powiązania kultury z pracą i zarówno praca, jak i kultura w równym stopniu przynależą człowiekowi. W tym miejscu finalizuje się natura ludzka człowieka oraz jego twórcze możliwości, które z niej wynikają. W powyższej encyklice Jan Paweł ll tak pisze: „Przez pracę nie tylko człowiek przekształca przyrodę dostosowując ją do swoich potrzeb, ale także urzeczywistnia siebie, jako człowieka, a także poniekąd staje się bardziej człowiekiem.” Podobieństwo człowieka do Boga realizuje się w doskonaleniu szerokorozumianej kultury. I tutaj właśnie realizuje się pełne człowieczeństwo. Można wskazać cztery przyczyny, które tworzą kulturę. Występują one w filozofii klasycznej. Wyróżnić więc można przyczynę sprawczą, materialną, formalną i wzorczo-sprawczą.
Przyczyną sprawczą jest człowiek, który będąc bytem rozumnym potrafi rozwijać i przekraczać świat natury. Będąc bytem substancjalnym może transcendować świat natury, w sposób ciągły rozwijać siebie oraz myśleć przyczynowo-skutkowo. Generuje to różne wartości i właściwe wybory.
Przyczyna materialna i formalna – rozwój kultury wymaga, aby móc oprzeć się na jakimś tworzywie. Dzięki rozumnemu działaniu człowieka tworzywo przybiera właściwą formę, którą są zbiory cech, struktura wewnętrzna, nowy kształt zewnętrzny i zmiany wcześniej posiadanej formy. Wartości są powodem różnicy między przyczyną formalną i materialną. Tworzywa materialne mają np. wartości ekonomiczne, np. wartości artystyczne są oparte również na materiale uchwytnym za pomocą zmysłu wzroku, ale należy pamiętać, że otrzymana forma jest zależna od zdolności i kreatywności autora. Wartości religijne posiadają przyczynę materialną, którą jest samo człowieczeństwo. Przyczyna formalna zaś to wewnętrzne doskonalenie się człowieka. Najbardziej podstawową formą kultury jest rozwój duchowy i moralny człowieka, który jest twórcą kultury.
Przyczyna wzorczo-celowa kultury – należy zwrócić uwagę na fakt, że w umyśle ludzkim znajduje się każda forma kultury. Powstają wzory różnych wartości, które są weryfikowane, selekcjonowane i wybierane. Do kultury duchowej zaliczamy również książki, spotkania towarzyskie, media, grupy zainteresowań itd. Wszystkie elementy, które tworzą osobę ludzką i tworzą oraz kształtują kulturę.
Podziały kultury:
Podziały kultury można przedstawić ze względy na różne aspekty:
1. ze względu na podmiot kultury (człowiek) dzielimy kulturę na:
a) kultura jednostki bada ją filozofia i etyka
b) k. grupy społecznej bada ją filozofia i etyka oraz socjologia
c) k. całej społeczności bada ją socjologia
Rodzaje kultury uzupełniają się wzajemnie.
Wskazując na merytoryczny poziom i odbiorcę kultury socjologowie wyróżniają:
kulturę elitarną i masową
Badając okres średniowiecza trzeba zauważyć, że różne nauki np. sztuka, filozofia i inne były dostępne tylko niektórym grupom społecznym i tutaj można właśnie mówić o elitarnym charakterze kultury
W okresie nowożytnym nastąpiło umasowienie kultury, nie można także utożsamiać kulturę masową z kulturą ludową
Kultura czysto ludowa (rdzennie ludowa) wskazuje na tradycję narodową, dba o zwyczaje ludowe, chroni własności moralne
Kultura masowa wskazuje na pewną standaryzację, kosmopolityzm, ideową pustkę oraz amoralność.
Antropologia kultury wyróżnia także:
a) kultury prymitywne, które zawierają bardzo cenne odniesienia do kultury duchowej np. tradycja, gościnność, wierzenia religijne, bardzo rozbudowane elementy życia rodzinnego
Biorąc pod uwagę zakres oddziaływania można wskazać na: KULTURĘ NARODOWĄ: np. sposób życia, język, tradycja, symbole, religia i różne przejawy szeroko pojętych elementów kultury
b) kultury uniwersalne są to kodeksy (również etyczne) wierzenia religijne, zdobycze nauki, sztuki, elementy filozofii i elementy innych nauk
Wyróżnia się także (wymiar ontologiczny)
a) czynności i procesy tworzenia kultury i jej wytworów:
Kulturę tworzy zawsze człowiek, który jest wyposażony w poznanie zmysłowo- intelektualne i tworząc kulturę musimy wziąć pod uwagę intelekt i wolę człowieka ( intelekt rozpoznaje rzeczywistość a wola wybiera) wykształcenie, charakter i umiejętności
b) wytwory tj. niepowtarzalne wytwory np. dzieła sztuki, publikowanie książki, odkrycia naukowego (mogą mieć one również wymiar osobisty) natomiast wymiar społeczny to: prawo obyczaje, prawa religijne, organizacje zawodowe