Pieśń o Wiklefie
- autor: Andrzej Gałka z Dobczyna
- czas powstania: około 1449 r.
- wszystkie strofy są pięciowersowe; wersy krótkie, zwykle na 6-7 sylab
- rymy bardzo dokładne, w przeważającej części gramatyczne
- bardzo proste przekazy: jeśli wątpicie w traktaty i kazania, Wiklef prawdę powie; nie ma i nie będzie równego mu mistrza; kto chce się o tym przekonać oto jest o nim opowieść, a kto wejdzie na jego drogę, nigdy z niej nie zstąpi; niejasne uniwersalia uczynił odkryte; pisał o kościelnej jedności, świętości sakramentu, niegodziwości antykrysta (tu: papieża); powołani przez Chrystusa go naśladują; cesarscy popowie (księża katoliccy) są antykrystami; pierwszy papież sylwester (pirzwy pop Lasota) wziął moc od ogona smoka, którego jad stale truje Kościół; Lasota czynił wysiłki, pobudzony przez szatana, oszukał cesarza; po nim świeccy (laicy) są wszyscy oszukani (obłudzeni) …., jeśli chcesz pokoju musisz się modlić i ostrzyć miecz na antykrysta; Święty Paweł mówi, że zabić antykrysta można słowem Jezusa; prawda to rzecz Jezusa, kłamstwo – antykrysta, a popi boją się prawdy i łżą; Chryste przez Twoje rany racz nam dać dobrych kapłanów, którzy by przywiedli nas ku Tobie
- miejscami bardzo trudno zrozumieć sens bez czytania przypisów
Wiersz o zabiciu Andrzeja Tęczyńskiego
- czas powstania: na początku 1462 r., po egzekucji na sześciu mieszczanach odpowiedzialnych za śmierć Tęczyńskiego.
- wiersz nazywany bywa również pieśnią
- wersy długie, nieraz zdaniowe, dużo wykrzyknień, pytań, język żywy, wyrażający autentyczne emocje
- zabiliście chłopi (wł. mieszczanie; autor wyraża swą pogardę) Andrzeja Tęczyńskiego, on chciał tylko służyć królowi i mieć swą chorągiew, a za policzek zadany chłopu zabiliście go; mord w kościele, Boga nie znacie, poraniliście kapłanów; wlekliście ciało rynsztokiem (rynną), hańbę (gańbę) mu czyniąc; posłaliście do Wrocławian, że wam szlachta gwałty czyniła, ale oni wam odpowiedzieli, że źle zrobiliście zabijając człowieka i kłamiecie o swojej szkodzie; nie jesteście warci jednego jego palca, myśleliście, że nie zostanie on pomszczony?, sześciu już ścięto, ale to mało; a Waltko zdrajca z Greglarem naradzali się jak go zabić; Boże racz dać zdrowie panu krakowskiemu, jego przyjaciołom i synowi Tęczyńskiego za to, że go pomścili, amen.
Skarga umierającego
- utwór powstał zapewne w pierwszej połowie XV wieku
- autorem był prawdopodobnie duchowny związany z katedrą wrocławską, pochodzący z Górnego Śląska
- tekst ma dwa przekazy: pierwszy z nich, płocki, ma abecedarny układ strof (por. Augustus kiedy królował…); drugi, wrocławski, ma formę dialogu
A. Przekaz płocki
- wszystkie strofy czterowersowe
- brak strofy na literę S; została przeniesiona z przekazu wrocławskiego i umieszczona w kwadratowym nawiasie
- wiersz wyraża strach i niepokój człowieka umierającego; niepewność, co do ostatecznego przeznaczenia (gdzie mam pirwy nocleg mieci); mówi o swym życiu, które było grzeszne, w młodości nie dbał o duszę, oddawał się przyjemnościom; straci teraz cały swój dobytek (com miał w skrzyni i w komorze…); lamentuje matka i dzieci; bracia udają (rzkomo) żal, czyhają na spadek; obudź się duszo (uczyń dobrze sama sobie); zwiedziony fałszywością świata uwierzyłem, że będę żył długo; głupio postępowałem, gdzie moje dokonania (robota); zbierałem chciwie pieniądze (halerze), nie czciłem świąt będąc rozpustnym; nie dawałem ubogim jałmużny; nie spełniłem swej powinności względem Boga; głupi miałem rozum, sobie szczodry, Bogu skąpy; leży udręczone ciało, dusza przestraszona, Bóg domaga się rachunku sumienia, a diabeł wylicza grzechy; młotem moje pirzsi biją, dusza widzi niebo zamknięte i otwarte wrota piekieł; nie ma się gdzie skryć przed Bogiem; znów uwaga o otwartych i zamkniętych drzwiach; o duszo tanio sprzedana diabłu, rozmiłowana w grzechu, pamiętaj, co obiecywałaś przy chrzcie (wyrzeczenie się szatana) – niczego nie dotrzymałaś; więc czym prędzej sprowadź kapłanów, spowiadaj się, płacz za grzechy i przyjmij sakrament; rolę oddaj dzieciom w spadku, obdaruj tych, którzy mogą ci zapewnić raj; <zwrotka na S>: zbierz dłużników i zagniewanych, przeproś, zapłać im, nie skazuj duszy na stracenie z powodu cudzego pieniądza; tu i tam spoglądam oczami i widzę trzy złe duchy, jak stawiają na mnie sidła; wiercę się, szukam pomocy, lecz nie ma przyjaciół; tylko w Bogu moja nadzieja; Chryste ze względu na Twą mękę, odpędź diabły, d€€aj błogosławieństwo (przeżegnanie) i dobre skonanie; jestem synem marnotrawnym, ale Ty jesteś Ojcem miłosiernym, żałuję, że Cię gniewałem; zaświećcie mi świeczkę, przyjaciele, dusza idzie z krwawym potem; co mnie dzisiaj, to wam potem.
B. Przekaz wrocławski
- rozmowa chorego (Infirmus), ludzi słuchających (Homines), anioła (Angelus), chóru (Chorus), św. Piotra
- chory lamentuje, wyraża strach; przysłuchujący doradzają spowiedź, sprowadzenie kapłanów i przyjęcie ostatniego sakramentu; anioł przypomina przysięgi z chrztu, św. Piotr pyta czemu dusza rzewno płacze (reszta w miarę podobna)
Rozmowa mistrza Polikarpa ze Śmiercią
- tekst został zapisany około 1463 r.
- prawdopodobnym autorem jest Mikołaj z Mierzyńca
- zwrot do Boga (pomóż skończyć dzieło ku Twej chwale); ludzie, którzy śmierć macie za nic, posłuchajcie; poznacie ją (jej okrutność) z chwilą zgonu, nikt nie może jej ujść, wszyscy muszą być w „jej szkole”, Polikarpus tak wezwany, mistrz wyborny, prosił Boga o spotkanie ze śmiercią; nagle został sam w kościele i ujrzał nagą kobietę (człowieka przyrodzenia niewieściego), strasznie brzydką (żółta, chuda, bez kawałka nosa, który upadł; krzywe usta, bez warg, dzierży kosę, ma gołą głowę, żółte oczy itd.), mistrz się przestraszył i upadł na ziemię jak robak (wiła)
- śmierć mówi: czemu się boisz, zdrowy jesteś, a jednak stękasz? Przyszłam, bo Bóg to sprawił (chciałeś mnie ujrzeć); stoję przed tobą, patrz na mnie; tym razem nie musisz się bać; jak będziesz wyglądać, gdy przyjdę by cię zabrać (wywrócisz oczami, oblejesz się potem, serce w tobie „westchnie”); odechce ci się miodu, gdy dam ci garnek jadu, który będziesz musiał wypić; mistrz się boi, że śmierć go jednak zabije, ale ona go uspokaja; mistrz podchodzi i pyta śmierć o jej matkę i ojca, skąd się wzięła; historia o stworzeniu Adama i Ewy – śmierć mówi, że była w jabłku (zakazany owoc), które zjedli pierwsi rodzice; mistrz pyta, czy da się jakoś przebłagać śmierć (proponuje kołacz); odpowiedź śmierci: gdzieś mam twoje podarki, nie wkurzaj mnie; Bóg mi dał taką moc, by morzyć wszędzie o każdej porze wszystkich (tu wymienia)…
- przeważająca część wersów to ośmiozgłoskowce
Cantilena inhonesta (Pieśń nieprzystojna)
- została zapisana przez Mikołaja z Koźla ok 1416 r.
- sporo czechizmów
- strofy trzywersowe, w których dwa pierwsze wersy rymują się bardziej lub mniej dokładnie
- dużo świntuszenia; nie chciała mi dać, czy myślisz, że jestem mały?, wisi mi jak stal, rozpal moją świeczuszkę, damy sobie do woli, zobaczymy, czy wieniec jest cały, ale jak może być cały, gdy dałaś temu, kto pierwszy przybiegł; wymłócimy kijem krzaki