STADIA EWOLUCJI PLASTYCZNEJ DZIECKA
Bazgroty (od 2 do 4 roku życia)
Początkowo jest to tzw. bazgrota chaotyczna, która charakteryzuje się tym, że linie są przypadkowe, skłębione, przekreślane tzw. „zygzakami”, pojawiają się „kleksowate” plamy. Układ kompozycyjny jest nieokreślony. Po jakimś czasie daje się jednak zauważyć, że dziecko dąży do umieszczenia formy plastycznej w centrum kartki papieru. W toku rozwoju pojawia się tzw. bazgrota kontrolowana. Są to różnorodne spirale, faliste linie, łamane oraz proste. Pojawiają się też owale i kręgi. Dziecko dąży do tego by układy te były rozmaite, daje się zauważyć ich dynamiczny rytm oraz kontrasty i podobieństwa form. Kolor jest dobierany wówczas na zasadzie przypadku. Dopiero z czasem o wyborze koloru zaczyna decydować czynnik emocjonalny. Dziecko wybiera na ogół barwy chromatyczne, proste i czyste np. czerwony, żółty, zielony. Przestrzeń, którą dziecko buduje na płaszczyźnie jest równoznaczna z ruchem rysowania. Jest to swego rodzaju „czasoprzestrzeń”. W tym okresie pojawiają się już zaczątki „perspektywy intencjonalnej”, także dziecko podejmuje próby tworzenia zależności przestrzennych poprzez umieszczanie małych form w większych. Dziecko wykazuje także zainteresowanie wszelkiego rodzaju modelowaniem i konstruowaniem. Bazgorcie chaotycznej w modelowaniu odpowiada zabawa bryłą np. gliny, jej klepanie, drobienie, sklejanie itp. Natomiast bazgrocie kontrolowanej odpowiadają próby tworzenia brył geometrycznych np. kuli czy walca. W kompozycjach półprzestrzennych ujawnia się spontaniczne zamiłowanie dziecka do montowania w jednej całości różnych elementów i tworzyw np. gliny, patyczków, szmatek, szkiełek itp.
Pierwsze motywy (od 4 do 6 roku życia)
Stadium to nazywane jest także „poszukiwaniem schematu”, gdyż dziecko poprzez rysowanie kół, linii prostych, prostokątów, trójkątów poszukuje form dla pierwszych motywów jakimi są: człowiek, pojazd, dom, zwierzę, roślina czy ptak. Kształt budowany jest nadal przy pomocy linii, jednak można zauważyć większe zainteresowanie plamą oraz dbałość o fakturę i walory obrazka. Kolor jest zależny od uczuć dziecka, dlatego też w tym stadium można badać indywidualne upodobania dziecka, co do barwy oraz zestawień kolorów. Koncepcja przestrzeni na płaszczyźnie jest egocentryczna, co oznacza, że elementy i motywy, które są dla dziecka najważniejsze zostają przez nie wyeksponowane. Zajmują one centralne miejsce lub zostają wyolbrzymione, natomiast wszystkie inne elementy, które są mniej ważne krążą wokół tego centralnego motywu. Elementy, które dziecko wyolbrzymia identyfikowane są z jego osobą. Obrazek jest więc ilustracją świata dziecka, tego, co jest dla niego ważne, co go otacza. Rysunki takie są bardzo żywe i cechuje je duża oryginalność. Przyczyną tego stanu rzeczy jest również to, że dziecko cały czas poszukuje nowych form dla wyrażenia rzeczywistości, a jego pomysłowość jest nieograniczona. W tym okresie występuje również bardzo silne wyczucie przestrzeni kompozycyjnej obrazka. Układy plastyczne dzieci, które systematycznie rysują są często znakomicie wyważone formalnie i wyrazowo. Da się to również zauważyć podczas modelowania z gliny lub plasteliny. Dzieci poszukują form znaczących, bawią się abstrakcyjnym kształtem.
Geometryzacja (od 6 do 8 roku życia)
Stadium to jest bardzo ważne, gdyż dziecko określa wtedy własną, stałą formę symbolizacji różnych zjawisk rzeczywistości. Wszystko to ma charakter indywidualny: kształt, barwa oraz przestrzeń. U jednych dzieci występuje bogactwo form, u innych z kolei forma jest uboga i jednakowa. Jak wskazuje nazwa tego stadium wszystkie przedmioty i zjawiska określone są kształtami geometrycznymi lub są do nich zbliżone. W stadium geometryzacji dziecko odkrywa związek między kolorem a przedmiotem. Określona rzecz może być wówczas przez dłuższy czas obdarzana tylko tym jednym kolorem np. trawa będzie ciągle zielona, a słońce żółte. Dopóki dziecko nie doświadczy wzrokowo, że dane przedmioty mogą mieć również inny kolor, będzie je kolorowało tylko w taki sposób. Dzięki egocentrycznej postawie dziecka najszybciej bogaci się postać człowieka na rysunkach: od tzw. głowonogów rysowanych przy pomocy koła i prostych linii dziecko przechodzi do rysowania różnych kształtów geometrycznych, które charakteryzują daną postać: jej ruch, zawód czy ubranie. Na rysunkach pojawia się także linia podstawy, na której dziecko umieszcza przedmioty oraz linia stropu np. niebo czy sufit. W miarę rozwoju dziecko wykazuje również szczególną pomysłowość, jeżeli chodzi o interpretację przestrzeni na płaszczyźnie. Pojawia się perspektywa rzędowa, niekonsekwentna, ale jednak perspektywa z lotu ptaka, spojrzenie „prześwietlające” oraz tzw. symultanizm przestrzenny, który wyraża się w zastosowaniu na jednym rysunku różnych punktów widzenia. W dalszym ciągu mamy do czynienia również z perspektywą intencjonalną, czyli akcentowaniem elementów najważniejszych dla dziecka. W stadium tym następuje nie tylko stabilizacja barwy, ale i obrazu. Kształty geometryczne są ustawiane w większości pod kątem prostym, co „uspokaja” kompozycję. Nie znika tendencja do rytmizacji, dziecko dostrzega ją i stosuje. Jeżeli chodzi o modelowanie z gliny czy plasteliny dzieci prezentują dwa sposoby: formowanie kształtu z całości bryły oraz dodawanie do siebie szczegółów i montowanie z nich całości przez sklejanie. Metody te są zależne od osobowości dziecka.
Płynny kontur (od 8 do 13 roku życia)
Cechą charakterystyczną tego stadium jest żywy kontur, który określa znaczący kształt organiczny. Następuje zmniejszenie roli deformacji, zwłaszcza jeżeli chodzi o proporcje przedmiotów. Miejsce, na którym koncentruje się uwaga dziecka, wyróżnia się nagromadzeniem szczegółów. W ten sposób dziecko akcentuje kompozycję. Do celów informacyjnych służą dziecku również kolor i walor. Jeżeli dziecko jest systematycznie pobudzane poprzez doświadczenia wzrokowe oraz emocjonalne na rysunkach widoczne są syntezy tego, co obiektywne z tym, co subiektywne. Natomiast jeżeli dziecko nie jest pobudzane albo zasklepia się w schemacie, albo gubi się w nadmiarze spostrzeżeń przez co nieudolnie naśladuje jakieś wzorce obrazowania. W budowaniu przestrzeni na płaszczyźnie dziecko wykazuje się większym rozumieniem głębokości horyzontu. Pojawia się wtedy plan przestrzenny wyznaczony kształtem czy też kolorem. Elementem typowym dla tego stadium jest świadomość, że jedne przedmioty mogą zasłaniać drugie, co wyrażone zostaje na rysunku poprzez tzw. perspektywę kulisową. Dziecko zauważa także, że przedmioty zmniejszają się w miarę oddalania się od nich. Wcześniejsze upodobanie do rytmizacji kompozycji przechodzą w zamiłowanie do układów dekoracyjnych. Pojawiają się kompozycje abstrakcyjne zarówno płaskie, jak i przestrzenne. Dziecko lubi kompozycje przestrzenne, które nie służą żadnemu celowi. Imponują mu prace z zakresu rzemiosła, doskonale również wyczuwa wymagania surowca, z którym pracuje.
Pseudonaturalizm, pseudosymbolizm, pseudokonstruktywizm (od 13 roku życia)
Kształt w tym stadium częściej określany jest plama walorową niż linią. Bryły na płaszczyźnie budowane są przy pomocy światłocienia. Przestrzeń trójwymiarowa i odległość sugerowane jest poprzez konwencję perspektywy zbieżnej i powietrznej. Coraz większa staje się również rola szczegółów. Kompozycja spełnia funkcję okna, przez które widać jakiś fragment rzeczywistości. Akcent położony zostaje na elementy najbliższe oku lub najważniejsze dla pokazywanej sytuacji. Barwa zostaje podporządkowana zmienności światła. Bywa tak, że kompozycja zostaje dzielona na plany kolorystyczne. W kompozycjach symbolicznych natomiast kształt określony zostaje czasem poprzez barwę lokalną, intensywną lub lekko zróżnicowaną tonalnie. Przestrzeń bywa wtedy zredukowana do linii podstawy, sugerowana przez zbliżenie lub kojarzenie elementów o różnym znaczeniu, kształcie czy proporcjach. Kompozycje są dynamiczne i nieregularne zarówno w kształcie jak i układach formy. Jeżeli chodzi o konstruowanie przejawia się tutaj spontaniczne upodobanie do prostych kształtów geometrycznych.
BIBLIOGRAFIA:
Trojanowska A., Dziecko i plastyka, WSiP, Warszawa 1983