Tarczka zarodkowa

W 2. Tyg. zakończone zostaje zagnieżdżanie. Blastocysta składa się z węzla zarodkowego (embrioblastu), z którego powstanie właściwy zarodek, oraz trofoblastu, z którego rozwinie się narząd płodowy — łożysko. węzeł zarodkowy spłaszcza się i przyjmuje postać dwuwarstwowej tarczy (tarczki) zarodkowej.

struktury pozazarodkowe, które wykształcają się w 2. Tyg: jama owodni i owodnia, pęcherzyk żółtkowy, szypuła łącząca (brzuszna), pęcherzyk kosmówki.

Różnicowanie trofoblastu

Wczasie zagnieżdżania trofoblast dzieli się na dwie warstwy:

zewnętrzną, zwaną syncytiotrofoblastem

wewnętrzną, zwaną cytotrofoblastem.

Syncytiotrofoblast jest pozbawiona granic komórkowych masą cytoplazmy z licznymi jądrami. Cechuje go olbrzymia zdolność proliferacyjna oraz aktywność enzymatyczna. Penetrując w głąb błony śluzowej macicy, rozkłada wypełnione glikogenem i substancjami tłuszczowymi komórki doczesnowe, dostarczając tych produktów odżywczych zarodkowi. W dalszym etapie rozwoju w syncytiotrofoblascie powstają małe przestrzenie (jamki), które zlewają się i tworzą lakuny trofoblastyczne. Syncytiotrofoblast uszkadza włosowate naczynia krwionośne endometrium, co powoduje, że krew matczyna zaczyna się wlewać do lakun, dając początek krążeniu maciczno-łożyskowemu. Następnie tworzy on zewnętrzną warstwę ściany kosmka łożyskowego.

Cytotrofoblast sklada się z komórek jednojądrowych o dużej aktywności mitotycznej, które wnikają w syncytiotrofoblast. Od wewnętrznej powierzchni cytotrofoblastu oddzielają się komórki, które wytwarzają delikatna luźna tkankę — mezodermę pozazarodkową. Wypełnia ona przestrzeń pomiędzy trofoblastem a owodnią i pęcherzykiem żółtkowym. Ta przestrzeń tworzy pozazarodkową jamę ciała. W dalszym okresie uczestniczy w powstawaniu kosmków łożyska. W syncytiotrofoblascie syntetyzowana jest go nadotropina kosmówkowa (hCG), niezbędna do stymulowania aktywności hormonalnej ciałka żółtego jajnika.

Gastrulacja

Na pocz. 3.tyg. ciaży zarodek wkracza gastrulacje, w czasie której z epiblastu powstaje trzeci listek zarodkowy — mezoderma. rozpoczyna się utworzeniem smugi pierwotnej. Powstaje ona w ogonowym odcinku zarodka jako płytka bruzda w linii środkowej i odcinku ogonowym. Rozwój smugi pierwotnej jest zwiazany z pluripotencjalnymi komórkami epiblastu, które zmieniaja kształt na kulisty, a następnie wnikają miedzy epiblast i hipoblost, tworząc luźne skupienie mezodermy wewnatrzzarodkowej, odpowiadające strunie grzbietowej. Szybko namnażające się w tym miejscu komórki mezodermy wywędrowują we wszystkich kierunkach — na boki, w kierunku głowowym i ogonowym, z wyjątkiem niewielkiego odcinka ogonowego struny grzbietowej, w którym powstaje zagęszczenie komórek mezenchymalnych, tworzące Węzeł pierwotny (węzeł Hensena) z zagłębieniem w środku — dołkiem pierwotnym. W 16. lub 17. dniu rozwoju miedzy węzłem pierwotnym a płytka przedstrunową wyrostek struny grzbietowej który wytworzy mezodermę osiową. Wwędrowujące ze smugi pierwotnej komórki mezodermalne docieraja do brzegów bocznych tarczy zarodkowej, gdzie łączą się z mezodermą pozazarodkowa pęcherzyka zókkowego i owodni. W polowie 3. tygodnia ciąży mezoderma wewnątrzzarodkowa rozdziela ektodermę i endodermę tarczy zarodkowej na całej przestrzeni, z wyjątkiem okolicyglowowej, gdzie zrosniecie sie ektodermy i endodermy tworzy błonę ustno-gardlowa, oraz okolicy ogonowej, w której powstaje ektodermalnoendodermalna błona stekowa. Po 18. dniu rozwoju smuga pierwotna ulega stop-niowemu zanikowi. Od momentu pojawienia się smugi pierwotnej możliwe jest wyznaczenie osi głowowoogonowej zarodka.

Łożysko

Łożysko rozwija się z dwóch zespalających się w całość części:

matczynej, pochodzącej z doczesnej podstawowej,

płodowej , trofoblastu przekształcającego się w kosmówkę kosmatą (włochata).

Poprzez stadia kosmka pierwotnego, wtórnego i ostatecznego (trzeciorzędowego) dookoła zarodka tworzy się bogato rozgałęziona kosmówka kosmata. W następnym etapie rozwoju na biegunie przeciwległym do miejsca zagnieżdżenia ulega ona wygładzeniu i tworzy kosmówkę gładką, a w okolicy zagnieżdżenia rozrasta się, zespala z doczesną podstawową (która powstała pod indukcyjnym wpływem trofoblastu) i przeksztalca w łożysko.

W końcu 3. miesiaca ciąży łożysko jest w pełni rozwiniętym narządem płodowym. Wzrost jego masy jest wynikiem rozrostu i wydłużania się kosmków.

Jednostką morfologiczno-czynnościowa łożyska jest liścień — przestrzeń ograniczona od strony zarodka przez płytę kosmówki, od strony matki przez płytę doczesnową, a po bokach przez przegrody łożyskowe. Liczba liścieni wynosi od 10 do 40. Wnętrze liścienia wypelniaja rozgałęziona sieć kosmków oraz opływająca je krew matczyna. Krew z tętnic macicznych dostaje się do przestrzeni międzykosmkowych wskutek uszkodzenia tych naczyń przez enzymy proteolityczne trofoblastu.

Krew płodu oddzielona jest od krwi matki błoną łożyskową w której skład wchodzą: komórki ściany kosmka (syncytiotrofoblast i cytotrofoblast) oraz komórki tkanki łącznej i śródbłonka naczyń włosowatych wewnątrzkosmkowych. W drugim i trzecim trymestrze ciąży warstwa komórek cytotrofoblastu ulega znacznej redukcji, syncytiotrofoblast skupia się, tworząc tzw. węzły trofoblastyczne, a naczynia kosmka przemieszczają się tuż pod samą błonę komórkową syncytium. W ten sposób morfologiczna bariera zostaje maksymalnie zredukowana, a tym samym wymiana produktów przemiany ułatwiona.

Wydziela hormony:

gonadotropina kosmówkowa (hCG) — hormon stymulujący produkcję progesteronu przez ciałko żółte,

hormon somatomammotropowy (hCS; laktogen łożyskowy) —czynnik wzrostu płodu i działa laktogennie,

estrogeny (estron, estriol i estradiol)

progesteron — „utrzymanie" ciąży, a po wygaśnięciu czynności ciałka żółtego niezbędny także dla funkcjonowania kory nadnerczy płodu oraz wydzielania testosteronu przez gonady męskie,

tyreotropina — hormon wpływający na funkcje tarczycy płodu.

Niektóre komórki doczesnowe syntetyzują prolaktynę i prostaglandyny.

W zrębie kosmków znajdują się komórki Hofbauera spełniające rolę makrofagów.

Dojrzałe łożysko po urodzeniu ma kształt dysku, średnicę około 20 cm, grubość około 2,5 cm i masę około 500 g. Powierzchnia płodowa jest gładka i błyszcząca, co odpowiada owodni. Pod powierzchnią błony owodniowej widać naczynia krwionośne i sznur pępowinowy. Na powierzchni matczynej występują bruzdy odpowiadające liścieniom.

Mezoderma wewnątrzzarodkowa:

Dzieli się na osiową, przyosiową, pośrednią i boczną.

Przyosiowa dzieli się (20dzien) na somity: 4 pary potylicznych, 8 szyjnych, 12 piersiowych, 5 lędźwiowych, 5 krzyżowych i 8-10 ogonowych. Somit na przekroju ma kształt zbliżony do trójkata. Początkowo zawiera w środku jamkę, która zanika. W końcu 4. tyg wyróżnia się w nim: sklerotom(powstaja elementy kostne, chrzęstnej włókniste kręgosłupa), miotom(miesnie) i dermatom(skóra i tk podsk).Z mezodermy pośredniej układ wydalniczyi plciowy.

Różnicowanie sic mezodermy bocznej jest związane z powstawaniem wewnątrzzarodkowej jamy ciala, która rozdziela mezodermę boczna na listek trzewny i ścienny. Przestrzeń zawarta miedzy listkami stanowi wewnątrzzarodkową jamę ciała. Listek trzewny mezodermy wraz z endoderma tworzy otrzewna trzewna.

Mezoderma somatyczna wraz epiblastem (ektoderma pokrywająca) tworzy otrzewna ścienna.

W 2. miesiącu ciąży wewnatrzzarodkowa jama ciała dzieli się na jamę osierdzia, dwie jamy opłucnej i jamę otrzewnej. Ten podział ma związek z powstawaniem przegrody poprzecznej, oddzielajacej narzady klatki piersiowej od jamy brzusznej.

Z mezodermy: tkanka łączna, chrząstki,kosci,mięśnie poprzecznie prążkowane i gładkie, serce,naczynia krwionośne i chlonne, śledziona, nerka, jajnik jądro, kora nadnerczy, osierdzie, opłucna i otrzewna

Endoderma:

pozazarodkowa, wyścielająca pęcherzyk żółtkowy i omocznie,

zarodkową, stanowiącą jelito Pierwotne.

Ok 20. dnia jelito pierwotne dzieli sie na:

cześć przednia, czyli jelito przednie (głowowe),

cześć środkowa, czyli jelito środkowe,

cześć tylna, czyli jelito tylne (ogonowe).

W końcu I. miesiąca endoderma stanowi wyściółkę: jelita, pęcherzyka żółtkowego oraz omoczni.

Z endodermy: wyściółka nabłonkowa gardła, krtani, tchawicy, oskrzeli, płuc, migdałków, jamy bębenkowej i trąbek słuchowych, tarczyca, grasica, przytarczyce, wyściółka nabłonkowa i gruczoły przewodu pokarmowego, wątroba i pęcherzyk żółciowy, trzustka, nabłonek pęcherza moczowego i cześć cewki moczowej, gruczoł krokowy, cześć przedsionkowa pochwy, gruczoły opuszkowo-cewkowe.

Ektoderma

Listek ektodermalny zbudowany jest ze zwartego pokładu komórek cylindrycznych, które na obrzeżu tarczy zarodkowej łącza się z komórkami ektodermy pozazarodkowej owodni (amnioblastami).

Ektoderma zarodkowa dzieli sic na neuroektodermę i ektodermę pokrywająca (powierzchniową).

Różnicowanie się neuroektodermy rozpoczyna się około 18. dnia i przebiega przez stadia płytki, rynienki i cewy nerwowej. Cewa nerwowa jest z przodu i z tylu otwarta, a jej odpowiednie otwory nazywane są otworem nerwowym przednim i tylnym. Otworem nerwowym przednim cewa nerwowa łączy się z owodnia. Istniejący przez krótki okres kanał nerwowo-jelitowy tworzy połączenie miedzy owodnią a jama pęcherzyka żółtkowego. Zamknięcie otworu nerwowego przedniego następuje 26. dnia ciąży, tylnego zaś dnia 28. Po bokach zamykającej się cewy nerwowej sa grzebienie nerwowe(ektomezenchyma) z których powstają zwoje czaszkowe, rdzeniowe i autonomiczne komórki oligodendrogleju, osłonka neurolemmalna oraz komórki satelitarne zwojów mózgowo-rdzeniowych, melanocyty, komórki C i chromofobowe, komórki chromofilne tarczycy, komórki układu APUD w ścianie przewodu pokarmowego oraz ciałko szyjne, kości oraz chrząstki części twarzowej czaszki, cześć sklepienia czaszki, tkanka łączna mięśni poprzecznie prążkowanych szkieletowych, skóra twarzy i brzusznej części szyi, tkanka łączna ślinianek, tarczyc przytarczyc i grasicy, ściana dużych tętnic odchodzących od luku aorty, nabłonek tylny oraz warstwa właściwa rogówki, twardówka oraz tkanka łączna błony naczyniowej gałki ocznej,mięśnie rzęskowe,szkliwo i zębina.

Z ektodermy pokrywającej: naskórek, włosy, paznokcie, gruczoły skóry, gruczoł sutkowy płat gruczołowy przysadki ,ucho wewnętrzne, soczewka, ślinianka przyuszna, nabłonek naturalnych otworów ciała.

Narząd skrzelowy składa się z: łuków, kieszonek, bruzd, błon.

powstaje on wzdłuż bocznych ścian jelita głowowego, miedzy błoną ustno-gardłową a zawiązkiem tchawiczo-oskrzelowym. Łuki gardłowe biorą udział w tworzeniu części mięśniowych i chrzęstnych twarzy, jam nosowych, gardła oraz krtani.

Kieszonka I –zachyłek trąbkowo-bębenkowy, z którego tworzy się jama bębenkowa, jama sutkowa i, pośrednio, błona bębenkowa, oraz gardło i trąbka słuchowa.

Kieszonka II dołek migdałka podniebiennego i endodermalnego pochodzenia nabłonek pokrywający krypty migdałka podniebiennego.

Kieszonka III – z części grzbietowej powstaje dolny gruczoł przytarczowy (6 tydzień), z części brzusznej grasica. Początek jej rozwoju przypada na 4 tydzień.

Kieszonka IV – z części grzbietowej górne przytarczyce (6 tydzień), z części brzusznej ciałka pozaskrzelowe. Łączą się z zawiązkiem tarczycy dając początek komórkom C.