DEMOGRAFIA I EPIDEMIOLOGIA 20.10.13

dr n. med. EWA URBAN

LITERATURA:

1. J. Z. Holzer „Demografia” PWE; Warszawa 2003

2. red. B. Wojtyniak, P. Goryński, B. Moskalewicz „Sytuacja zdrowotna ludności Polski i jej uwarunkowania

Podstawowe pojęcia

DEMOGRAFIA (gr. demos i grapheia) – nauka o ludności i wszelkich zjawiskach z nią związanych, jej przedmiotem jest opis stanu i struktury ludności oraz badanie zmian w nich zachodzących.

Demografia jest nauką o prawidłowościach rozwoju ludności w konkretnych warunkach gospodarczych i społecznych badanego terytorium i zajmuje się statystyczno-analitycznym opisem stanu i struktury ludności oraz badaniem i oceną zmian wynikających z dotychczasowego i przewidywanegoruchu naturalnego i wędrówkowego.

subdyscypliny:

Demografia ogólna - rozwiązywanie problemów teoretycznych dotyczących pomiaru, opisu struktur oraz procesów demograficznych.

Demografia opisowa – zajmuje się naukowym opisem struktur i procesów demograficznych.

Demografia potencjalna – własny system pomiaru i oceny procesów demograficznych – zależna jest od płci, wieku i ewentualnie innych cech.

Demometria – metody pomiaru i przewidywania procesów demograficznych za pomocą wyspecjalizowanego aparatu matematyczno – statystycznego.

Demografia społeczna - społeczne uwarunkowania i konsekwencje procesów demograficznych

Demografia ekonomiczna - ekonomiczne uwarunkowania i konsekwencje procesów demograficznych.

Mimo znacznych różnic między definicjami demografii, wynikających z odmienności zakresu uwzględnianych zjawisk ludnościowych, występuje w nich wspólny trzon: stan i zmiany w liczbie ludności, struktura ludnościowa według płci, wieku i niektórych cech społecznych, ruch naturalny, ruch wędrówkowy

Struktura ludności wg płci, wieku, stanu cywilnego, cech społeczno-zawodowych, wykształcenia i charakteru miejsca zamieszkania stanowi tło podstawowych procesów demograficznych.

Ruch naturalny – to zmiany w stanie cywilnym ludności (zawieranie związków małżeńskich, rozwody, separacje) oraz zmiany w stanie liczebnym ludności na skutek urodzeń i zgonów.

Ruch wędrówkowy (migracyjny) - należy rozumieć ruch ludności wynikający ze zmiany miejsca zamieszkania (np. ze wsi do miasta, z miasta do miasta oraz imigrację, repatriację i emigrację).

Źródła informacji

Demografia jest związana ze statystyką ludności, gdyż jej badania opierają się na danych statystycznych.

Źródłem informacji są:

- powszechne spisy ludności

- rejestracja bieżąca

- specjalne badania ankietowe

Zebrany materiał statystyczny służy do:

- oceny stanu, który miał miejsce w czasie zbierania danych

- szacunków i prognoz

Spisy powszechne

- badania pełne;

- przeprowadzane cyklicznie (co około 10 lat);

- ostatni spis odbył się w roku 2011;

- spisy charakteryzują się bardzo szerokim zakresem badanych zjawisk

Bieżąca sprawozdawczość

- pewne zjawiska demograficzne są obowiązkowo rejestrowane;

W oparciu o dane ze spisów i ewidencję zdarzeń demograficznych możliwe jest oszacowanie aktualne poziomu wybranych zjawisk.

Badania ankietowe, panelowe, etc.

- uzupełniają powyższe dwa sposobu zbierania danych;

- dotyczą wybranych zjawisk demograficznych i społecznych (na przykład budżetów domowych, aktywności ekonomicznej ludności);

- są to badania częściowe.

Zdarzenia istotne dla demografii

urodzenia i zgony - Płeć i wiek charakteryzują skład demograficzny populacji, wywierają też istotny wpływ na przebieg prawie wszystkich zjawisk ludnościowych -wynikają z zachowań ludzi.

Zachowania demograficzne/społeczne - rozwody, planowanie rodziny, prokreacja, zachowania związane ze zdrowotnością, migracje ulegają warunkom społecznym

Bezpośredni przejaw oddziaływania - zróżnicowanie zjawisk ludnościowych ze względu na cechy społeczne populacji, np. stan cywilny, charakter miejsca zamieszkania, poziom wykształcenia, wyznanie, aktywność zawodowa.

Demografia zmierza do ustalenia prawidłowości zjawisk ludnościowych w określonych warunkach historycznych. Posługuje się metodą ujmującą syntetyczne charakterystyki liczbowe –statystyką.

Demografia nie zajmuje się małymi populacjami ani zdarzeniami występującymi rzadko.

Ważniejsze procesy demograficzne we współczesnym świecie

„Dwukierunkowy” proces starzenia się społeczeństw państw rozwiniętych (w tym Polski):

- związany z wydłużaniem się czasu trwania życia (zjawisko pozytywne) z jednej strony

- spadkiem liczby dzieci (zjawisko negatywne) z drugiej strony.

Spadek liczby zawieranych małżeństw, wzrost liczby dzieci wychowywanych w związkach nieformalnych lub przez samotnych rodziców, wzrost liczby rozwodów, wydłużanie się czasu pozostawania we wspólnym gospodarstwie domowym z rodzicami (Japonia, Włochy).

To, co dzieje się w sferze zjawisk demograficznym w danym państwie wpływa na:

-sytuację na rynku pracy, w edukacji, służbie zdrowa i (o czym mówi się najwięcej) kwestię ubezpieczeń społeczeństw (starzenie się społeczeństwa wpływa na możliwości finansowania, a za tym idzie także i wysokość przyszłych emerytur);

-zmieniająca się struktura wiekowa wpływa korzystnie na pewne działy gospodarki, jednocześnie zmniejsza się popyt na usługi i produkty skierowane do młodszej części społeczeństwa;

-zmieniające się preferencje polityczne w społeczeństwach, które będą miały odmienną strukturę wiekową – główną siłę społeczną będą stanowić ludzie w wieku poprodukcyjnym.

Leonard Hayflick twierdził, że

„Przez 99,99% czasu obecności człowieka na Ziemi nasze przeciętne dalsze trwanie życia w chwili narodzin wynosiło nie więcej niż 18-20 lat.” 

-Gwałtowny wzrost średniej długości życia w wieku XX spowodował olbrzymi skok liczby mieszkańców Ziemi. Na przestrzeni ostatnich stu lat ludność świata wzrosła czterokrotnie. Poprzedni czterokrotny wzrost liczby ludności zajął światu pięćset lat, a jeszcze poprzedni – prawie dwa tysiące lat. Zjawisk zadziwiających w wieku XX było znacznie więcej: pokonanie wielu chorób dziesiątkujących przedtem ludzką populację, idący za tym spadek śmiertelności dzieci i wzrost liczby ludzi starszych w ciągu ostatnich 100 lat przeciętna długość życia wzrosła więcej niż w całej poprzedniej historii ludzkości.

Eksplozja demograficzna

Wzrost przeciętnej długości życia nastąpił w poł. XIX wieku i w tym czasie populacja Europy zaczęła się gwałtownie zwiększać. W 1900r. Liczba ludności przekroczyła 400mln, co stanowilo prawie ¼ populacji świata, szacowanej na 1,6 mld osób. W XIX w. ludność Europy podwoiła się w ciągu niecałych 100 lat. Obecnie europejski przyrost naturalny pozostaje na takim poziomie, iż liczba ludności podwaja się na przestrzeni 25-30 lat. Średnia długość życia ludzkiego, w porównaniu z połową XIX w., trwa o 40 lat dłużej.

Spadek stopy zgonów był następstwem: wprowadzenia szczepień przeciw ospie, postępu wiedzy medycznej, zakładania nowych szpitali, upowszechnienia higieny osobistej, podniesienia stopy życiowej w wyniku wzrostu gospodarczego.

Przyczyny rewolucji demograficznej

-spadek umieralności – następstwo wprowadzenia szczepień przeciw ospie, postęp wiedzy medycznej, zakładanie nowych szpitali, upowszechnianie higieny osobistej, podniesienie stopy życiowej w wyniku wzrostu gospodarczego.

-postęp w rolnictwie – wzrost produkcji rolnej w wyniku zwiększenia areału ziem uprawnych, dzięki zastosowaniu nowych technik upraw zwiększyła się produkcyjność. Przyniosło to większą obfitość żywności i rozmaitości artykułów spożywczych wpływających na poprawę sposobu odżywiania się.

-wzrost przyrostu naturalnego- niższy o połowę poziom śmiertelności i wciąż wysoki poziom urodzeń implikowały wzrost przyrostu naturalnego.

-wydłużenie życia ludzkiego- wydłużyło się o niemal 10lat dla obojga płci