Epidemiologia — epi (gr) —na, demos- lud, logos- słowo, nauka.
Def EPIDEMIOLOGII K. Maxcy- nauka badająca wpływ czynników
środowiskowych na częstość i rozprzestrzenianie się chorób zakaźnych i niezakaźnych w
populacji lub wpływ na stan zdrowia (różne Stany fizjologiczne) ludności.
Osiąga ten cel poprzez badanie:
• rozpowszechnianych chorób, czyli częstości występ i rozmieszczenia choroby w danej
populacji ludzkiej;
• rozpowszechniania inwalidztwa i jego przyczyn;
• rozpowszechniania zgonów i ich przyczyn.
Badanie te dotyczy określonych populacji, dla któiych czynnikiem wyróżniającym jest:
miejsce zamieszkania, wiek/płeć, narażenie na czynniki ryzyka wystąpienie danego
schorzenia.
Epidemiologie ze względu na charakter dzielimy na 3 rodzaje:
1.opisową- zajmuje się identyfikacja czasu, miejsca i osoby dotyczących badanego zjawiska;
2.analitycznq- weryfikuje hipotezy postanowione przez epidemiologię opisową
3.doświadczalna.
Opis naturalny historii chorób w populacji skupia uwagę na określeniu współuczestnictwa 3
głównych elementów odpowiedzialnych za wystąpienie chorób (tzw. triady
epidemiologicznej).
Przyczyny chorób są wynikiem interakcji:
• środowiska;
• czynników gospodarza;
• swoistych czynników chorobotwórczych.
Czynniki 2ospodarza:
• czynniki genetyczne;
• stan odporności swoistej;
• wiek;
• płeć;
• stan odżywienia;
• styl życia;
• dostęp do opieki zdrowotnej (stan zdrowia);
• uprzednio przebyte choroby;
• uprzednie narażenie.
• Podatność osobnicza powodująca zmienność wnikania drobnoustrojów
chorobotwórczych, przenikania substancji toksycznych ze środowiska do ustroju.
Swoiste czynniki etiolo2iczne:
= Czynniki biologiczne- czynniki etiologiczne-
• chorobotwórcze (bakterie, wirusy, riketsje, grzyby, pierwotniaki, robaki)
• źródła toksyn (bakterie, grzyby, produkty żywnościowe)
• alergeny (flora, fauna)
= Czynniki fizykochemiczne środowiska:
• temperatura,
• wilgotność,
• zanieczyszczenie chemiczne powietrza, wody, gleby,
• promieniowanie,
• nasłonecznienie.
Czynniki środowiskowe:
= Czynniki biologiczne:
• rezerwuary infekcji (ludzie, zwierzęta, gleba)
= Czynniki fizykochemiczne
• środowisko (temp, wilgotność, zanieczyszczenia chemiczne powietrza, wody, gleby,
promieniowanie, nasłonecznienie)
=środowisko społeczne:
• wzajemne relacje i oddziaływania pomiędzy jednostkami wynikające ze społecznej
organizacji życia (czynniki emocjonalne).
Współdziałanie czynników:
• działanie-addytywne,
• synergistyczne,
• antagonistyczne.
Badanie epidemiologiczne dotyczą populacji, czyli przedmiotem badań są:
• osoby zdrowe,
• podatne na choroby,
• chorujący bezobjawowo,
• chorzy z objawami klinicznymi,
• niepełnosprawni.
Badania kliniczne(lekarskie)-tzw. medycyna praktyczna zajmuje się głównie:
• osobami zgłaszającymi się do lekarza (chorymi).
Zdrowie- definicja wg. WHO-
To dobrostan fizyczny, psychiczny, społeczny, a nie wyłącznie brak chorób i niedomagania,
stan lub zdolność organizmu człowieka do wykonania odpowiednich czynności w
określonych warunkach środowiskowych.
Stan zdrowia 3 fazy. Zakres reakcji biologicznej na poziomie populacji w odpowiedzi na
ekspozycję:
• Zgony
• Chorobowość
• Biochemiczne wskaźniki choroby
Zmiany biochemiczne o niepewnym znaczeniu
Dawka wewnętrzna.
Za pobieganie chorobom:
I fazy-
• p/działanie wystąpienia chorób (szczepienia ochronne w celu zapobiegania chorób
zakaźnych- odra, błonica, ospa;
• poprawa jakości środowiska- wzbogacenie wody pitnej, ergonomika, probiotyka,
suplementacja żywności; promocja zdrowia)
II fazy-
• w stadium przed klinicznym (wczesne rozpoznanie i leczenie- badania przesiewowe,
okresowe; poprawa skuteczności lecznictwa; poprawa skuteczności rehabilitacji)
III fazy-
• p/działanie nasileniu się inwalidztwa,
• p/dział zejściu śmiertelnemu chorych(nie mogą być wyleczenia, ale możemy
przedłużyć okres ich życia).
Pomiar biomarkerów:
Markery biologiczne schorzeń: zmiany komórkowe, biochemiczne lub molekularne, które
wskazują na zaburzenia w systemie biologicznym człowieka.
1. markery ekspozycji,
2. markery skutków biologicznych,
3. markery podatności osobniczej.
Przedmiot badań:
Dawka zewnętrzna
• stężenie substancji chemicznych w środowisku zewnętrznym;
= dawka wewnętrzna- dawka zaadsorbowana-
• bezpośredni pomiar substancji lub jej metabolitów w komórkach, tkankach, plynach
ustrojowych
= Skumulowana dawka skuteczna (efektywna)
• ilość substancji wchodzącej w reakcje komórkowe DNA.
Istotą epidemiologii jest:
> pomiar:
= Pozytywnych mierników stanu zdrowia-
• pomiar rozwoju fizycznego,
• ocena sprawności fizycznej,
• ustalenie wskaźnika wydolności;
= Negatywnych mierników stanu zdrowia-
• dotyczy chorób,
• urazów i ich następstw (ustalenie zapadalności na choroby, ustalenie chorobowości)
• dotyczy zgonów (ustalenie umieralności, śmiertelności)
• dotyczy inwalidztwa.
~ analiza mierników stanu zdrowia:
• porównanie przyczyn bezpośrednich chorób, zgonów, inwalidztwa;
• ocena czynników wplywających na ryzyko chorób, zgonu;
• wskazanie możliwości zmniejszenia ryzyka chorób i zgonu;
• wypracowanie metod profilaktyki i wczesnego wykrywania chorób.
Źródło informacji o stanie zdrowia zbiorowości:
• dane o zgonach;
• dane o chorobach;
• dane o przyczynach niezdolności do pracy;
• statystyki szpitalne;
• statystyki lecznictwa otwartego;
• dane dotyczące inwalidztwa;
• dane o masowych badań prof iłaktycznych;
• badania celowe.
Dane o zgonach:
• karta zgonu (karta wzorowana na międzynarodowej lekarskiej karcie zgonów)
• potwierdzenie zgonów;
• ustalenie przyczyn zgonu (pośrlbezpośrednie);
• stwierdzenie tożsamości osoby badanej;
• stwierdzenie, że nie zaszło przestępstwo jako przyczyna zgonu.
Przyczyny zgonu: Międzynarodowa Klasyfikacja Chorób Urazów i Przyczyn Zgonów
zaleca grupowanie zgonów wg.:
• przyczyny wyjściowej:
o przyczyna wyjściowa,
o przyczyna wtórna,
o przyczyna bezpośrednia
o rodzaj urazu.
Przyczyna wyjściowa:
• choroba lub uraz, które rozpoczęły bieg zdarzeń chorobowych, rozpoznających proces
patologiczny zakończony zgonem;
• okoliczności wypadku lub przemocy, które spowodowały wypadek śmiertelny np. 1.
przerost gruczołu krokowego. 2. zatrzymanie moczu. 3. mocznica.
Dane o chorobach:
• zgłoszenia chorób zakaźnych, zatruć i chorób zawodowych, chorób nowotworowych;
• obowiązkowe rejestry chorób,
• dane o czasowej niezdolności do pracy.
Zgłoszenia chorób zakaźnych: obowiązkowe zgłaszanie określone ustawami; 78ch
zakaźnych z których 21 podlega przymusowej hospitalizacji, l-leczeniu ambulatoryjnemu;
obowiązek zgłaszania (wszystkie placówki i fachowi pracownicy służby zdrowia, zakłady
pracy, szkoły, hotele, organy policji, naczelnicy gmin, kapitanowie statków morskich,
śródlądowych i powietrznych).
Ustawa z dnia 6 września 2001r o chorobach zakaźnych i zakażeniach
(Dz.U.Nr126,poz. 1384): Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dn. 22 kwietnia 2003r w
sprawie wzorów formularzy zgłoszeń podejrzenia zakażenia lub zachorowania na chorobę
zakaźną, rozpoznania zachorowania na chorobę zakaźną oraz podejrzenia łub stwierdzenia
zgonu z powodu choroby zakaźnej.
~ Zgloszenia chorób zakaźnych:
= Obowiązkowa hospitalizacja. Art. 28 obowiązkowej hospitalizacji podlegają:
1) osoby chore na gruźlicę płuc w okresie prątkowania oraz osoby z uzasadnionym
podejrzeniem o prątkowania;
2) osoby chore i podejrzane o zachorowania na „błonicę „cholerę, dur brzuszny, dury rzekome
A, B, C; dżumę; nagminne porażenie dziecięce oraz inne ostre porażenie wiotkie w tym
zespół Guillaina-Barre”go, tularemię, zapalenie mózgu, zapal opon mózgowo-rdzeniowych,
żółtą gorączkę, wirusowe gorączki krwotoczne.
= Przymusowe leczenie - gruźlica płuc
= Przymusowy nadzór
Art.27pkt-obowiązkowej kwarantannie lub nadzorowi epidemiologicznemu podlegają osoby
zdrowe, które pozostawały w styczności z chorym na chorobę, dżumę płucna i wirusowe
gorączki krwotoczne przez okres nie dłuższy niż w przypadku:
• cholery-Sdni,
• dżumy płucnej-6dni,
• wirusowych gorączek krwotocznych-2ldni od ostatniego dnia styczności.
Obowiązek zgłaszania zachorowań na niektóre choroby(ospa naturalna, cholera, dżuma)
= Bieżąca ocena sytuacji epidemiologicznej wpowiaśach województwach, kraju, rejonach.
= Śledzenie zachorowalności i zapadalności na choroby zakażne.
~ Zgłoszenia chorób i zatruć zawodowych:
* choroby zawodowe- choroby ostre i przewlekłe powstałe w skutek wykonywania zawodu
wynikające z charakteru dolnej pracy lub z powodu warunków wjakich się ona odbywa;
*podstawa prawna- rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 18 listopada 1983r w spr ch
zawodowych(DzU.Nr.65poz294 ze zmianami).
*zatrucia ostre i przewlekłe substancjami chemicznymi oraz następstwa tych zatruć:
pracownicy- kotłowni (tlenek węgla), wytwórni akumulatorów, zbieracze złomu, hut cynku
(ołów); zakłady chemiczne, kopalnie, przetwórnie rud, zakłady destylacji rtęci, wytwórni
lamp rtęciowych (rtęć), kopalni i przetwórni rud manganu, hut szkła zakładów ceramicznych,
wytwórni farb, lakierów, nawozów sztucznych(mangan);
* pylice płuc(węglową, spawaczy, azbestowa, pylico-gruźlica, krzemowa)-górnicy kopalni
węgla, spawacze, zatrudnieni w zakładach przetwórstwa azbestu, przy usuwaniu wyrobów
azbestowych, pracowników remontowych stoczni, wyrabiający tarcie szlifierskie, materiały
ściercze, produkujący porcelanę.
*byssinoza.. pracownicy przemysłu włókienniczego, narażeni na pył bawełny, lnu, konopi.
*beryloza.. zatrudnieni w przemyśle lotniczym, samochodowym, nuklearnym.
* astma oskrzelowa- laboranci, rzeźnicy, hodowcy drobiu, rolnicy, sadownicy jabłoni,
technicy spożywczy, przetwórcy miodu, pszczelarze, pracownicy leśni, pracownicy
browarów, piekarze, młynarze, farmaceuci, pielęgniarki, farbiarze
*rozedma płuc- dmuchacze szkła, muzycy orkiestr dętych;
* alergiczne zapalenie pęcherzyków płucnych- rolnicy, hodowcy ptaków, zatrudnieni w
szkółkach jeździeckich, hodowcy orchidei, stolarze, zbieracze pierza, kuśnierze, laboranci,
operatorzy maszyn, pracownicy wytwórni mączki rybnej, browarów, młynarze, spawacze,
pracujący przy metalach twardych, hutnicy.
*przewlekłe choroby narządu głosu związane z nadmiernym wysiłkiem głosowym- guzki
śpiewacze, niedowłady strun głosowych, zmiany przerostowe.
* przewlekłe zanikowe, przerostowe i alergiczne nieżyty błon śluzowych nosa, gardła,
krtani i tchawicy, wywołane działaniem substancji drażniących lub uczulaj ących-
ogrodnicy, rolnicy, rybacy, młynarze, piekarze, cukiernicy, kuśnierze, garbarze, pszczelarze,
farmaceuci, pracownicy służby zdrowia, weterynarze, hodowcy zwierząt, zatrudnieni w
przemyśle
włókienniczym, drzewnym,tytoniowym, chemicznym, perfumeryj nym,kosmetycznym.
* choroby wywoływane promieniowaniem jonizującym- radiolodzy, chirurdzy wykonujący
zabiegi pod kontrolą aparatury rtg, radioterapeuci, lekarze aplikujący radioterapię, technicy
elektroradiologii, personel medyczny w oddziałach onkologicznych, gabinetach rtg,
pracowniach tomografii komputerowej, pracowniach izotopowych, ośrodkach nuklearnych,
zakładach medycyny nuklearnej.
*w~y,r~y złośliwe powstałe w następstwie dział czynników rakotwórczych
występujących w środowisku pracy- pracownicy koksowni, zakłady przetwórstwa azbestu,
galwanizerzy, drukarze, garncarze, fotograficy, jubilerzy(narażeni na chrom, arsen, nikiel,
azbest, beryl, kadm, sadzę, krzemionkę)
*choroby skóry -zapal alergiczne, kontaktówe, toksyczne, grzybice, przebarwienia-
galwanizerzy, drukarze,garncarze, fotograficy,jubilerzy,garbarze, lakiernicy, murarze, weterynar
ze,laboranci.
*choroby zakaźne i inwazyjne (WZW, borelioza- kleszcze, bruceloza-bydło)- służba
medyczna, weterynaryjna, rolnicy, hodowcy zwierząt, leśnicy, pracownicy zakładów
mięsnych, pracownicy powracający z pracy w strefie tropikalnej.
*przewlekłe choroby narządu ruchu wywoływane sposobem wykonywania pracy,
nadmiernym przeciążeniem (zapalenie pochewek ścięgnistych i kaletek maziowych,
uszkodzenie łąkotki, mm i przyczepów ścięgien „ martwica kości nadgarstka, zapalenie
nadkłykcia k. ramiennej, zmęczeniowe złamanie koki)- tragarze, bagażowi, listonosze,
dostawcy, malarze, magazynierzy, tokarze, masażyści, kosmetyczki, dentyści, kowale,
maszynistki, blacharze, sportowcy.
* przewlekłe choroby OUN wywołane uciskiem na pnie nerwów- szlifierze szkła
kryształowego, dmuchacze szkła w wytwórniach termometrów, rolnicy, parkieciarze,
stolarze, glazurnicy, malarze, stomatolodzy.
* choroby ukł. wzrokowego - wywoływane zawodowymi czynnikami fizycznymi lub
chemicznymi- zatrudnieni przy transporcie, przetwórstwie, kopalnictwie rud manganu,
pracownicy hut szkła i cegielni, wytwórni farb, lakierów, nawozów sztucznych, zootechnicy i
weterynarze- narażeni na pałeczki rucella.
* uszkodzenie słuchu wywołane dział hałasu-zatrudnieni w przemyśle- ciężkim,
maszynowym, chemicznym, budownictwie, obsługujący młoty pneumatyczne, didżeje,
muzycy, nauczyciele.
*zespól wibracyjny- obsług narzędzia wibrujące-szlifierki, wiertarki, młotki, młoty,
ubijaki, kosiarki, oraz urządzenia będące źródłem drgali mechanicznych: transport, maszyny
drogowe, budowlane, tkackie, rolnicze.
Po stwierdzeniu choroby zawodowej lekarz ma obowiązek zgłaszania faktu na specjalnym
formularzu do województwa stacji epideimologicznej(dzial higieny pracy). Stacja jest
zobowiązana do wszczęcia dochodzenia w celu potwierdzenia lub wykluczenia choroby
zawodowej.
Zgłoszenia nowotworów złośliwych: podlegają obowiązkowemu zgłoszeniu; I na świecie
Duński Rejestr Nowotworowy złożony w 19942r; w Polsce rejestry w instytucie onkologii w
W-wie, Krakowie i Gliwicach, regionalnych ośrodkach onkolog np. Białostockim Centrum
Onkologii; gromadzenie danych o rozpoznanych przypadkach chorób nowotworowych,
sklasyfikowanych wg.
• lokalizacji narządowej,
• cech demografii;
• określenie zapadalności na nowotwory;
• ciągła obserwacja losów chorych- oszacowanie chorobowości, czasu przeżycia, szansy
wyleczenia.
Choroby podlegające obowiązkowej rejestracji:
= Głównie choroby przenoszone drogą płciową (AiDS, kiła, rzeżączka, nierzeżączkowe
zakażenia dolnych odcinków narządowych moczowo-płciowych, chlamydiozy) gruźlica,
choroby psychiczne i niektóre choroby dziecięce.
= Rejestry prowadzą specjalistyczne przychodnie.
Dane o przyczynach niezdolności do pracy:
• analizy formularzy absencji chorób: nazwisko, imię, pleć, rok urodzenia, symbol
chorobowy, liczba dni niezdolnych do pracy, symbol produkcji lub usług,
• zasadnicze przyczyny choroby i uwarunkowania ekononiiczne( liczba dni zwolnienia
lekarskiego, straty ekonomiczne, koszty absencji);
• średnia liczba dni zwolnień(na lOOzatrudnionych);
• średnia liczba okresów (epizodów) niezdolnych do pracy (na 100 zatrudnionych);
• średni czas trwania epizodu niezdolności d~ pracy;
• stosunek liczby dni opuszczonych z powodu danej choroby w odniesieniu do ogólnej
liczby dni niezdolnych do pracy.
Statystyki szpitalne:
• dane o ruchu chorych (przyjęci, leczeni, wypisani, zmarli);
• dane o liczbie zabiegów;
• dane o liczbie lóżek;
• karty statystyczne ogólne (choroba zasadnicza- tylko jedna wg kodu, choroby
współistniejące mające znaczenie dla przebiegu choroby zasadniczej i rokowania);
• karty położnicze;
• karty psychiatryczne;
• karty szpitalne dla niemowląt;
• każdy chory wypisywany ze szpitala ma zakładana indywidualna kartę statystyczną
(imię, nazwisko, pleć, stosunek do pracy „miejsce zamieszkania, inf o czasie pobytu w
szpitalu, szczegółowe rozpoznanie choroby lub wynik badania sekcyjnego).
Statystyki lecznictwa otwartego:
• dane z przychodni i ambulatoriów;
• dane o zachorowalności- w statystykach lecznictwa ogólnego rejestrowane jest nowe
lub ponowne zachorowania danej osoby na jakąs chorobę;
• w chorobach ostrych rejestrujemy każdy przypadek, w chorobach przewlekłych tylko
pierwsze zachorowanie w danej przychodni; tylko jedna choroba zasadnicza;
• współczynniki zapadalności i chorobowości.
Dane dotyczące inwalidztwa:
• dane zbierane przez Zakład Ubezpieczeń Zdrowotnych;
• liczba inwalidów;
• choroby i wypadki, które spowodowały kalectwo;
• obliczanie strat i szkód powodowanych przez choroby i wypadki.
Dane masowych badań profilaktycznych:
• badania profilaktyczne prowadzone w celu wczesnego wykrycia chorób i
podejmowania ich leczenia;
• masowe badania radiofotograficzne, badania cytologiczne kobiet w kierunku wykrycia
wczesnego raka szyjki macicy, badanie mammograflczne;
• badanie nowo przyjętych do pracy; badanie okresowe pracowników, studentów,
żołnierzy, młodzieży szkolnej.
Badania epidemiologiczne:
• mierniki pozytywne zdrowia,
• mierniki negatywne zdrowia.
Badanie rozpowszechnienia chorób-polega na określeniu częstości występowania choroby
(zapadalność „cborobowość) w całej populacji lub w poszczególnych jej podgrupach
demograficznych (wg wieku, płci, zawodu „miejsca zamieszkania), oraz na zmierzeniu
odpowiednich szkód zdrowotnych w postaci niezdolności do pracy i inwalidztwa.
Zapadalność-nowe zachorowania na dana jednostkę chorobową.
Chorobowość-określa proporcje osób chorujących w danym czasie na nada chorobę.
Rozpoznawanie i klasyfikacja chorób:
Rozpoznawanie choroby- rozumiemy me tylko określenie jej początku i zakończenie, ale
także jej zdefiniowanie i sklasyfikowanie. Rozpomawame oparte jest o:
• opinie osoby badanej o stan zdrowia (anamneza); badanie przedmiotowe (fizykalne);
• badania dodatkowe (rtg, EKG, USG, rezonans magnetyczny, laboratoryjne itd.).
Sklasyfikowanie choroby wg Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób Urazów i Przyczyn
Zgonów lCD-1 O(AOO-cholera;AOO. 1-cholera wywoływana przecinkowcem Vibrio...)
Mierniki epidemiolog rozpowszechnionych chorób w populacji:
Populacja narażona(eksponowana)
obejmuje te osoby, które byłyby włączone do oceny statystycznej miary, gdyby stały się
przypadkami np. do oceny występowania odry w Olsztynie przez populację narażoną
rozumiemy tylko tych mieszkańców, którzy byliby zaliczeni do przypadków gdyby
zachorowali (nie wliczymy dzieci, które po przebyciu odry są odporne, gdyż nie mogą stać się
przypadkami).
1. choroby zaczynające się i kończące w danym okresie.
2. choroby zaczynające się w okresie ale trwające dłużej.
3. choroby które zaczęły się dawniej ale zakończyły w tym okresie.
4. choroby które zaczęły się dawniej i trwają nadal.
Współczynnik zapadalności skumulowanej
określa liczbę nowych zachorowań (przypadków lub chorób), które wystąpiły w danym czasie
(kategoria 1 i 2) w stosunku do średniej liczby osób narażonych na ryzyko zachorowania.
WZÓR:
Z~adainość skumulowana = liczba nowych zachorowań I populacja narażoną na ryzyko x
K
Współczynnik zapadalności (2estość zachorowań)- określa rzeczywiste
prawdopodobieństwo występowania zachorowań w populacji w przeliczeniu na sumaryczny
okres narażenia wszystkich członków danej populacji.
WZÓR:
Zapadalność = liczba nowych zachowań / sumaryczny os czas naratenia na ryzyko x K
Mierniki epidemiologiczny rozpowszechniania chorób w populacji
~ Populacja narażona(populacj a eksponowana)obejmuje:
• współczynnik chorobowości- określa proporcje osób w populacji które były
chore w danym czasie bez względu na to kiedy zachorowały (kategoria 1,2,3,4)w
stosunku do średniej liczby ludności narażonej na ryzyko zachorowania;
• współczynnik chorobowości punktowej
• współczynnik chorobowości okresowej
WZÓR:
Chorobowość = liczba os chorych I średnia liczba osób narażona na ryzyko
Strategia badań epidemiologicznych:
> badanie epidemiologiczne opisowe - opis częstości występowania choroby w
populacji w zależności od cech demogralkznych populacji, oraz cech środowiska bez
analizowania czy ewentualnie powiązania pomiędzy nimi mają charakter
przyczynowo-skutkowy czy tez nie.
• cechy demograficzne- wiek płeć zawód zarobki standard mieszkania itp.
• cechy środowiskowe- warunki klimatyczne odmienne typy zbiorowości (miasto-
wieś) stopień urbanizacji terenu, czystość wód, typ gleby;
> badania epidemiologiczne analityczne (etiologiczne)- badanie zmierzające do
interpretacji obserwowanych zależności w kategoriach przyczynowo-skutkowych;
)~ badania retrospektywne- punktem wyjściowym podejmowanego badania jest
określona jednostka chorobowa, dla powstania której poszukuje się w przeszłości
(retrospektywnie) przyczyn wyjaśniających jej etioIogie~
badani prospektywne- w określ warunkach środowiskowych poszukuje się w
obserwacji długofalowej (prospektywnej) odpowiednich dla niego skutków
zdrowotnych;
> badanie kliniczno kontrolne- stosowane w epidemiologii chorób przewlekłych
(dynamiczny rozwój badań);
~ dociekanie epidemiologiczne- badanie czynników etiologicznych;
> badanie wpływu kodowiska- czynników ryzyka,
• zwalczanie ognisk epidemiologicznych (np. zatruć pokarm)
• pomaga ocenić skuteczność metod badań przesiewowych, problemów
diagnostycznych, skuteczność zabiegów profilaktycznych.
Populacja docelowa:
• źródło przypadków
• źródło kontroli
Badania retrospektywne-
PLAN BADANIA:
• wybór grupy przypadków i kontrolnej;
• pomiar ekspozycji w przeszłości.
Zasady badania:
~ wybór reprezentatywnej grupy przypadków:
• grupa jednorodna nozologicznie;
• definicja stadium klinicznego;
• przypadki nowo potwierdzone klinicznie;
• definicja populacji źródłowej (region geograficzny, region szpitala itd, cechy
demograficzne);
> wybór reprezentatywnej grupy kontrolnej: grupa kontrolna dobierana z tej
samej populacji źródłowej;
• wybór dokonany w tym samym czasie co grupa przypadków;
• wykonanie tych samych badań diagnostycznych;
• jednorodność grup (liczebność, struktura).
> Iloraz szans- oszacowanie czy szansa ekspozycji jest różna w grupie przypadków i
grupie kontroli.
• oszacowanie ryzyka względnego na podstawie ilorazu wskaźnika ekspozycji w
grupie chorych i w grupie kontrolnej.
~ Proporcja przypadków przypisana ekspozycji-
• jakie jest prawdopodobieństwo, że osoby narażone na ekspozycje staną się
przypadkami?
> Badania obserwacyjne (kohortowe)- stosowane w epidemiologii przy weryfikacji
hipotez na temat etiologii chorób i skuteczności profilaktyki:
• badanie długofalowe(wieloletnie)
• okresowa kontrola stanu zdrowia populacji
• analiza wtórnych materiałów statystycznych (karty szpitalne kart zgonu dane
badań okresowych).
Populacja docelowa =>(eksponowana, nieeksponowana ch + ch-).
PLAN BADANIA:
• wybór grup narażonych na działanie czynnika i nie narażonych na działanie czynnika,
• ocena stanu zdrowia i rejestracja nowych zachorowań.
Ryzyko wz2ledne:
WZÓR:
Stosunek współczynników choroby (zwykle zapadalności lub umieralności) w grupie
należącej do współczynników w grupie nie narażonej.
Współczynnik mówiący o relatywnym prawdopodobieństwie zachorowania w warunkach
narażenia w odniesieniu do grupy kontrolnej.
Ryzyko przyuisane ekspozycji- wielkość współczynnika choroby, którą możemy
przypisać grupie osób eksponowanych.
Losowe badanie kontrolne-stosowane w epidemiologii przy weryfikacji hipotez na
temat etiologii chorób i skuteczności profilaktyki i leczenia.
> Bad pozwalające ocenić przebieg zjawiska;
• ustalenie czynników i ich nateżema a
• eksperyment na próbie losowanych obiektów (osób) do zabiegu i grupie
kontrolnej.
Populacja generalna-> populacja eksperymentalna (interwencja, kontrola),
ZASADY BADAMA:
~ sformułowanie celu i założeń (postawienie hipotez):
• Ho- hipoteza zerowa: preparat x w stężeniu a zmniejsza ryzyko powikłań
bakteryjnych (g-) w chorobie y;
• HA: hipoteza alternatywna: preparat x w stężeniu a nie działa na bakterie (g-)
skutecznie;
> sprecyzowanie poziomu wyjściowego i końcowego, czyli aminofilina zmniejsza
śmiertelność chorych na zawał mięśnia sercowego (stan wyjściowy chorzy z zawałem,
stan końcowy- śmiertelność).
Badanie eksperymentalne
ZASADY BADANIA
> określenie sposobu wykonywania zabiegu.
1. model ciągły- założony obiekt znajduje się pod działaniem tego samego zabiegu:
• pomiar stanu zdrowia (xl) -> zabieg -> pomiar stanu zdrowia(x2)
2. model naprzemienny- gdy ten sam obiekt poddawany jest kolejno działaniu różnych
zabiegów:
• pomiar stanu zdrowia(xl)->zabieg -> pomiar stanu zdrowia (x2) ->
->zabieg -> pomiar stanu zdrowia (x3)
ZASADY BADANIA:
> losowanie obiektów.
> Reprezentatywność- populacja eksperymentalna nie powinna różnić się cechami od
populacji źródłowej (docelowej).
• czy jest podobieństwo demograficzne;
• czy jest dostatecznie wysoka zapadalność na chorobę poddana interwencji;
• jaka powinna być niezbędna liczebność populacji eksperymentalnej(oczekiwana
liczba nowych przypadków lub remisji);
• przydział zabiegów (losowo np. ABBA, ABAB, BAAB, BABA, AABB, BBAA);
• analiza statystyczna wyników.
ZASADY BADANIA:
> próba ślepa- utrzymanie w czasie eksperymentu wszystkich warunków na ustalonym
poziomie jest kłopotliwe, ponieważ czynniki natury psychicznej od strony badanych
mogą być trudne do kontroli;
• podawanie grupy kontrolnej placebo;
> eksperyment ślepy jednostronny (badany nie wie jaki otrzymuje preparat);
~ eksperyment ślepy podwójnie (materiał zakodowany tak, że ani obserwator ani
badany nie zna aż do zakończenia doświadczenia kiedy mamy do czynienia z
preparatem - zabiegiem - a kiedy z placebo).