CHARAKTERYSTYKA MODELI

Przedstawiony model jest odpowiedni dla odpadów przemysłowych i niebezpiecznych. Postępowanie z odpadami komunalnymi musiałoby zostać przedstawione w inny sposób. Poza tym przedsiębiorstwa zajmujące się gospodarowaniem odpadami są z reguły nastawione na odbiór odpadów przemysłowych i niebezpiecznych, co automatycznie eliminuje konieczność dopasowywania procesów do odpadów komunalnych.

Oznaczenia P1, P2, P3, … i Pn oznaczają poszczególnych klientów, którzy korzystają z usług przedsiębiorstwa gospodarującego odpadami. Klientami są małe, średnie i duże przedsiębiorstwa produkcyjne, usługowe i handlowe. Przedsiębiorstwa te wytwarzają odpady przemysłowe i niebezpieczne, które zgodnie z ustawą o odpadach przekazują wyspecjalizowanemu podmiotowi zajmującemu się ich zagospodarowaniem w celu zminimalizowania negatywnego wpływu na środowisko naturalne. Przekazanie odpadów od klienta do przedsiębiorstwa gospodarującego odpadami jest jednocześnie ich wejściem do systemu procesów zarządzania logistycznego strumieniami odpadów.

Przedsiębiorstwa produkcyjne, handlowe czy usługowe, jeśli wytwarzają jakiekolwiek odpady, są obowiązane przez polskie prawo do ich ewidencji i do ustalenia odpowiedniego planu ich zagospodarowania. Ponieważ działania związane z gospodarowaniem odpadami są kosztowne i często pracochłonne, przedsiębiorstwa wolą zamiast prowadzić je samodzielnie, zlecać je wyspecjalizowanym podmiotom. Przedsiębiorstwa, które chcą korzystać z usług wyspecjalizowanego podmiotu w celu dbałości o ochronę środowiska (i zgodnie z wymogami prawa) muszą posiadać odpowiednie dokumenty oraz przedstawić listę rodzajów wytwarzanych odpadów wraz z ich masą. Przedsiębiorstwo gospodarujące odpadami na tej podstawie sporządza wycenę gospodarowania tymi odpadami i przedstawia kosztorys, czyli wycenę swoich usług, która może być zaakceptowana przez klienta lub odrzucona. Jeśli klient nie godzi się na dane warunki to zmuszony jest szukać innego przedsiębiorstwa posiadającego korzystniejszą ofertę. Jeśli zaś obie strony uznają ustalone warunki za satysfakcjonujące – podpisują umowę. W momencie zawarcia umowy i rozpoczęcia jej realizacji przedsiębiorstwo gospodarowania odpadami przemysłowymi zaczyna realizować procesy wchodzące w skład systemu zarządzania logistycznego strumieniami odpadów.

Zanim jednak odpady przemysłowe zostaną przekazane do przedsiębiorstwa specjalizującego się w procesach gospodarowania nimi, podlegają segregacji. Zgodnie
z ustawą o odpadach, przedsiębiorstwa wytwarzające odpady przemysłowe i niebezpieczne są obowiązane do ich samodzielnej segregacji, w związku z czym do przedsiębiorstw gospodarujących odpadami trafiają one z rozróżnieniem na poszczególne rodzaje, odpowiadające kodom odpadów z Katalogu Odpadów. Oczywiście przedsiębiorstwo gospodarowania odpadami może pomagać swoim klientom w tych czynnościach poprzez udostępnienie różnego rodzaju pojemników czy kontenerów na różnego rodzaju odpady,
a także udzielać informacji o najbardziej korzystnych sposobach ich segregacji i czasowego magazynowania.

Posegregowane odpady przemysłowe są przekazywane przedsiębiorstwom gospodarującym odpadami. W praktyce przekazanie partii odpadów zazwyczaj ma miejsce wtedy, gdy ich wytwórca zgromadzi odpowiednią ilość danego rodzaju odpadu. Jest to dla niego o tyle korzystnym rozwiązaniem, że zapewniając pełny załadunek samochodu transportującego odpady minimalizuje ponoszone koszty transportu. Niemniej jednak to rozwiązanie wiąże się z koniecznością posiadania wydzielonego miejsca, gdzie możliwe jest czasowe magazynowanie wytwarzanych odpadów zgodnie z zasadami ich przechowywania w celu zgromadzenia partii zapewniającej ekonomicznie efektywny załadunek. Jeśli występują duże ilości rodzajów odpadów i mają one dużą masę, wtedy częstotliwość ich odbierania jest większa. Jeśli natomiast ilość odpadów jest niewielka i ma małą masę to mogą być odbierane rzadziej. Wiąże się to ściśle z transportem odpadów, gdzie koszty transportu są związane z ładownością pojazdów przewożących odpady.

Dysponując odpowiednią masą danego rodzaju odpadu, jego wytwórca kontaktuje się
z przedsiębiorstwem gospodarującym odpadami przemysłowymi i informuje jego pracowników o konieczności odbioru tego odpadu. Ten moment kontaktu między przedsiębiorstwami może być uznawany za początek procesów związanych z zarządzaniem logistycznym strumieniami odpadów przemysłowych.

Odbiór odpadów przemysłowych od jego wytwórcy oznacza proces zbierania odpadów przez przedsiębiorstwo gospodarujące odpadami. O ile wytwórcy odpadów nie zawsze mają możliwości ich czasowego magazynowania w celu zebrania pełnego załadunku, bądź też zebranie pełnego ładunku nie jest możliwe w czasie 1 roku (taki czas magazynowania odpadów jest zgodny z prawem), o tyle przedsiębiorstwo gospodarujące odpadami musi gromadzić odpady tak, aby zapewnić pełną ładowność swoich transportów a jednocześnie nie przekraczać pojemności magazynowej. Tylko takie prowadzenie działalności gwarantuje jej racjonalność i ekonomiczną efektywność.

W związku z powyższym, odpady przemysłowe zebrane od ich wytwórców są przewożone do magazynu przedsiębiorstwa gospodarującego odpadami przemysłowymi, gdzie są dokładnie ewidencjonowane i czasowo składowane w wyznaczonym miejscu, aż do momentu kiedy zbierze się określona ich masa, nadająca się do efektywnie ekonomicznego przekazania odpadów do odzysku lub składowania. Jeśli załadunek odpadów odbieranych od klienta jest pełny to również przewożony jest do magazynu przedsiębiorstwa, z tą różnicą, że w zależności od rodzaju odpadu niekoniecznie musi tam nastąpić jego wyładowanie, a może tylko zostać podjęta decyzja o dalszym postępowaniu z tym transportem i przekazaniu odpadów do odzysku lub składowania. Niemniej jednak wszystkie odpady odbierane od klientów w pierwszej kolejności przewożone są do magazynu przedsiębiorstwa gospodarującego odpadami, gdzie poddawane są końcowej segregacji – na odpady, które nie nadają się do ponownego wykorzystania i będą skierowane do unieszkodliwienia na składowisku, oraz te, które mogą zostać poddane odzyskowi. Dodatkowo składowane na magazynie odpady często poddane zostają w trakcie segregacji procesom wstępnej obróbki, takim jak miażdżenie czy belowanie, co w późniejszych fazach pozwala na łatwiejsze ich transportowanie i unieszkodliwianie czy odzyskiwanie. Są to także konieczne procesy w przypadku oddawania odpadów na składowisko, ponieważ pozwalają one na istotne zmniejszenie objętość odpadów. Poza tym, wysypiska nie przyjmują odpadów niebezpiecznych, więc jeśli takie występują, a nie nadają się do odzysku, to muszą zostać najpierw unieszkodliwione i dopiero w takim stanie dostarczone na wysypisko. Wszystkie te procesy mogą również odbywać się u klienta, to jednak zależne jest już od tego czy dysponuje on odpowiednimi możliwościami technicznymi i technologicznymi.

Generalnie magazynowanie danego rodzaju odpadu zwykle nie trwa dłużej niż do momentu zebrania od wytwórców odpadów masy pozwalającej na pełny załadunek transportowy. Wtedy możliwe jest usunięcie go z ewidencji magazynowej i przekazanie do odpowiedniej instalacji lub urządzenia do odzysku, bądź unieszkodliwienie poprzez składowanie na wysypisku. Przedsiębiorstwa gospodarujące odpadami przemysłowymi dążą do minimalizacji procesu magazynowania, głównie ze względów finansowych, ale także z uwagi na fakt, że pewne rodzaje odpadów w trakcie „leżakowania” w magazynie mogą znacznie tracić na wartości (np. mokra makulatura, pordzewiały złom, itp.).

Analizując proces zagospodarowania odpadów, z punktu widzenia przedsiębiorstwa gospodarującego odpadami przemysłowymi, istnieją dwie możliwości w tym zakresie: przekazanie odpadów na odzysk, lub zdeponowanie ich na składowisku odpadów. Obecnie zauważalna jest coraz silniejsza tendencja zmierzająca ku temu, aby gospodarować odpadami przemysłowymi poprzez poddawanie ich odzyskowi. Jest to korzystne z punktu widzenia ochrony środowiska naturalnego, gdyż mniejsze masy odpadów zalegają na ziemi, a także
z ekonomicznego punktu widzenia – odzysk umożliwia uzyskanie surowców wtórnych, które wymagają dużo niższych nakładów finansowych na ich zakup niż na oryginalne materiały,
a jednocześnie mogą posiadać nawet do 100% właściwości surowca pierwotnego. Procesy związane z odzyskiem wartości z odpadów przemysłowych kończą fazę gospodarowania odpadami w procesie zarządzania logistycznego strumieniami odpadów, a powstałe w tych procesach surowce wtórne stanowią element wejściowy w odwrotnym łańcuchu dostaw i są dystrybuowane do klientów wykazujących zapotrzebowanie na te materiały. Dystrybucję odwrotną można traktować jako ostatni etap systemu zarządzania logistycznego strumieniami odpadów przemysłowych, przy czym należy tu zaznaczyć, że nie każdy podmiot realizujący zadania tego systemu realizuje również zadania związane z tą dystrybucją.

Niestety obecnie nie ma jeszcze możliwości przekazywania wszystkich rodzajów odpadów do odzysku, ponieważ instalacje i urządzenia odzyskujące często nie odpowiadają technicznie i technologicznie wymaganiom koniecznym do odzysku wartości z pewnych rodzajów odpadów przemysłowych. Dodatkowo instalacje i urządzenia do odzysku zazwyczaj są przystosowane do odzyskiwania wartości z jednego lub co najwyżej kilku różnych rodzajów odpadów. Przekazując więc odpady na odzysk konieczne jest ich rozwożenie po często znacznie rozległym geograficznie terenie, jednocześnie dzieląc na wymagane rodzaje odpadów dla danej instalacji lub urządzenia do odzysku, co może znacznie zwiększać koszty związane z magazynowaniem i transportowaniem. Często też odpady mogące zostać poddane odzyskowi trafiają mimo to na składowisko odpadów z uwagi na zbyt wysokie koszty związane z ich odzyskiem. Dlatego obserwując działalność przedsiębiorstw gospodarujących odpadami przemysłowymi zauważalne jest, że mimo wielu pozytywnych zmian w tym zakresie nadal większość zbieranych przez nie odpadów od ich wytwórców zostaje zdeponowanych na składowiskach odpadów przemysłowych.

W praktyce zazwyczaj dane przedsiębiorstwo gospodarujące odpadami przemysłowymi współpracuje z jednym, wybranym składowiskiem (w niektórych przypadkach możliwa jest szersza współpraca z więcej niż jednym składowiskiem, np. wtedy, gdy ilości deponowanych odpadów mogą przekroczyć określoną pojemność wyznaczoną dla składowiska i składowania, lub składowisko nie ma warunków i możliwości na przyjmowanie pewnych rodzajów odpadów). Współpraca taka jest korzystnym rozwiązaniem z uwagi na możliwości negocjowania warunków deponowania odpadów na składowisku, łącznie z negocjacjami dotyczącymi aspektów finansowych na pierwszym miejscu.

Gdzie:

K_C – całkowite koszty zarządzania logistycznego strumieniami odpadów przemysłowych, ponoszone przez przedsiębiorstwo gospodarujące odpadami przemysłowymi w celu prowadzenia ekonomicznie efektywnej gospodarki odpadami przemysłowymi;

K_T – całkowite koszty transportu, związane z przemieszczaniem odpadów przemysłowych na poszczególnych trasach, ponoszone przez przedsiębiorstwo gospodarujące odpadami przemysłowymi;

K_M – całkowite koszty magazynowania, związane z czasowym składowaniem i procesami magazynowymi dotyczącymi odpadów przemysłowych, ponoszone przez przedsiębiorstwo gospodarujące odpadami przemysłowymi;

K_O – całkowite koszty odzysku, związane z przekazywaniem części zgromadzonych odpadów przemysłowych do instalacji i urządzeń odzyskujących wartość z odpadów przemysłowych, ponoszone przez przedsiębiorstwo gospodarujące odpadami przemysłowymi;

K_S – całkowite koszty unieszkodliwiania poprzez deponowanie odpadów przemysłowych na składowisku, związane z przekazywaniem części zgromadzonych odpadów przemysłowych do składowania na wysypisku, ponoszone przez przedsiębiorstwo gospodarujące odpadami przemysłowymi.

P - ilość przedsiębiorstw wytwarzających odpady przemysłowe, które są klientami przedsiębiorstwa gospodarującego odpadami przemysłowymi;

N - ilość rodzajów odpadów wytwarzanych przez wszystkich klientów przedsiębiorstwa gospodarującego odpadami przemysłowymi, jakie są mu przekazywane w celach zagospodarowania;

p - dany klient przedsiębiorstwa gospodarującego odpadami przemysłowymi;

n - dany rodzaj odpadu przemysłowego, oddanego przez klienta przedsiębiorstwu gospodarującemu odpadami przemysłowymi w celu zagospodarowania;

i^o_pn - masa danego rodzaju odpadu przemysłowego, przekazanego do przedsiębiorstwa gospodarującego odpadami przemysłowymi przez klienta w celu zagospodarowania;

τ - współczynnik optymalizacji określany przez ładowność (zależną od masy i objętości odpadu) rzeczywistą pojazdu transportowego;

S^T- stawka transportowa, obowiązująca w przedsiębiorstwie gospodarującym odpadami przemysłowymi;

t_m - trasa (odległość) transportu odpadów przemysłowych od klienta do magazynu przedsiębiorstwa gospodarującego odpadami przemysłowymi.

k^m_n - jednostkowy koszt magazynowania dla danego rodzaju odpadu przemysłowego
w magazynie przedsiębiorstwa gospodarującego odpadami przemysłowymi;

k^u_n - jednostkowy koszt manipulacji magazynowych dla danego rodzaju odpadu przemysłowego w magazynie przedsiębiorstwa gospodarującego odpadami przemysłowymi;

t_o - trasa (odległość) transportu odpadów przemysłowych od magazynu przedsiębiorstwa gospodarującego odpadami przemysłowymi do punktu lokalizacji instalacji lub urządzenia odzysku;

k_o - jednostkowy koszt odzysku wartości z danego rodzaju odpadu przemysłowego
w danej instalacji lub urządzeniu odzysku, gdzie przekazane zostały odpady przez przedsiębiorstwo gospodarujące nimi.

t_s - trasa (odległość) transportu odpadów przemysłowych od magazynu przedsiębiorstwa gospodarującego odpadami przemysłowymi do punktu lokalizacji składowiska;

k_s - jednostkowy koszt składowania danego rodzaju odpadu przemysłowego na danym składowisku odpadów przemysłowych, gdzie przekazane zostały odpady przez przedsiębiorstwo gospodarujące nimi.

Szacując wartości kosztów składowych konieczne jest ich wyszczególnienie dla każdego rodzaju odpadu przemysłowego przekazywanego przedsiębiorstwu gospodarującemu odpadami przez klienta z uwagi zarówno na zróżnicowane parametry fizyko-chemiczne odpadów, jak i aspekty finansowe.

• Koszty transportu:

  • Płace kierowców środków transportowych i innych osób odpowiedzialnych za procesy transportowe;

  • Koszty szkoleń i innych dodatkowych świadczeń dla kierowców i osób związanych z obsługą transportu;

  • Koszty opłat za paliwo;

  • Opłaty za korzystanie z dróg i autostrad, parkingowe;

  • Koszty związane z utrzymaniem środków transportowych (przeglądy, ubezpieczenia, naprawy, itp.);

  • Amortyzacja środków transportowych;

  • Koszty ewentualnych kredytów związanych z zakupem środków transportowych;

  • Koszty załadunku, wyładunku i ewentualnie przeładunku, jeśli czynności te nie były wykonywane przez klienta;

  • Inne koszty (np. zdarzeń losowych).

Na podstawie tych wyszczególnionych kosztów ustalany jest poziom stawki transportowej obowiązującej za przejazd środka transportowego na odległości 1 kilometra. Istotne jest, że stawka transportowa jest stała, niezależnie od ilości przewożonego ładunku lub całkowitego jego braku. Wiąże się to ze specyfiką działań związanych z transportem odpadów przemysłowych. Biorąc pod uwagę, że odbiór i przewóz odpadów odbywa się w terminach narzucanych przez klientów, nie jest możliwe ustalanie optymalnych tras, które zapewniłyby uniknięcie pustych przebiegów. W związku z tym ustalanie stawki transportowej zależnej od ilości przewożonego ładunku w przypadku odpadów byłoby nieekonomiczne i zdecydowanie niekorzystne dla przedsiębiorstw gospodarujących odpadami. Stała stawka transportowa w przypadku transportowania odpadów ma tę zaletę, że zabezpiecza przedsiębiorstwa gospodarujące odpadami przemysłowymi przed nadużywaniem przez klientów ich gotowości do odbioru odpadów na życzenie klienta. Dodatkowo, stawka transportowa jest ustalana na takim poziomie, aby w żadnym przypadku posługiwania się środkiem transportu nie powodowała strat dla przedsiębiorstwa. Jest to z kolei zabezpieczeniem przed przekroczeniem pułapu opłacalności, kiedy to przewóz małych ilości odpadów lub pusty dojazd do klienta generowałby straty dla firmy z tego tytułu.

• Koszty magazynowania:

  • Koszty manipulacji magazynowych (głównie koszty wstępnej obróbki odpadów mającej na celu usunięcie właściwości niebezpiecznych odpadu, lub zmniejszającej ich objętość czy masę);

  • Płace magazynierów i innych osób odpowiedzialnych za gospodarkę magazynową;

  • Koszty obsługi magazynowej (np. załadunku, rozładunku, paletowania, itp.);

  • Amortyzacja infrastruktury magazynowej, w tym urządzeń obsługujących magazyn, itp.;

  • Opłaty za powierzchnie magazynowe, podatki, ubezpieczenia i inne;

  • Koszty utrzymania powierzchni i urządzeń magazynowych (remonty, naprawy, itp.);

  • Koszty systemu magazynowego;

  • Inne koszty (np. zdarzeń losowych).

Koszty magazynowania, mimo iż w teorii ulegają podziałowi na koszty gospodarki magazynowej i koszty manipulacji magazynowych, a czasem jeszcze na koszty magazynu, w praktyce występują jako jeden koszt. Są one tak samo zróżnicowane jak rodzaje odpadów i nie ma jednego określonego wzorca ich ustalania. Przedsiębiorstwo X ustala koszty magazynowania samodzielnie, w oparciu o informacje związane z wyżej wymienionymi kosztami, przy czym każde przedsiębiorstwo ma te koszty ustalone na różnym poziomie nawet dla tego samego rodzaju odpadu. Jest to związane z tym, że przy ustalaniu tego kosztu dodatkowo pod uwagę brany jest okres magazynowania danego rodzaju odpadu, jego właściwości fizyko-chemiczne, masa, gęstość, objętość, i tym podobne parametry, które są już wyjątkowo charakterystyczne i niesamowicie indywidualne nawet dla tego samego rodzaju odpadu przemysłowego. Dopiero po przeanalizowaniu tych wszystkich danych przedsiębiorstwo gospodarujące odpadami przemysłowymi ustala koszt magazynowania dla 1 tony danego rodzaju odpadu przemysłowego. Tutaj pod uwagę brane może być nawet to, z jakiego rodzaju działalności pochodzi dany rodzaj odpadu, skutkiem czego koszt magazynowania tego samego rodzaju odpadów w tym samym przedsiębiorstwie gospodarującym odpadami przemysłowymi będzie inny dla dwóch różnych wytwórców odpadów.

• Koszty odzysku:

  • Koszty transportu odpadów przemysłowych nadających się na odzysk do instalacji lub urządzenia odzyskującego wartość z odpadów;

  • Koszty ewentualnych wcześniejszych procesów, jakim poddany został odpad przekazywany do odzysku;

  • Opłata za przekazanie odpadów przemysłowych na odzysk.

W kosztach odzysku nie występuje wiele składowych, gdyż większość kosztów bezpośrednio związanych z odzyskiem ponosi posiadacz instalacji lub urządzenia odzyskującego wartość z odpadów. Przedsiębiorstwa gospodarujące odpadami przemysłowymi ponoszą tu koszty, oprócz transportowych i związanych z innymi procesami przygotowawczymi, koszty związane z opłatami za przekazanie odpadów na odzysk. Opłata ta jest ustalana przez posiadacza instalacji lub urządzenia odzysku za 1 tonę danego rodzaju odpadu przekazanego na odzysk. W tym zakresie przedsiębiorstwo gospodarujące odpadami przemysłowymi zazwyczaj na bieżąco monitoruje cenniki związane z odzyskiwaniem wartości z odpadów przemysłowych, aby zapewnić sobie jak najbardziej korzystne warunki finansowe oddając posiadane odpady do odzysku.

• Koszty składowania:

  • Koszty transportu odpadów przemysłowych przeznaczonych do unieszkodliwienia na odpowiednie składowisko;

  • Koszty ewentualnych wcześniejszych procesów, jakim poddany został odpad zanim został zeskładowany na składowisku;

  • Opłata za zdeponowanie odpadów przemysłowych na składowisku.

Koszty składowania są w zasadzie analogiczne do kosztów odzysku. Podobnie składa się na nie transport do miejsca składowania, ewentualne wcześniejsze procesy związane z przygotowaniem odpadów do składowania, i głównym kosztem jest sama opłata przekazywana właścicielowi składowiska za zdeponowanie na nim danej masy odpadów przemysłowych. Opłata za składowanie odpadów ustalana jest za 1 tonę danego rodzaju odpadu. Warunkiem dla składowanych odpadów jest brak właściwości niebezpiecznych, czyli jeśli takie występują, należy wcześniej poddać dany odpad odpowiednim procesom w celu ich unieszkodliwienia. Ceny za składowanie odpadów na wysypiskach są równie zróżnicowane co w przypadku odzysku, i równie podobnie to od przedsiębiorstwa gospodarującego odpadami przemysłowymi zależy, które składowisko wybierze mając na uwadze korzyści finansowe w postaci jak najniższych opłat za składowanie odpadów. W przypadku składowania za deponowanie odpadów zawsze płaci oddający je podmiot. Dodatkowo, w przypadku cenników składowisk odpadów przemysłowych można zauważyć dwie główne zależności. Po pierwsze odpady, które można przekazać na odzysk, na składowisku mają zdecydowanie wysoką cenę, co ma zniechęcać do ich składowania i jednocześnie zachęcać do przekazywania na odzysk. Po drugie, jeśli składowiska mają możliwości do przyjmowania odpadów niebezpiecznych (mogą to robić, jeśli same posiadają możliwości przeprowadzenia procesów, które usuną niebezpieczne właściwości odpadów), to cena zdeponowania odpadu z właściwościami niebezpiecznymi jest kilku lub kilkunastokrotnie wyższa niż tego samego rodzaju odpadu ale już unieszkodliwionego.