Socjologia– dr Magda Lejzerowicz 20.10.2013
Socjologia pochodzi od dwóch słów:
- łac. SOCIETAS - społeczny. dotyczący ludzi
- grec. LOGOS - nauka, mądrość, słowo
Socjologia to nauka o społeczeństwie.
Jan Szczepański tak definiuje pojęcie socjologii: „socjologia poszukuje praw zjawisk zachodzących między ludźmi, zajmuje się badaniem struktur, czyli wzajemnego przyporządkowania sobie ludzi w zbiorowościach”.
Twierdzenie, że istnieje ścisły związek między pracą lekarza a sytuacją społeczną, w jakiej przebiega ta praca, nie jest nowe. Już Hipokrates wskazywał na znaczenie środowiska społecznego, jako czynnika etiologicznego choroby oraz na wpływ wzajemnego stosunku lekarz-pacjent w procesie leczenia. Oszałamiający postęp nauki w ubiegłym wieku spowodował, że zapomniano o społecznych uwarunkowaniach choroby i sposobach postępowania z nią. Jednakże w latach ostatnich socjologowie i lekarze coraz częściej zwracają uwagę na te aspekty choroby.
Paradygmaty w socjologii medycyny
Uprzedni paradygmat socjologii medycyny:
medycyna i jej zaplecze instytucjonalne odpowiedzialne za zdrowie społeczeństwa i poszczególnych obywateli.
Od lat 70. XX w. obowiązuje, jako paradygmat „społeczno-ekologiczny model zdrowia”.
Ujmuje „człowieka jako dynamiczny system wzajemnie ze sobą powiązanych elementów biopsychospołecznych, wpisany w rzeczywistość fizyczną, społeczna i kulturową”
Socjologia medycyny wprowadza pojęcie człowieka, jako istoty zarówno biologicznej, jak i społecznej oraz pokazuje znaczenie tego faktu dla medycyny. To, że człowiek jest istotą społeczną, oznacza, że jego zachowanie i działanie nie może być odpowiednio opisane, a tym bardziej wyjaśnione, bez zrozumienia sytuacji społecznej i kulturowej, w której działa.
Socjologia medycyny – to socjologia, której głównym zadaniem jest opis, wyjaśnienie i wskazanie wpływu stosunków społecznych na zjawiska zdrowia i choroby.
Socjologia medycyny to również rozważania dotyczące natury i specyfiki medycyny, jako takiej.
Zagadnienia, które interesują socjologa to również, jaka jest natura medycyny? Czym jest zdrowie i choroba? Na czym polega specyfika eksperymentów medycznych?
Znajomość socjologii może ułatwić racjonalność wielu orzeczeń klinicznych, umożliwić lepsze zrozumienie zachowania się pacjentów, kolegów i działań wielkich organizacji, efektywniejsze wykorzystywanie umiejętności zdobytych w rozmaitych dziedzinach i na różnych etapach edukacji medycznej.
Definicja:
Socjologia medycyny zajmuje się badaniem społecznych aspektów zdrowia, choroby i opieki zdrowotnej. Stąd często socjologia medycyny określana jest jako socjologia zdrowia i choroby.
W ramach socjologii medycyny prowadzone są badania społeczne systemu szpitalnictwa i innych placówek leczniczych oraz ról społecznych zawodów medycznych: lekarzy, pielęgniarek i innych.
Źródło: "Mała encyklopedia medycyny" tom III, Państwowe Wydawnictwo Naukowe
Nurty w socjologii medycyny:
-Jeden jest ukierunkowany na analizę społecznych przyczyn i skutków chorób oraz zajmuje się opisem socjokulturowych czynników determinujących proces chorowania, również chorób przewlekłych i kalectwa.
-Drugi obejmuje głównie teoretyczne i empiryczne badanie zdrowia i jego korelatów.
ZDROWIE I CHOROBA JAKO POJĘCIA SPOŁECZNE
Samopoczucie fizyczne, psychiczne i społeczne ma ogromne znaczenie dla życia ludzkiego. Dlatego ludzie często poruszają te tematy. Posługują się przy tym pojęciami zdrowia i choroby, co na pozór wydaje się proste, nie budzące wątpliwości i dla każdego zrozumiałe. Tymczasem, kiedy próbujemy jakoś dokładniej określić zdrowie i chorobę, od razu powstają kłopoty.
Ostatnia dekada ubiegłego stulecia charakteryzuje się wyraźną poprawą stanu zdrowia społeczeństwa (wyraża się głównie spadkiem umieralności na choroby układu krążenia, spadek umieralności niemowląt).
Tłumaczona jest zwykle na dwa sposoby:
- polepszenie się warunków życia (poprzez przemiany społeczno gospodarcze, redukcję poziomu stresu, lepsze przystosowanie się obywateli do zmian)
zmiany systemowe sprzyjające zdrowemu trybowi życia (redukcja palenia tytoniu, spożycia alkoholu) zdrowemu trybowi życia.
Dodam tu sposób trzeci:
Zmiany demograficzne tj. przedłużenie życia ludzkiego, starzenie się społeczeństwa, wzrost chorób charakterystycznych dla osób starszych, spadek śmiertelności, spadek umieralności niemowląt i przyrostu naturalnego.
Przemiany gospodarczo-społeczne wpływające na polepszenie się stanu zdrowia będą zachodzić coraz wolniej a ich głównym stymulatorem będzie świadomość zdrowotna.
Wzrost poziomu wykształcenia i zamożności obywateli ma ogromny wpływ na świadomość zdrowotną.
Bariery uniemożliwiające prozdrowotny tryb życia (wynikające z pasywnych postaw wobec zdrowia):
Jako przykład podam bariery dotyczące prozdrowotnego sposobu żywienia dzieci:
Wśród czynników, które są przeszkodami w prawidłowym sposobie żywienia dzieci wymieniano:
-brak czasu na przygotowywanie posiłków,
-niedostatek pieniędzy,
-ograniczona motywacja,
-mała ilość czasu spędzana wspólnie z dziećmi (co utrudnia kontrolę nad ich sposobem żywienia),
-udział dziadków zakłócających prawidłowy sposób żywienia,
-szeroka dostępność wysokoenergetycznych produktów spożywczych.
W rodzinach o niskich dochodach prawdopodobieństwo stosowania mniej zdrowego sposobu żywienia jest wyższe, a na zakupy w większym stopniu wpływa cena i preferencje smakowe u dzieci. W tych rodzinach zasady dotyczące sposobu żywienia dzieci są mniej dokładnie określone.
Pomiędzy poszczególnymi państwami istnieją duże różnice dotyczące żywienia dzieci w szkołach. W Szwecji istnieją jasno określone i ściśle przestrzegane reguły – wszystkie dzieci otrzymują w szkole pożywne posiłki a zasady stosowania automatów wydających produkty spożywczy są uporządkowane. Natomiast w innych państwach często nie istnieją jasne reguły postępowania. Zazwyczaj w szkołach nie jest prowadzona edukacja żywieniowa (za wyjątkiem Belgii i Hiszpanii) i nie ułatwia się dzieciom dostępności do owoców.
Zdrowie – próba definicji
Zdrowe życie to ogólnie rzecz ujmując zdrowe odżywianie się, rekreacja oraz umiejętność radzenia sobie ze stresem, unikanie używek, przestrzeganie higieny, korzystanie z opieki medycznej.
Dwa sposoby dbania o zdrowie:
- częsty kontakt z usługami instytucji medycznych (charakteryzuje osoby starsze o niższej ocenie własnego zdrowia) zachowania medyczne
- obejmuje pojęcia związane z prozdrowotnym stylem życia (rzadszy, cechuje osoby młode, wykształcone o wyższej pozycji społecznej) zachowania prozdrowotne
Społeczne pojęcie zdrowia
Zakres terminu zdrowie jest bardzo szeroki.
Zdrowie to
- pojęcie przeciwstawne chorobie
- fizjologiczno-biologiczna charakterystyka zdrowia
- stan pełnej równowagi
Wymiary zdrowia:
Trwanie życia
Brak choroby
Brak złego samopoczucia
Zdolność do funkcjonowania – wykonywania zadań i ról społecznych
Zajmowanie określonego statusu ekonomicznego i społecznego
Zdolność do zaspokajania własnych potrzeb
Niezależność. Brak potrzeby korzystania ze świadczeń medycznych i socjalnych
Zdrowie jako element porządku społecznego
Wg WHO zdrowie to:
„Zdrowie to nie tylko brak choroby, lecz pełny dobrostan jednostki w sensie biologicznym, psychicznym i społecznym.”
Wielowymiarowe ujęcie zdrowia:
- wymiar ogólny (samoocena aktualnego stanu zdrowia)
- zdrowie społeczne (interakcje, ilość więzi, wykonywanie ról)
- stan umysłowy (panowanie nad swoim zachowaniem, myślami)
- zdrowie fizyczne (ograniczenia w stanie fizycznym, wydolność organizmu)
Zdrowie – 6 wymiarów dobrostanu:
- fizyczny – aktywność, zróżnicowana dieta, samoopieka
- społeczny – interakcje, aktywność w życiu publicznym, troska o środowisko
- emocjonalny – wyrażanie emocji i panowanie nad nimi
-intelektualny – poczucie kreatywności i pokonywanie wyzwań
- duchowy – rozumienie wartości życia, spokój „ducha”
- zawodowy – satysfakcja z pracy, równowaga pomiędzy pracą a czasem wolnym, interakcje ze współpracownikami
Co piąta osoba nie robi nic, aby dbać o własne zdrowie (często ludzie celowo unikają kontaktów z instytucjami medycznymi).
Deklaracje o dbaniu o swoje zdrowie nie pokrywają się z faktami, co czwarta osoba twierdzi, że nie potrzebuje działań w kierunku poprawy swojego stanu zdrowia. Im bardziej zbliżamy się do działań realnych dotyczących zdrowia tym bardziej powiększa się grupa osób, która o nie nie dba. Nieświadomie postępujemy w sposób szkodliwy dla własnego zdrowia (+ brak zachowań prozdrowotnych).
W naszym kraju zdrowie przez 2/3 Polaków uznawane jest, jako jeden z najważniejszych warunków udanego życia. Podobnie większość z nas uważa, że stan zdrowia zależy głównie od nas niż od innych czynników. Zdrowie to efekt naszej pracy, a nie dar, można je utrzymać i wzmacniać, a nie podlega ono ciągłemu zużyciu (tak uważa większość). Mała część nas uważa także, że ich sytuacja życiowa w jakikolwiek sposób utrudnia im dbanie o zdrowie. Brak troski o zdrowie można tłumaczyć tym, że nasza wiedza o zachowaniach prozdrowotnych jest ogólna, a nie zawiera szczegółowych ustaleń medycznych w tym zakresie, lub niechęć jej stosowania do własnej osoby. Innym tłumaczeniem będzie niższe wartościowanie zdrowia – jednak to nie pokrywa się za bardzo z prawdą.
Kolejnym wyjaśnieniem będzie fakt, iż człowiek zaczyna troszczyć się o własne zdrowie dopiero po jego utracie, (co też wg. Statystyk nie zbiega się z prawdą). Następnym wyjaśnieniem może być teoria umiejscowienia poczucia kontroli, mówiąca o tym, że o zdrowie dbają te osoby, które mają poczucie, że same kierują swoim życiem, że ich stan zdrowia zależy od tego, co dla niego zrobią (pokrywa się z prawdą).Rozwinięciem tej koncepcji jest przekonanie o samo skuteczności, czyli działania podjęte celowo i realizowane – odniosą zamierzony skutek.
Modele wyjaśniające zachowania zdrowotne zwykle nie mogą zostać jednogłośnie zaakceptowane przez badaczy z punktu widzenia ich roli wyjaśniającej te zachowania, ponieważ zakładają one, że podmiot z nich korzystający dokona wielu skomplikowanych ocen dotyczących swojej sytuacji zdrowotnej oraz korzyści i strat wynikających z przyjęcia takiego zachowania. Często zwraca się uwagę na to, że ludzie pomijają ten proces i „idą na skróty” rezygnując z wielu rozważań, co prowadzi do uproszczeń.
Wyjaśnienie aktywności związanej ze zdrowiem dokonuje się przez odwołanie do procesów w skali makro w płaszczyźnie ekonomicznej, legislacyjnej czy politycznej (zmiany w tych obszarach wymuszają określony typ zachowania).
Grupa osób pasywnych wobec zdrowia nie jest jednorodna (od ludzi którzy całkowicie odcinają się od swojego zdrowia do tych, którzy chcieli by działać, mają „słomiany zapał”/ różnią się pasywnością wobec zdrowia).
Osoby bierne traktują swoje zdrowie jako zasób, z którego można korzystać, cechuje je także brak wiary w możliwości zmiany własnego stanu zdrowia, bezrefleksyjność i poddanie się chorobie. Charakteryzuje ich wycofana postawa oraz różnego typu usprawiedliwienia braku własnej aktywności. Poszukują subiektywnych racjonalizacji braku troski o swoje zdrowie. Natomiast osoby aktywne traktują zdrowie jako receptę na życie, wyzwanie, któremu trzeba sprostać.
Dominującą postawą wśród osób pasywnych wobec zdrowia jest: „życie jest ciężkie, wiec nie ma sensu z własnej woli narażać się na dodatkowy dyskomfort”.
Trzy grupy przekonań wzmacniających tą postawę:
- wiara w odporność swojego organizmu, wpływ opieki medycznej > własne zachowania, negatywny wpływ zatrutego środowiska
- niedostateczne wsparcie w systemie społecznym (brak wsparcia bliskich i przyjaciół, słabość infrastruktury)
- zachowania prozdrowotne, jako fałszywa świadomość (tymczasowa moda, odciąganie uwagi od ważnych problemów)
Gorsza ocena stanu zdrowia sprzyja poszukiwaniu racjonalizacji wyjaśniających brak dbałości o nie.
Racjonalizacje pojawiają się wtedy, gdy ludzie doświadczają przeciwności tych czynników (a więc czynników niesprzyjających aktywności zdrowotnej: niskie poczucie podmiotowości, małej wytrwałości, rzadkiej refleksyjności, pasywnej koncepcji zdrowia, niskiej jego autoocenie, niższym poziomie wykształcenia i sytuacji materialnej). Racjonalizacje dotyczące tych czynników występują częściej u osób niedbających o zdrowie.
Najmniej związane z pasywnym stosunkiem do zdrowia wydają się przekonania dotyczące: słabej infrastruktury dla aktywności zdrowotnej, obawy o śmieszność działań na rzecz zdrowia, niezrozumienie tych działań w gronie najbliższych i niejednoznaczność zaleceń na temat tego jak mamy żyć.
Czynniki/Modele działania:
- poczucie podmiotowości (operacjonalizacja koncepcji umiejscowienia kontroli)
- nawiązuje do koncepcji samooceny
- refleksyjność
- potoczna koncepcja zdrowia
- autoocena stanu zdrowia
- poziom wykształcenia
- wpływ sytuacji materialnej
POJĘCIE SPOŁECZNE CHOROBY I POCZUCIA DYSKOMFORTU
Choroba – próba definicji
Czy choroba jest brakiem zdrowia? Czy może lepiej powiedzieć, że choroba to przykładowo gorączka, ból głowy i mięśni, np. grypa? Czy może uogólnić takie objawy i stwierdzić, że choroba jest odchyleniem od normalnego samopoczucia? Ale zarazem nasuwa się refleksja, że niekiedy można przecież zupełnie dobrze żyć z takim odchyleniem...
Według Magdaleny Sokołowskiej istnieje różnica pomiędzy tym co określamy chorobą a tym co określamy dyskomfortem (złym samopoczuciem).
Choroba ("disease") - stanowi tradycyjny obszar działania lekarzy. Oznacza ona zmianę patologiczną organizmu, która może być albo następstwem załamania się jego struktury anatomicznej, albo rezultatem zaatakowania przez jeden organizm (np. przez drobnoustrój chorobotwórczy) drugiego organizmu - gospodarza, czyli człowieka, co ma dla niego dające się przewidzieć negatywne skutki.
Poczucie dyskomfortu ("illness") oznacza stan subiektywny jednostki, jej złe samopoczucie. Jeśli dany człowiek czuje się chory, to jest chory, bez względu na to, czy istnieje, czy nie istnieje u niego zmiana patologiczna, objawy choroby stwierdzone obiektywnie za pomocą badań fizykalnych i laboratoryjnych. Zwykle zresztą choroba biologiczna powoduje również złe samopoczucie, co wiadomo od dawna. Względnie nowe jest natomiast uznanie zależności odwrotnej: występowania choroby biologicznej w następstwie złego samopoczucia.
Pojęcie choroby - czyli chorobowego stanu fizycznego - występuje w piśmiennictwie socjologiczno-medycznym, jako stan ciała (narządu lub pewnej części ciała), w której jego funkcje są zaburzone lub rozstrojone. Pojęcie to używane jest w postaci ograniczonej, w sensie naukowym.
Natomiast poczucie dyskomfortu bywa określane znacznie swobodniej, jako "czucie się chorym". Może to być np. konfliktowe usposobienie, brak akceptacji otoczenia, dolegliwości fizyczne.
Widać, więc, że choroba jest wyrażona w kategoriach obiektywnych, jako swoisty "uszkodzony" stan, podczas gdy w poczuciu dyskomfortu na pierwszy plan wysuwają się subiektywne skutki procesu choroby. Powiedzenie, że dana osoba jest chora, implikuje, że skutki tego stanu obejmują więcej niż jedynie biologiczne i fizyczne następstwa dysfunkcji organicznej i potwierdzają poważne zaburzenia całego życia społecznego tego człowieka.
Choroba - rozpoznanie
Chorobę rozpoznaje się w ten sposób, że widoczne oznaki lub objawy konfrontuje się z wiedzą o funkcjonowaniu organizmu ludzkiego. Rozumienie choroby zależy od stwierdzenia zmienionych, nienormalnych stanów organizmu ludzkiego. Stany te można podzielić na takie, które są dostrzegalne, a nawet mierzone, jak np. podwyższona temperatura ciała, lub subiektywne, jak np. ból krzyża. Mogą to być stany charakteryzujące się nietypowym zachowaniem poszczególnych ludzi, którzy zaczynają kaszleć, kuleć lub nie mieć apetytu. Objawy te mogą dotyczyć widocznej zmiany stanu ciała, takiej jak zmiana zabarwienia skóry, krew w kale itd.
Liczne oznaki choroby nie są dostrzegalne bezpośrednio. Jednym z głównych źródeł sukcesu nowoczesnej medycyny są metody umożliwiające fachowcom obserwację ukrytych funkcji ciała.
Pojęcie choroby obejmuje wiedzę o strukturze i funkcjonowaniu ciała ludzkiego na różnych poziomach, a więc: całego organizmu, jego narządów, tkanek i komórek. Pojęcie to podkreśla korelacje między oznakami, objawami i cechami środowiska a procesami fizjologicznymi, które wyjaśniają w kategoriach biologicznych chorobę danego człowieka.
Działalność lekarza można, więc traktować trojako.
Po pierwsze, z obserwacji znaków stanu fizjologicznego pacjenta, ujawnienia postrzeganych przez niego objawów oraz zdarzeń dotyczących przeszłości, lekarz stawia rozpoznanie, "dopasowując" stwierdzone fakty do konkretnej choroby.
Po drugie, lekarz "myśli fizjologicznie", odnosząc informacje o pacjencie i chorobie do tego, co - jak może wnosić - występuje "wewnątrz" pacjenta.
Po trzecie, lekarz układa plan leczenia.
Można, więc powiedzieć, że lekarz jak gdyby nie zajmuje się chorym człowiekiem, lecz procesami fizjologicznymi, które zachodzą w jego organizmie.
Znaczenie choroby w życiu chorego
- Jak dalece zaburza codzienną aktywność życiową?
- W jakim stopniu staje się sytuacją kryzysową?
- Do jakiego stopnia wyzwala w chorym postawę przezwyciężenia tej sytuacji kryzysowej?
Pojęcie poczucia dyskomfortu
W przeciwieństwie do choroby, która jest pojęciem biologicznym (a właściwie patologicznym), złe samopoczucie jest zjawiskiem odczuwanym przez człowieka jako zmieniony stan samopostrzegania. Człowiek czuje się chory i może wskutek tego postępować inaczej niż się tego od niego zazwyczaj oczekuje. Zdarza się to najczęściej w przebiegu choroby biologicznej.
Choroba przebiega u pewnych ludzi bez jej świadomości i objawów, a także bez zmian w zachowaniu. Ludzie mogą się wprawdzie skarżyć na jakieś niecodzienne zmęczenie albo na brak apetytu, ale nie zdają sobie sprawy, że to jest skutek procesu chorobowego, zachodzącego w ich organizmie.
Dopiero, gdy objawy staną się wyraźniejsze, bardziej dokuczliwe, decydują się na wizytę u lekarza. Lekarz może wówczas rozpoznać na przykład raka i stwierdzić, że człowiek ten ma go od dłuższego czasu. Wiele chorób, zwłaszcza przewlekłych, ma taki niewyraźny, ukryty początek.
Psychosomatyka
Ludzie czują się chorzy, nawet bardzo, bez jakichkolwiek uchwytnych procesów organicznych. W takich przypadkach lekarze mówią o psychosomatycznym pochodzeniu zmian w samopoczuciu. Być może są to następstwa procesów chorobowych jeszcze nie potwierdzonych naukowo albo zachodzących zmian, które są skutkiem czegoś innego niż organiczny proces patologiczny.
Jedna z głównych tez socjologii medycyny zakłada, że definicje i wartości, dotyczące zdrowia i choroby, są warunkowane społecznie, znaczy to, że powstają one na podstawie ludzkich doświadczeń, które wynikają z przynależności tych osób do określonych grup i zbiorowości.
Co może wpływać na postrzeganie choroby przez osobę?
UWARUNKOWANIE SPOŁECZNE CHOROBY I POCZUCIA DYSKOMFORTU
Wiek, Płeć, Sytuacja rodzinna, Wykształcenie, Sytuacja zawodowa, Status społeczny, Wyznanie, Pochodzenie, Kultura, Filozofia życia, Stan psychiczny
Postawy, wartości i wierzenia dotyczące zdrowia i choroby są różne w różnych zbiorowościach społecznych, bo chociaż ważną implikacją choroby jest odejście od "normy", to znaczenie tej "normalności" jest ogromnie zróżnicowane wśród poszczególnych jednostek i grup społecznych.
00CD10 v. 003 Międzynarodowa klasyfikacja chorób i problemów zdrowotnych (21)
A00-B99Niektóre choroby zakaźne i pasożytnicze(20)
C00-D48Nowotwory(6)
D50-D89Choroby krwi i narządów krwiotwórczych oraz niektóre choroby przebiegające z udziałem mechanizmów autoimmunologicznych(6)
E00-E90Zaburzenia wydzielania wewnętrznego, stanu odżywienia i przemiany metabolicznej(8)
F00-F99Zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania(10)
G00-G99Choroby układu nerwowego(11)
H00-H59Choroby oka i przydatków oka(11)
H60-H95Choroby ucha i wyrostka sutkowatego(4)
I00-I99Choroby układu krążenia(10)
J00-J99Choroby układu oddechowego(10)
K00-K93Choroby układu trawiennego(10)
L00-L99Choroby skóry i tkanki podskórnej(8)
M00-M99Choroby układu kostno-mięśniowego i tkanki łącznej(6)
N00-N99Choroby układu moczowo-płciowego(10)
O00-O99Ciąża, poród i połóg(8)
P00-P96Niektóre stany rozpoczynające się w okresie okołoporodowym(10)
Q00-Q99Wady rozwojowe wrodzone, zniekształcenia i aberracje chromosomowe(11)
R00-R99Objawy, cechy chorobowe oraz nieprawidłowe wyniki badań klinicznych laboratoryjnych gdzie indziej niesklasyfikowane(13)
S00-T98Urazy, zatrucia i inne określone skutki działania czynników zewnętrznych(20)
V01-Y98Zewnętrzne przyczyny zachowania i zgonu(8)
Z00-Z99Czynniki wpływające na stan zdrowia i kontakt ze slużbą zdrowia(7)
Kiedy przyglądamy się tej klasyfikacji, to uderza ogromna rozmaitość chorób. Poszczególne kategorie utworzone są tu na zasadzie odmiennych kryteriów:
procesów patologicznych, dotyczących określonej części ciała (np. nowotwór złośliwy szyjki macicy, ostre zapalenie nerek),
chorób, określonych na podstawie objawów związanych z określoną przyczyną (np. wirusowe zapalenie wątroby, pylica płuc),
pojedynczego objawu (niepowściągliwe wymioty ciężarnych), zespołu objawów (migrena) itp.
Podstawowe jednostki chorobowe w medycynie są heterogenne, a charakter wiedzy o nich bardzo różny.
Klasyfikacja ta nie obejmuje całej sfery zjawisk, które w myśl definicji zdrowia Światowej Organizacji Zdrowia l są zjawiskami chorobowymi. Chodzi tu o ogromny zakres zjawisk, związanych z dyskomfortem psychicznym. Ta rozbieżność między oficjalną definicją zdrowia a obowiązującym spisem chorób ma określone skutki społeczne. W świadomości społecznej, także w świadomości lekarzy, funkcjonują dwa różne rozumienia zdrowia i choroby. Jedno jest zawarte w definicji zdrowia Światowej Organizacji Zdrowia, traktowanej jako credo ideowe współczesnej medycyny.
Przypomnę je tutaj
Zdrowie to „stan pełnego, dobrego samopoczucia fizycznego, psychicznego i społecznego, a nie tylko brak choroby czy zniedołężnienia”. (WHO)
Natomiast drugie twardo przypomina o realiach życia, o obowiązujących lekarza warunkach i przepisach, na podstawie których zalicza ludzi do populacji chorych. To dwojakie rozumienie sprawia trudności w praktyce lekarskiej, gdyż niekiedy trudno jest ustalić, kto jest zdrowy, a kto chory, kto powinien być pacjentem, kogo zaś uznać za symulanta itp.
Czy ból głowy jest chorobą?
Napięciowy ból głowy charakteryzuje się obustronnym, symetrycznym umiejscowieniem, obejmującym całą głowę lub tylko pewne jej okolice. W przeciwieństwie do migreny nie jest odczuwany jako pulsujący lub tętniący, ale jako ciągły, tępy i uciskający. Wielu chorych określa go jako opasujący. Bardzo rzadko mogą mu towarzyszyć objawy typowe dla migreny: wymioty lub światłowstręt. Nigdy natomiast nie ma objawów aury. Nasilenie bólu jest zwykle niewielkie lub średnie i nie zwiększa się pod wpływem wysiłku fizycznego.
Napięciowy ból głowy natomiast nasila się zwykle pod wpływem emocji, przemęczenia, braku snu. U niektórych osób wyraźnymi czynnikami nasilającymi są alkohol i zmiany atmosferyczne.
Czy alkoholizm jest chorobą?
Kryteria diagnostyczne uzależnienia od alkoholu według Światowej Organizacji Zdrowia (ICD-10), definiują uzależnienie jako:
"Zespół objawów somatycznych, behawioralnych i poznawczych, w których picie alkoholu staje się priorytetowe nad innymi poprzednio ważniejszymi zachowaniami. Do rozpoznania potrzebne jest stwierdzenie trzech z poniższych objawów w czasie ostatniego roku:
Silna potrzeba (głód) picia albo kompulsywne picie alkoholu
Trudności w kontrolowaniu zachowań związanych z piciem w sensie upośledzenia:
- kontrolowania rozpoczęcia picia (np. powstrzymywania się od picia przed piciem);
- długości trwania picia (np. ograniczania picia do jednego dnia);
- ilości alkoholu (np. konieczność picia do dna butelki);
Stan abstynencyjny spowodowany przerwaniem picia lub zredukowania dawki alkoholu przejawiający się:
- charakterystycznym zespołem abstynencyjnym, albo
- piciem alkoholu lub przyjmowaniem substancji o podobnym działaniu (np. benzodiazepiny, barbiturany, eter) z zamiarem złagodzenia lub uniknięcia objawów abstynencyjnych;
Występowanie tolerancji, polegającej na potrzebie spożycia większych dawek do wywołania efektu powodowanego poprzednio mniejszymi dawkami (są one nieraz tak duże, że mogłyby spowodować śmierć osoby nieuzależnionej)
Postępujące zaniedbywanie alternatywnych przyjemności lub zainteresowań z powodu picia, zwiększenie ilości czasu potrzebnego na zdobycie alkoholu lub powrócenie do normy po wypiciu
Picie alkoholu mimo wiedzy o jego szkodliwości np. o uszkodzeniu wątroby spowodowanych piciem, stanach depresyjnych po dłuższym piciu" (Habrat B. 1996, s. 33).