ODLEŻYNY

Odleżyna (decubitus) jest to ograniczona martwica tkanek powstała w wyniku zaburzeń ukrwienia spowodowanych długotrwałym lub powtarzającym się uciskiem wywieranym na ciało chorego, a w wyniku tego na naczynia żylne i tętnicze. Stan ten może dotyczyć naskórka, całej grubości skóry, tkanki podskórnej, mięśni i kości. W otoczeniu odleżyny toczy się zwykle proces zapalny i często występują zachyłki z wydzieliną ropną sięgające w różnych kierunkach nieraz na znaczną odległość.

W miarę oddzielania się martwicy powstają trudno gojące się owrzodzenia, łatwo ulegające wtórnemu zakażeniu.

CZYNNIKI RYZYKA

Narażenie na odleżyny można ocenić na podstawie czynników sprzyjających, dotyczących danej osoby

Są to m.in.:

– unieruchomienie,

– stan nieprzytomności,

– zniesienie czucia bólu,

– zaburzenia czynności zwieraczy,

– podeszły wiek (odleżyny występują dwa razy częściej między 70 a 75 niż 55 a 69 rokiem życia)

– niedożywienie (stężenie albumin poniżej 3,5 mg/dl, liczba limfocytów poniżej 1800 /mm³ lub zmniejszenie masy ciała o ponad 15%),

– ciężki stan ogólny,

– zaburzenia krążenia (zmniejszenie wysycenia tkanek tlenem) ,

– otyłość,

– cukrzyca,

– sterydoterapia,

– chemioterapia,

– leki uspokajające i przeciwbólowe (osłabienie zdolności poruszania i czucia powierzchownego) ,

– leki hipotensyjne (zmniejszenie perfuzji tkankowej) ,

– duszność,

– zakażenia wewnętrzne,

– zmiany pH skóry,

– zakażenie bakteryjne skóry.

LOKALIZACJA ODLEŻYN

Odleżyny występują w miejscach najbardziej narażonych na ucisk, gdzie występy kostne znajdują się w pobliżu powłok skórnych, a więc okolice:

– kości krzyżowej,

– krętarzy,

– guzów piętowych,

– guzów kulszowych,

– głowy strzałki.

Źródła podają, że 95% rozwija się w dolnej połowie ciała, 65% w okolicy miednicy, 30% na kończynach dolnych.

Na wystąpienie odleżyn najbardziej narażone są osoby unieruchomione w łóżku, na wózku inwalidzkim, pozostające długo w opatrunkach gipsowych lub nawet nieprawidłowo założonych opaskach elastycznych.

Lokalizacja odleżyn zależy od pozycji ciała pacjenta.

W ułożeniu na plecach zagrożenie odleżynowe dotyczy głównie okolicy krzyżowej, pięty, łokcia, łopatki i potylicy.

W ułożeniu na boku – kostka boczna goleni, kłykieć boczny uda, krętarz wielki kości udowej, wyrostek barkowy, żebra, głowa.

Ułożenie brzuszne jest najbezpieczniejsze, ale tutaj również występują odleżyny głównie w obrębie palców stopy, rzepki, narządów płciowych zewnętrznych u mężczyzn, piersi u kobiet, wyrostka barkowego, mostka, głowy.

W pozycji siedzącej zagrożone są okolice kulszowe.

Jednak w przypadku błędów w pielęgnacji odleżyny mogą umiejscawiać się w każdym miejscu ciała.

Miejsca najbardziej narażone na wystąpienie odleżyn

u noworodków i niemowląt:

POWIKŁANIA

U pacjentów z odleżynami występują liczne groźne powikłania.

Są to najczęściej:

– zakażenie,

– posocznica,

– zapalenie szpiku i kości,

– przetoki,

– rak.

Z wymazu pobranego z odleżyny hoduje się mieszaną florę bakteryjną. Są to następujące bakterie Staphylococcus aureus, Staphylococcus epidermidis, paciorkowce beta-hemolizujące grupy A, Escherichia coli, Pseudomonas aeruginosa, Proteus mirabilis oraz bakterie beztlenowe.

ROKOWANIE

Ponieważ odleżyny występują głównie u osób obciążonych innymi ciężkimi schorzeniami, rokowanie jest poważne. Jednak dane co do szans wygojenia owrzodzeń są zróżnicowane od 10% do 50-70% w zależności od autorów i badanych przez nich grup pacjentów.

PROFILAKTYKA

Bardzo ważnym elementem walki z odleżynami jest profilaktyka. Jej intensywność zależy od indywidualnych predyspozycji chorego do powstawania odleżyn, czynników ryzyka oraz sprzętu jakim dysponujemy.

W działaniach profilaktycznych szczególną rolę odgrywa pielęgniarka sprawująca bezpośrednią opiekę nad pacjentem, ale także jego rodzina i sam chory.

Działania te zaczynają się od pierwszego kontaktu chorego z opieką medyczną w karetce, izbie przyjęć, gabinecie rtg, gdyż czas powstawania odleżyny u osoby nieprzytomnej może wynosić nawet 30 minut (zwykle jest to 2-3 godz.).

W skład działań profilaktycznych wchodzi kilka elementów:

A. Pielęgnacja skóry.

B. Pozycja ciała.

C. Sprzęt i urządzenia pomocnicze.

D. Dieta.

LECZENIE

Jeżeli jednak, pomimo działań profilaktycznych, nie uda nam się zapobiec powstaniu odleżyn, konieczne jest szybkie wdrożenie działań leczniczych.

Pierwszymi czynnościami powinny być próby usunięcia wszystkich czynników zewnętrznych i wewnętrznych opóźniających proces gojenia.

Wybór sposobu leczenia uzależniony jest od:

– Stanu ogólnego chorego: choroby podstawowej, chorób współistniejących, wieku.

– Prognozy dotyczącej pacjenta: czy celem jest całkowite wyleczenie odleżyny, czy tylko poprawa komfortu życia i złagodzenie dolegliwości.

– Stopnia zaawansowania rozwoju odleżyny i etapu gojenia.

Idealny opatrunek powinien spełniać następujące warunki sformułowane przez Turnera w 1979 roku :

– Utrzymywać wysoką wilgotność między raną a opatrunkiem.

– Usuwać nadmiar wysięku i toksycznych cząstek.

– Być nieprzepuszczalnym dla bakterii i innych mikroorganizmów.

– Pozwalać na prawidłową wymianę gazową z otoczeniem.

– Utrzymywać odpowiednią temperaturę.

– Być nietoksycznym i niealergizującym.

– Stanowić ochronę nowo powstałych tkanek i być łatwym do usunięcia bez spowodowania urazu.

Rodzaj opatrunku dobieramy w zależności od stopnia zaawansowania odleżyny. I tak:

I° – blednące zaczerwienienie.

II° – nieblednące zaczerwienienie.

III° – uszkodzenie pełnej grubości skóry.

IV° – uszkodzenie obejmuje również tkankę podskórną.

V° – martwica obejmująca powięzie, mięśnie, kości i stawy.

Wśród nowoczesnych opatrunków wyróżniamy 6 grup:

1. Błony półprzepuszczalne – są to cienkie, elastyczne, przezroczyste błony poliuretanowe.

2. Hydrokoloidy zbudowane z hydrofilowych cząstek karboksymetylocelulozy zawartych w hydrofobowym polimerze lub elastomerze.

3. Hydrożele zbudowane są z trójwymiarowej sieci hydrofilnych polimerów.

4. Dekstranomery zbudowane są z ziarenek polisacharydów, które w zetknięciu z wysiękiem formują żel. Mają bardzo duże właściwości pochłaniające.

5. Opatrunki poliuretanowe mają postać płytek oraz okrągłych lub owalnych gąbek o strukturze elastycznej pianki.

6.Opatrunki algininowe zbudowane są z naturalnych polisacharydów otrzymywanych z glonów morskich.

Odleżyny – patogeneza, profilaktyka i leczenie, Katarzyna Zbarańska z Wojewódzkiej Przychodni Skórno-Wenerologicznej w Lublinie, Kierownik Przychodni: dr n. med. Bogusław Wach,

http://www.czytelniamedyczna.pl/nm_de21.php [data dzienna: 13.01.2010]