Rozpoznawanie obiektów bezpiecznego kierunku (schronienia)

Alexander Berzin
grudzień 1998, korekta kwiecień 2002
Tłumaczenie na polski: Igor Pacek

 

Wstęp

Przyjmowanie właściwego kierunku w życiu (skyabs-‘gro, przyjmowanie schronienia) jest aktywnym procesem, nie poszukujemy go w wyższych siłach jakby mógł sugerować termin przyjmować schronienie. Przez dążenie do tego kierunku ochraniamy siebie przed strachem i cierpieniem.

Aby obrać bezpieczny kierunek w życiu musimy dokładnie rozpoznać obiekty, które wskazują na ten kierunek (skyabs-yul). Są nimi Trzy Rzadkie i Ostateczne Klejnoty, zwykle nazywane Trzema Klejnotami Schronienia, Trzema Klejnotami lub Trzema Drogocennymi Klejnotami. Są to Buddowie (sangs-rgyas, w pełni rozwinięci), Dharma (chos, środki zapobiegawcze) i Sangha (dge-‘dun, społeczność lub sieć o jednym celu)

Chociaż są różne sposoby wyrażania Trzech Klejnotów to tradycje sutr wszystkich czterech szkół buddyzmu tybetańskiego zgadzają się z poglądami mahajany zawartymi w tekstach Majtreji, przyszłego Buddy.

Zewnętrzny i głęboki poziom Trzech Rzadkich i Drogocennych Klejnotów

Nawiązując do tradycji opartej na Ozdobie urzeczywistnienia (mNgon-rtogs rgyan, sanskr. Abhisamaya-alamkara) każdy z Trzech Klejnotów ma swój zewnętrzny (kun-rdzob-pa‘i dkon-mchog, powierzchowny) i głęboki (don-dam-pa‘i dkon-mchog, ostateczny) poziom. Klejnoty poziomu zewnętrznego zakrywają te poziomu wewnętrznego. Omówienie nawiązuje do definicji Trzech Klejnotów, którą Majtreja zamieścił w innym ze swych tekstów, Nieprzewyższone kontinuum (rGyud bla-ma, sanskr. Uttaratantra).

Spójrzmy na objaśnienie dwupoziomowych Klejnotów przez siedemnastowiecznego mistrza tradycji pelug, Dzietsyna Czoki Gjaltsena (rJe btsun Chos-kyi rgyal-mtshan) w tekście Ocean, plac zabaw szczęśliwego króla nagów: Ogólne znaczenie pierwszego rozdziału [Ozdoby urzeczywistnienia] (sKal-bzang klu-dbang-gi rol-mtsho zhe-bya-ba-las skabs-dang-po‘i spyi-don).

Budda:

1. Zewnętrzny klejnot to rupakaja Buddy (gzugs-sku, ciało formy). Zbiór ciał formy obejmuje zarówno sambhogakaję (longs-sku, ciało radości) i nirmanakaję (sprul-sku, ciało emanacji). Pierwsze naucza arja (‘phags-pa, wysoce urzeczywistnieni) bodhisatwów, którzy niekonceptualnie rozpoznali pustość, a drugie, będąc emanacją pierwszego, naucza zwykłe istoty, które mają szczęście je spotkać.

2. Głęboki klejnot to dharmakaja (chos-ku, ciało prawdy) Buddy. Ten zbiór ciał obejmuje wszystko, łącznie z dżniana-dharmakają (ye-shes chos-ku, ciało głębokiej świadomości obejmujące wszystko, ciało prawdy mądrości) i swabhawakają (ngo-bo-nyid sku, ciało esencjonalnej natury, ciało natury). Dharmakaja jest oświeconym umysłem Buddy, który zawiera wszystkie doskonałe właściwości (lam-bden, prawdziwe ścieżki) powstające przez całkowite wyeliminowanie cierpienia i jego przyczyn oraz mentalnych splamień. Dżniana dharmakaja to pustość wszechwiedzącego umysłu Buddy równoważna z prawdziwym ustaniem (‘gog-bden, prawdziwe zaniechanie) dwóch rodzajów splamień: emocjonalnych (nyon-sgrib, emocjonalne splamienia), takich jak przeszkadzające emocje i nastawienia, które uniemożliwiają wyzwolenie, oraz splamień poznawczych (shes-sgrib, splamienia poznania), obejmujących wszystkie splamienia, które ograniczają wszechwiedzę.

Dharma:

1. Zewnętrzny Klejnot Dharmy to dwanaście zbiorów spisanych nauk wypowiedzianych przez oświeconą mowę Buddy.

2. Głęboki Klejnot Dharmy to prawdziwe zaniechanie i prawdziwa ścieżka pojawiające się w mentalnym kontinuum arjów, świeckich lub nie.

Sangha:

1. Zewnętrzny Klejnot Sanghi to każdy arja – mnich lub świecki.

2. Głęboki Klejnot Sanghi to prawdziwe zaniechanie i umysł prawdziwej ścieżki w mentalnym kontinuum arjów.

Różne prezentacje

Tradycja oparta na Ozdobie sutr mahajany (mDo-sde rgyan, Mahayana-sutra-alamkara) Majtreji przedstawia zewnętrzny i głęboki poziom klejnotu Buddy. Przedstawienie głębokiego poziomu klejnotu Dharmy jest takie jak w Filigranie urzeczywistnienia Majtreji, ale ujmuje on zewnętrzny klejnot Sanghi jako głęboki.

Głębokie klejnoty Buddy, Dharmy i Sanghi są w esencji takie same

Głębokie klejnoty Buddy, Dharmy i Sanghi opisane w Ozdobie urzeczywistnienia są tej samej natury (ngo-bo gcig), ale składają się z pojęciowo różnych elementów (ldog-pa tha-dad). Każdy nawiązuje do tego samego aspektu zjawiska, które nazywa się prawdziwym zaniechaniem i umysłem prawdziwej ścieżki w mentalnym kontinuum. Klejnoty mogą być pojęciowo oddzielone i rozróżnione od każdego z osobna dopóki opisują ten aspekt strumienia świadomości z różnych punktów widzenia.

Rozważmy prawdziwe zaniechanie i umysł prawdziwej ścieżki w mentalnym kontinuum Buddów. Jako przewodnicy będący źródłem inspiracji (byin-rlabs, błogosławieństwa) są głębokim klejnotem Buddy. Jako środki zapobiegawcze są źródłem osiągnięć (dngos-grub, sanskr. siddhi) i stanowią głęboki klejnot Dharmy. Jako społeczność o oświecającym wpływie (‘phrin-las, aktywność Buddy, właściwe zachowanie) są głębokim klejnotem Sanghi. Jak pielęgniarka zapewniają nam wsparcie i pomoc na ścieżce.

Ostateczne i tymczasowe źródła bezpiecznego kierunku

Głębokie klejnoty Dharmy i Sanghi zawierają prawdziwe zaniechanie i prawdziwy umysł ścieżki w mentalnym kontinuum wszystkich arjów, począwszy od tych postrzegających umysł ścieżki (śćieżka widzenia) po tych, którzy osiągnęli wyzwolenie jako arhat lub oświeconych Buddów. Osiągnięcie niekonceptualnego zrozumienia czterech szlachetnych prawd pozwala dostrzec umysł ścieżki dzięki czemu arjowie rozwijają prawdziwe zaniechanie i umysł prawdziwej ścieżki w swoim mentalnym kontinuum. Całkowicie zdobywają obydwa dopiero po osiągnięciu stanu Buddy.

Zatem tylko Buddowie są ostatecznym źródłem bezpiecznego kierunku (mthar-thug-gi skyabs-gnas) ponieważ tylko oni urzeczywistnili kompletny układ prawdziwych zaniechań i umysłów prawdziwej ścieżki. Tylko Buddowie trwale oczyścili się z dwóch rodzajów splamień. Arjowie z osiągnięciami mniejszymi od Buddów są źródłem tymczasowego bezpiecznego kierunku (gnas-skabs-kyi skyabs-gnas). Nie mogą zapewnić bezpiecznego kierunku przez całą drogę do oświecenia, ponieważ sami go jeszcze nie osiągnęli. Taki jest sens stwierdzenia Majtreji z Nieprzewyższonego kontinuum, w którym mówi on, że tylko Buddowie są najgłębszym źródłem bezpiecznego kierunku.

Innymi słowy, Buddowie są najważniejsi, ponieważ są źródłem bezpiecznego kierunku przez całą drogę do oświecenia, a tym samym punktem szczytowym Sanghi, stali się Buddami dzięki Dharmie poprzez etapy Sanghi.

Źródła bezpiecznego kierunku: przyczynowe i rezultatu

Przyjmowanie bezpiecznego kierunku w życiu od zewnętrznego i głębokiego Potrójnego Klejnotu jest zwyczajnym przyjmowaniem bezpiecznego kierunku (skyab-‘gro tsam-pa-ba). Jest to również nazywane przyczynowym obieraniem bezpiecznego kierunku (rgyu ‘i skyabs-‘gro), dopóki źródła schronienia są osobami lub zjawiskami, które działają jako przyczyny dla naszego własnego osiągnięcia Trzech Klejnotów.

Szczególne przyjmowanie bezpiecznego kierunku (skyabs-‘gro khyad-par-ba), nazywane również przyjmowaniem bezpiecznego kierunku rezultatu (‘bras-bu ‘i skyabs-‘gro), opiera się na przyjmowaniu bezpiecznego kierunku od Trzech Klejnotów, który osiągniemy w przyszłości, realizując naszą naturę Buddy.

Zatem gdy ofiarujowujemy pokłon Trzem Klejnotom, utrzymując oba nastawienia, okazujemy szacunek nie tylko arjom, arhatom i Buddom oraz ich osiągnięciom, ale również nam samym i naszym przyszłym osiągnięciom.

Symboliczne klejnoty

Każdy z Trzech Rzadkich i Drogocennych Klejnotów ma swoje przedstawienie, które nazywamy symbolicznym klejnotem (brdar-btags-pa ‘i dkon-mchog), który ostatecznie nie jest źródłem schronienia. Ponieważ Klejnoty Buddy, Dharmy i Sanghi nie są łatwo dostępne jako obiekty z którymi możemy się zetknąć, to ich reprezentacje służą okazywaniu szacunku.

1. Symboliczny Klejnot Buddy to obrazy i posążki Buddów.

2. Symboliczny Klejnot Dharmy to drukowane teksty Dharmy z dwunastu kategorii nauk.

3. Symboliczny Klejnot Sanghi to cztery lub więcej osób należących do monastycznej Sanghi, w pełni wyświęceni mnisi i mniszki lub nowicjusze. Czworo nie musi być z jednej grupy czy każdy z innej.

Ponieważ symboliczne klejnoty nie są rzeczywistymi Klejnotami praktyka buddyjska nie pociąga za sobą czczenia idoli, książek czy mnichów i mniszek.

Współczesne zachodnie użycie słowa sangha na określenie członków ośrodka buddyjskiego lub organizacji jeśli rozumiane jako termin ekwiwalentny dla parafii kościoła nie jest zgodne z tradycyjnym znaczeniem tego terminu. Jeżeli członkami społeczności są osoby z zaburzeniami emocjonalnymi czy nieetyczne, które nie mogą służyć jako źródło bezpiecznego kierunku, to o ile mniejszą okaże się różnorodność członków buddyjskiego ośrodka.

Przyczyny obierania bezpiecznego kierunku w życiu

Są dwie główne przyczyny dla których wprowadzamy wskazany przez Trzy Klejnoty bezpieczny kierunek w życie, lęk (‘jigs-pa) i wiara w prawdziwość faktów (dad-pa).

Lęk

W tym kontekście lęk to stan umysłu skupionego na pierwszych dwóch szlachetnych prawdach (życiowych prawdach): prawdziwych problemach (prawdziwym cierpieniu) i ich prawdziwych przyczynach. Zwykle jest on błędnie tłumaczony jako „strach”. Strach wyolbrzymia negatywne aspekty cierpienia i jego przyczyn co sprawia, że przypisujemy im oraz sobie ostateczne i prawdziwe istnienie. Następnie odczuwamy, że owe prawdziwie istniejące obiekty naszego strachu przygniatają prawdziwie istniejących „nas“, a tym samym pragniemy uwolnić się od obiektów strachu i odczuwamy bezradność.

Z drugiej strony lęk odnosi się obiektywnie do prawdziwego cierpienia i prawdziwych przyczyn, bez wyolbrzymiania czy projektowania na nie lub siebie prawdziwego istnienia. Lękając się, dogłębnie odczuwamy niechęć do dalszego doświadczania obiektów naszego lęku. Nie oznacza to poczucia bezsilności tylko uświadomienia sobie tego, że potrzebujemy pomocy. Właśnie to prowadzi do wyrzeczenia (nges-‘byung), determinacji, by wyzwolić się od problemów i ich przyczyn.

Zakres naszego rozumienia pierwszych dwóch szlachetnych prawd wzrasta wraz z postępem na trzech poziomach (stopniowej) motywacji lam-rim. Na poziomie początkowym prawdziwym problemem jest odrodzenie się w niższych światach i bezpośrednie doświadczenie cierpienia, prawdziwymi przyczynami są destrukcyjne działania bazujące na nieświadomym zachowaniu przyczynowo skutkowym. Na poziomie pośrednim prawdziwym problemem jest jakiekolwiek niekontrolowane odrodzenie się w sansarze i każda doświadczana forma cierpienia, prawdziwymi przyczynami są emocjonalne splamienia, które hamują wyzwolenie. Na najwyższym poziomie prawdziwym problemem jest brak możliwości efektywnego prowadzenia innych ku wyzwoleniu, prawdziwymi przyczynami są splamienia poznawcze, które uniemożliwiają wszechwiedzę, przyczyną obrania bezpiecznego kierunku jest współczucie, pragnienie by inni byli wyzwoleni od cierpienia i jego prawdziwych przyczyn.

Wiara w prawdziwość faktów

Drugą przyczyną obierania bezpiecznego kierunku w życiu jest wiara w to, że Trzy Rzadkie i Cenne Klejnoty mogą pomóc nam wyzwolić się od prawdziwych problemów i ich prawdziwych przyczyn. Innymi słowy, musimy uwierzyć w to, że głębokie Klejnoty Buddy, Dharmy i Sanghi, trzecia i czwarta szlachetna prawda (prawdziwe zaniechanie i prawdziwa ścieżka prowadząca ku wyzwoleniu), mają moc trwałego usunięcia pierwszych dwóch szlachetnych prawd. Ponadto musimy zrozumieć ten fakt na dwa sposoby.

Na poziomie przyczynowego przyjmowania bezpiecznego kierunku prawdziwe zaniechanie i umysł prawdziwej ścieżki w mentalnym kontinuum arjów, arhatów i Buddów wskazuje nam drogę. Wprowadzając ten kierunek w nasze życie, zdobywamy motywację, rzeczywiste osiągnięcia i pomoc od ich wyzwalającego wpływu w czasie przemierzania ścieżki. Prawdziwe problemy i ich przyczyny są eliminowane przez nasze osiągnięcia prawdziwego zaniechania i umysłu prawdziwej ścieżki – przyszłego osiągnięcia poziomu Trzech Klejnotów. Dzięki przyjęciu właściwego kierunku sukcesywnie zbliżamy się do tego celu.

W tym przypadku wiara w prawdziwość faktów, które mówią, że trzecia i czwarta szlachetna prawda eliminuje pierwsze dwie nie jest ślepą wiarą. Właściwie rozwinięta posiada trzy aspekty.

1. Wiara w prawdziwość faktów oparta na przyczynie (yid-ches-kyi dad-pa). Dla stabilnego utrzymywania właściwego kierunku musimy dogłębnie zrozumieć cztery szlachetne prawdy i przyczyny, dla których ostatnie dwie szlachetne prawdy trwale eliminują pierwsze dwie.

2. Jasne zrozumienie prawdziwości faktów (dang-ba‘i dad-pa) oczyszcza umysł z przeszkadzających emocji i nastawień. Gdy prawidłowo zrozumiemy cztery szlachetne prawdy nasza wiara w ich prawdziwość oczyści nasz umysł z bezradności i rozpaczy. Następnie będziemy dążyć w bezpiecznym kierunku i zaczniemy osiągać Trzy Klejnoty, stopniowo oczyścimy swój umysł z przeszkadzających emocji i nastawień na zawsze.

3. Wiara w fakt i dążenie ku niemu (mngon-‘dod-kyi dad-pa). Gdy zrozumiemy nie tylko cztery szlachetne prawdy, ale również naszą naturę Buddy to pozwoli nam to osiągnąć rezultat Trzech Klejnotów, naturalnie będziemy dążyć w bezpiecznym kierunku. Jak dwa poziomy bodhiczitty (aspiracji i zastosowania) nie tylko będziemy dążyć w tym kierunku, ale aktywnie wprowadzać go w życie.