Orientacja i poradnictwo zawodowe
Orientacja zawodowa - to działalność prowadzona w sposób celowy i zorganizowany wśród uczniów gimnazjów i liceów, stojących wobec wyboru dalszej drogi edukacyjnej i wyboru zawodu.
Preorientacja zawodowa – układ przypadkowych i celowych oddziaływań, umożliwiający jednostce zdobycie wiedzy o zawodach.[Dotyczy dzieci (do 10 r. życia)]
Orientacja szkolna i zawodowa – to działalność prowadzona w sposób celowy i zorganizowany wśród uczniów szkół ogólnokształcących, stojących przed wyborem odpowiedniej szkoły zawodowej, lub wyższej, a co za tym idzie – przed wyborem odpowiedniego zawodu. [ Z.Wiatrowski]
Preorientacja zawodowa - to wszystkie działania podejmowane przez rodziców, nauczycieli, pedagogów i inne osoby do 10 roku życia dziecka, mające na celu stopniowe wprowadzanie dziecka w zagadnienia pracy zawodowej, poprzez zapoznawanie się z możliwie dużą ilością zawodów i budzeniem szacunku do wszystkich zawodów i ludzi pracujących. [S. Szajek]
Orientacją zawodowa obejmuje się ludzi w wieku około 11 do 17 roku życia i kończy się z chwilą podjęcia decyzji o wyborze zawodu. [S. Szajek].
Orientacja szkolna to proces uświadamiania młodzieży w zakresie wyboru jednej z wielu rodzajów czy typów szkół stworzonych przez społeczeństwo. [T. Nowacki]
Orientacja zawodowa to długofalowa działalność wychowawcza, obejmująca swym zasięgiem wszystkie działania wychowawcze – szkoły, rodziców i innych osób, grup oraz instytucji – mające na celu przygotowanie młodzieży do podejmowania kolejnych decyzji edukacyjno - zawodowych oraz planowania kariery zawodowej.
Orientacja zawodowa realizowana jest poprzez:
przekazywanie uczniom informacji o możliwościach kształcenia na różnych poziomach oraz etapach rozwoju zawodowego oraz możliwościach zatrudnienia po ukończeniu nauki i zdobyciu zawodu;
kształtowanie umiejętności samopoznania i samooceny predyspozycji psychofizycznych;
kształtowanie aktywnej postawy wobec własnej kariery zawodowej, na podstawie wskazywania roli aspiracji edukacyjnych i zawodowych w życiu jednostki oraz roli pozytywnej motywacji do dalszego kształcenia.
Zadania orientacji zawodowej:
1. wyposażenie jednostki w wiedzę o zawodach
2. ukształtowanie względnie stałych zainteresowań zawodowych
3. ukształtowanie właściwych postaw wobec pracy
4. wyposażenie w umiejętności samooceny
Okresy w procesie wyboru zawodu [wg. Eli Ginzberga]:
1. Okres wyboru na podstawie fantazji.
Trwa od 3 do 10 r.ż., chociaż pozostałości niektórych zachowań z tego wieku pozostają nawet do wczesnej dojrzałości. Okres ten charakteryzuje się tym, że dziecko dokonuje wyboru zawodu w oparciu o marzenia zawodowe, nie biorąc pod uwagę swoich zdolności, ani konieczności ukończenia określonej szkoły.
2. Okres wyboru próbnego.
Trwa od 11 do 17 r.ż. Młodzi ludzie kierują się przy wyborze zawodu przede wszystkim tym, co im się podoba i co luba robić, lecz także zaczynają uwzględniać już swoje zdolności.
3. Okres wyboru realistycznego.
U młodzieży 17 –24 letniej stopień realizmu w ocenie swoich możliwości zawodowych i uzdolnień jest już większy. Młodzież dokonuje wyboru kierując się również takim czynnikami jak zatrudnienie czy zarobki.
Teoria Donalda Supera: Podzielił cały rozwój zawodowy na 5 faz:
1. Faza wzrostu- trwa od urodzenia do 14 roku życia. Dzieli się na 3 podokresy:
-fantazji do 10 roku życia
-zainteresowań 11-12 lat
-możliwości 13-14 lat
2. poszukiwanie (eksploracja)- od 15-24 roku życia
-wstępny 15-17 lat
-przejściowy 18-21 lat
-prób 22-24 lat
Według Supera młodzi ludzie badają świat pracy, ustalają swoje preferencje zawodowe.
3. zajęcie pozycji (stabilizacja) 25- 24 rok życia
-doświadczania 25-30 lat
-zdobywania 31-44 lat.
4. podtrzymywanie (zachowanie statutu) 45-64 rok życia
-utrzymywanie tego co zostało osiągnięte.
5. schyłkowa, po 65 roku życia
-osłabienie 65-70 lat
-wycofanie po 70 roku życia
Poradnictwo zawodowe
Poradnictwo zawodowe to proces doradzania, w którym doradca zawodowy pomaga klientowi w osiągnięciu lepszego zrozumienia siebie samego w odniesieniu do środowiska pracy, aby umożliwić realny wybór lub zmianę zatrudnienia lub też osiągnięcie właściwego przystosowania zawodowego.
Poradnictwo zawodowe to proces, w którym doradca pracy i klient pracują wspólnie, aby radzący się mógł osiągnąć coraz lepsze zrozumienie samego siebie i wiedzę o świecie pracy i był w stanie bardziej realnie wybrać, zmienić lub przystosować się do zatrudnienia.
Celem poradnictwa zawodowego jest udzielenie pomocy osobie radzącej się w osiągnięciu najbardziej korzystnego poziomu przystosowania zawodowego z punktu widzenia społecznego, ekonomicznego i profesjonalnego.
Do form poradnictwa zawodowego możemy zaliczyć:
- poradnictwo indywidualne;
- poradnictwo grupowe.
Poradnictwo indywidualne jest formą indywidualnej pomocy klientowi, który znalazł się w trudnej sytuacji, traci w niej orientację i nie potrafi sam poradzić sobie z jej rozwiązaniem.
W procesie poradnictwa indywidualnego, musi dojść koniecznie do kontaktu doradcy z klientem zgłaszającym się ze swoim problemem, który odbywa się w postaci rozmowy doradczej. Rozmowa taka jest podstawową metodą stosowaną w poradnictwie indywidualnym.
W poradnictwie grupowym istotne jest również wszystko to, co dotyczy jednostki, a więc jej potrzeby, zainteresowania, dążenia, możliwości i ograniczenia, cechy osobiste. Istotne jest też to, co składa się na zewnętrzną sytuację, a więc parametry rynku pracy, prawo pracy, środowisko pracy, wymagania zawodu i stanowiska pracy, przyszłość zawodu. W poradnictwie grupowym przyjmuje się zasadę, że każdy człowiek ma szansę i możliwości własnego rozwoju.
Zasady poradnictwa zawodowego
dostępności usług dla wszystkich osób bezrobotnych i innych osób poszukujących pracy oraz dla pracodawców ,
dobrowolności korzystania z usług poradnictwa zawodowego ,
równości w korzystaniu z usług poradnictwa zawodowego bez względu na narodowość , płeć , wyznanie , przynależność do organizacji politycznych i społecznych oraz inne okoliczności ,
swobody wyboru zawodu i miejsca zatrudnienia ,
bezpłatności korzystania z usług poradnictwa zawodowego ,
poufności i ochrony danych osobistych bezrobotnych i innych osób poszukujących pracy , korzystających z usług poradnictwa zawodowego.
Zdania poradnictwa zawodowego
1. pomoc w osiągnięciu obiektywnej znajomości samego siebie
2. zwiększenie umiejętności oceny sytuacji w której znajduje się osoba szukająca pomocy
3. wyzwalanie aktywności i inicjatywy osób radzących się a tym samym wspomaganie rozwiązywania problemów
4. doprowadzenie do podjęcia decyzji przez osobą poszukującą porady w sposób samodzielny.
Funkcje poradnictwa zawodowego:
a) kształcąca
b) wychowawcza
c) motywacyjna
d) poznawcza
e) diagnostyczna
f) kreatywna
g) informacyjna
h) kwalifikacyjna
i) terapeutyczna
Warunki realizacji zadań poradnictwa zawodowego:
1. Wypracowanie nowoczesnego systemu obejmującego cały okres rozwoju zawodowego tj. dzieci, młodzieży i dorosłych
2. Kształcenie fachowców tj. doradców zawodowych
3. Oprzyrządowanie miejsca pracy doradcy zawodowego.
Doradztwo zawodowe: (R. Lambi) to proces w którym doradca zawodowy pomaga klientowi w osiągnięciu lepszego zrozumienia samego siebie w odniesieniu do środowiska pracy aby umożliwić mu realistyczny wybór lub też osiągnięcie właściwego dostosowania zawodowego.
Inicjatywa doradcy
Cele doradztwa zawodowego:
Zapoznanie osoby radzącej się:
Z jej możliwościami i zainteresowaniami z punktu widzenia dostosowania zawodowego
Z możliwościami zawodowymi na rynku pracy
Z przeciwwskazaniami i szczególnymi wymaganiami
Z warunkami ekonomicznymi określonych prac i zawodów
Ze sposobami poszukiwania pracy
Ze sposobami kontaktowania się z pracodawcą
Rodzaje doradztwa zawodowego:
1) Nieprofesjonalne: sensu „stricte” tj. należące do zawodów konsultingowych
2) Sensu „targo” tj. takie, które jest funkcją będącą częścią składową innej roli zawodowej.
Formy orientacji i poradnictwa zawodowego:
1. lekcje zawodoznawcze
2. wycieczki zawodoznawcze
3. spotkania zawodoznawcze
4. konsultacje zawodoznawcze
5. zespoły zawodoznawcze
6. kąciki informacji zawodowej
7. giełdy zawodów
8. mobilne centra informacji zawodowej
Metody orientacji i poradnictwa zawodowego:
1. wyświetlanie filmów zawodoznawczych
2. lektura literatury zawodoznawczej
3. pogadanki i wykłady
4. dyskusje i konsultacje
5. zbieranie przez uczniów materiałów zawodoznawczych
6. Przygotowywanie wypracowań zawodoznawczych
7. konkursy zawodoznawcze
8. obserwacje różnego rodzaju prac zaw.
9. prowadzenie tzw. zeszytów i teczek zawodoznawczych
10. korzystanie z audycji radiowych i telewizyjnych
Doradca zawodowy to osoba zajmująca się udzielaniem porad zawodowych. W świetle zmieniających się warunków gospodarczych w Polsce oraz szeregu zmian w edukacji pomaga radzącemu się w podjęciu decyzji o zmianie zawodu, podnoszeniu kwalifikacji, czy też ich uzupełnieniu. Doradca zawodowy wychodzi z inicjatywą do radzącego.
Ze względu na poziom kompetencji i pełnione funkcje doradców dzieli się na:
- profesjonalistów - gdzie poradnictwo lub doradztwo jest zadaniem podstawowym,
- półprofesjonalistów - to osoby, które obok innych zadań spełniają obowiązki związane z orientacją i poradnictwem zawodowym (ekonomista, księgowa itp.). poradnictwo jest zadaniem marginalnym,
- nieprofesjonalistów - rodzice, krewni, koledzy, znajomi, przyjaciele.
Rola doradcy zawodowego:
1.Niesienie uczniom pomocy w prawidłowym wyborze przyszłego zawodu i drogi prowadzącej do uzyskania wymaganych kwalifikacji. Pomoc ta polega na:
*udzielaniu rzetelnej informacji o zawodach, do których przygotowuje dana szkoła zawodowa, o warunkach pracy w tych zawodach;
* zapoznawaniu z zapotrzebowaniem rynku pracy;
* umożliwianiu uczniom konfrontowania własnych zainteresowań i uzdolnień zawodowych z konkretnymi sytuacjami zawodowymi;
* wyjaśnianiu przemian zachodzących w treściach i charakterze pracy w reprezentowanych przez tę szkoły zawodach;
* wskazywaniu na konieczność uwzględniania we własnych planach szkolnych i zawodowych potrzeb regionu i kraju.
2.Udzielanie rodzicom pomocy w przygotowaniu ich dzieci do prawidłowego wyboru zawodu i kierunku dalszego kształcenia przez:
*dostarczanie im materiałów informacyjnych umożliwiających zapoznanie się z zawodami;
*umożliwianie bezpośredniego zapoznania się ze stanowiskami pracy;
*zapoznawanie z procesem kształcenia zawodowego.
3.Wyrabianie umiejętności i sprawności koniecznych do pracy w wybranym zawodzie.
4. Kształtowanie zrozumienia roli pracy.
5. Wszczepianie wzorów, zasad i wartości wychowania.
6. Rozwijanie zamiłowań, umiejętności i właściwych postaw w stosunku do pracy.
7. Stwarzanie odpowiedniej atmosfery i klimatu sprzyjającego upowszechnianiu się pożądanego stosunku do pracy.
8. Utrwalanie pozytywnego stosunku do nauki i zawodu.
9. Optymalizowanie warunków nauki i pracy.
Współczesna szkoła powinna kształtować człowieka aktywnego, z inicjatywą, umiejącego podejmować decyzje prawidłowe w różnych dziedzinach swojego życia, zdającego sobie sprawę z ewentualnych konsekwencji i odpowiedzialności za dokonane wybory.
Zadania doradcy zawodowego w kształceniu zawodowym:
- prawidłowe przygotowanie młodych ludzi do podjęcia pracy;
- koordynacja kształcenia zawodowego w celu dostosowania do wymagań rynku pracy;
- planowanie kariery zawodowej;
- gromadzenie, opracowywanie, aktualizowanie informacji o zawodach;
- informowanie o drogach uzyskiwania kwalifikacji zawodowych oraz potrzebach rynku pracy;
- udzielanie informacji indywidualnych i grupowych o zawodach i instytucjach kształcenia;
- udzielanie indywidualnych porad na podstawie specjalistycznych badań osobom niezdecydowanym w wyborze zawodu, pragnącym zmienić zawód lub posiadającym ograniczenia;
- przekazywanie wiedzy i informacji nauczycielom i rodzicom o zawodach;
- utrzymywanie ścisłego kontaktu wizyty w zakładach pracy i spotkania z pracodawcami,
- prowadzenie dokumentacji.
Struktury organizacyjne poradnictwa i doradztwa zawodowego
Szkolne: rodzina; szkoły ogólnokształcące (podstawowa, gimnazjum i średnia); szkoły zawodowe (zasadnicza, technikum, policealna); uczelnie wyższe; instytuty naukowo-badawcze; poradnie psychologiczno-pedagogiczne; organizacje dziecięce i młodzieżowe; koła zainteresowań.
Pozaszkolne: urzędy pracy; centra informacji zawodowej; centra edukacyjne; placówki służby zdrowia; zakłady pracy; środki masowego przekazu; prywatne biura pośrednictwa pracy.
Urzędy Pracy:
Rola Urzędów Pracy:
- wypracowanie strategii dostosowywania kwalifikacji zawodowych do potrzeb rynku pracy;
- rozwijanie mobilności i aktywności edukacyjnej i zawodowej młodzieży i dorosłych;
- modernizacja (tworzenie) systemu orientacji i poradnictwa zawodowego;
- udzielanie pomocy merytorycznej i organizacyjnej w zakresie edukacji pozaszkolnej i poradnictwa zawodowego;
- usprawnianie funkcjonowania w nowych warunkach organizacyjnych poprzez doskonalenie kadry kierowniczej i organizacyjnej;
- ścisła współpraca ze szkołami wszystkich stopni, pracodawcami oraz organizacjami społecznymi w zakresie szkolenia bezrobotnych.
Zadania Urzędów Pracy:
- sporządzanie bilansów kwalifikacji zawodowych osób pozostających bez pracy;
- opracowywanie analiz, raportów, zaleceń i wytycznych dotyczących edukacji i poradnictwa zawodowego;
- koordynowanie działań w zakresie szkolenia, w tym:
* opracowywanie wzorcowych procedur współpracy między UP i organizacjami szkolącymi osoby dorosłe;
* opracowywanie programów szkolenia bezrobotnych;
- organizowanie i rozwijanie systemu orientacji i poradnictwa zawodowego, w tym:
*opracowywanie i propagowanie technik rozwijających samodzielność osób poszukujących pracy;
*organizowanie i aktualizowanie krajowej bazy danych obejmującej informację zawodową (charakterystyki pracy, wymaganych kwalifikacji i warunków pracy);
*określanie celów, kierunków i organizacji działań podstawowych w zakresie orientacji i poradnictwa zawodowego;
*organizowanie i aktualizowanie krajowej bazy danych obejmujących informacje o możliwościach kształcenia i szkolenia zawodowego;
*propagowanie doświadczeń krajowych i zagranicznych w zakresie doradztwa zawodowego;
- nadzór i ocena efektywności pracy UP w dziedzinie poradnictwa zawodowego i rekwalifikacji;
- opiniowanie projektów aktów prawnych dotyczących problematyki orientacji i poradnictwa zawodowego oraz kształcenia, doskonalenia i przekwalifikowania osób dorosłych;
- udział w prowadzeniu szkolenia dla pracowników UP w zakresie orientacji i poradnictwa zawodowego;
- inicjowanie i prowadzenie współpracy z partnerami zagranicznymi w dziedzinie edukacji dorosłych i poradnictwa zawodowego.
Poradnie Psychologiczno-Pedagogiczne:
Profilaktyka:
- rozpoznawanie i rozwijanie zdolności i umiejętności,
- wczesne wykrywanie wad i ich korygowanie poprzez współpracę ze specjalistami,
- współpraca z pedagogiem szkolnym i środowiskiem lokalnym,
- ukierunkowanie dzieci i młodzieży w podejmowaniu decyzji o wyborze zawodu pod względem umiejętności, stanu zdrowia i aspiracji.
Diagnozowanie: psycholog, pedagog, logopeda, doradca zawodowy.
Terapia: logopedyczna, pedagogiczna, rodzin, dzieci i młodzieży.
Poradnie Wychowawczo-Zawodowe:
1. Rozpoznawanie, rozwijanie indywidualnych zdolności, wiedzy, kwalifikacji, umiejętności i aspiracji społeczno-zawodowych w odniesieniu do rozwoju naukowo-technicznego i rynku pracy.
2. W przypadku dorosłych pracujących, możemy mówić również o korygowaniu niezadowalających sytuacji w życiu zawodowym i osobistym wynikających ze złego wyboru zawodu lub niewłaściwych decyzji.
Główne zadania Centrów Informacji Zawodowej:
- gromadzenie informacji o zawodach;
- orientacja zawodowa;
- porady indywidualne;
- porady grupowe;
- pośrednictwo pracy informacje o pracodawcach i miejscach pracy;
- pomoc w sporządzaniu curriculum vitae i listu motywacyjnego (wzory pism);
- charakterystyki zawodowe do wglądu.