Epidemiologia-epi(gr)-na,demos-lud,logos-słowo,nauka.
Def.K.Maxcy- nauka badajaca wpł czynników środowiskowych na częstość i rozprzestrzenianie się ch zakaźnych i niezakaźnych w populacji lub wpł na stan zdrowia(rózne stany fizjologiczne)ludności.
Osiąga ten cel poprzez badanie:
-rozpowszechniania ch,czyli częstości występ i rozmieszczenia ch w danej populacji ludzkiej;
-rozpowszechniania inwalidztwa i jego przyczyn;
-rozpowszechniania zgonów i ich przyczyn.
Badanie te dot określonych populacji,dla których czynnikiem wyróżniającym jest:msc zamieszkania,wiek/płeć,narażenie na czynniki ryzyka wystąpienie danego schorzenia.
Epidemiologie ze wgz na charakter dzielimy na 3 rodzaje:
1.opisową-zajmuje się identyfikacja czasu,miejsca i osoby dotyczacych badanego zjawiska;
2.analityczną-weryfikuje hipotezy postanowione przez epidemiologię opisową;
3.doświadczalna.
Opis naturalny historii ch w populacji skupia uwagę na określeniu współuczestnictwa 3 gł elementów odpowiedzialnych za wystąpienie ch(tzw triady epidemiologicznej).
Przyczyny ch są wynikiem interakcji:
-środowiska
-czynników gospodarza
-swoistych czynników chorobotwórczych (etiologiczne)
*Czynniki gospodarza:czynniki genetyczne;stan odporności swoistej;wiek;płeć;stan odżywienia;styl życia;dostep do opieki zdrowotnej(st zdrowia);uprzednio przebyte ch;uprzednie narażenie.Podatność osobnicza powodująca zmienność wnikania drobnoustrojów chorobotwórczych,przenikania subst toksycznych ze środowiska do ustroju.
*Swoiste czynniki etiologiczne:
=cz.biologiczne-czynniki etiologiczne-chorobotwórcze(bakterie,wirusy,riketsje,grzyby,pierwotniaki,robaki)źródła toksyn(bakterie,grzyby,produkty żywnościowe)alerdeny(flora,fauna)
=cz.fizykochemiczne środowiska:emp,wilgotność,zanieczyszczenie chem powietrza,wody gleby,promieniowanie,nasłonecznienie.
*Czynniki środowiskowe:
=cz.biologiczne:rezerwuary infekcji(ludzie,zwierzęta,gleba)
=cz.fizykochem środow(temp,wilgotność,zanieczyszenie chem powietrza,wody,gleby,promieniowanie,nasłonecznienie)
=środowisko społeczne:wzajemne relacje i oddziaływania pomiędzy jednostakami wynikające ze społ organizacji życia(czynniki emocjonalne).
Współdzialanie czynników:
działanie-addytywne
synergistyczne
antagonistyczne.
Badanie epidemiologiczne dot populacji -czyli przedmiotem badań są osoby zdrowe,podatne na ch,chorujacy bezobjawowo,chorzy z objawami klinicznymi,niepełnosprawni.Badania kliniczne(lekarskie)-tzw medycyna praktyczna zajmuje się gł os zgłaszajacymi się do lekarza(chorymi).
Zdrowie-def WHO-to dobrostan fizyczny,psych,społ,a nie wyłącznie brak ch i niedomogania,stan lub zdolność org czł do wykonania odpowiednich czynności w określonych warunakch środowiskowych.
Stan zdrowia 3 fazy.Zakres reakcji biol na poziomie populacji w odp na ekspozycję
Spektrum zmian stanu zdrowia w przebiegu naturalnej historii choroby:
1 Faza prekursory stanów chorobowych
2 Faza stadium przedkliniczne
3 Faza stadium kliniczne
Zakres reakcji biologicznej na poziomie populacji Chorobowośćodpowiedzi na eksplozję
1.Zgony
2.Chorobowość
3.Biochem wskaźniki choroby
4.Zmiany biochem o niepewnym znaczeniu
5.Dawka wewnętrzna.
Zapobieganie chorobom
*Ifazy-p/działanie wystapienia ch(szczepienia ochronne w celu zapobiegania ch zakaźnych-odra,błonica,ospa;poprawa jakości środowiska-wzbogacenie wody pitnej,ergonomika,probiotyka,suplementacja żywności;promocja zdrowia)
*IIfazy-w stadium przedklinicznym(wczesne rozpoznanie i leczenie-bad przesiewowe,okresowe;poprawa skuteczności lecznictwa;poprawa skuteczności rehabilitacji)
*IIIfazy-p/działanie nasileniu się inwalidztwa i p/dział zejściu śmiertelnemu chorych(nie mogą być wyleczenia,ale możemy przedłużyć okres ich życia).
Pomiar biomarkerów:
Maklery biol schorzeń:zmiany komórkowe,biochem lub molekularne,które wskazują na zaburzenia w systemie biol człowieka.
1.markery ekspozycji,2.m.skutków biol,3.m.podatności osobniczej.
Przedmiot badań:
=dawka zewn stężenie subst chem w środ zewn;
=dawka wewn-dawka zaadsorbowana-bezpośredni pomiar subst lub jej metabolitów w komórkach,tkankach,płynach ustrojowych
=skumulowana dawka skuteczna(efektywna)-ilość subst wchodzącej w reakcje komórkowe DNA.
Istotą epidemiologii jest pomiar:
=pozytywnych mierników st zdrowia-pomiar rozwoju fiz,ocena spr fiz,ustalenie wskaźnika wydolności;
=negatywnych mierników st zdrowia-dot chorób,urazów i ich nastepstw(ustalenie zapadalności na choroby,ustalenie chorobowości)dot zgonów(ustalenie umieralności,śmiertelności)dot inwalidztwa.
Istota epidemiologii jest również analiza mierników stanu zdrowia
porównanie przyczyn bezpośrednich chorób,zgonów,inwalidztwa;ocena czynników wpł na ryzyko ch,zgonu;wskazanie możliwości zmniejszenia ryzyka ch i zgonu;wypracowanie metod profilaktyki i wczesnego wykrywania ch.
Źródło inf o st zdrowia zbiorowości:
dane o zgonach;dane o chorobach;dane o przyczynach niezdol do pracy;statystyki szpitalne;statystyki lecznictwa otwartego;dane dot inwalidztwa;dane o masowych badań profilaktycznych;badania celowe.
Dane o zgonach:
karta zgonu(karta wzorowana na międzynarodowej lekarskiej karnie zgonów)-potwierdzenie zgonów;ustalenie przyczyn zgonu(pośr/bezpośr);stwierdzenie tożsamości os badanej;stwierdzenie że nie zaszło przestepstwo jako przyczyna zgonu.
Przyczyny zgonu:
Miedzynarodowa Klasyfikacja Chorób Urazów i Przyczyn Zgonów zaleca grupowanie zgonów wg przyczyny wyjściowej:p.wyjściowa,p.wtórna,p.bezposrednia lub rodzaj urazu.
*Przyczyna wyjściowa:
-ch lub uraz które rozpoczęły bieg zdarzeń chorobowych,rozpoznających proces patologiczny zakończony zgonem
-okoliczności wypadku lub przemocy które spowodowały wypadek śmiertelny np.1.przerost gruczołu krokowego.2.zatrzymanie moczu.3.mocznica.
Dane o chorobach:
-zgłoszenia ch zakaźnych,
-zatruć i ch zawodowych,
-ch nowotworowych;
-obowizkowe rejestry chorób
-dane o czasowej niezdolności do pracy.
Zgłaszanie chorób zakaźnych:
obowiązkowe zgłaszanie określone ustawami;78ch zakaźnych z których 21 podlega przymusowej hospitalizacji,1-leczeniu ambulatoryjnemu;obowiazek zgłaszania(wszystkie placówki i fachowi pracownicy słuzby zdrowia,zakłady pracy,szkoły,hotele,organy policji,naczelnicy gmin,kapitanowie statków morskich,śródlądowych i powietrznych).
Ustawa z dnia 6 wrzesnia 2001r o ch zakaźnych i zakażeniach(Dz.U.Nr126,poz.1384):Rozporzadzenie Ministra Zdrowia z dn 22 kwietnia 2003r w spr wzorów formularzy zgłoszeń podejrzenia zakażenia lub zachorowania na ch zakaźną rozpoznania zachorowania na ch zakaźną oraz podejrzenia lub stwierdzenia zgonu z powodu ch zakaźnej.
Zgłoszenia ch zakaźnych:
=obowiązkowa hospitalizacja
Art. 28 obowiązkowej hospitalizacji podlegają:1)os chore na gruźlicę płuc w okresie prątkowania oraz os z uzasadnionym podejrzeniem o prądkowanie;2)os chore i podejrzane o zachorowania na „błonnicę,cholerę,dur brzuszny,dury rzekome A,B,C;dżumę;nagmnne porażenie dziecięce oraz inne ostre porażenie wiotkie w tym zespół Guillaina-Barre'go,tularemię,zapal mózgu,zapal opon mózgowo-rdzeniowych,żółtą goraczkę,wirusowe goraczki krwotoczne.
=przymusowe lecznie-gruźlica płuc
=przymusowy nadzór
Art.27pkt-obowiązkowej kwarantaninie lub nadzorowi epidemiol podlegają os zdrowe,które pozostawały w styczności z chorym na ch,dżumę płucna i wirusowe gorączki krwotoczne przez okres nie dł niż w przypadku cholery-5dni,dżumy płucnej-6dni,wirusowych gorączek krwotocznych-21dni od ostatniego dnia styczności.
=obowiązek zgłaszania zachorowań na niektóre ch(ospa naturalna,cholera,dżuma)
=bieżąca ocena sytuacji epidemiol w powiatach województwach,kraju,rejonach.
=śledzenie zachorowalności i zapadalności na ch zakaźne.
Zgłoszenia ch i zatruć zawodowych:
*ch zawodowe-ch ostre i przewlekłe powstałe w skutek wykonywania zawodu wynikajace z charakteru dolnej pracy lub z powodu warunków w jakich się ona odbywa;
*podstawa prawna-rozporzadzenie Rady Ministrów z dn 18 listopada 1983r w spr ch zawodowych(Dz.U.Nr.65poz294 ze zmianami).
*zatrucia ostre i przewlekłe subst chem oraz nastepstwa tych zatruć:pracowicy-kotłowni(tlenek węgla),wytwórni akumulatorów,zbiornic złomu,hut cynku(ołów);zakł chem,kopalni,przetwórni rud,zakł destulacji rteci,wytwórni lamp rteciowych(rtęć),kopalni i przetwórni rud manganu,hut szkła zakł ceramicznych,wytwórni farb,lakierów,nawozów sztucznych(mangan);
*pylice płuc(węglową,spawaczy,azbestowa,pylico-gruźlica,krzemowa)-górnicy kopalni wegla,spawacze,zatrudnieni w zakł przetwórstwa azbestu,przy usuwaniu wyrobów azbestowych,pracowniców remontowi stoczni,wyrabiajacy tarcie szlifierskie,materiały ściercze,produkujący porcelanę.
*byssinoza-pracownicy przemysłu włókienniczego,narażeni na pył bawełny,lnu,konopi.
*beryloza-zatrudnieni w przemyśle lotniczym,samochodowym,nuklearnym.
*astma oskrzelowa-laboranci,rzeźnicy,hodowcy drobiu,rolnicy,sadownicy jabłoni,technicy spozywczy,przetwórcy miodu,pszczelarze,pracownicy lesni,pracownicy browarów,piekarze,młynarze,farmaceuci,pielęgniarki,farbiarze
*rozedma płuc-dmucharze szkła,muzycy orkiestr dętych;
*alergiczne zapalenie pęcherzyków płucnych-rolnicy,hodowcy ptaków,zatrudnieni w szkółkach jeżdzieckich,chodowcy orchidei,stolarze,zbieracze pierza,kuśnierze,laboranci,operatorzy maszyn,pracownicy wytwórni mączki rybnej,browarów,młynarze,spawacze,pracujący przy metalach twardych,hutnicy
*przewlekłe ch narzadu głosu zw z nadmiernym wysiłkiem głosowym-guzki śpiewacza,niedowłady strun głosowych,zmiany przerostowe.
*przewlekłe zanikowe,przerostowe i alergiczne nieżyty błon śluzowych nosa,gardła,krtani i tchawicy,wywołane działaniem subst drazniących lub uczulajacych-ogrodnicy,rolnicy,rybacy,młynarze,piekarze,cukiernicy,kusnierze,garbarze,pszczelarze,farmaceuci,pracownicy słuzby zdrowia,weterynarze,hodowcy zwierząt,zatrudnieni w przemyśle włókienniczym,drzewnym,tytoniowym,chemicznym,perfumeryjnym,kosmetycznym.
*ch wywoływane promieniowaniem jonizującym-radiolodzy,chirurdzy wykonujacy zabiegi pod kontrolą aparatury rtg,radioterapeuci,lekarze aplikujący rad,technicy,elektroradiologii,personel medyczny w oddziałach onkologicznych,gabinetach rtg,pracowniach tomografii komp,pracowniach izotopowych,ośrodkach nuklearnych,zakł medycyny nuklearnej.
*nowotwory złośliwe powstałe w nastepstwie dział czynników rakotwórczych wystep w środowisku pracy-pracownicy koksowni,zakł przetwórstwa azbestu,galwanizerzy,drukarze,garncarze,fotograficy,jubilerzy(narażeni na chrom,arsen,nikiel,azbest,beryl,kadm,sadzę,krzemionkę)
*ch skóry-zapal alergiczne,kontaktówe,toksyczne,grzybice,przebarwienia-galwanizerzy,drukarze,garncarze,fotograficy,jubilerzy,garbarze,lakiernicy,murarze,weterynarze,laboranci.
*ch zakaźne i inwazyjne(WZW,borelioza-kleszcze,bruceloza-bydło)słuzba med.,wetyrynaryjna,rolnicy,hodowcy zwierząt,leśnicy,pracownicy zakł mięsnych,pracownicy powracajacy z pracy w strefie tropikalnej.
*przewlekłe ch narzadu ruchu wywoływ sposobem wykonywania pracy,nadmiernym przeciążeniem(zapal pochewek ściegnistych i kaletek maziowych,uszkodz łąkotki,mm i przyczepów ścieg,martwica kości nadgarstka,zapal nadkł k ram,zmeczeniowe złam kości)-tragarze,bagażowi,listonosze,dostawcy,malarze,magazynierzy,tokarze,masażyści,kosmetyczki,dentysci,kowale,maszynistki,blacharze,sportowcy.
*przewlekłe ch ObwodowegoUN wywołane uciskiem na pnie nerwów-szlifierze szkła kryształowego,dmucharze szkła w wytwórniach termometrów,rolnicy,parkieciarze,stolarze,glazurnicy,malarze,stomatolodzy.
*ch ukł wzrokowego-wywoł zawodowymi czynnikami fiz lub chem-zatrudnieni przy transporcie,przetwórstwie,kopalnictwie rud mangami,pracownicy hut szkła i cegielni,wytwórni farb,lakierów,nawozów sztucznych,zootechnicy i weterynarze-narazeni na paleczki rucella.
*uszkodzenie słuchu wywoł dział hałasu-zatrudnieni w przemyśle-cięzkim,maszynowym,chem,budownictwie,obsługujacy młoty pneumatyczne,didżeje,muzycy,nauczyciele.
*zespół wibracyjny-obsług narzędzia wibrujące-szlifierki,wiertarki,młotki,młoty,ubijaki,kosiarki,oraz urządzenia bedace źródłem drgań mech:transport,maszyny drogowe,budowlane,tkackie,rolnicze.
Po stwierdzeniu ch zawodowej lekarz ma obowiązek zgłaszania faktu na specjalnym formularzu do województwa stacji epidemiologicznej(dział higieny pracy).Stacja jest zobowiązana do wszczecia dochodzenia w celu potwierdzenia lub wykluczenia ch zawodowej.
Zgłoszenia nowotworów złośliwych:
podlegają obowiązkowemu zgłoszeniu;I na świecie Duński Rejestr Nowotwor złoż w 19942r;w Polsce rejestry w instytucie onkologii w W-wie,Krakowie i Gliwicach,regionalnych ośrodkach onkolog np.Białostockim Centrum Onkoligii;gromadzenie danych o rozpozn przypad ch nowotworowych,sklasyfikowanych wg lokalzacji narządowej,cech demografii;określenie zapadalności na nowotwory;ciagła obserwacja losów chorych-oszacowanie chorobowości,czasu przezycia,szansy wyleczenia.
Choroby podlegające obowiązkowej rejestracji:
=gł ch przenoszone drogą płciową(AIDS,kiła,rzeżączka,nierzeżączkowe zakażenia dolnych odc narządowych moczowo-płciowych,chlamydiozy)gruźlica,ch psychiczne i niektóre ch dzieciece.
=rejestry prowadzą specjalistyczne przychodnie.
Dane o przyczynach niezdol do pracy:
#analizy formularzy absencji chpnazwisko,imie,płec,rok ur,symbol chorobowy,liczba dni niezdol do pracy,symbol produkcji lub usług;
#zasadnicze przyczyny ch i uwarunkowania ekonomiczne(liczba dni zwolnienia lekarskiego,straty ekonomiczne,koszty absencji);
#średnia liczba dni zwolnień(na 100zatrudnionych);
#średnia liczba okresów(epizodów)niezdol do pracy(na 100 zatrudnionych);
#średni czas trwania epizodu niezdol do pracy;
#stosunek liczby dni opuszcz z powodu danej ch w odniesieniu do ogólnej liczby dni niezdol do pracy.
Statystyki szpitalne:
dane o ruchu chorych(przyjęci,leczeni,wypisani,zmarli);dane o liczbie zabiegów;dane o liczbie łóżek;karty statystyczne ogólne(ch zasadnicza-tylko jedna wg kodu,ch współistniejące majace znaczenie dla przebiegu ch zasadniczej i rokowania);karty położnicze;karty psychiatryczne;karty szpitalne dla niemowląt;każdy chory wypisywany ze szpitala ma zakładana indywidualna kartę statystyczną(imie nazwisko,płec,stosunek do pracy,msc zamieszkania,inf o czasie pobytu w szpitalu,szczegół-rozpoznanie ch lub wynik badania sekcyjnego).
Statystyki lecznictwa otwartego:
dane z przychodni i ambulatoriów;dane o zachorowalności-w statystykach lecznictwa ogólnego rejestrowane jest nowe lub ponowne zachorowania danej osoby na jakąś ch;w ch ostrych rejestryjemy każdy przypadek,w ch przewlekłych tylko pierwsze zachorowanie w danej przychodni;tylko jedna ch zasadnicza;współczynniki zapadalności i chorobowości.
Dane dot inwalidztwa:dane zbierane przez Zakł Ubezpieczeń Zdrowotnych;liczba inwalidów;ch i wypadki które spowodowały kalectwo;obliczanie starat i szkód powodowanych przez ch i wypadki.
Dane masowych badań profilaktycznych:badania profilaktyczne prowadzone w celu wczesnego wykrycia ch i podejmowania ich leczenia;masowe badania radiofotograficzne,badania cytologiczne kobiet w kierunku wykrycia wczesnego raka szyjki macicy,badanie mamograficzne;badanie nowo przyjetych do pracy;badanie okresowe pracowników,studentów,żolnierzy,młodziezy szkolnej.
Badania epidemiologiczne:mierniki pozytywne zdrowia,mierniki negatywne zdrowia.
Badanie rozpowszechnienia chorób-polega na określeniu częstości występ ch(zapadalność,chorobowość) w całej populacji lub w poszczególnych jej podgrupach demograficznych(wg wieku,płci,zawodu,msc zamieszkania)oraz na zmierzeniu odp szkód zdrowotnych w postaci niezdol do pracy i inwalidztwa.
Zapadalność-nowe zachorowania na dana jednostke chorobową.
Chorobowość-określa proporcje osób chorujących w danym czasie na nada chorobę.
Rozpoznawanie i klasyfikacja chorób:
Rozpoznawanie ch-rozumiemy nie tylko określenie jej poczatku i zakończenie ale także jej zdefiniowanie i sklasyfikowanie.Rozpoznawanie oparte jest o:opinie os badanej o st zdrowia(anamneza);badanie przedmiotowe(fizykalne);badania dodatkowe(rtg,EKG,USG,rezonas magnetyczny,laboratoryjne itd.).
Sklasyfikowanie ch wg Międzynarodowej Klasyfikacji ch Urazów i Przyczyn Zgonów ICD-10(A00-cholera;A00.1-cholera wywoł przecinkowcem Vibrio...)
Mierniki epidemiolog rozpowszech ch w populacji:
Populacja narażona(eksponowana)-obejmuje te osoby,które byłyby włączone do oceny statystycznej miary,gdyby stały się przypadkami np.do oceny wystep odry w Olsztynie przez populację narażoną rozumiemy tylko tych mieszkańców,którzy byliby zaliczeni do przypadków gdyby zachorowali(nie wliczmy dzieci które po przebyciu odry są odporne,gdyż nie mogą stać się przypadkami).
1.choroby zaczynające się i kończące w danym okresie.
2.choroby zaczynające się w okresie ale trwające dłużej.
3.choroby które zaczęły się dawniej ale zakończyły w tym okresie.
4.choroby które zaczęły się dawniej i trwają nadal.
Współczynnik zapadalności skumulowaniej-
określa liczbę nowych zachorowań(przypadków lub chorób),które wystąpiły w danym czasie(kategoria 1 i 2) w stosunku do średniej liczby osób narażonych na ryzyko zachorowania.
Zapadalność skumulowana=liczba nowych zachorowań/populacja narazona na ryzyko x K
Współczynnik zapadalności(gęstość zachorowań)-określa rzeczywiste prawdopodobieństwo występowania zachorowań w populacji w przeliczeniu na sumaryczny okres narażenia wszystkich członków danej populacji.
Zapadalność=liczba nowych zachowań/sumaryczny os czas narażenia na ryzyko x K
Mierniki epidemiol rozpowszechniania chorób w populacji
Populacja narażona(populacja eksponowana)obejmuje:
*współcz chorobowości-okesla proporcje osób w populacji które były chore w danym czasie bez wgzl na to kiedy zachorowały(kategoria 1,2,3,4)w stosunku do śreniej liczby ludności narażonej na ryzyko zachorowania;
*współcz chorobowości punktowej
*współcz chorobowości okresowej
chorobowość =liczba os chorych/średnia liczba os narażona na ryzyko
Strategia badań epidemiolog:
-badanie epidem opisowe-opis częstości występ choroby w populacji w zależności od cech demograf populacji oraz cech środowiska bez analizowania czy ewentualnie powiązania pomiędzy nimi maja charakter przyczynowo-skutkowy czy tez nie.
-cechy demograficzne-wiek płeć zawód zarobki standard mieszkania itp.
-cechy środowiskowe-warunki klimatyczne odmienne typy zbiorowości(miasto-wieś)stopień urbanizacji terenu,czystość wód,typ gleby;
-bad epidem analityczne(etiologiczne)-badanie zmierzające do interpretacji obserwowanych zależności w kategoriach przyczynowo-skutkowych;
-badania retrospektywne-punktem wyjściowym podejmowanego badania jest określona jednostka chorobowa,dla powstania której poszukuje się w przeszłości(retrospektywnie)przyczyn wyjasniających jej etiologie.
-bad prospektywne-w określ warunkach środow.poszukuje się w obserwacji długofajowej(prospektywnej)odpowiednich dla niego skutków zdrowotnych;
-bad kliniczno kontrolne-stosowane w epidemiologii chorób przewlekłych(dynamiczny rozwój badań);
-dociekanie epidemiologiczne-bad czynników etiolog;
-bad wpł środowiska-czynników ryzyka
-zwalczanie ognisk epidemiolog(np.zatruć pokarm)
-pomaga ocenic skuteczność metod badań przesiewowych,problemów diagnostycznych,skuteczność zabiegów profilaktycznych.
Populacja docelowa:
->źródło przypadków
->źródło kontoli
Badanie retrospektywne-
PLAN BADANIA: wybór gr przypadków i kontrolnej; pomiar ekspozycji w przeszłości.
Zasady badania:
-wybór reprezentatywnej gr przypadków:grupa jednorodna nozologicznie;def stadium klinicznego;przypadki nowo potwierdz klinicznie;def populacji źródłowej(region geogr,region szpitala itd.,cechy demograf);
-wybór reprezentatywnej gr kontrolnej:gr kontrolna dobierana z tej samej populacji źródłowej;wybór dokonany w tym samym czasie co grupa przypadków;wykonanie tych samych badań diagnostycznych;jednorodność grup(liczebność,struktura).
Iloraz szans
-oszacowanie czy szansa ekspozycji jest różna w gr przypadków i gr kontroli.oszacowanie ryzyka wzglednego na podstawie ilorazu wskaźnika ekspozycji w gr chorych i w gr kontrolnej.
Proporcja przypadków przypisana ekspozycji-jakie jest prawdopodobienstwo ze osoby narazone na ekspozycje stana się przypadkami?
Badania obserwacyjne(kohortowe)-stosowane w epidemiologii przy weryfikacji hipotez na temat etiologii chorób i skuteczności profilaktyki:
*bad długofalowe(wieloletnie)
*okresowa kontrola stanu zdrowia populacji
*analiza wtórnych materiałów statystycznych(karty szpitalne,k.zgonu,dane badań okresowych).
populacja docelowa=>(eksponowana,nieeksponowana ch+ch-).
Plan badania: wybór gr narażonych na działanie czynnika i nie narażonych na działanie czynnika;ocena stanu zdrowia i rejestracja nowych zachorowań.
Ryzyko wzgl:
Stosunek współcz-ów ch(zwykle zapadalności lub umieral)w gr narazonej do współcz-ów w gr nie narażonej.Współcz mówiący o relatywnym prawdopodobieństwie zachorowania w warunkach narazenia w odniesieniu do gr kontrolnej.Ryzyko przypisane ekspozycji-wielkość współcz choroby którą możemy przypisać gr osób eksponowanych.Losowe bad kontrolne-stosowane w epidemiol przy weryfikacji hipotez na temat etiologii ch i skuteczności profilaktyki i leczenia.
Bad pozwalajace ocenić przebieg zjawiska;ustalenie czynników i ich nateżenia a ??;eksperyment na próbie losowanych obiektów(osób) do zabiegu i gr kontrolnej.
Populacja generalna->populacja eksperymentalna(interwencja,kontrola).
ZASADY BADANIA:
-sformułowanie celu i założeń(postawienie hipotez):Ho-hipoteza zerowa:preparat x w stęż a zmniejsza ryzko powikłań bakteryjnych(g-)w chorobie y;HA:hipoteza alternatywna-preparat x w steż a nie działa na bakterie(g-) skutecznie;
-sprecyzowanie poziomu wyjściowego i końcowego czyli aminofilina zmniejsza śmiertelność chorych na zawał m sercowego(stan wyjściowy chorzy z zawałem,stan końcowy-śmiertelność).
Badanie eksperymentalne
ZASADY BADANIA-określenie sposobu wykonywania zabiegu.
1.model ciagły-założenie obiekt znajduje się pod działaniem tego samego zabiegu:
pomiar st zdrowia(x1)->zabieg->pomiar st zdrowia(x2)
2.model naprzemienny gdy ten sam obiekt poddawany jest kolejno działaniu różnych zabiegów:
pomiar st zdr(x1)->zabieg ->pomiar st zdr(x2)->zabieg->pomiar st zdr(x3)
ZASADY Badania losowanie obiektów. Reprezentatywność-populacja eksperymentalna nie powinna różnić się cechami od populacji źródłowej(docelowej).Czy jest podobieństwo demograf;czy jest dostatecznie wysoka zapadalność na chorobę poddana interwencji;jaka powinna być niezbędna liczebność populacji eksperymentalnej(oczekiwana liczba nowych przyp lub remisji);przydział zabiegów(losowo np.ABBA,ABAB,BAAB,BABA,AABB,BBAA);analiza statystyczna wyników.
ZASADY BADANIA:
-próba ślepa-utrzymanie w czasie eksperymentu wszystkich warunków na ustalonym poziomie jest klopotliwe,ponieważ czynniki natury psych od str badanych mogą być trudne do kontroli;
-podawanie gr kontrolnej placebo;
-eksperyment ślepy jednostr(badany nie wie jaki otrzymuje preparat);
-eksperyment ślepy podwójnie(materiał zakodowany tak że ani obserwator ani badany nie zna aż do zakończenia doświadczenia kiedy mamy doczynienia z preparatem-zabiegiem- a kiedy z placebo).